Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen vzw

UITNODIGING PERSMOMENT 11/02/2010 De kostprijs van groenten en fruit is de afgelopen jaren onder een steeds toenemende druk komen te staan. Het antwoord op deze problematiek kan tweeledig zijn. Enerzijds kan er getracht worden om nieuwe nichemarkten te veroveren door het aanbieden van innovatieve producten (bruine of roze tomaten, zoete puntpaprika s, oerkomkommers,...). De mogelijkheden voor dit soort producten zijn echter beperkt zodat dit slechts voor enkele telers een uitkomst biedt. Dus rest er enkel nog het drukken van de kostprijs. Door glasgroenteteelt te combineren met visteelt zijn er mogelijks schaalvoordelen te behalen. Internationaal gezien is de visteelt een van de snelst groeiende markten, maar kennis op het gebied van procesbeheersing door automatisering staat nog in de kinderschoenen. Doordat de glastuinbouw al ver is met de optimalisatie van bedrijfsprocessen en automatisering, en ook te maken heeft met gesloten voedselproductiesystemen, zou deze kennis kunnen worden gebruikt bij de visteelt. Glastuinbouw combineren met visteelt kan een uitkomst bieden voor de stijgende productiekosten in beide bedrijfstakken. Er zijn immers nogal wat wederzijdse voordelen. Door het telen van vis kan men het regenwater voor de glasgroenten verrijken met nutriënten. Ten opzichte van een losstaande viskweekinstallatie biedt het samengaan van de beide teelten het voordeel dat er amper moet geloosd worden. Voor een succesvolle viskweek moet immers al snel enkele procenten van de totale waterhoeveelheid dagelijks vervangen worden. Voor een grote installatie gaat het over aanzienlijke hoeveelheden water die via een rietveld of andere biologische filter in het oppervlaktewater geloosd worden. Door dit nutriëntenrijke water aan te bieden aan de tomaat kan deze manier van lozen achterwege blijven. Zowel de glasgroenten als de vis houden van warmte. De meest geteelde zoetwatervissoorten zijn immers van tropische of subtropische oorsprong. Een verwarmingsinstallatie is sowieso nodig. Met behulp van een weloverwogen strategie kan men de warmtevraag gelijkmatiger over het jaar spreiden, meer laagwaardige warmte inzetten en daardoor een (WKK-)installatie efficiënter benutten. Door het dubbel gebruik van ruimte en andere infrastructuur kan de investeringskost ook beperkt worden ten opzichte van twee losstaande systemen. Bovendien biedt het telen van beide producten ook een spreiding van economisch risico. Voor de afnemers is het een voordeel dat beide kweeksystemen gesloten, traceerbaar, voedselveilig en duurzaam zijn. Project 2007 Overtuigd van de mogelijke synergieën startte PCG in 2007 in kader van een proefproject van de provincie Oost-Vlaanderen een verkennende studie met een proefopstelling om na te gaan in hoeverre tomaten én vis in één kas kunnen worden geteeld. Uit dit project leerden we dat de combinatie visteelt en tomatenteelt mogelijk was. Behoudens enkele eenvoudig te verhelpen calamiteiten (afdekken van bakken om het Karreweg 6, B-9770 Kruishoutem T: +32 (0)9 381 86 86 F: +32 (0)9 381 86 99 BTW: 0416.682.702 RPR: 0416.682.702 info@proefcentrum-kruishoutem.be www.proefcentrum-kruishoutem.be Bank: LBK 103-2046532-94 IBAN: BE87 1032 0465 3294 BIC: BCGECHGG

springen uit de bakken te verhinderen, afscherming van de aanzuig, afvoer van vuillast.) slaagden we er in oogstbare vis te telen. Proefjaar 2008-2009 Niet enkel tuinders maar ook de tuinbouwtoelevering bleek geïnteresseerd in de mogelijkheden naar opschaling. Daarom werden twee praktijkproefopstellingen uitgebouwd. De grenzen van deze prototypes werden afgetast. Het PCG volgde daarbij de waterkwaliteit zowel voor tomaat als voor de visteelt op. In de geleverde installatie werden diverse parameters opgevolgd. Aan de hand van deze metingen werd het prototype aangepast. Interreg project Sinds vorig jaar participeert het PCG ook in een project binnen het interreg IV programma voor de grensregio Vlaanderen - Nederland met als titel Aqua-Vlan (duurzame aquacultuur in de Grensregio Vlaanderen-Nederland). Doel is om kennisvragen met betrekking tot productiesytemen voor visteelt aan land te beantwoorden. Het PCG vormt daarin het speerpunt voor de productiesystemen voor integratie van visteelt met groenteteelt. Daarnaast zal de kenniseenheid 'smaak en consumentenonderzoek' van het PCG ingezet worden om smaak en consumentenbeleving ten aanzien van aan land gekweekte vis, in kaart te brengen. Persmoment Op donderdag 11/02/2010 vindt op het PCG zo'n smaaktest plaats, waarbij, naast de vis geteeld op het combinatiesysteem tomaat-tilapia, ook andere vissoorten die mogelijkheden kunnen bieden in een combinatiesysteem geproefd zullen worden. Graag geven wij toelichting over dit onderzoek om 11.00 uur. Gelieve in te schrijven bij Nancy Smekens op het PCG 09/381 86 86 ten laatste op 09/02/2010. Graag tot dan N. Vergote S. Buysens, Kruishoutem Uitnodiging persmoment 20100211 Pagina 2 van 2 22-1-10

PERSMOMENT 11/02/2010 Inleiding door Alexander Vercamer, eerste gedeputeerde Provincie Oost Vlaanderen, o.a. bevoegd voor landbouw en plattelandsbeleid De kostprijs van groenten is de afgelopen jaren onder een steeds toenemende druk komen te staan. Het antwoord op deze problematiek kan tweeledig zijn. Enerzijds kan er getracht worden om nieuwe nichemarkten te veroveren door het aanbieden van innovatieve producten (bruine of roze tomaten, zoete puntpaprika s, oerkomkommers,...). De mogelijkheden voor dit soort producten zijn echter beperkt zodat dit slechts voor enkele telers een uitkomst biedt. Dus rest er enkel nog het drukken van de kostprijs. Door glasgroenteteelt te combineren met visteelt zijn er mogelijks schaalvoordelen te behalen. Internationaal gezien is de visteelt een van de snelst groeiende markten, maar kennis op het gebied van procesbeheersing door automatisering staat nog in de kinderschoenen. Doordat de glastuinbouw al ver is met de optimalisatie van bedrijfsprocessen en automatisering, en ook te maken heeft met gesloten voedselproductiesystemen, zou deze kennis kunnen worden gebruikt bij de visteelt. Glastuinbouw combineren met visteelt kan een uitkomst bieden voor de stijgende productiekosten in beide bedrijfstakken en biedt wederzijdse voordelen. Overtuigd van de mogelijke synergieën startte PCG in 2007 in kader van een proefproject van de provincie Oost-Vlaanderen een verkennende studie met een proefopstelling om na te gaan in hoeverre tomaten én vis in één kas konden worden geteeld. Uit dit project leerden we dat de combinatie visteelt en tomatenteelt mogelijk was. Behoudens enkele eenvoudig te verhelpen calamiteiten slaagden we er in oogstbare vis te telen. Niet enkel tuinders maar ook de tuinbouwtoelevering bleek geïnteresseerd in de mogelijkheden naar opschaling. Daarom werden in 2008 en 2009 twee praktijkproefopstellingen uitgebouwd. De grenzen van deze prototypes werden afgetast. Het PCG volgde daarbij de waterkwaliteit zowel voor tomaat als voor de visteelt op. In de geleverde installatie werden diverse parameters opgevolgd. Aan de hand van deze metingen werd het prototype aangepast. Sinds vorig jaar participeert het PCG ook in een project binnen het interreg IV programma voor de grensregio Vlaanderen - Nederland met als titel Aqua-Vlan (duurzame aquacultuur in de Grensregio Vlaanderen-Nederland). Doel is om kennisvragen met betrekking tot productiesystemen voor visteelt aan land te beantwoorden. Ook de Provincie Oost-Vlaanderen draagt hier bij aan de financiering. Het PCG vormt daarin het speerpunt voor de productiesystemen voor integratie van visteelt met groenteteelt. Andere partners * binnen het project focussen op andere productiesystemen of vissoorten. Een belangrijk uitgangspunt is de appreciatie van de consument. Daarom wordt de kenniseenheid 'smaak en consumentenonderzoek' van het PCG ingezet worden om smaak en consumentenbeleving ten aanzien van aan land gekweekte vis, in kaart te brengen. Karreweg 6, B-9770 Kruishoutem T: +32 (0)9 381 86 86 F: +32 (0)9 381 86 99 BTW: 0416.682.702 RPR: 0416.682.702 info@proefcentrum-kruishoutem.be www.proefcentrum-kruishoutem.be Bank: LBK 103-2046532-94 IBAN: BE87 1032 0465 3294 BIC: BCGECHGG

Nico Vergote, coördinator van het PCG, geeft u eerst een motivatie en overzicht van de uitgevoerde integratieteelt tomaat en tilapia. Aansluitend zal Saskia Buysens, verantwoordelijk voor smaak en consumentenonderzoek, een toelichting geven bij het smaakonderzoek dat momenteel plaatsvindt in ons smaaklabo. Tenslotte kunt u de gekweekte vis zelf proeven in vergelijking met andere vissoorten. Daarna staan wij graag ter uwer beschikking voor verdere toelichting bij een hapje en een drankje. N. Vergote integratiesysteem tomaat tilapia S. Buysens toelichting smaak en consumentenonderzoek * Partners naast PCG vzw Wageningen Imares, Dept. Aquacultuur, Yrseke Laboratorium voor Aquacultuur en Artemia Reference Center, faculteit bio-ingenieurs wetenschappen, afdeling dierlijke productie, Universiteit Gent Stichting Hogeschool Zeeland; Vlissingen Plant Research International B.V., Business Unit Agrosystems Research (PRI), Wageningen Proefcentrum voor Innovatie, Verbreding en Advies voor Landbouw en Veehouderij (PIVAL) vzw, Roeselare (Rumbeke) Katholieke Hogeschool St. Lieven (KaHo), Sint Niklaas West-Vlaamse Proeftuin voor Industriële Groenten vzw, Roeselare (Rumbeke) Katholieke Universiteit Leuven Toelichting persmoment 20100211 voorzitter Pagina 2 van 2 11-2-1010-2-10

Vollegrondsgroenten Gangbare glasteelten Biologisch beschutte teelten Kenniscentrum Water Smaakonderzoek tilapia - tomaat Motivatie stijgende productiekosten nichemarkten vissen op zee niet duurzaam behoefte aan consumptievis steeds groter (tegen 2015 stijgen met ruim 25 procent ) tilapia - tomaat Voordelen glastuinbouw ervaring recirculatiesystemen nutriënten bruikbaar in groenten reductie mest bruikbare warmte CO2 dubbel gebruik infrastructuur 1

tilapia - tomaat Projectjaar 2007 tilapia - tomaat Proefjaren 2008-2009 tuinbouwtoelevering IWT-KMO-innovatieproject tilapia - tomaat 2

tilapia - tomaat tilapia - tomaat Verloop Introductie 29/5 K:\PCG\Onderzoek\2009\GG\tomaat\gg09tott01\20 090529 start.mpg Waterkwaliteit: zuurstof, mineralen, ph, temperatuur Ballaststof natrium Praktijkinvulling tilapia - tomaat 3

tilapia - tomaat Verloop Oogst 10/2/10: K:\PCG\Onderzoek\2009\GG\tomaat\gg09tott01\20100208 oogst.mpg Analyse voedselveiligheid 10-100 10000-1000000 afwezig 1000-100000 afwezig 100-1000 tilapia - tomaat Interreg IV programma Project Aqua Vlan (Duurzame Aquacultuur in de grensregio Vlaanderen Nederland) Doel: schelpdier, visteelt en zilte groenteteelt laten uitgroeien tot duurzame economische activiteit Middel: kennisoverdracht communicatie naar consument, beleid, sector, tilapia - tomaat Interreg IV programma Partners Wageningen Imares, Dept. Aquacultuur, Yrseke Laboratorium voor Aquacultuur en Artemia Reference Center, faculteit bio-ingenieurs wetenschappen, afdeling dierlijke productie, Universiteit Gent Stichting Hogeschool Zeeland; Vlissingen Plant Research International B.V., Business Unit Agrosystems Research (PRI), Wageningen Proefcentrum voor Innovatie, Verbreding en Advies voor Landbouw en Veehouderij (PIVAL) vzw, Roeselare (Rumbeke) Katholieke Hogeschool St. Lieven (KaHo), Sint Niklaas West-Vlaamse Proeftuin voor Industriële Groenten vzw, Roeselare Katholieke Universiteit Leuven Cofinanciering Provincie Oost-Vlaanderen 4

tilapia - tomaat Interreg IV programma PCG: Deeltraject aquaponics Deeltraject consumenten onderzoek tilapia - tomaat PCG vzw Karreweg 6 9770 Kruishoutem Tel: +32(9) 381 86 86 www.proefcentrum-kruishoutem.be Groenteteelt: Nico Vergote Smaak en consumentenonderzoek: Saskia Buysens 5

CONSUMENTENONDERZOEK VIS Om te weten welke vis geapprecieerd wordt door de consumenten in Vlaanderen worden acceptatietesten uitgevoerd op de verschillende potentiële vissoorten voor aquacultuur in Vlaanderen en Zeeland. Welke vissen zullen geproefd worden? - De yellowtail kingfish (Seriola lalandi) is een makreelachtige die voorkomt van Nieuw- Zeeland tot Zuid-Amerika. De vis in de winkel komt meestal uit Australië waar deze vis gekweekt wordt in kooien in zee. Hij heeft wit tot vaal roze vlees en een zoete, rijke smaak. Hij is zeer geliefd in Japan voor sashimi maar is ook geschikt om te barbecueën, grillen, bakken en stomen. - Tilapia is een verzamelnaam voor vissen van de soorten Oreochromis, Sarotherodon en Tilapia. Tilapia is één van de meest gekweekte zoetwatervissen ter wereld. Meer dan 90 % van de gekweekte Tilapia is Oreochromis niloticus. Voordelen voor aquacultuur zijn: stellen weinig eisen aan waterkwaliteit en voedsel (ook plantaardig) en groeien snel. Nadelen zijn: vereisen een hoge watertemperatuur (27 C) en schieten snel kuit. Het is een vis met stevig, wit visvlees en een milde smaak. Je kan er alle kanten mee op: bakken, roerbakken, grillen, pocheren, zelfs voor curries en stoofpotjes. - De snoekbaars (Stizostedion lucioperca of Sander lucioperca), voorheen ook wel zander genoemd, is een in de Benelux voorkomende vis. De snoekbaars is een zoetwatervis en wordt vooral door beroepsvissers en sportvissers gevangen in grote binnenwateren en meren waar hij vaak op de dieper onderwater gelegen zandbanken te vinden is. Hij wordt ook gekweekt in grote vijvers in Duitsland en de voormalige Oostbloklanden en ook in Nederland experimenteren 2 bedrijven in het kweken van deze soort. Hij zou een delicate smaak hebben. - De omegabaars wordt momenteel in Zuidoost Azië gekweekt. Omegabaars is een vis rijk aan omega-3-vetzuren, wat goed is voor de gezondheid. Deze vis zou een hele fijne smaak en vast vlees hebben. Het is een voor België nieuwe vissoort die nog dient uitgeprobeerd te worden. - De zoetwaterkabeljauw (Lota lota) is de enige kabeljauwachtige die zijn hele leven in zoetwater doorbrengt. Hij kwam oorspronkelijk in praktisch geheel Noord-Amerika, Azië en Europa voor tot ongeveer 40 noorderbreedte, zowel in stromend water (van kleine beken tot grote rivieren) als in stilstaand water (meren). In West-Europa is deze vis zeldzaam geworden. Op tal van plaatsen is de soort sterk achteruitgegaan of volledig verdwenen. In Vlaanderen en Wallonië wordt de zoetwaterkabeljauw als uitgestorven beschouwd. Maar er is beterschap: het Agentschap voor Natuur en Bos startte in 1999 een herstelprogramma en ontwikkelde een methode voor de kweek. Het vlees zou lekker en voedzaam zijn. Deze vissen worden bereid op een gestandaardiseerde manier. Waarschijnlijk zullen ze gestoomd worden om de smaak van de vis te laten primeren. Consumenten proeven deze vis warm en blind (ze weten niet welke vis ze proeven). Ze beoordelen de vis op uiterlijk (hoe lekker ziet de vis eruit VOOR proeven?), op geur (hoe lekker ruikt de vis?), op smaak en textuur ( hoe lekker is de vis NA proeven?, is de smaak goed?, smaakt de vis zout?, en hoe stevig is het vlees? ). Daarna kunnen ze nog de plus- en minpunten van de geproefde vis opschrijven en wordt hen gevraagd of ze deze vis zouden kopen op basis van de sensorische eigenschappen (uiterlijk, smaak, geur en mondgevoel). Alles gebeurt volgens de goede sensorische praktijk in een smaaklokaal uitgerust volgens internationaal geldende normen (ISO). In totaal zullen ongeveer 70 consumenten deelnemen aan de proef, mannen en vrouwen van diverse leeftijden (18 tot + 60 jaar) op donderdag 11 en vrijdag 12 februari 2010. Karreweg 6, B-9770 Kruishoutem T: +32 (0)9 381 86 86 F: +32 (0)9 381 86 99 BTW: 0416.682.702 RPR: 0416.682.702 info@proefcentrum-kruishoutem.be www.proefcentrum-kruishoutem.be Bank: LBK 103-2046532-94 IBAN: BE87 1032 0465 3294 BIC: NICABEBB

F.C. O.N. PAGE / CONSUMENTENONDERZOEK SM10VIS01 U krijgt 6 verschilllende vissoorten Proef van de eerste vis en beantwoord alle vragen. 936 Wat is uw algemene appreciatie van de vis VOOR het proeven? onsmakelijk heel smakelijk Wat vindt u van de geur van deze vis? helemaal niet goed heel erg goed Wat is uw algemene appreciatie van de vis NA het proeven? onsmakelijk (niet lekker) heel smakelijk Wat vindt u van de smaak van deze vis? helemaal niet goed heel erg goed Wat vindt u van de zoutheid van deze vis? veel te weinig zout juist goed veel te zout Wat vindt u van de taaiheid van deze vis? veel te mals juist goed veel te taai Wat zijn de pluspunten van deze vis? Wat zijn de minpunten van deze vis? Zou u het product kopen? absoluut niet heel zeker

F.C. O.N. PAGE / CONSUMENTENONDERZOEK SM10VIS01 Neem nu uw volgende vis en beantwoord weer alle vragen. 378 Wat is uw algemene appreciatie van de vis VOOR het proeven? onsmakelijk heel smakelijk Wat vindt u van de geur van deze vis? helemaal niet goed heel erg goed Wat is uw algemene appreciatie van de vis NA het proeven? onsmakelijk (niet lekker) heel smakelijk Wat vindt u van de smaak van deze vis? helemaal niet goed heel erg goed Wat vindt u van de zoutheid van deze vis? veel te weinig zout juist goed veel te zout Wat vindt u van de taaiheid van deze vis? veel te mals juist goed veel te taai Wat zijn de pluspunten van deze vis? Wat zijn de minpunten van deze vis? Zou u het product kopen? absoluut niet heel zeker

F.C. O.N. PAGE / CONSUMENTENONDERZOEK SM10VIS01 Vraag nu uw volgende plateau. Proef van de vis met onderstaand nummer en beantwoord alle vragen. 599 Wat is uw algemene appreciatie van de vis VOOR het proeven? onsmakelijk heel smakelijk Wat vindt u van de geur van deze vis? helemaal niet goed heel erg goed Wat is uw algemene appreciatie van de vis NA het proeven? onsmakelijk (niet lekker) heel smakelijk Wat vindt u van de smaak van deze vis? helemaal niet goed heel erg goed Wat vindt u van de zoutheid van deze vis? veel te weinig zout juist goed veel te zout Wat vindt u van de taaiheid van deze vis? veel te mals juist goed veel te taai Wat zijn de pluspunten van deze vis? Wat zijn de minpunten van deze vis? Zou u het product kopen? absoluut niet heel zeker

F.C. O.N. PAGE / CONSUMENTENONDERZOEK SM10VIS01 Neem nu uw laatste vis en beantwoord weer alle vragen. 715 Wat is uw algemene appreciatie van de vis VOOR het proeven? onsmakelijk heel smakelijk Wat vindt u van de geur van deze vis? helemaal niet goed heel erg goed Wat is uw algemene appreciatie van de vis NA het proeven? onsmakelijk (niet lekker) heel smakelijk Wat vindt u van de smaak van deze vis? helemaal niet goed heel erg goed Wat vindt u van de zoutheid van deze vis? veel te weinig zout juist goed veel te zout Wat vindt u van de taaiheid van deze vis? veel te mals juist goed veel te taai Wat zijn de pluspunten van deze vis? Wat zijn de minpunten van deze vis? Zou u het product kopen? absoluut niet heel zeker

F.C. O.N. PAGE / CONSUMENTENONDERZOEK SM10VIS01 Naar welke vis gaat uw voorkeur uit qua smaak en textuur? 936 378 273 599 052 715 Wat zijn volgens u de grootste verschillen tussen de vissen? ALGEMENE VRAGEN: Geslacht man Leeftijd 18-30 jaar 31-40 jaar vrouw 41-50 jaar 51-60 jaar > 60 jaar Hoe vaak eet u vis? paar keer/week min. 1x/week paar keer/maand min. 1x/maand minder vaak Welke vis eet u vooral? zeevis zoetwatervis beiden Welke vissoorten eet u? (meerdere antwoorden mogelijk) zalm kabeljauw tong pladijs tarbot forel victoriabaars tilapia pangasius andere:... Hoe eet u vis meestal? (meerdere antwoorden mogelijk) rauw (sushi) gebakken gekookt gestoomd in de oven gefrituurd gepocheerd Hoe belangrijk is lekker eten voor u? totaal onbelangrijk onbelangrijk niet belangrijk/niet onbelangrijk belangrijk heel erg belangrijk Dank u wel!

TILAPIA Tilapia is 's werelds meest geteelde vissoort na de karperachtigen. Tilapia heeft positieve eigenschappen voor warmwater aquacultuur: Ze kweken gemakkelijk en zijn in staat zich te voeden met een brede range aan voedingsstoffen, zowel natuurlijke als kunstmatige voeding. Bovendien zijn de eisen naar waterkwaliteit niet beperkend (zoutgehalte, ph, ammonium, nitriet, zuurstof) en hebben ze een vlotte groei bij hoge watertemperaturen. Op het PCG te Kruishoutem werd de Nijl tilapia (Oreochromis niloticus) geteeld. Deze vissoort kan op een duurzame manier geteeld worden omdat ze bijna hoofdzakelijk herbivoor leven. De kweek van tilapia duurt 8 maanden van pootvis tot oogstbare vis. Men stelt zich de vraag of de tilapia een vis is die door de consument gesmaakt zal worden. De vis heeft een roze filet en een vaste structuur. De tilapiafilet is tevens graatloos en heeft een milde smaak. Er zijn veel gekende bereidingswijzen en de vis kan snel klaargemaakt worden. De voedingswaarde van tilapia per 100 gram vindt u in onderstaande tabel Energie Eiwitten Vetstof Verzadigde vetten Enkelvoudige onverzadigde vetten Meervoudige onverzadigde vetten Koolhydraten 358 kj/ 85 kcal 17,8 g 1,5 g 0,3 g 0,4 g 0,3 g 0 g Vis vormt een goede bron van de wateroplosbare vitaminen van het B-complex. Vette vissoorten bevatten eveneens de vetoplosbare vitaminen A en D. De tilapia vissen bevatten enkel vitamines van het B-complex (vitamine B3, B5, B6, B12). Vis in het algemeen bevat relatief kleine hoeveelheden mineralen. Tilapia behoren tot de matig vette vis. In de vetzuursamenstelling van deze vis zien we aanwezigheid van essentiële vetzuren die niet door de mens aangemaakt kunnen worden maar die wel noodzakelijk zijn voor het gezond functioneren van het lichaam. Karreweg 6, B-9770 Kruishoutem T: +32 (0)9 381 86 86 F: +32 (0)9 381 86 99 BTW: 0416.682.702 RPR: 0416.682.702 info@proefcentrum-kruishoutem.be www.proefcentrum-kruishoutem.be Bank: LBK 103-2046532-94 IBAN: BE87 1032 0465 3294 BIC: NICABEBB

Snoekbaars (Sander lucioperca of Stizostedion lucioperca) Soortbeschrijving De Stizostedion lucioperca of Sander lucioperca (recentere naam), in het Nederlands snoekbaars (Fr Sandre, D Zander/Schill, E Pikeperch) behoort tot de familie van de baarsachtigen of Percidae. De snoekbaars heeft een slank, langgerekt lichaam en bereikt een maximale lengte van 1,20 meter. Het is een echte roofvis met lang slank lichaam, spits oplopende kop, grote bek (mondspleet loopt tot achter de ogen) en scherpe tanden. Hij heeft een tweedelige rugvin, de kleur is bij jongere dieren zilver op de rug met donker onregelmatig strepen/vlekken patroon, naar de buik toe wordt de kleur wit. Bij oudere dieren wordt de rug egaal zilver/groen. (www.inbo.be, www.fishbase.org, www.fao.org/fishery/species) Verspreiding Oorspronkelijk verspreidingsgebied van de snoekbaars is Oost en Midden Europa tot Azië rond de Kaspische Zee en het Aralmeer. In het zuiden vindt men hem tot aan het Donaubekken, in het noorden tot in Finland en Noorwegen 64 noorderbreedte. In 1878 werd de snoekbaars voor het eerst vanuit dit oorspronkelijk gebied uitgezet, dit gebeurde naar Groot Brittannië. Nadien volgden uitzettingen in het westen van Duitsland (Rijn, Main en meer Konstanz). Al vlug verspreidde de snoekbaars zich over Nederland, Denemarken en Frankrijk, ook daar werd de vis geholpen door georganiseerde uitzettingen. In Vlaanderen werd de vis in 1890 voor het eerst gemeld. (www.inbo.be) Fig. 1: Verspreiding van snoekbaars in Europa (naar de Nie, 1996)

Fig. 2: Verspreiding van de snoekbaars in Vlaanderen tussen 1993 en 2000 ( tekening: OC Gis Vlaanderen en AMINAL Water) De snoekbaars prefereert open water; meren, kanalen en grote rivieren. Hij kan zowel in zoet als brakwater gevonden worden. De snoekbaars doet het in tegenstelling tot de snoek goed in troebel voedselrijk water. De markt voor snoekbaars In Europa wordt ongeveer 30.000 ton snoekbaars geconsumeerd per jaar. Dit komt allemaal uit het wild, slechts een klein deel is gekweekt in vijvers in Oost Europa. Bij onze noorderburen (Denemarken en Nederland) worden enkele 100den tonnen per jaar in recirculatie systemen gekweekt. Ook in Vlaanderen zien wij toekomst in het kweken van snoekbaars in gesloten recirculatiesystemen; minimaal water en energieverbruik en de vissen groeien op in volledig gecontroleerde omstandigheden. In Vlaanderen wordt de snoekbaars voornamelijk bereid in het restaurant en bij mensen thuis die zelf gaan vissen op snoekbaars. Het is een zoetwatervis, verkocht als volle vis ( enkel ontdaan van ingewanden, ongeveer 16 euro /kg) of als filet. Van een vis van 1 kg kan men ongeveer 400 g mooie, witte, vaste filet halen. De smaak is uiterst fijn en evenaart deze van zeebaars, het wordt dan ook als een van de lekkerste zoetwatervissen beschreven. Info over snoekbaarskweek is verkrijgbaar op het POVLT afdeling PIVAL vzw. Contactpersoon: Stefan Teerlinck Ieperseweg 87 8800 Roeselare Tel: 051 27 33 89 Stefan.teerlinck@west vlaanderen.be

Zoetwaterkabeljauw (Lota lota) Eén van de vissoorten die opgenomen werden in deze smaaktest is de zoetwaterkabeljauw (Lota lota). Deze soort is de enige kabeljauwachtige die leeft in zoetwater en kwam veelvuldig voor in België. Sinds de jaren 70 wordt deze echter als uitgestorven beschouwd. De Vlaamse overheid investeert sinds enkele jaren in een herstelprogramma en het Instituut voor natuur- en bosonderzoek heeft reeds onderdelen van de kweek op punt gezet. Deze inheemse vis werd vroeger in onze contreien gegeten en was een belangrijk ingrediënt in de allereerste bereidingen van Gentse waterzooi. Daarom wordt er met deze soort vooral gemikt op de eigen Vlaamse markt waarbij de link met Gentse waterzooi en een in de keuken vergeten vissoort belangrijk zal zijn in de marketingacties. In andere landen wordt de zoetwaterkabeljauw ook nu nog zeer gewaardeerd. Dit niet alleen voor het vlees maar ook voor de eitjes, die verkocht wordt als kaviaar en de levertraan. In Finland en in mindere mate in Hongarije bestaat er een seizoenale visserij in januari en februari. Het volume dat via deze weg op de markt komt is klein en de aanvoer beperkt tot enkele maanden per jaar. Het seizoensgebonden karakter zorgt ervoor dat deze landen ook een potentiële markt vormen voor gekweekte zoetwaterkabeljauw, die dan het hele jaar rond beschikbaar zal worden. In de Verenigde Staten is er vooral interesse voor deze soort vanuit de sportvisserij. Omwille van de gelijkenissen in smaak en textuur met de Amerikaanse kreeft, wordt deze vis ook wel eens Poor Man s Lobster geheten. Of dit een overdrijving van de sportvisser is, zal vandaag blijken De uitdaging voor de opkweek in gecontroleerde omstandigheden (RAS) is de grote afhankelijkheid van levend voer en de moeilijkheden bij het spenen. Het Artemia Reference Center (ARC, UGent) en de Katholieke Hogeschool Sint-Lieven focussen zich binnen het kader van het AquaVlan-project op deze soort. Het ARC zal trachten de problemen rond de overgang naar droogvoer op te lossen waarna de visjes zullen verhuizen naar het Aqua-ERF (Aquaculture Education and Research Facility) waar KaHo Sint-Lieven praktijkgericht onderzoek (teelttechnische aspecten, duurzaamheid, voederproeven, ) voor de verder opkweek zal uitvoeren.

Contactpersoon ARC: Mieke Eggermont Laboratory of Aquaculture & Artemia Reference Center Faculty of Bioscience Engineering - Department of Animal Production Ghent University, Rozier 44, B-9000 Gent, Belgium Phone +32-9-2643760 Fax +32-9-2644193 E-Mail: Mieke.Eggermont@UGent.be Contactpersoon Aqua-ERF: Wouter Meeus Aquaculture Research and Education Facility Departement Agro- en Biotechnologie KaHo Sint-Lieven, Campus Waas, Hospitaalstraat 23, 9100 Sint-Niklaas Tel: 03/780 89 01 E-mail: wouter.meeus@kahosl.be

Omegabaars Katholieke Universiteit Leuven Onderzoek naar nieuwe relevante vissoort voor kweek in RAS en aquaponics Onderzoek door Professor Bruno Goddeeris en Stijn Van Hoestenberghe (KUL) Zeer binnenkort proefkweek op kleine schaal in België

Omegabaars 06/02/2010 Duurzaam/intensie f

Contact Voor elke vraag op het gebied van sensorische analyse en een antwoord op maat, contacteer: Dr. ir. Saskia Buysens Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen Karreweg 6 B-9770 Kruishoutem België +32(0)9 381 86 84 +32(0)9 381 86 99 saskia.buysens@proefcentrum-kruishoutem.be SENSORISCH sensorisch ONDERZOEK onderzoek voor elk sensorisch onderzoek Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen

Wat is sensorische analyse? Wat biedt het PCG? Sensorische analyse is een wetenschappelijke techniek die beroep doet op de menselijke zintuigen om de kwaliteit van voedingsmiddelen te meten en de voorkeuren of verlangens van consumenten te onderzoeken. Kwaliteit betekent in deze context smaak, uiterlijk, textuur en geur of aroma. Onze ploeg gekwalificeerd en goed opgeleid personeel Onze infrastructuur Een smaaklokaal met 14 aparte smaakhokjes (conform ISO 8589, 1988) Een keuken met vele bereidings- en stockagemogelijkheden Gestandaardiseerde en goed gedocumenteerde bewaring en bereiding Gespecialiseerde software om de data in te lezen en te verwerken (FIZZ, Biosystèmes) Onze panels Waarom kan sensorisch onderzoek belangrijk zijn voor uw onderneming? Om verschillende producten met elkaar te vergelijken en de invloed op de smaak, geur, textuur en uiterlijk te bestuderen van een nieuw productieproces de manier en duur van bewaring een teeltwijze of rassenkeuze een herkomst Om uw producten te beschrijven en te karakteriseren waardoor u ze beter leert kennen ze kunnen vergeleken worden met de producten van uw concurrenten hun kwaliteit kan gecontroleerd worden Om te weten hoe consumenten over uw product(en) denken, zodat u het beste recept, de beste verpakking, kiest u uw formulering, uw proces, kan optimaliseren u uw product kan plaatsen tegenover deze van de concurrenten Onze expertise Consumentenpanel Databank met kandidaatproevers, mannen en vrouwen, van 18 jaar tot 65 plus; nieuwe proevers worden meermaals per jaar gerekruteerd Getraind panel Momenteel beschikt het PCG over getrainde panels voor tomaat en witloof Consumentenonderzoek Hoe lekker, aantrekkelijk, vindt de modale consument uw product? Profielbepalingen Een profielbepaling is als het ware een fingerprint van uw product. Hiervoor is een geselecteerd en grondig getraind panel noodzakelijk. Wij beschikken over getrainde panels voor tomaat en witloof maar kunnen ook een panel trainen voor uw product. Verschiltesten Proeft een consument een verandering in grondstoffen of productieproces? Smaakafwijkingsonderzoek Heeft een handeling tijdens de teelt of een verpakkingswijze een negatieve invloed op de smaak, geur, van uw product?

Consumentenonderzoek Voor consumenten is de smaak van hetgeen ze eten en drinken steeds belangrijker. Bovendien bepaalt de smakelijkheid ook hun aankoopgedrag. Het is daarom noodzakelijk dat de sensorische kwaliteit van voedingsproducten afgestemd wordt op die vraag. Consumentenonderzoek peilt naar hoe lekker, aantrekkelijk, de modale consument een product vindt. Met deze kennis kunnen nieuwe producten ontwikkeld worden of bestaande verbeterd. U leert de positie van uw product in de markt kennen en krijgt een goed beeld van de sterke punten en de zwakke punten. Consumentenonderzoek bestaat uit: Voorkeurtesten Acceptatietesten Vergelijkende testen Voor dit onderzoek wordt beroep gedaan op ongetrainde panelleden. De samenstelling van het panel (minimaal 60 leden) dient representatief te zijn voor de doelgroep van uw product. Referenties: LAVA (Logistieke en administratieve veilingsassociatie) VLAM S&G Seeds Better3fruit EFC Testaankoop Crop s

Profielbepaling Een profielbepaling geeft een complete beschrijving, een soort vingerafdruk, van de sensorische eigenschappen van uw product. U verkrijgt nauwkeurige informatie over het uiterlijk, de geur, de smaak en de textuur van uw product of het ideaal product en dit in kwantitatieve termen (cijfers). Profielbepalingen worden gebruikt om producten te karakteriseren zodat ze kunnen vergeleken worden met concurrerende producten. Bij productontwikkeling vertellen profielbepalingen hoe wijzigingen in ingrediënten of het productieproces de karakteristieken van uw product veranderen. Men kan ook producten onderling gaan vergelijken bvb. tijdens kwaliteitscontrole of na een kortere of langere bewaarperiode. Smaakprofiel tussentype tomaat juli 2007 Sappigheid Zoetheid 8,00 Taaie schil 6,00 Zuurheid r a s 1 Meligheid Stevigheid 4,00 2,00 0,00 Aroma Umami Geur r a s 2 r a s 3 r a s 4 r a s 5 r a s 6 r a s 7 r a s 8 r a s 9 Profielbepalingen worden ook regelmatig gebruikt om de voorkeur van consumenten te verklaren. Door profielbepaling kunnen die sensorische attributen geïdentificeerd worden die bepalen waarom uw product het goed doet, waarom het zeer gewaardeerd wordt door de consument of juist niet. Voor dit onderzoek wordt beroep gedaan op getrainde panelleden. Het PCG beschikt over getrainde panels voor tomaat en witloof maar ook voor uw product kunnen wij een panel selecteren en trainen.

Verschiltesten Verschiltesten dienen om 2 of meer producten, waartussen de verschillen heel klein en/of onbekend zijn, te vergelijken en te onderzoeken of deze verschillen kunnen waargenomen worden door consumenten. Verschiltesten doen dienst als onderdeel van kwaliteitscontrole om na te gaan of het productieproces constant is en om de houdbaarheid te evalueren. Verschiltesten worden ook gebruikt om te onderzoeken of een verandering van grondstof of het invoeren van nieuwe procedures de smaak of andere sensorische eigenschappen van een product wijzigen. Afhankelijk van de doelstelling van het onderzoek maakt men gebruik van: triangel- of driehoekstest duo-trio test eenvoudige verschiltest (gelijk - niet gelijk) A/niet A test

Lidmaatschap Publieke en private werking Het Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt is een vzw met een ledenwerking. Voor een lidmaatschapsbijdrage kunnen leden van het volgende genieten: Maandelijkse nieuwsbrief Proeftuinnieuws Jaarverslag met alle proefresultaten Persoonlijke uitnodigingen voor alle activiteiten georganiseerd door het PCG Toegang tot het documentatiemateriaal in de bibliotheek van het PCG Individueel teelttechnisch advies Determineren van ziekten en plagen op binnengebrachte gewasstalen Grondanalyse Deelname aan teeltwerkgroepen Toegang tot alle actuele informatie op de website via het inlogsysteem voor leden Meer informatie over voorlichtingsactiviteiten, onderzoek en de werking van het PCG vindt u op de website. PCG is zowel actief op het gebied van publiek als privaat onderzoek en voorlichting, in open of gesloten kennissysteem zoals de opdrachtgever verkiest. De private activiteiten gebeuren volledig op maat van de klant. Klanten kunnen in alle discretie en vertrouwelijkheid bij alle kenniscentra van het PCG terecht met hun vragen, ideeën en voorstellen. Teelttechnisch onderzoek, bedrijfsbegeleiding, smaak- en consumentenonderzoek,... zijn maar enkele van de opdrachten die PCG uitvoert in opdracht. PCG beschikt over een kwaliteitssysteem volgens de eisen en richtlijnen van GEP (= Goede Experimentele Praktijken). Voor het onderzoek in het kader van erkenning van gewasbeschermingsmiddelen heeft het PCG de nodige erkenning en machtigingen. Efficiëntieonderzoek, fytotoxiciteitsproeven en smaakafwijkingstesten worden in opdracht van een brede waaier aan klanten uitgevoerd. Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen vzw Karreweg 6 B-9770 Kruishoutem Tel: +32 (0)9 381 86 86 Fax: +32 (0)9 381 86 99 www.proefcentrum-kruishoutem.be info@proefcentrum-kruishoutem.be DIENSTENPAKKET dienstenpakket PCG tot uw dienst... Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen

Gangbare teelt in open lucht Gangbare en biologische teelt onder beschutting Smaakonderzoek en Kenniscentrum Water De kenniseenheid openluchtgroenten richt zich voornamelijk op onderzoek en voorlichting m.b.t. groenten voor afzet op de verse markt (inclusief het vierde gamma). Inspelend op ontwikkelingen in de regio wordt voor sommige gewassen met afzet aan de diepvriesindustrie een specifiek programma opgezet. Gangbaar De kenniseenheid gangbare glasgroenten ontwikkelt en verspreidt kennis voornamelijk over bladgewassen, al krijgen ook vruchtgewassen een plaats binnen de werking. Het centrum is uitgerust om zowel teelten in volle grond als op substraat te onderzoeken : er zijn hangende goten voor vruchtgewassen en een mobiele gotensysteem voor bladgewassen en kruiden. Gebruikswaardenonderzoek (rassen, teelttechniek,...) staat hoog op de agenda. Ook bemesting en gewasbescherming zijn belangrijke thema s voor onderzoek en voorlichting. Smaakonderzoek De kenniseenheid smaak en consumenten gaat na wat de invloed is van rassenkeuze, bemesting, klimaat, teelttechniek, na-oogstbehandelingen,... op de smaak van groenten en fruit en bepaalt aan welke criteria groenten en fruit dienen te voldoen om door een Vlaamse consument lekker bevonden te worden. Deze informatie kan, wanneer toegepast in veredeling of productie, leiden tot (nog) meer smakelijke producten. Het onderzoek speelt in op vragen vanuit de praktijk via veilingen, zaadhuizen, overheid en industrie. De meeste acties draaien rond duurzaam telen. Onderzoek en voorlichting rond bemesting en gewasbescherming zijn op dit ogenblik heel belangrijke opdrachten. Waarnemen en waarschuwen tegen ziekten en plagen vormen daarin een belangrijk onderdeel. Ook gebruikswaardenonderzoek (rassen, teelttechniek,...) krijgt een belangrijke plaats binnen de werking. Daarnaast is er een groeiende aandacht voor thema s als mechanisatie, bedrijfseconomische aspecten, integrale kwaliteitszorg en bedrijfsmanagement. Biologisch Binnen de werking van de kenniseenheid biologische beschutte teelt is er aandacht voor zowel vruchtgroenten als bladgewassen. Naast heel praktische kennis zoals rassenkeuze, klimaatinstelling,... heeft de sector ook nood aan meer fundamentele inzichten voornamelijk m.b.t. de interacties plant-bodem(leven) en plantbelagers. De voornaamste uitdagingen voor de sector - en dus ook de kenniseenheid - zijn de aanpak van ziekten en plagen, het duurzaamheidsvraagstuk en het uitbouwen van een continue afzet en daaraan gerelateerde thema 's (nieuwe teelten, vermarkting,...). Water Het Kenniscentrum Water heeft aandacht voor het volledige waterbeheer op het niveau van de teelten en de bedrijven en werkt nauw samen met de provincie Oost-Vlaanderen en de Oost-Vlaamse proefcentra. Onderzoek en voorlichting zijn hier afgestemd op het efficiënter omspringen met water tijdens en na de teelt, op het hergebruik van water (eventueel na zuivering of ontsmetting), op het verminderen van de emissies naar grond- en oppervlaktewater en op het gebruiken van alternatieve waterbronnen.