Een snapshot van. de 4de Pijler in Vlaanderen

Een snapshot van de 4de Pijler in Vlaanderen 4de Pijlersteunpunt/11.11.11 - Jacques Mevis - Januari 2016

Inhoudstafel Verantwoording Methodiek en steekproef Wie rekenen we tot de 4de Pijler? Hoeveel 4de Pijlers zijn er in Vlaanderen? De 1300-hypothese 3 3 3 4 Resultaten Waar vind je de 4de Pijler in Vlaanderen? Waar in het Zuiden zijn 4de Pijlers actief? Hoeveel vrijwilligers heeft een 4de Pijlerinitiatief? 4de Pijlers zijn ook werkgevers! Over het uitsturen van vrijwilligers en stagiairs naar het Zuiden In hoeverre zijn kernvrijwilligers zelf aanwezig bij hun project in het Zuiden? Over het engagement van de trekkers van 4de Pijlerinitiatieven De financiële middelen van de 4de Pijler Betrokkenheid van 4de Pijler bij het lokaal ontwikkelingsbeleid in hun gemeente Met wie werken 4de Pijlers samen? Bij welke overkoepelende campagnes vinden 4de Pijlers aansluiting? Enkele besluiten 6 7 8 11 12 12 13 15 18 20 21 22 2

Verantwoording Actuele en representatieve cijfers over de 4de Pijler in Vlaanderen ontbreken. De meest recente cijfers dateren uit 2007 en 2010, uit onderzoek van prof. Patrick Develtere en het team van het HIVA in Leuven. 1 Het 4de Pijlersteunpunt van 11.11.11 volgt de 4de Pijler in Vlaanderen sinds 2009 dag na dag. Deze bevraging poogt om de kennis die we uit de praktijk hebben opgebouwd te vertalen in cijfergegevens. Representatieve data zijn immers belangrijk om een beter beeld te geven van de 4de Pijler aan beleidsmakers, pers en media, ngo s en het brede publiek. Tegelijk kunnen 4de Pijlers hier zelf ontdekken tot welke rijke en diverse familie ze behoren. Methodiek en steekproef In november 2015 stuurden we per e-mail een elektronische enquête met 30 vragen naar de 610 4de Pijlerinitiatieven die op dat moment geregistreerd waren op de website van de 4de Pijler. In de loop van december stuurden we hen een herinneringsmail. We kozen om de bevraging te beperken tot een gesloten en controleerbare doelgroep: de 4de Pijlers die geregistreerd staan op de website van het 4de Pijlersteunpunt. Bij het afsluiten van de enquête op 10 januari 2016 hadden 192 van de 610 aangeschreven 4de Pijlers de vragenlijst beantwoord. Een responsgraad van 31,8 %. (162 respondenten vulden de vragenlijst volledig in - responsgraad: 27,4 %). Bijna één derde van de 4de Pijlers beantwoordde dus de bevraging. We waren aangenaam verrast door deze hoge responsgraad. We durven dan ook stellen dat de cijfers en gegevens uit deze bevraging betrouwbaar en representatief zijn. Wie rekenen we tot de 4de Pijler? Het aantal 4de Pijlers hangt natuurlijk af van de definitie die we hiervoor hanteren. Vanuit het 4de Pijlersteunpunt nemen we de negatieve definitie van Patrick Develtere als vertrekpunt: Alle initiatieven gericht op ontwikkelingssamenwerking die NIET behoren tot de andere drie pijlers, zijn 4de Pijlers. In de praktijk echter zijn de 4de Pijlers die we ontmoeten overwegend wat je kan noemen burgerinitiatieven voor ontwikkelingssamenwerking ( Particuliere initiatieven (PI s), zoals ze in Nederland genoemd worden Initiatives Privé de Solidarité Internationale (IPSI) Citizens Initiatives on Global Solidarity (CIGS)). 1 De 4de pijler: de opmars van de levensverbeteraar (2007) - HIVA, Patrick Develtere, Johan Stessens, 2007 - De Vierde Pijler: Voorbij de eerste kennismaking HIVA, Tom De Bruyn, Huib Huysse, 2010) 3

Een aantal groepen blijft daardoor eerder buiten beeld: Institutionele 4de Pijlers: Prof. Develtere rekende in zijn oorspronkelijk analyse ook initiatieven van bedrijven, vakbonden, mutualiteiten, ziekenhuizen, scholen, institutionele fondsen, enz bij de 4de Pijler. In de praktijk van het 4de Pijlersteunpunt komen we dit soort institutionele 4depijlers veel minder tegen. Diasporagroepen: Sinds 2015 kunnen groepen met een migratieachtergrond die projecten ondernemen in hun thuisland zich bij de 4de Pijler registreren als diasporagroep. We leren deze doelgroep echter pas sinds twee jaar wat beter kennen. We weten nog te weinig over hoeveel groepen het zou kunnen gaan. Deze diasporagroepen zijn in elk geval nog ondervertegenwoordigd in onze werking en in de resultaten van deze bevraging. Micro-initiatieven/privé-initiatieven: Naast de gekende 4de Pijlers bestaan er ongetwijfeld nog heel wat kleine, dikwijls eenmalige initiatieven van mens tot mens. Voor zover deze initiatieven zich niet organiseren in een minimale structuur of met een minimale zichtbaarheid (naam, website, facebookpagina, lokale activiteiten, ) blijven zij ook onder de radar. Hoeveel 4de Pijlers zijn er in Vlaanderen? De 1300-hypothese Deze bevraging zelf biedt geen antwoord op de vraag hoeveel 4de Pijlers er in Vlaanderen en Brussel actief zijn Het zal ook nooit mogelijk zijn om tot en precies cijfer te komen. Elke maand ontstaan er nieuwe initiatieven en stoppen er anderen met hun activiteiten. En de diversiteit is groot: van kleine, persoonlijke initiatieven tot grote, stevig uitgebouwde netwerken. In zijn onderzoek van 2007 komt prof. Patrick De Veltere tot een schatting van minimaal 1113 4de Pijlers in Vlaanderen. Dat ligt cijfer ligt min of meer in de lijn van onze eigen bevindingen. In 2010 kwamen De Bruyn en Huysse, aan de hand van extrapolaties, tot een schatting tussen 1300 en 6500 4de Pijlers vanuit een extrapolatie per gemeente. Dat laatste cijfers vinden wij vanuit onze ervaring zeker erg hoog, al omvatte hun berekening wel alle 4de Pijlers en niet enkel de particuliere initiatieven. Vanuit het 4de Pijlersteunpunt inventariseren we sinds 2009 dag na dag de 4de Pijlerinitiatieven die we tegenkomen via pers, media, internet, facebook, gemeenten en via de vormingen en activiteiten die we zelf inrichten. 4

Op 1 januari 2016 beschikte het 4de Pijlersteunpunt over de gegevens van 872 actieve 4de Pijlers: 615 4de Pijlers geregistreerd op www.4depijler.be 257 4de Pijlers die zich zichtbaar maken via pers, media, internet, facebook, gemeentelijke raden voor ontwikkelingssamenwerking, activiteiten die ze organiseren (Music for Life) of participatie aan activiteiten van het steunpunt, maar die zich niet geregistreerd hebben op www.4depijler.be. > TOTAAL: 872 gekende actieve 4de Pijlers Uiteraard omvat dit cijfer niet alle bestaande 4de Pijlers. Het steunpunt ontdekt jaarlijks telkens 50-tal nieuwe initiatieven. En er zijn uiteraard initiatieven die, ondanks alles, onder de radar blijven. Het is daarom realistisch om er van uit te gaan dat er bovenop de 872 gekende 4de Pijlers nog eens 25 % tot 50% ongekende 4de Pijlers actief zijn. Dat zou ons brengen tot een totaal van 1090 tot 1308 4de Pijlers in Vlaanderen. De 1300-hypothese : Een totaalcijfer van 1300 4de Pijlers lijkt ons een realistische hypothese om, in het kader van deze bevraging, een aantal extrapolaties te maken naar heel Vlaanderen. 5

De resultaten Waar vind je de 4de Pijler in Vlaanderen? > 4de Pijlers zijn hoofdzakelijk lokaal actief. Je ontmoet 4de Pijlers in de eerste plaats op gemeentelijk niveau. Drie vierden (74%) van de 4de Pijlers is immers actief in slechts 1 tot 3 gemeenten. Een kwart van de 4de Pijlers heeft een netwerk dat het gemeentelijk niveau overstijgt: 26% is actief in meer dan 3 gemeenten. 8% heeft een netwerk dat zich uitstrekt over meer dan 10 gemeenten. In hoeveel gemeenten zijn 4de Pijlers actief? 1 gemeente: 44% 2 tot 3 gemeenten: 30 % meer dan 3 gemeenten: 18 % meer dan 10 gemeenten: 8% > De provincie Antwerpen herbergt de meeste 4de Pijlers. De 4de Pijlers zijn ongeveer gelijk gespreid over Vlaanderen. De provincie Antwerpen herbergt de meeste 4de Pijlers. Limburg de minste. De andere drie provincies ongeveer elk evenveel. Die verdeling reflecteert min of meer de verdeling van de Vlaamse bevolking, al zijn de Antwerpse en West-Vlaamse 4de Pijlers iets oververtegenwoordigd in de bevraging. Het is erg moeilijk om een juist beeld te krijgen van Brussel. Het 4de Pijlersteunpunt richt zich in principe tot de Vlaamse 4de Pijlerinitiatieven. De veelheid van andere initiatieven in Brussel komen dus zo niet in beeld. 6

In welke provincie zijn 4 de Pijlers actief? (waarbij één 4 de pijler actief kan zijn in meerdere provincies) Verdeling volgens de website van het 4de Pijlersteunpunt Verdeling volgens de enquête Aantal 4 de Pijlers actief per provincie (extrapolatie volgens hypothese 1300 ) Antwerpen 223 35,6 % 87 45 % 588 West-Vlaanderen 150 23,9 % 68 35 % 460 Oost-Vlaanderen 160 25,6 % 60 31 % 406 Vlaams-Brabant 171 27,2 % 57 30 % 386 Limburg 112 17,9 % 39 20 % 255 Brussels Gewest 43 6,9 % 18 9 % 122 Waar in het Zuiden zijn 4de Pijlers actief? > Het overgrote deel van de 4de Pijlers is gericht op één land. 90% van de 4de Pijlers organiseert zijn projecten in één land. Slechts 8% werkt in 3 of meer landen. In hoeveel landen zijn 4de Pijlers actief: in 1 land: 90 % in 2 landen: 3% in 3 landen: 2% in meer dan 3 landen: 6% > Twee derden van de 4de Pijlers werkt in Afrika. Bijna twee derden van de 4de Pijlers zijn actief in Afrika. De cijfers van de enquête en van de website www.4depijler.be geven dezelfde spreiding weer over de continenten. Alleen de Latijns-Amerikaanse 4de Pijlers blijken licht ondervertegenwoordigd in de enquête. 7

De toplanden (in volgorde van aantal projecten op de website van het 4de Pijlersteunpunt): India (75), DR Congo (74), Senegal (54), Kenia (48), Peru (37), Burkina Faso (33), Zuid Afrika (33), Gambia (30), Rwanda (29), Nepal (28), Brazilië (28), Tanzania (25), Guatemala (24), Ethiopië (23), Kameroen (23), Filipijnen (23), Mali (22), Togo (22), Malawi (22), Oeganda (19), Benin (18), Indonesië (18), Burundi (17). In welke continenten zijn 4de Pijlers actief Verdeling volgens enquête Verdeling volgens website 4de Pijler.be Afrika 147 63,9 % 392 62,5% Azië 51 22,2 % 166 26,5% Latijns-Amerika 30 13,0 % 133 21,2% Europa 2 0,8 % 18 0,3% In welk soort landen zijn 4de Pijlers actief? Volgens enquête Volgens de website In de prioritaire landen van de Belgische OS 33,0% 31,4% In de prioritaire landen van de Vlaamse OS 4,5% 5,7 % In de minst ontwikkelde landen 56% 57,5% In de BRIC-landen (Brazilië, China, India, Zuid-Afrika, Rusland) 14% 13% Hoeveel vrijwilligers heeft een 4de Pijlerinitiatief? > Een 4de Pijler heeft gemiddeld 7,7 kernvrijwilligers en in totaal 27 actieve medewerkers. De kerngroep van een 4de Pijler bestaat gemiddeld uit 7,7 kernvrijwilligers. Onder kerngroep verstaan we de actieve medewerkers die in België de 4de Pijler mee sturen, die mee vergaderen en vaste taken opnemen in de groep, die op regelmatige basis betrokken zijn bij het project en/of mee naar het Zuiden reizen om dit mee uit te voeren. Voor meer dan de helft van de 4de Pijlers (54%) bestaat deze kerngroep uit 6 personen of minder. De helft van de kernvrijwilligers heeft het project in het Zuiden ook al persoonlijk bezocht. De kerngroep is dikwijls ontstaan vanuit een vriendengroep (67%) of vanuit een familiale context. (35%) 8

We vroegen ook hoeveel losse vrijwilligers in 2015 actief meehielpen bij de activiteiten, evenementen en projecten van de 4de Pijler. Als je de kernvrijwilligers en losse vrijwilligers optelt, bereikt een 4de Pijler gemiddeld 27 actieve medewerkers (kerngroep + losse vrijwilligers). Een kwart van de 4de pijlers heeft zelfs 40 medewerkers of meer. Leeftijd van de vrijwilligers: 35 % geeft aan dat twee derden van de kerngroep ouder is dan 50 jaar. 21 % geeft aan dat twee derden van de kerngroep tussen 30 en 50 jaar is. Slechts 7,6 % geeft aan dat twee derden van de kerngroep jonger is dan 30 jaar. Dit toont aan dat het aantal 4de Pijlers dat steunt op jongeren eerder beperkt is Uit hoeveel vrijwilligers bestaat de kerngroep? 1 of 3 vrijwilligers 34 18,7% 4 tot 6 vrijwilligers 64 35,2% 7 tot 9 vrijwilligers 30 16,5% 10 tot 12 vrijwilligers 29 15,9% 13 tot 15 vrijwilligers 13 7,1% Meer dan 15 vrijwilligers 12 6,6% 182 100% Mediaan: 6 kernvrijwilligers Gemiddeld: 7,71 kernvrijwilligers 1 of 3 vrijwilligers 4 tot 6 vrijwilligers 7 tot 9 vrijwilligers 10 tot 12 vrijwilligers 13 tot 15 vrijwilligers Meer dan 15 vrijwilligers 9

Hoeveel vrijwilligers hielpen er in 2015 mee bij jullie activiteiten? < 10 41 22,7% 10 tot 19 38 21,2% 20 tot 29 39 21,7% 30 tot 39 17 9,4% 40 tot 49 20 11,1% 50 tot 59 12 6,7% 60 tot 69 5 2,8% meer dan 70 3 1,6% meer dan 100 5 2,8% 180 100% Mediaan: 26,81 medewerkers Gemiddeld: 20 medewerkers Wat kenmerkt deze kernvrijwilligers? Onze kernvrijwilligers zijn Totaal % Vrienden van elkaar (al van voor we met het project gestart zijn) 122 67% Mensen die ons project in het Zuiden al eens hebben bezocht 91 50% Familie van elkaar 63 35% Wij komen allemaal grotendeel uit dezelfde vereniging, school of hetzelfde bedrijf, Mensen uit één specifiek vakgebied (ingenieurs, verplegend personeel, leraars,...) 23 13% 17 9% Mensen met een migratieachtergrond 16 9% Uitgaande van de hypothese van 1300 actieve 4 de Pijlers betrekt de 4 de Pijler in Vlaanderen in totaal: 10 050 kernvrijwilligers 34 853 actieve medewerkers 10

4de Pijlers zijn ook werkgevers! 30 % van de 4de Pijlers uit de enquête stelt op één of andere manier ook bezoldigd mensen te werk. Voor de 185 bevraagde 4de Pijlers gaat het in totaal om 616 jobs. Het merendeel van deze jobs (572) situeert zich in het Zuiden. Het gaat dan meestal om lokaal personeel. Toch gaat het bij 15% van de jobs in het Zuiden ook om Belgen of Europeanen die in het kader van het project ginds worden tewerkgesteld. 8,1% stelt ook voltijds of deeltijds personeel te werk in ons land. Voor deze 185 respondenten gaat het om 8 voltijdse en 36 deeltijdse banen. Dit zijn opvallende cijfers. Het toont aan dat 4de Pijlers ook werkgevers zijn en niet noodzakelijk enkel vrijwilligersorganisaties. Op basis van deze gegevens is het echter moeilijk uit te maken voor hoeveel jobs de 4de Pijlers in Vlaanderen en het Zuiden verantwoordelijk is. We houden rekening met de mogelijkheid dat de cijfers enigszins vertekend zijn omdat we met de enquête juist een aantal grote 4de Pijlers hebben bereikt (die dus ook medewerkers hebben om ze in te vullen) en dat de cijfers daardoor niet zomaar uit te breiden zijn naar alle 4de Pijlers. Dit vraagt verder onderzoek. Stelt je 4de Pijler ook mensen betaald te werk? Aantal 4de Pijlers % 4de Pijlers (op 185) Aantal medewerkers Voltijds personeel in België 6 3,2% 8 Deeltijdse personeel in België 12 6,5% 36 Belgische/Europese medewerkers in het Zuiden die door de organisatie bezoldigd worden Lokale medewerkers in het Zuiden die door de organisatie bezoldigd worden 12 6,5% 87 45 24,3% 485 4de Pijlers met bezoldigde medewerkers in België en/of in het Zuiden op een totaal van 185 4de Pijlers: Aantal 4de Pijlers: 55 - Percentage: 29,8 % - Aantal medewerkers: 616 4de Pijlers met bezoldigde medewerkers in België (deeltijds en voltijds) op een totaal van 185 4de Pijlers Aantal 4de Pijlers: 15 - Percentage: 8,1 % - Aantal medewerkers: 44 4de Pijlers met bezoldigde medewerkers in het Zuiden op een totaal van 185 4de Pijlers: Aantal 4de Pijlers: 49 - Percentage: 26,5 % - Aantal medewerkers: 572 11

Over het uitsturen van vrijwilligers en stagiairs naar het Zuiden 42,1 % van de 4de Pijlers stuurt, naast de leden van de kerngroep, ook vrijwilligers uit naar het Zuiden om mee te werken in het project. De respondenten van deze enquête stuurden in 2015 in totaal 544 vrijwilligers naar het Zuiden. Gemiddeld 3 vrijwilligers per organisatie. Acht 4de Pijlers stuurden in 2015 zelfs meer dan 20 vrijwilligers uit. Vijf hiervan zelfs meer dan 40. 22,1 % van de 4de Pijler stuurt ook stagiairs uit naar het Zuiden in 2015. De 25 4de Pijlers uit de enquête, stuurden in totaal 143 stagiairs uit. Als we deze cijfers uitbreiden naar 1300 4de Pijlers zou dit betekenen dat in de loop van 2015 3500 tot 4000 vrijwilligers en bijna 1000 stagiairs een Zuidervaring zouden hebben beleefd via een 4de Pijler. Hoe lang blijven de uitgezonden vrijwilligers gemiddeld meewerken in het project in het Zuiden? 1 week 9 11 % 2 weken 26 31,7 % 1 maand 28 34,1 % 2 maanden 7 8,5 % 3 tot 4 maanden 9 11 % Meer dan 6 maanden 1 1,2 % Meer dan een jaar 2 2,4 % In hoeverre zijn kernvrijwilligers zelf aanwezig bij hun project in het Zuiden? Twee derde (64,6%) van de respondenten bezoekt zijn project in het Zuiden minstens jaarlijks. Eén derde (32,9 %) zelfs twee keer per jaar of meer. Gemiddeld is er 1 maand (4,6 weken) per jaar iemand van de kerngroep aanwezig bij het project in het Zuiden (Als je de 4de Pijlers buiten beschouwing laat die er wonen en permanent aanwezig bij hun project) 47,5, % verblijft één tot drie weken bij zijn project 46,3 % verblijft jaarlijks langer dan 3 weken bij zijn project 8,7 % is zelfs permanent aanwezig in het Zuiden. 12

Hoe dikwijls bezoek je je project in het Zuiden? Ik ben er ooit geweest maar ga niet regelmatig 18 8,4 % Om de twee jaar 26 14,5 % Jaarlijks 64 33,7 % Twee keer per jaar 31 17,4 % Drie keer per jaar 16 9 % Ik verblijf bijna doorlopend ginds 8 4,5 % Andere 22 12,4 % 178 100 % Hoeveel weken per jaar is er iemand van de kerngroep aanwezig bij het project in het Zuiden? Niet 10 6,2 % 1 week/jaar 20 12,5 % 2 weken/jaar 28 17,5 % 3 weken/jaar 27 17,5 % 4 weken/jaar 17 10,6 % 5 tot 8 weken/jaar 20 12,5 % 9 tot 12 weken/jaar 14 8,7 % 13 tot 26 weken/jaar 10 6,2 % Permanent of bijna permanent 14 8,7 % 160 100 % Over het engagement van de trekkers van 4de Pijlerinitiatieven Twee vragen peilden naar het engagement en de motivatie van de personen die de enquête hebben ingevuld: meestal één van de trekkers van hun 4de Pijler. 52 % van hen is minstens één dag per week bezig met zijn engagement voor de die 4de Pijler. Voor velen is dit zelfs een halftijdse (14,8%) of voltijdse (15,3%) bezigheid. Volgens deze gegevens komen we dan uit op een gemiddeld engagement van 10,9 uur/week. We peilden ook naar de belangrijkste reden om zich te engageren in hun 4de Pijlerproject. Niet onverwacht ligt de confrontatie met armoede en onrecht en met de levensomstandigheden van de doelgroep aan de basis van hun engagement, gecombineerd met een aantal meer persoonlijke motieven, zoals een andere dimensie geven aan het persoonlijke leven of het inzetten van eigen beroepscapaciteiten om andere te helpen. 13

Hoeveel tijd besteden kernvrijwilligers gemiddeld aan hun project? Minder dan 1 uur/week 9 5,1 % 1 uur/week 10 5,7 % 2 uren/week 19 8,5 % Halve dag per week (4u) 29 16,5 % 1 dag per week (8u) 39 22,2 % Meer den 2 dagen per week (16u) 26 14,8 % Vrijwel voltijds (32u) 27 15,3 % Andere 21 11,3 % 180 99,4% Wat waren voor jou de 3 belangrijkste redenen om met deze 4de Pijler te starten of om je in te zetten voor dit project? Totaal % De persoonlijke confrontatie met de levensomstandigheden van de doelgroep ginds 91 51% Iets doen aan armoede en onrecht 79 44% Een persoonlijke band met het land of de streek waar ik me voor inzet 49 28% Een verblijf in een ontwikkelingsland (reis, stage, vrijwilligerswerk, ngo-coöperant) 48 27% Een andere dimensie geven aan mijn persoonlijk leven 35 20% Mijn beroepscapaciteiten inzetten om anderen te helpen 34 19% Omdat het thema/de doelgroep waarrond onze 4de Pijler werkt me nauw aan het hart ligt. 28 16% Een persoonlijke vraag van familie of vrienden 21 12% Uit ontevredenheid over de aanpak andere ontwikkelingsactoren (ngo s, overheden, ) Ontevredenheid over de gang van zaken in de wereld en het gevoel zelf iets te moeten/kunnen doen. 19 11% 18 10% Omdat ik merkte dat zo n project nog niet bestond 16 9% Vanuit mijn religieuze en/of filosofische overtuiging 15 8% Ervaring opdoen die ik beroepsmatig kan gebruiken/om een job voor mezelf creëren 2 1% Ander, gelieve te specifiëren 21 12% 14

De financiële middelen van de 4de Pijler Slecht 96 respondenten beantwoordden de open vraag naar de jaarlijkse omzet van hun 4de Pijler met een concreet cijfer. Deze 96 4de Pijlers hadden in 2015 een gezamenlijke omzet van 5.436.714 euro. Dat is een gemiddelde omzet van 56.632 per 4de Pijler. 160 respondenten beantwoordden wel de gesloten vraag om de omzet van hun initiatief te situeren in een schaal. Volgens die verdeling konden we berekenen dat deze 160 4de Pijlers een totale omzet hebben tussen 6.154.00 en 9.485.000. Dit komt neer op een gemiddelde jaaromzet per 4de Pijler van 48.872. Dit cijfer wordt enigszins vertekend door de omzet van een aantal grote 4de Pijlers, want de mediaan ligt tussen 10.000 en 20.000 euro. Uit de cijfers blijkt dat 59,5 % van de 4de Pijlers een omzet heeft lager dan 20.000 euro. Uitgaande van de Hypothese 1300 komen wij voor de 4de pijler in Vlaanderen tot een totale jaarlijkse omzet van 63.533.600. > Evolutie van de omzet In hun onderzoek kwamen Develtere en Stessens in 2007 tot een gemiddelde omzet van 61.187 per initiatief en tot een totale omzet van 47 tot 68 miljoen euro voor de 4de Pijler in Vlaanderen. Beide onderzoeken lijken elkaar dus te bevestigen. Volgens deze cijfers is er wat omzet betreft ook geen evolutie vast te stellen tussen 2007 en 2016. Toch gaat het financieel goed met de 4de Pijler. De helft geeft aan dat hun omzet de voorbije drie jaar gestegen is. Bij 19,3 % is de omzet aanzienlijk gestegen of zelfs verdubbeld. Een derde blijft status quo en slechts 9% geeft een daling van hun omzet aan. < 10000 10.000 20.000 20.001 60.000 60.000 100.000 > 100.000 15

OMZET van de 4de Pijler Verdeling volgens open vraag (96 respondenten) Verdeling volgens gesloten keuzevraag (160 respondenten) < 3000 9 9,4 % 19 11,90% 3000 6000 12 12,5 % 18 11,30% 6001 10.000 17 17,7 % 30 18,80% 10.001 20.000 18 18,7 % 28 17,50% 20.001 40.000 15 15,6 % 24 15,00% 40.001 60.000 6 6,2 % 12 7,50% 60.001 80.000 3 3,1 % 6 3,75% 80.001 100.000 5 5,2 % 9 5,62% 100.001 200.000 4 4,2 % 2 1,25% 200.001 300.000 4 4,2 % 6 3,75% 300.001 400.000 0 0 2 1,25% > 400.000 3 3,1 % 4 2,50% 96 160 100,12% EVOLUTIE van de omzet de laatste 3 jaar: De omzet van jullie 4de Pijler is de voorbije drie jaar. Minstens verdubbeld 9 5,4 % Aanzienlijk gegroeid (> 20%) 23 13,9 % Lichtjes gegroeid (< 20%) 50 30,1 % Ongeveer gelijk gebleven 53 31,9% Lichtjes gedaald (<20 %) 11 6,6 % Aanzienlijk gedaald (20 > %) 4 2,4 % Weet niet andere 16 9,6 % 166 100% 16

> Wat zijn de voornaamste inkomstenbronnen van 4de Pijlers? Het is niet onverwacht dat giften van schenkers en het zelf organiseren van acties als belangrijkste bronnen van inkomsten worden opgeven. Driekwart van de 4de Pijlers verkoopt producten of diensten, maar dat wordt als veel minder belangrijk beschouwd. Zowat de helft van de 4de Pijlers kan rekenen op steun van privéfondsen of bedrijven, maar ook dit wordt door meer dan 80% niet als een belangrijke inkomstenbron gezien. Subsidies van gemeenten of provincies: 84% ontvangt subsidies van één of meerdere gemeenten. 59% ontvangt provinciale subsidies. Toch beschouwt 70% van de 4de Pijlers deze subsidies niet een onmisbare inkomstenbron voor hun werking. De meest 4de Pijlers lijken de inkomsten uit subsidies dus eerder als aanvullend te beschouwen. Maar voor 10% van de 4de Pijler zijn subsidies dan weer de belangrijkste bron van inkomsten. Hoewel de inkomsten van schenkers als belangrijke inkomstenbron wordt opgegeven, heeft meer dan de helft van de 4de Pijlers (54%) minder dan 50 vaste donateurs. Deze 155 projecten bereiken samen 17150 donateurs. Dat is gemiddeld 110,6 donateurs per 4de Pijler. Omgerekend naar 1300 4de pijlers komt dit op een totaal van 143.780 donateurs voor heel Vlaanderen. De helft (50,6%) van de 4de Pijlers voorziet fiscale attesten voor haar schenkers. 17,6% heeft hiervoor een eigen erkenning van het ministerie van financiën. Anderen doen dit via de Koning Boudewijnstichting (7,1%), via een NGO (14,1%) of via een andere 4de Pijler (11,8%) Welke inkomstenbronnen hebben 4de Pijlers? Giften van schenkers (giften, doorlopende opdrachten, sponsorouders,...) Is een inkomstenbron voor de 4de Pijler 95% 54% Opbrengsten van acties die ze zelf organiseren 94% 46% Opbrengsten van acties die anderen organiseren (scholen, verengingen, ) Verkoop van producten, diensten (eetstanden, kerstmarkten, etc ) 87% 27% 76% 15% Subsidies van gemeente(n) 84% 28% Subsidies van provincie(s) 59% 29% Subsidies van andere overheden 17% 7% Privéfondsen 48% 20% Steun van bedrijven/sponsoring 55% 7% Anderen: Worden vermeld: Inkomsten van leden in het Zuiden, eigen middelen, serviceclubs, Nationale Loterij, legaten, begeleiden van vrijwilligersreizen Is een BELANGRIJKE inkomstenbron voor de 4de Pijler 17

Hoeveel schenkers/donateurs ondersteunen jullie 4de Pijler met een jaarlijks gift, een permanente opdracht of een sponsorouderschap? Minder dan 50 95 57,2 % Tussen 50 en 100 24 14,4 % Tussen 100 en 150 16 7,1 % Tussen 150 en 250 6 11,2 % Tussen 250 en 500 7 5,9 % Meer dan 500 5 3 % Meer dan 1000 2 1,2 % Andere 11 7 % 166 100% Voorziet jullie organisatie fiscale attesten voor schenkers Nee 76 44,7 % Ja, we hebben een eigen erkenning 30 17,6 % Ja, via de Koning Boudewijnstichting 12 7,1 % Ja, via een erkende ngo 24 14,1 % Ja, via een andere 4de Pijler 20 11,8 % Andere 8 4,7 % 170 100% Betrokkenheid van 4de Pijler bij het lokaal ontwikkelingsbeleid in hun gemeente In 2007 was 44% van de bevraagde 4de Pijlers lid van een Gemeentelijke Raad voor Ontwikkelingssamenwerking (Develtere/Stessens, 2007). In 2016 steeg dat cijfer tot 69 %. 19% is zelfs aangesloten bij de GROS in meerdere gemeenten. Dit lijkt ons een opvallende evolutie. Het geeft aan dat de 4de Pijlers de voorbij 10 jaar opvallend meer betrokken geraakt zijn bij het lokale ontwikkelingsbeleid. Wat is dan de rol en de functie van de GROS in de ogen van 4de Pijlers? De deelnemers aan de enquête vinden bijna alle functies van de GROS op een gelijkwaardige manier belangrijk of zeer belangrijk. Opvallend is dat financiële steun aan projecten hier toch niet uitgesproken op de eerste plaats komt. Zo hebben 4de Pijlers veel aandacht voor het deelnemen aan gezamenlijke acties en campagnes. Alleen het uitbrengen van adviezen over het beleid van de gemeente en het aanbieden van vorming worden door de 4de Pijlers als iets minder relevant geacht voor de GROS. 18

Is je 4de Pijler lid van een Gemeentelijke Raad voor Ontwikkelingssamenwerking (GROS)? Ja 83 50 % Ja, we zijn zelfs lid in meerdere gemeenten 31 18,7 % Nee 45 27,1 % Nee, want er is onze gemeente geen GROS 7 4,2 % 166 100% Wat is voor jou een belangrijk taak voor een GROS? Op welk vlak heeft de GROS volgens jou een meerwaarde? Deelnemen aan gezamenlijke acties en campagnes (Wereldfeest, Fair Trade gemeente,..) 4de Pijlers die dit belangrijk tot zeer belangrijk vinden 84% Netwerken en een goede band onderhouden met andere organisaties 83% De zichtbaarheid van je 4de pijler in de gemeente versterken 83% Financiële ondersteuning van projecten 76% (Logistieke) steun aan onze activiteiten in de gemeente 71% Adviezen uitbrengen over het gemeentelijk beleid 63% Vorming volgen en bijleren van anderen 62% 19

Met wie werken 4de Pijlers samen? Ook hier zien we dat drie vierden van de 4de Pijlers een samenwerking heeft met gemeenten. Hier blijkt wel duidelijk dat het gaat om een financiële samenwerking. Ook de samenwerkingen met provincies, die 35% van de 4de Pijlers aangaan, is hoofdzakelijk gericht op financiële ondersteuning. Heel veel 4de Pijlers zoeken ook fondsen voor hun projecten via scholen. 57% werkt samen met scholen. De samenwerking met hogescholen en universiteiten gaat vooral om het uitsturen van stagiairs en vrijwilligers. Heel wat 4de Pijlers (40%) vinden op één of andere manier inhoudelijk steun en samenwerking bij een NGO of bij een andere 4de Pijlers. Uit de praktijk weten we dat er veel ad hoc samenwerkingen en uitwisselingen zijn tussen 4de Pijlers onderling en tussen 4de Pijlers en ngo s, maar die zijn moeilijk in kaart te brengen. Een meer diepgaande analyse van deze samenwerkingsverbanden zou interessant zijn, maar vraag verder onderzoek. Met wie werken 4de Pijlers samen? Wel Niet Waarvoor werken ze samen? Gemeenten 73% 27% Subsidies / financieel - 73% Gezamenlijke acties - 34% Lokale campagnes 24% Scholen 57% 43% Gezamenlijke acties - 57% Financieel - 33% Campagnes 24% NGO s 40% 60% Management van het project 29 % Fiscale attesten 26 % Logistiek/technisch 21 % Campagnes 17% Provincie 35% 65% Subsidies / financieel - 86% Andere 4de Pijlers 34% 66% Gezamenlijke acties 54% Logistiek/technisch 27% Campagnes 29% Fiscale attesten 21 % Socio-culturele organisaties 33% 67% Gezamenlijke acties - 56% Financieel - 27% Religieuze organisaties 25% 75% Financieel - 50% Gezamenlijke acties - 23% Hogeschool/universiteit 21% 79% Stagiairs/vrijwilligers 69% Serviceclub 20% 80% Financieel Bedrijven 19% 81% Financieel Logistiek/technisch Jeugdorganisaties 17% 83% Financieel 20

Bij welke overkoepelende campagnes vinden 4de Pijlers aansluiting? Eén op vier 4de Pijlers geeft aan dat ze niet betrokken zijn bij overkoepelende campagnes. Tocht wenst slechts 12% ook helemaal niet betrokken te worden. Drie vierden van 4de Pijlers is wel betrokken bij één of meerdere campagnes en staat daar ook open voor. De helft van de 4de Pijlers staat open om betrokken te worden bij een eventuele campagne rond de SDG s. Heel opvallend is dat 4de Pijlers zeer beschikbaar zijn om meer betrokken te worden bij acties te maken hebben met het land waar ze met hun projecten actief zijn. Er is ook opvallend veel openheid voor acties en campagnes rond onderwijs. Bij welke overkoepelende campagnes vinden de 4de Pijlers aansluiting? (167 respondenten) Millenniumdoelstellingen / Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG s) 57% Kinderrechten 40% Sociale bescherming 30% Fair trade / fair trade gemeente 27% Klimaat 26% Migratie- en vluchtelingenthema 17% Schone kleren 10% Nee, wij beperken ons tot ons eigen project 25% Andere projecten (worden vernoemd o.a. armoedeprojecten en sociale projecten in de eigen gemeente vrouwenrechten HIV/malaria recht op onderwijs inclusie) 8% Bij welke acties en campagnes zouden 4de Pijlers eventueel graag meer betrokken worden? (164 respondenten) Acties die te maken hebben met het land waar we actief zijn 72% Onderwijs 57% Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG s) 51% Gezondheidszorg 40% Kinderrechten 34% Klimaat / duurzame ontwikkeling 27% Sociale bescherming 23% Fair trade / fair trade gemeente 19% Migratie- en vluchtelingenthema 12% Schone kleren 9% Nee, eerder niet 12% 21

Enkele besuiten 1. De 4de Pijler is een niet te miskennen actor in het landschap van ontwikkelingssamenwerking. Met 1100 tot 1300 4de Pijlers in Vlaanderen, een gezamenlijke jaarlijkse omzet van naar schatting meer dan 67 miljoen euro zowat 35 000 actieve vrijwilligers en meer dan 140.000 donateurs is de 4de Pijler onmiskenbaar een belangrijke actor binnen de ontwikkelingssamenwerking in Vlaanderen. Die vaststelling is niet nieuw, maar benadrukt nog eens het belang om deze groep op diverse niveaus te waarderen, te betrekken, te omkaderen en de ondersteuning te bieden die de 4de Pijler verdient. 2. Het landschap van de 4de Pijler in Vlaanderen blijft min of meer stabiel 4de Pijlers komen en 4de Pijlers gaan, maar het landschap van 4de Pijler in Vlaanderen bleef de voorbije jaren min of meer hetzelfde. De vaststelling dat de resultaten van het onderzoek uit 2007 en van bijna 10 jaar later min of meer in dezelfde lijn liggen, bevestigt dat. Ook onze dagelijkse ervaringen bij het 4de pijlersteunpunt bevestigen dit. Het lijkt het ons dat de boom van 4de Pijlers, die Develtere/Stessens tien jaar geleden meenden vast te stellen, eerder geluwd is. 3. Grote en kleine 4de Pijlers 4de Pijler blijft een containerbegrip, waaronder een heel grote diversiteit aan projecten en initiatieven valt. Het blijft heel moeilijk om de 4de Pijler in categorieën te vatten. Maar het lijkt wel terecht om, op basis van dit onderzoek, een onderscheid te maken tussen grote en kleine 4de Pijlers. Kleine 4de Pijlers: Meer dan de helft van de 4de Pijlers heeft een omzet van minder dan 20.000 per jaar, werkt met een kerngroep van hooguit 6 vrijwilligers, is vooral zeer lokaal actief in één of twee gemeenten en heeft minder dan 50 schenkers, waarvoor dikwijls ook geen fiscale attesten worden voorzien. Grote 4de Pijlers: Dat contrasteert met een kleine groep (10%-15%) die grote of semi-professionele 4de pijlers genoemd kunnen worden. Ze hebben een omzet van 80.000 tot 500.000 euro, meer dan 250 vaste schenkers, een breed vertakt netwerk van vrijwilligers, zijn actief in meer dan 5 gemeenten en dikwijls in meerdere provincies, hebben dikwijls een eigen erkenning voor het verlenen van fiscale attesten en soms ook met betaalde personeelsleden in Vlaanderen en/of in het Zuiden. Dit zijn initiatieven die dikwijls ook erg zichtbaar zijn in pers en media. De gemiddelde waarden in dit onderzoek worden dikwijls vertekend door deze grote 4de Pijlers. 22

Vragen de grote en de kleine 4de Pijlers om een andere benadering en een andere ondersteuning in de toekomst? Het zijn in elk geval deze grote 4de Pijlers die aan de deur komen kloppen als het gaat om meer erkenning en ondersteuning en meer waardering voor hun werk door overheden, beleidsmakers en andere actoren 4. 4de Pijlers staan open voor samenwerking en zijn steeds meer betrokken Het is opvallend dat 4de Pijlers veel meer betrokken zijn bij het gemeentelijk ontwikkelingsbeleid dan 10 jaar geleden. Toen gaf van 44% dat ze lid waren van een GROS. Nu is dat 69%. Dit geeft aan dat de verschillende ondersteunende actoren (gemeenten, provincies, VVSG, 4de Pijlersteunpunt/11.11.11) er de voorbije jaren in geslaagd zijn om de 4de Pijler meer uit zijn kot te lokken en een actievere plaats te geven in het lokale beleid. Maar dit toont dat er ook veel bereidheid is bij de 4de Pijlers om samenwerkingsverbanden aan te gaan op diverse niveaus. 4de Pijlers werken niet op een eiland en wensen dat ook niet te doen. En er bestaan nu al heel veel samenwerkingen van 4de Pijlers met diverse actoren (overheden, ngo s, scholen). En uit de bevraging blijkt ook dat er een openheid is bij de 4de Pijler om meer betrokken te zijn bij overkoepelende acties, campagnes en activiteiten, tenminste voor zover die betrekking hebben op het thema waar ze rond werken of het land waar ze hun projecten uitvoeren. 23

Meer info: 4de Pijlersteunpunt/11.11.11 Vlasfabriekstraat 11, 1060 Brussel www.4depijler.be info@4depijler.be - 02 536 11 56 Met de steun van