Crisismonitor oktober 2011 Samenvatting Economie en bedrijvigheid Het consumentenvertrouwen in Nederland is opnieuw gedaald. Herstel van het vertrouwen heeft niet doorgezet. Positief is dat het aantal nieuwe bedrijven in Houten nog altijd het aantal bedrijfsopheffingen en faillissementen overtreft. Arbeidsmarkt en inkomen Houten laat op dit moment een positiever beeld zien dan landelijk. Het aantal niet werkende werklozen (NWW) nam, na een ingezette daling in maart, in augustus verder af. Houten blijkt bovendien de op één na best presterende gemeente in Nederland te zijn als het gaat om de reductie van het bijstandsvolume in een half jaar tijd (9,8%). Wel zien we dat het aantal WW-uitkeringen ook in Houten verder toeneemt. En ook het aantal lopende dossiers schuldhulpverlening blijft gestaag toenemen. Woningmarkt en vastgoed Het aanbod aan woningen blijft in Houten toenemen, terwijl de vraag op een relatief laag peil blijft. Met name de tijd dat woningen te koop staan, neemt momenteel fors toe. Ook de sociale woningmarkt blijft onder druk staan. Nieuwe Europese regelgeving met betrekking tot hogere inkomensgrenzen om in aanmerking te komen voor sociale woningbouw, lijkt de huidige situatie van stagnerende doorstroming bovendien niet ten goede te komen. Huurders blijven zitten waar ze zitten. Ook de strengere regels die hypotheekverstrekkers hanteren, maken koopwoningen voor meer mensen onbereikbaar. Er is nog geen sprake van een herstel van de grondverkoop c.q. planontwikkeling bij de uitgifte van bedrijfsterreinen in Houten. Dit ligt niet zozeer aan een gebrek aan belangstelling, maar meer aan het feit dat financiering voor bedrijven blijvend lastig is. De stijging van de leegstand in kantoren in Houten heeft zich niet voortgezet. Lag de leegstand in 2008 nog ver onder het Nederlands gemiddelde, in 2010 am het net boven het Nederlands gemiddelde te liggen (14% Nederland, 15% Houten). Dit heeft zich midden 2011 iets verbeterd (respectievelijk 14% en 14,5%). 1
2
Inleiding Crisismonitor Vanwege de economische recessie in Nederland is er behoefte aan inzicht in de gevolgen hiervan voor de gemeente Houten. De Concernstaf brengt daarom in samenwerking met Sociale Zaken en Ruimtelijk Beleid ieder half jaar een Crisismonitor uit. Hierin komen de volgende thema s aan bod: Economie en bedrijvigheid Arbeidsmarkt en inkomen Woningmarkt en vastgoed Per thema worden de meest actuele feiten en ontwikkelingen weergegeven. Bij de crisismonitor wordt een collegebrief gevoegd, waarin de belangrijkste uitkomsten uit de monitor nader wordt geduid en waarin de aanpak van de crisis en de gevolgen voor het beleid nader worden beschreven. Ook wordt in de brief ingegaan op de actuele financiële ontwikkelingen binnen de gemeente. De wereldwijde crisis op de financiële markten, ontstond in de zomer van 2007. De Nederlandse economie am als gevolg van de kredietcrisis in een forse recessie terecht. Vanaf september 2008 was sprake van een escalatie van de problemen: diverse grote banken amen in problemen, het bancaire systeem dreigde vast te lopen door een grotendeels bevriezen van de interbancaire geldmarkt. Vanaf het tweede artaal van 2008 was de groei van het bruto nationaal product (op artaalbasis) negatief. Door de cijfers in deze monitor, waar mogelijk, vanaf begin 2007 te presenteren kunnen de ontwikkelingen vanaf het begin van de crisis worden gevolgd. 3
4
Economie en bedrijvigheid In het navolgende wordt een algemeen beeld van de huidige economische situatie geschetst. Als eerste komt het consumentenvertrouwen aan bod. Vervolgens wordt inzicht gegeven in enerzijds het aantal nieuwe bedrijven en anderzijds het aantal bedrijfsopheffingen en faillissementen in Houten. Grillige groei Nederlandse economie Na een sterke groei in het eerste artaal van 2011 is de Nederlandse economie in het tweede artaal afgezwakt. In eerste artaal van 2011 groeide de Nederlandse economie met 2,8 procent vergeleken met hetzelfde artaal een jaar eerder. Dit is de grootste groei in drie jaar. Daarmee was de economie zeven artalen op rij gestegen en was ongeveer tachtig procent van de historische krimp van 2009 ongedaan gemaakt. Na deze mooie groeicijfers over het eerste artaal, viel de groei in het tweede artaal echter sterk terug. Ten opzichte van het tweede artaal een jaar eerder groeide de Nederlandse economie nog maar met 1,6%. Ten opzichte van het voorafgaande artaal am de groei in het tweede artaal uit op 0,2 procent. 1 Het CPB verwacht dat de Nederlandse economie dit jaar naar verwachting met 1,5% groeit en in 2012 met 1%. De werkloosheid stabiliseert naar verwachting en komt volgend jaar gemiddeld uit op 4,25%. Volgens het CPB komt de economische groei vooral voor rekening van de uitvoer. De overheidsbestedingen drukken de groei komend jaar. In de afgelopen vier decennia is een negatieve groeibijdrage van de overheidsbestedingen alleen in 2004 eerder voorgekomen. De verwachtingen over de economie zijn iets minder goed dan de CPB-raming uit maart. Toen rekende het instituut op een economische groei van 1,75 procent in 2011 en 1,5 procent in 2012. Net als in maart wordt er door het CPB echter gewezen op de grote onzekerheid rond de raming. 2 Provincie Utrecht doet stapje terug Na de forse economische krimp in 2009 realiseerden alle provincies in 2010 weer economische groei. Het hardst groeide de economie in Groningen. Ook in Noord-Holland was sprake van duidelijk herstel. De economieën van de provincies Utrecht en Friesland bleven achter. De provincie Utrecht noteerde de op een na laagste groei met 0,9 procent. De zakelijke dienstverlening kampte in 2010 nog met krimp. Daarom bleef het herstel in Utrecht achter. De economie van deze provincie is zeer afhankelijk van de zakelijke dienstverlening. Voor 2011 en 2012 word een verbetering van de regionaal economische groei in Utrecht verwacht, met een groei van resp. 1,8 en 1,7%. Beiden boven het landelijk gemiddelde en wederom behorend bij de best presterende regio s van Nederland. 3 Houten werd door het weekblad Elsevier op een derde positie geplaatst in de top-50 van gemeenten met de sterkste economie van Nederland in 2010 (onderzoek Toplocaties 2011). Herstel consumentenvertrouwen zet niet door Het consumentenvertrouwen geeft informatie over het vertrouwen en de verwachtingen van consumenten over de ontwikkelingen van het economisch klimaat en de koopbereidheid. 4 Het consumentenvertrouwen leek zich begin dit jaar verder te herstellen van de negatieve tendens die zich midden 2007 inzette, maar dit heeft zich niet voortgezet. Het vertrouwen van consumenten in het economisch klimaat stortte de afgelopen maanden in. De negatieve berichtgeving van de eurocrisis (en daardoor dalende beurskoersen) en de aangekondigde bezuinigingsmaatregelen van de overheid liggen hieraan ten grondslag. De koopbereidheid verminderde recent ook. In augustus bleef deze nog vrijwel onveranderd. 5 1 Bron CBS: 23 juni 2011, 16 augustus en 22 september 2011. 2 Bron: CPB: Macro Economische Verkenning (MEV) 2012, 15 september 2012. 3 Kwartaalbericht Regio's, ING Economisch Bureau, augustus 2011. Regionaal economische groei percentages 2011 en 2012 op basis van ramingen ING Economisch Bureau. 4 De index kan een waarde aannemen van -100 tot +100. Bij een indexwaarde van 0 is het aandeel pessimisten gelijk aan het aandeel optimisten. 5 CBS conjunctuurbericht, 20 september 2011. 5
Figuur 1: Consumentenvertrouwen in Nederland, seizoensgecorrigeerd Bron: CBS. De kans dat het consumenten vertrouwen weer snel zal toenemen lijkt momenteel nog ver weg. Uit cijfers van het CPB blijkt dat de koopkracht van de Nederlanders in 2010 achteruit is gegaan en ook voor dit en volgend jaar wordt een verdere afname verwacht. Drie opeenvolgende jaren van dalende koopkracht zijn de afgelopen 25 jaar niet voorgekomen. 6 Bedrijvigheid Aantal nieuwe bedrijven overtreft wederom het aantal bedrijfsopheffingen en faillissementen De volgende twee figuren geven het aantal bedrijfsopheffingen/ faillissementen en het aantal nieuwe bedrijven weer in de gemeente Houten. Het aantal bedrijfsopheffingen is in het eerste half jaar flink afgenomen (figuur 2). Dit is een patroon dat zich vaker voordoet. Over het eerste en tweede artaal werden 124 bedrijven opgeheven. Er waren over dezelfde periode nauwelijks faillissementen en surseances te betreuren. Het aantal opheffingen en faillissementen/surseances ligt hiermee weer op het niveau van het tweede artaal van 2007. 6 Bron: De telegraaf, 8 september 2011. 6
Figuur 2: Bedrijfsopheffingen en faillissementen in Houten Bron: Kamer van Koophandel. Het aantal nieuwe bedrijven in de eerste helft van 2011 bedroeg 183, terwijl er nog eens 152 overige oprichtingen werden gemeld (figuur 3). Dus wederom nam het aantal bedrijven in de gemeente Houten toe (positief saldo van 210). Figuur 3: Nieuwe bedrijven in Houten* * De groep starters betreft nieuwe bedrijven die zich in Houten vestigen. Bij oprichtingen gaat het om bestaande bedrijven die nieuw in Houten komen, maar geen starter zijn. Naast nevenvestigingen en dochterondernemingen kunnen dit ook verplaatsingen betreffen van bedrijven die voorheen buiten Houten gevestigd waren. Bron: Kamer van Koophandel. 7
8
Arbeidsmarkt en inkomen Dit deel van de crisismonitor behandelt de thema s arbeidsmarkt en inkomen. Daarbij wordt ingegaan op de werkloosheidscijfers, de ontwikkeling van vacatures, de resultaten van Vaerk Houten, het aantal bijstandsuitkeringen en de vraag om schuldhulpverlening in Houten. Arbeidsmarkt Een belangrijke indicator voor de economische situatie is het aantal werklozen. In de onderstaande grafieken wordt weergegeven hoe het er met de werkloosheid in Houten voorstaat. Naast de algemene ontwikkeling wordt ingegaan op de ontwikkeling van de werkloosheid naar leeftijd en geslacht. Recente stijging landelijke werkloosheid nog niet in Houten zichtbaar De onderstaande figuur geeft weer hoe het aantal niet werkende werkzoekenden (NWW ers) zich in Houten ontwikkelt sinds 2007. Figuur 4: Werkloosheid (Niet Werkende Werkzoekenden*) in Houten * Niet-werkende werkzoekenden (NWW): bij UWV ingeschreven werkzoekenden van 15-64 jaar zonder werk of minder dan 12 uur per week werkzaam. Bron: www.werk.nl (Landelijke arbeidsmarktinformatie). De sterke stijging van het aantal niet-werkende werkzoekenden in 2009, kreeg aanvankelijk een vervolg in 2010. In de zomer en in de herfst van 2010 waren nog wel pieken waarneembaar, maar naar verhouding was de groei minder sterk dan het jaar er voor. Over het hele jaar 2010 was sprake van een lichte groei met ruim 2%. Over dezelfde periode een jaar eerder, was de toename 22%. In de eerste maanden van 2011 is in Houten een duidelijke daling te zien. In Houten is de stijging die landelijk optreedt nog niet waar te nemen. 7 Eind december 2010 was het aantal NWW ers 724. Eind augustus was het ruim 10% lager, namelijk 644. 7 De landelijke werkloosheid is sinds kort weer aan het stijgen. In augustus 2011 waren 421 duizend mensen werkloos. Dat zijn er 25 duizend meer dan gemiddeld in de eerste helft van het jaar. In de eerste helft van 2011 lag de werkloosheid steeds tussen de 392 en 400 duizend. De stijging van de werkloosheid tot boven de 400 duizend heeft volgens het CBS vooral te maken met de afname van de wereldhandel. Die afname heeft invloed op de Nederlandse export. Omdat die ook afneemt wordt er minder geproduceerd en hebben ondernemingen dus minder personeel nodig. 9
Werkloosheid jongeren stabiliseerd, werkloosheid onder 28-45 en 46-65 neemt af De volgende twee figuren laten de ontwikkeling van de werkloosheid in Houten naar leeftijd en geslacht zien. Figuur 5: NWW naar geslacht en leeftijd in Houten Bron: www.werk.nl (Landelijke arbeidsmarktinformatie) en Jongerenloket lekstroom In de vorige monitor viel vooral de stijgende werkloosheid onder ouderen in de tweede helft van 2010 op. Over heel 2011 zien we nu zowel bij de 28-45 als de 46-65 jarigen een afname. In beide leeftijdsklassen daalt het aantal na maart 2011 met ruim 10%. De stijging die landelijk bij de middengroep waargenomen wordt, is in Houten nog niet terug te zien. Sinds de vorige monitor laat de jongste leeftijdcategorie, na een aanvankelijk daling in de tweede helft van 2010, nu een meer continu verloop zien. Eind december 2010 was het aantal jonge NWW ers 47. Via een piek van 63 aan het eind van het eerste artaal 2011, bedraagt het aantal nu (eind augustus 2011) 51. De mannen laten de sterkste daling zien, van 362 aan het eind van 2010 naar 298 eind augustus (- 21%). Onder de vrouwen is de daling in deze periode veel minder sterk, namelijk van 362 naar 346 (- 5%). Figuur 6 laat de ontwikkelingen naar doelgroep geïndexeerd zien. 10
Figuur 6: NWW naar geslacht en leeftijd in Houten, geïndexeerd januari 2007 = 100 Bron: www.werk.nl (Landelijke arbeidsmarktinformatie). Uit de grafiek komt duidelijk naar voren dat het aantal werkloze mannen sterk daalt, terwijl de ontwikkeling bij de vrouwen een veel vlakker beeld laat zien. De daling is ingezet na het eerste artaal van 2011. Onder de jongeren zien we de werkloosheid weer wat pieken op het eind van 2011. Het gaat hier echter om beperkte aantallen (in vergelijking met mei 2011: 22 minder werklozen in augustus). Het UWV Werkbedrijf constateerde voor de arbeidsmarktregio Utrecht-Midden in juli 2011 een NWWpercentage van 4%. Landelijk lag het NWW-percentage eind juli op 5,8%. Het aantal werkzoekenden in de arbeidsmarktregio Midden-Utrecht is het hoogst voor de beroepsgroepen productiemedewerkers, chauffeurs, receptionisten en administratieve employés, interieurverzorgers en commercieel employés. Aantal vacatures UWV Werkbedrijf neemt sterk af en blijft ver achter bij het aantal werkzoekenden Het aantal vacatures dat in Houten staat geregistreerd bij het UWV Werkbedrijf, blijft nog steeds ver achter bij het aantal werkzoekenden (figuur 7). De daling van het aantal openstaande vacatures is in 2011 zelfs zeer sterk te noemen. Eind 2010 waren het er 65. Sinds dat moment is er een voortdurende daling ontstaan tot het niveau van 37 aan het eind van augustus 2011. Ook het aantal nieuw ingediende vacatures vertoont een dalend verloop. Over dezelfde periode van 8 maanden daalt het aantal van 42 in 2010 naar 18 in 2011. De maandelijkse pieken en dalen uit 2010 komen in 2011 niet meer terug. De beide trendlijnen geven nog wel een stijgend beeld te zien, maar veel minder sterk dan bij de vorige monitor. In feite zijn ze nu over de periode van de afgelopen 4,5 jaar vrijwel vlak. Het gaat in Houten bij de vacatures nog steeds niet om grote aantallen. Zeker niet als we ze vergelijken met het aantal ingeschreven niet werkende werkzoekenden uit Houten. Bij de cijfers past de kanttekening dat veel mensen die werk zoeken in Houten, zich richten op de gehele arbeidsmarktregio Midden-Utrecht. Omgekeerd hebben werkzoekenden uit andere gemeenten ook interesse voor vacatures bij bedrijven die in Houten zijn gevestigd. Belangrijke toevoeging is bovendien dat het UWV werkbedrijf maar een deel van de vacaturemarkt bestrijkt. 11
Figuur 7: Vacatures UWV Werkbedrijf Houten Bron: www.werk.nl (Landelijke arbeidsmarktinformatie). Aantal aanmeldingen deelnemers Vaerk sterk gestegen Effectieve re-integratie in de arbeidsmarkt vereist maatwerk. Daarom kiest de gemeente Houten voor Vaerk Houten, een samenwerkingsverband tussen de gemeente en het ROC Midden Nederland (ROCMN). Vaerk Houten begeleidt potentiële werknemers met een bijstandsuitkering naar economische zelfstandigheid. Onderstaand figuur laat zien hoe het er momenteel voorstaat met de deelnemers aan Vaerk. Figuur 8: Aantal aanmeldingen en geplaatste deelnemers Vaerk Houten Bron: Vaerk Houten. 12
In 2010 kreeg Vaerk in totaal 138 aanmeldingen te verwerken. Dat is veel meer dan een jaar eerder, toen er gedurende diezelfde periode 90 aanmeldingen binnen amen (stijging van 53%). In de eerste 8 maanden van 2011 amen daar 89 aanmeldingen bij, waarvan 38 in de maanden juli en augustus. Ook in 2011 is van het aantal aangemelde deelnemers steeds ongeveer 50% aan het werk, al dan niet met behoud van uitkering. Inkomen Aantal WW-uitkeringen stijgt Onderstaande figuur laat de invloed van de crisis zien op het aantal uitkeringen op grond van de Werkloosheidswet. Figuur 9: WW-uitkeringen (einde artaal) in Houten 800 700 600 500 Aantal 400 300 200 100 0 1e 3e 4e 1e 3e 4e 1e 3e 4e 1e 3e 4e 1e 2007 2008 2009 2010 2011 Periode Bron: CBS Sociale Zekerheid op Maat. Het aantal WW-uitkeringen liep in 2010 veel minder sterk op dan in 2009. Dat was in overeenstemming met de landelijke trend. Naar het eind van 2010 werd het aantal weer wat hoger, waarna in het eerste artaal van 2011 een sterkere stijging optreedt. Cijfers over het tweede artaal 2011 heeft het CBS nog niet gepresenteerd. Aantal bijstandsuitkeringen daalt in 2011, Houten best presterende gemeente in haar klasse Houtenaren die onvoldoende inkomsten hebben om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien, kunnen bij de gemeente een bijstandsuitkering aanvragen. Zij moeten daarbij als werkzoekende staan ingeschreven bij het UWV. Naast WWB- en WIJ-uitkeringen kent de gemeente ook nog IOAW (Inkomensvoorziening Oudere en gedeeltelijk Arbeidsongeschikte werkloze Werknemers), IOAZ (Inkomensvoorziening Oudere en gedeeltelijk Arbeidsongeschikte gewezen Zelfstandigen) en BBZ (Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen). Het totale aantal bijstandshuishoudens heeft in heel 2010 tussen de 331 en 341 gelegen. In 2011 is een daling van het bestand ingezet. Het jaar begon met 331 bijstandshuishoudens voor alle regelingen samen. Eind augustus waren het er 315. 13
Sinds 1 januari 2010 is de Wet BUIG van kracht geworden. 8 Steeds meer regelingen moeten daarbij uit een vastgesteld budget worden bekostigd. Er vindt geen nacalculatie plaats. Uit het budget moeten de volgende uitkeringen worden betaald: WWB, WIJ, IOAW, IOAZ en BBZ starters levensonderhoud. Door de bundeling van uitkeringen krijgen gemeenten aldus een volledige financiële verantwoordelijkheid met betrekking tot de uitkerings- en uitvoeringskosten. De volgende figuur laat zien hoe het is gesteld met het aantal bijstandshuishoudens dat in Houten aanspraak maakt op de genoemde regelingen. Vanwege alle wetswijzigingen en splitsing en bundeling van regelingen, wordt naast het volume aan WWB- en WIJ-uitkeringen, het beeld voor de Wet BUIG vanaf 2009 geschetst (die zoals aangegeven pas in 1 januari 2010 in werking trad). Figuur 10: Bestand WWB- en WIJ-uitkeringen < 65 jaar en Wet BUIG Bron: Sociale Zaken/ GWS4All (via WISz). De economische crisis heeft duidelijk effect op het aantal mensen dat, eventueel na een WW-periode, afhankelijk wordt van een bijstandsuitkering. De landelijke stijging in de WWB en WIJ over 2009 bedroeg dan ook 9%. De stijging in Houten lag ongeveer op datzelfde niveau. De verwachting was dat het aantal bijstandsuitkeringen in 2010 verder zou oplopen. Tot in de zomer bleef het aantal zich rond de 320 bewegen, om daarna zelfs nog te dalen. Daarmee deed Houten het beter ten opzichte van de meeste andere gemeenten in Nederland. Dit bleek ook uit cijfers van onderzoeksbureau APE over het bijstandsvolume (WWB en WIJ) in de verschillende gemeenten in Nederland. Uit deze cijfers bleek dat het bijstandsvolume in Nederland in 2010 gemiddeld met 9% is gestegen. Houten valt binnen de categorie middelgrote gemeenten (30.000-60.000 inwoners). In die categorie was het gemiddelde stijgingspercentage zelfs 11%. Het bestand van Houten steeg in 2010 met minder dan 1% en daarmee was Houten de één na laagste stijger binnen deze gemeenteklasse. Die prestatie is in 2011 gecontinueerd. Uit recente cijfers, opnieuw door APE samengesteld, blijkt dat Houten over het eerste half jaar van 2011 de beste presterende gemeente in haar klasse is met een reductie van het bijstandsvolume met 9,8%. Zelfs landelijk bekleedt Houten daarmee een toppositie: de tweede plek na de gemeente Texel. Reductie van het bestandsvolume is heel belangrijk, aangezien het macrobudget dat het rijk beschikbaar stelt aanmerkelijk te laag is. In 2010 amen alle gemeenten samen 350 miljoen te kort op een macrobudget van 4 miljard. De meest actuele inschattingen van de VNG gaan er van uit dat het gezamenlijke tekort van de gemeenten in 2011 oploopt tot 669 miljoen. Over 2010 amen 270 8 Wet Bundeling van Uitkeringen Inkomensvoorziening aan Gemeenten. 14
gemeenten - dat is tweederde deel - meer dan 10% tekort op het budget. Houten bleef in 2010 onder die 10% en stevent ook in 2011 af op een tekort dat rond de 10% ligt. Aantal aanvragen langdurigheidstoeslag vertoont grillig beeld en ligt nog steeds ver boven niveau 2008 De maandelijkse aantallen aanvragen algemene bijstand, (verkorte) bijzondere bijstand 9, langdurigheidstoeslag 10 en WIJ-uitkeringen in de periode 2008-2010 worden in onderstaand figuur weergegeven. Figuur 11: Aanvragen algemene bijstand (WWB), bijzonder bijstand, langdurigheidtoeslag en WIJ-uitkeringen in Houten Bron: Sociale Zaken/ GWS4All (via WISz). Het aantal aanvragen algemene bijstand daalde na januari 2011 sterk, maar liep in juni (13 aanvragen) en juli 2011 (12 aanvragen) weer op. Over de eerste 8 maanden van 2011 werden 64 aanvragen ingediend, terwijl dat er in dezelfde periode een jaar eerder 85 waren. Ook het aantal aanvragen WIJ daalde. De afgelopen 8 maanden waren het er 32. In de eerste 8 maanden van vorig jaar waren het er 57. De aanvragen langdurigheidstoeslag vertonen een bijzonder grillig beeld. De groei in 2009 had te maken met de nieuwe verordening die eind februari 2009 door de raad werd vastgesteld en een inhaalslag op het einde van dat jaar. 11 Door een kortere referteperiode en een hogere inkomensgrens komen meer mensen eerder in aanmerking voor de langdurigheidstoeslag; ook werkende mensen met een laag inkomen. Na de piek in de zomer van 2009 (nieuwe verordering) en eind 2009 (inhaalslag) worden de aanvragen nu wat meer over het jaar gespreid. Het beeld blijft wel sterke pieken en dalen vertonen. In totaal werden in 2010 218 aanvragen langdurigheidstoeslag ontvangen. Dit jaar werden 9 Bijzondere bijstand betreft een eenmalige uitkering die een inwoner kan aanvragen indien deze noodzakelijke kosten heeft die hij/zij niet van het inkomen kan betalen. 10 Langdurigheidstoeslag betreft een jaarlijkse toeslag die een inwoner kan ontvangen als deze langdurig een laag inkomen heeft en geen zicht heeft op inkomensverbetering. 11 De nieuwe verordening had tot gevolg dat de referteperiode is verlaagd van 5 naar 3 jaar. Het gaat daarbij om de periode gedurende welk iemand een laag inkomen heeft gehad waarbij het inkomen niet uitam boven 120% van de bijstandsnorm. Deze bovengrens van 120% is bovendien aangepast en was vóór de nieuwe verordening 100%. De inhaalslag betrof de extra inzet van personeel op de afhandeling van alle openstaande aanvragen voor het einde van dat jaar. 15
in de eerste 8 maanden al 156 aanvragen ingediend. Ter vergelijking: in de eerste 8 maanden van 2010 waren dit er 134. In geheel 2008 werden 121 aanvragen ingediend en in geheel 2009 242. De vraag om schuldhulpverlening neemt verder toe De crisis heeft ook zijn weerslag op het aantal aanvragen voor schuldhulpverlening, zoals uit figuur 12 blijkt. Figuur 12: Aantal lopende dossiers schuldhulpverlening in Houten Aantal lopende dossiers 300 250 200 Aantal 150 100 50 0 1-jan 8-sep 7-dec 19- mrt 15- mei 31- aug 30- sep 31- okt 30- nov 31- dec 31- jan 28- feb 31- mrt 30- apr 31- mei 30- jun 31-jul 2009 2010 2011 Periode Bron: Sociale Zaken gemeente Houten. Aan de stijging van het aantal lopende dossiers schuldhulpverlening komt nog geen einde. De sterke stijging uit het begin van 2010 is wat afgevlakt, maar nog steeds is de toename duidelijk. Ook in 2011 is regelmatig door zelfstandigen (waaronder ZZP'ers) een beroep gedaan op de regeling. De personele inzet die op dit onderdeel nodig is, nam in 2010 sterk toe. Ook in 2011 moeten alle zeilen worden bijgezet om de inwoners die een beroep doen op schuldhulpverlening van dienst te zijn. Van het ministerie werden de afgelopen jaren extra middelen ontvangen om de verwachte groei te kunnen opvangen. Die middelen bleken volstrekt niet toereikend te zijn. Voor het komende jaar zijn geen extra middelen meer beschikbaar. Het aantal mensen met schulden stijgt echter nog steeds en die groei zal voorlopig niet afnemen. Terwijl meer mensen in de problemen komen vanwege de zware economische tijden, is er als gevolg van bezuinigingen minder geld beschikbaar om ze te helpen. De brancheorganisatie NVVK 12 en de VNG spraken eind september 2011 de verwachting uit, dat daardoor in 2012 wachtlijsten gaan ontstaan. 12 De Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK) is een belangenvereniging die bestaat uit gemeentelijke kredietbanken, publieke instellingen en bedrijven. Het doel is mensen met schulden te helpen. De NVVK komt naast de belangen van mensen met schulden ook op voor de schuldeisers. 16
Woningmarkt en vastgoed In dit laatste deel van de crisismonitor worden de ontwikkelingen met betrekking tot de woningmarkt in de provincie Utrecht en in Houten behandeld. Het gaat daarbij om de bestaande koopwoningen en de sociale huursector. Daarnaast worden binnen het thema vastgoed de onderwerpen woningbouwplanning, de uitgifte van bedrijfsterreinen en de kantorenmarkt behandeld. Provinciale woningmarkt Aantal te koop staande woningen in provincie blijft stijgen In de provincie is in de periode na 2008 geleidelijk een kopersmarkt ontstaan. Het aantal te koop staande woningen stijgt nog steeds. In 2009 is het aanbod per artaal te koop staande woningen provinciaal gestegen naar zo n 9.000 woningen. In 2010 is dat verder toegenomen naar ongeveer 10.000. De stijging zet zich door in het voorjaar van 2011 naar zo n 11.000 woningen. Gemiddeld over de jaren bestaat dit uit 70% eengezinswoningen en 30% appartementen. Figuur 13: Aanbod en opname woningen in de provincie Utrecht 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 3e 4e 1e 3e 4e 1e 3e 4e 1e 2004 20052006 2007 2008 2009 2010 2011 Opname Aanbod Bron: NVM. Uit de grafiek blijkt duidelijk de krapte op de markt tussen 2004 en 2007 toen nog echt sprake was van een verkopersmarkt. Dat beeld is radicaal omgeslagen vanaf 2008. Dit biedt kopers inmiddels een goede onderhandelingspositie bij de aanschaf van een huis. Doorlooptijden te koop staande woningen provincie nemen verder toe Op provinciaal niveau blijkt de looptijd van verkoop van zowel appartementen als eengezinswoningen op te lopen. Voor appartementen steeg die van 85 dagen in het tweede artaal 2010 naar 116 dagen in het tweede artaal 2011. De looptijd voor eengezinswoningen steeg van 89 dagen in het tweede artaal van 2010 naar 109 dagen in het tweede artaal van 2011. 17
Figuur 14: 400000 300000 200000 100000 Transactieprijs en looptijd woningen NVM provincie Utrecht (Op basis van mediaan. Transactieprijs in euro s en looptijd in dagen.) 250 200 150 100 50 0 3e 4e 1e 3e 4e 1e 3e 4e 1e 2007 2008 2009 2010 2011 0 Transactieprijs appartementen Looptijd appartementen (dagen) Transactieprijs eengezinswoningen Looptijd eengezinswoningen (dagen) Bron: NVM. In de provincie hebben de genoemde looptijden betrekking op ongeveer 1.475 verkochte eengezinswoningen en ongeveer 700 appartementen gemiddeld per artaal (niveau 2010). In het tweede artaal van 2011 daalde dat aantal verkochte eengezinswoningen ( de opname ) naar 1.327 woningen. Van de appartementen werden in het tweede artaal 557 verkocht. De woningmarkt in Houten Aantal te koop staande woningen Houtense woningmarkt blijft eveneens stijgen Het aanbod aan te koop staande woningen (eengezinswoningen en appartementen) is in Houten in 2010 gestegen in de richting van 300 à 350 woningen (dat gemeten per artaal te koop staat). Als we kijken naar het specifieke aanbod van appartementen is dit aanbod vanaf de tweede helft 2010 gestegen van gemiddeld ongeveer 40 naar zo n 80 per artaal. Het voorjaar van 2011 doorbreekt deze lijn niet met een aantal van 88 te koop staande appartementen. Wat betreft de eengezinswoningen schommelt het aanbod per artaal tussen de 200 à 250 woningen. Het voorjaar van 2011 laat met 254 te koop staande eengezinswoningen geen afwijkend beeld zien. 18
Figuur 15: Aanbod en opname woningen in Houten 350 300 250 200 150 100 50 0 3e 4e 1e 3e 4e 1e 3e 4e 1e 2004 20052006 2007 2008 2009 2010 2011 Opname Aanbod Bron: NVM. Gemiddeld worden per artaal ongeveer 50 à 60 woningen (eengezinswoningen en appartementen samen) verkocht. Dit is redelijk stabiel sinds het uitbreken van de crisis in 2008. In de jaren daarvoor werd het dubbele of zelfs meer omgezet. Doorlooptijden te koop staande woningen nemen aanzienlijk toe in Houten In Houten zijn de looptijden sterk opgelopen in het voorjaar van 2011, terwijl de transactieprijzen van zowel appartementen als eengezinswoningen vrijwel stabiel zijn gebleven. Dit is opmerkelijk, omdat bij oplopende looptijden neerwaartse prijscorrecties verwacht zouden kunnen worden. Uit onderzoek is gebleken dat veel verkopers de tijd hebben wat betreft hun te verkopen woning. Voor hen is er geen reden om de woning lager in de verkoop te zetten. Figuur 16: 400000 300000 200000 100000 Transactieprijs en looptijd woningen NVM Houten (Op basis van mediaan. Transactieprijs in euro s en looptijd in dagen.) 250 200 150 100 50 0 3e 4e 1e 3e 4e 1e 3e 4e 1e 2007 2008 2009 2010 2011 0 Transactieprijs appartementen Looptijd appartementen (dagen) Transactieprijs eengezinswoningen Looptijd eengezinswoningen (dagen) Bron: NVM. De looptijd voor verkochte eengezinswoningen steeg van ongeveer 100 dagen (gemiddeld niveau 2010) naar 151(eerste artaal 2011) en 172 dagen (tweede artaal 2011). De looptijd voor 19
appartementen fluctueert veel sterker. Dit heeft te maken met het gering aantal verkochte appartementen per artaal. In het eerste artaal steeg die looptijd naar 253 dagen (het betrof 6 verkochte woningen). In het tweede artaal steeg de looptijd verder naar 325 dagen (het betrof 9 verkochte woningen). Gelet op de geringe aantallen is relativering dus op zijn plaats. Nog steeds weinig doorstroming in de sociale huurwoningmarkt Het gemiddeld regionaal aanbod aan vrijkomende sociale huurwoningen stabiliseert op een laag niveau. Dit komt op jaarbasis neer op zo n 4.500 woningen, waar in 2005 nog bijna 7.000 woningen van huurder wisselden. Dit beeld is in het voorjaar van 2011 onveranderd. Sinds 1 januari 2011 bepaalt Europese regelgeving dat huishoudens met inkomens boven 33.614 nog slechts zeer beperkt toegang hebben tot de sociale woningvoorraad (die inkomenstoets geldt overigens alleen voor nieuwe woningtoewijzingen). De verminderde doorstroming uit sociale huurwoningen naar koopwoningen wordt toegeschreven aan de prijsontwikkeling van koopwoningen in de afgelopen twee decennia waardoor deze gaandeweg minder bereikbaar is geworden voor lagere inkomens. Wellicht zorgt de bovengenoemde Europese regelgeving eveneens voor verminderde doorstroming ( blijf zitten waar je zit ). Ook strengere regels van hypotheekverstrekkers die in 2010 van kracht zijn geworden (en die medio 2011 nog zijn aangescherpt), verbeteren die situatie niet. Op vrijkomende sociale huurwoningen in Houten reageren gemiddeld 146 huishoudens per woning. Op de regionale voorraad worden gemiddeld 127 reacties uitgebracht. In het regionale registratiesysteem van woningzoekenden zijn momenteel 8.700 woningzoekende huishoudens uit Houten opgenomen. (in 2009: 8.000). Hiervan reageert circa 10% jaarlijks actief op vrijkomend aanbod. Het overig deel staat in feite ingeschreven om wachttijd op te bouwen (want de duur van de inschrijving is het selectiecriterium bij de woonruimteverdeling). Vastgoed Planning woningbouw zal komende jaren waarschijnlijk vertragen Voor de periode 2012-2015 geldt in totaal een bouwcapaciteit van zo'n 1.600 woningen. Het leeuwendeel wordt gebouwd in Zuid-Oost en Zuid-West. De woningmarkt in Houten kent echter nog steeds een gebrekkige doorstroming. Bovendien kampt de koopwoningmarkt in Houten met meer fluctuaties dan de woningmarkt in de provincie. Gezien de huidige economische situatie, noodzaakt dit tot een heroverweging van het huidige instrumentatrium dat wordt ingezet om te komen tot een prognose. Langere doorlooptijd grondverkoop c.q. planontwikkeling bij uitgifte bedrijfsterreinen houdt aan Ook bij de uitgifte van bedrijfsterreinen merken we nog steeds het vertragend effect dat te wijten valt aan de huidige economische situatie, en dan met name de werking van de financiële markt (figuur 17). In de eerste half jaar van 2011 werd er bijna 2,2 ha terrein uitgegeven aan bedrijfsactiviteiten. Het grootste gedeelte daarvan werd op de Meerpaal uitgegeven. Voor de tweede helft van 2011 wordt verwacht dat er nog eens ongeveer 1,5 ha terrein zal worden uitgegeven. 20
Figuur 17: Uitgifte bedrijfsterreinen (in m 2 ) in Houten t/m augustus 2011 Bron: POW, gemeente Houten. Er is op de Meerpaal nog ongeveer 5 ha uitgeefbaar. Er is nog altijd voldoende belangstelling voor uitgeefbaar terrein, maar financiering voor bedrijven blijft lastig. Toename leegstand kantoren gestopt De stijging van de leegstand in kantoren in Houten heeft zich niet voortgezet. Lag de leegstand in 2008 nog ver onder het Nederlands gemiddelde, in 2010 am het net boven het Nederlands gemiddelde te liggen (met 15%). In 2011 is zij echter licht gedaald tot ongeveer 14,5% over het eerste half jaar. Dit ligt nog net boven het Nederlands gemiddeld in 2011 van zo n 14%. 13 Het betreft vooral kleine meters die worden aangeboden. Echte compleet te huur staande kantoorpanden zijn er nauwelijks (figuur 18). 13 De kantorenmarkt in Nederland moest in de eerste zes maanden van 2011 opnieuw gas terugnemen. Op de vrije markt werd weliswaar iets meer kantoorruimte verhuurd en verkocht dan in dezelfde periode vorig jaar, maar die toename bleek toch niet afdoende om het stijgende aanbod van leegstaande kantoren een halt toe te roepen. Er amen dan ook meer kantoren leeg te staan dan dat onverhuurde ruimten weer gebruikers kregen. Hoewel NVM Business aan het begin van het jaar nog een verbetering van de markt verwachtte, steeg het aanbod van direct beschikbare kantoren met ongeveer 300.000 m² tot een recordhoogte van 7,03 miljoen m². (Bron: NVM Business stand van zaken Nederlandse kantorenmarkt augustus 2011.) 21
Figuur 18: Leegstand kantoren in Houten en Nederland (in % van voorraad op einde van het betreffende jaar, 2011 halfjaarcijfer) 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Houten Nederland Bron: DTZ Zadelhoff. 22