Geschiedenis van het Nederlands. Voorlopers en verwanten

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten

Literatuur Guy Janssens en Ann Marynissen, Het Nederlands vroeger en nu. Leuven/Voorburg (2005)². Geschiedenis van het Nederlands, http://www.ned.univie.ac.at/publicaties/t aalgeschiedenis/nl/ (NedWeb, Nederlandistik Wien)

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Inleiding

Inleiding Talen in de wereld: 4000-10000 (Het Nederlands: 37ste) Afbakenen talen: problematisch Talen subtalen dialecten Continuüm! Externe factoren!

Inleiding het Oudnederlands ca. 8 ste 12 de eeuw n. Chr. het Middelnederlands ca. 1150 ca. 1500 het Nieuwnederlands Nederlands ca. 1500 tot heden

Inleiding Dit college: ontwikkeling naar het Oudnederlands => Voorlopers en verwanten Oudnederlands = verzamelbegrip voor de dialecten van enkele Germaanse stammen die zich na de Volksverhuizingen (4de 6de eeuw) in de Lage Landen hebben gevestigd.

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Proto-Indo-Europees Proto-Germaans Keltisch, Italisch, Baltisch, Slavisch, Grieks, Albanees, Armeens, Hettitisch, Indo-Iraans, Tochaars Gemeengermaans Oer-West-Germaans Oer-Noord-Germaans Oer-Oost-Germaans Ingweoons Oudwest-Germaans Continentaal Oudwest-Germaans Angelsaksische dialecten Oudfriese dialecten Oudsaksische dialecten Ingweoons kustdialect Oudnederfrankische dialecten Oudhoogduitse dialecten OUDNEDERLANDS

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het raadsel van de oorsprong der talen

De oorsprong van de talen Monogenese-hypothese Polygenese-hypothese

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten 1. De Indo-Europese taalfamilie

De Indo-Europese taalfamilie deka decem djesjatj deset taihun ten zehn tien Grieks Latijn Russisch Tsjechisch Gotisch Engels Duits Nederlands

De Indo-Europese taalfamilie versus la at on ašra Haïda Turks Arabisch

De Indo-Europese taalfamilie Indo-Europese talen Fins-Oergische talen Sino-Tibetaanse talen Etc. Opm.: language isolates zoals het Baskisch

De Indo-Europese taalfamilie Opm.: geen schriftelijke bronnen van de Indo-Europese grondtaal * (hypothetisch) Proto-Indo-Europees (PIE) grondtaal = taal die de oorsprong is van een bepaalde groep van talen

De Indo-Europese taalfamilie Benamingen: Proto-Indo-Europees (PIE) Oer-Indo-Europees Oer-Indo-Germaans

De Indo-Europese taalfamilie Als er geen schriftelijke bronnen zijn, hoe kunnen we dan iets te weten komen over het PIE?

De Indo-Europese taalfamilie Als er geen schriftelijke bronnen zijn, hoe kunnen we dan iets te weten komen over het PIE? Systematische taalvergelijking (comparatieve taalkunde) * = hypothetisch

De Indo-Europese taalfamilie Stamland van PIE? Zuid-Rusland Oost-Oekraïene? Het huidige Turkije? Geen zekerheid

De Indo-Europese taalfamilie Verspreiding: Europa en daarbuiten Germaans, Slavisch, etc. Tochaars, Iraans, etc.

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten 2. De Germaanse taalfamilie Proto-Germaans Gemeengermaans

De Germaanse taalfamilie http://www.ned.univie.ac.at/publicaties/taalgeschiedenis/nl/ vs. Frans: père, quatre, plein, maison, brun, de, souris vs. Tsjechisch: otec, čtyři, plný, dům, hnědý, ven(ku), myš

De Germaanse taalfamilie De Germaanse taalfamilie < de Germanen Hoe verder terug in de tijd, hoe meer gelijkenissen tussen verschillende Germaanse talen en dialecten => Proto-Germaans/Oer-Germaans

De differentiatie van het Indo-Europees Germaans Baltisch Slavisch Indo-Iraans Keltisch Proto-Indo-Europees Tochaars Italisch Grieks Albanees Armeens Hettitisch

De differentiatie van het Indo-Europees Uitbreiding en migratie, verlies contact Contact met andere vreemde volkeren Verschillende groepen afzonderlijk verschillende taalontwikkelingen

De Germaanse taalfamilie Germaanse talen versus andere Indo- Europese talen De Germaanse klankverschuiving! De accentverandering!

De Germaanse taalfamilie 1. De Germaanse klankverschuiving http://www.ned.univie.ac.at/publicaties/taalgeschiedenis/nl/

De Germaanse taalfamilie 1. De Germaanse klankverschuiving = de Wet van Grimm Bijv.: *d (PIE) t (Germaans) Vergelijk: duo Grieks two Engels dva Tsjechisch twee Ndl. deux Frans twai Gotisch

De Germaanse taalfamilie 2. De accentverandering PIE: muzikaal en wisselend accent Proto-Germaans: dynamisch en vast meestal op de 1 ste syllabe = initiaal accent

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten 2. De accentverandering Gevolgen: Initiaal accent => uitgangen verzwakken => deflexie => strakkere woordvolgorde

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten toemaatje DE CHINEZEN VAN DE LAGE LANDEN http://nl.youtube.com/watch?v=bck2uhwzd1m&feature=related

De Chinezen van de Lage Landen

De Chinezen van de Lage Landen Stoottoon hoog beginnen vervolgens de toon laten dalen sleeptoon hoog beginnen toon naar omlaag ten slotte weer stijgend zie (zijde) boe (bouw, werkwoord) vrie (het hof maken) zoewa (kijk eens aan!) zie (vrouw) boe (bouw, zn) vrie (niet gebonden) zoewa (op die manier) http://www.vanoostendorp.nl/fonologie/tongval/t33.html

De Chinezen van de Lage Landen Hoe komt het Limburgs aan tonen?

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten toemaatje FUTHARK

Futhark PIE: geen restanten Germaans: enkele inscripties De eerste eeuwen na Christus Een 300-tal woorden Runentekens / Futhark = het typische Germaanse alfabet

De hoorn van Gallehus

De hoorn van Gallehus, ca. 400

Ik, hlewagastir Holtijar ( bekende gast van Holt, zoon van Holt dus), maakte deze hoorn De hoorn van Gallehus, ca. 400

Futhark runo = geheim, cultische handeling (vgl. Dui. raunen ) Voorspellingen Men sneed twijgjes af van een boom (vgl. Dui. Buchstabe ) Op elk stokje werd een runeteken gekerfd Die werden gegooid; 3 ervan opgeraapt Daar las men de toekomst af

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten 3. Ontstaan van de verschillende Germaanse talen Noord-Germaans Oost-Germaans West-Germaans

De bakermat van de Germanen Denemarken / Sleeswijk-Holstein / Zuid-Zweden

De Noord-Germanen Blijven in Scandinavië De tegenwoordige Denen, Faeroërders, Zweden, Noren en IJslanders

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Faroër

De Oost-Germanen Groepen Germanen die over de Oostzee in zuidoostelijke richting getrokken zijn Enige tijd gewoond in centraal en zuidelijk Oost-Europa (Polen, Bulgarije, Oekraïne) >De Goten! (in westelijke richting Italië, Zuid-Frankrijk, Spanje)

De Oost-Germanen ZO richting

De Goten: W richting

De Oost-Germanen leven als een God in Frankrijk >De Goten! (in westelijke richting Italië, Zuid-Frankrijk, Spanje)

De Zuid- of West-Germanen Zuidelijke richting Rond 750 Verspreiden zich geleidelijk over Duitsland en omringende gebieden Ook over de Lage Landen In centraal en zuidelijk België en in Noord-Frankrijk: Germanen en Kelten

De Zuid- of West-Germanen Franken Saksen + Angelen Alemannen

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten ZW richting

Een overzicht van volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands 1. De prehistorie Trekkende jagers Halfnomadische landbouwers en veetelers Een Indo-Europees strijdhamervolk

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands 1. De prehistorie Een Indo-Europees strijdhamervolk Oude NW-Europese variant van het Indo-Europees Later verdrongen door het GERMAANS (vanuit het noorden) en het KELTISCH (vanuit het zuiden)

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands GERMANEN KELTEN

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands 2. De Romeinse tijd 58: Julius Caesar de verovering van Gallië (= gebied van de Kelten; het huidige Frankrijk, België en Nederland beneden de Rijn) Romanisering van de Kelten (taal, cultuur, etc.)

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands 2. De Romeinse tijd Romanisering van de Kelten (taal, cultuur, etc.) Romanisering van het West-Germaans Bijv. heel wat leenwoorden: wijn, peper, koken, keuken, kers, kaas, muur, poort, straat, etc.

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten DE FRANKEN

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands GERMANEN Vooral Franken naar de Lage Landen KELTEN

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten leven als een God in Frankrijk het rijk van de Franken

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten De Franken De Germanisering van de Lage Landen: vooral het werk van de Franken!

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten De Franken In 406 trekken de Franken de Rijn over en veroveren Noord-Gallië (tot aan de Loire) => een tweetalig Frankenrijk Hoe meer naar het noorden: hoe meer Germaans Hoe meer naar het zuiden: hoe meer Romaans

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Loire

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten De Franken Uiteindelijk gaat zich steeds meer een lineaire taalgrens aftekenen (eilandjes worden opgeslokt) 7 de /8 ste eeuw

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Rijsel = Lille

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten DE KELTEN

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands GERMANEN KELTEN

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Welsh, Iers

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Welsh, Iers Frans, Spaans, etc.

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Iers Welsh

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Keltisch, cf. Gal Galicië (in Spanje) Gallië (oude naam voor Frankrijk, België, stukje van Nederland, Zwitserland, Duitsland,... )

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Van oorsprong Keltische woorden in het Nederlands Bijvoorbeeld: ambt, kar, duin, eed, erf(genaam), klok, vrij Doornik, Kortrijk (plaatsnamen op ik/-rijk < Keltische iacum)

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Horum omnium fortissimi sunt Belgae Julius Caesar, De Bell. Gall. I 3. => Van allemaal [= van alle Galliërs] zijn de Belgen de dappersten/de sterksten/de grootste vechtjassen.

Noord-Germaans Oost-Germaans West-Germaans Ontstaan verschillende Germaanse talen

Oer-Noord-Germaans > het Deens, het Noors (Bokmål en Nynorsk), het Zweeds, het IJslands en het Faeröers.

Oer-Oost-Germaans > het Gotisch, het Gepdisch, het Bourgondisch en het Vandaals Uitgestorven

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten toemaatje HET GOTISCH

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten ZO richting

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten W richting

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het Gotisch Wulfila: ariaanse bisschop (arianisme = christendom volgens de als ketterij veroordeelde leer van Arius, een bisschop uit de 4e eeuw) Creëerde een nieuw schrift, gebaseerd op Latijnse en Griekse letters en runen Runen ~ heidens, ketters

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het Gotisch Wulfila: ariaanse bisschop Bijbelvertaling Codex Argenteus (Sommige stukken onvertaald omdat hij vreesde dat die de Goten nog strijdlustiger zouden maken)

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het Gotisch Belangrijke bron voor de reconstructie van het Gemeengermaans! En dus ook van belang om de ontwikkeling naar het Nederlands te begrijpen

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het Gotisch Atta unsar þu inhiminam, weihnai namo þein. qimai þiudinassus þeins.

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het Gotisch Atta unsar þu inhiminam, weihnai namo þein. qimai þiudinassus þeins. Vader onze gij in (de) hemelen, geheiligd worde naam uw. kome koninkrijk uw.

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het Gotisch Got.: fadar hus ut

Oer-West-Germaans > Engels > Duits > Fries > Nederlands > Afrikaans

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten 4. Differenitiatie binnen het West-Germaans Ingweoons/Continentaal Oudwest-Germaans Ingweoons kustdialect + Oudnederfrankische dialecten

Differentiatie binnen het West-Germaans Na 500 Twee ontwikkelingen: 1. Hoogduitse klankverschuiving 2. Ingwaeonismen

Differentiatie binnen het West-Germaans 1. Hoogduitse klankverschuivingen De tweede klankverschuiving in de 'Anlaut'; in de 'geminatie' (dubbelklank); na consonant: http://www.ned.univie.ac.at/publicaties/taalgeschiedenis/nl/

Differentiatie binnen het West-Germaans 1. Hoogduitse klankverschuivingen De tweede klankverschuiving na vocaal http://www.ned.univie.ac.at/publicaties/taalgeschiedenis/nl/

Differentiatie binnen het West-Germaans 1. Hoogduitse klankverschuivingen

Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen < Tacitus Kustverschijnselen Cf. > Engels, Fries > Nederlands, in mindere mate > Duits, nog veel minder

Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen

Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen in het Nederlands Ned. Eng. Dui. hij he er is is ist

Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen in het Nederlands Ned. Eng. Fri. Dui. vijf five fiif fünf

Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen Eng. Fri. Ned. Dui. us us ons üns

Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen in het West-Vlaams

Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen Eng. Fri. Ned. Dui. us us ons üns W-Vl. us

Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen W-Vl. Eng. Ndl. pit pit put dinne thin dun

Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen W-Vl. Eng. Ndl. beuter butter boter zunne sun zon

Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen W-Vl. Eng. Ndl. stiers -s stieren roks -s rokken

Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen W-Vl. Eng. Ndl. nouwers nowhere nergens ègreweren to argue twisten

Differentiatie binnen het West-Germaans 1. Hoogduitse klankverschuiving 2. Ingwaeonismen => verschillende Oudwest- Germaanse dialecten

Differentiatie binnen het West-Germaans Verschillende Oudwest-Germaanse dialecten Oudhoogduits Oudnederfrankisch Ingweoons kustdialect Angelsaksisch (Oudengels) Oudsaksisch Oudfries Continentaal Ingweoons

Differentiatie binnen het West-Germaans Continentaal Oudwest-Germaans Oudhoogduits Oudhoogduitse klankverschuiving! (>Middelhoogduits > Duits) Oudnederfrankisch Aantal dialecten Gesproken door Franken In de Lage Landen Rond 3 de 6 de eeuw Franken naar de LL

Differentiatie binnen het West-Germaans Ingweoons Oudwest-Germaans Ingweoons kustdialect Langs de kust van het huidige Vlaanderen, Zeeland en Holland Angelsaksisch (Oudengels) In Engeland (de Angelen, Saksen en Jutten) Oudsaksisch In het noorden van het huidige Duitsland Oudfries

Differentiatie binnen het West-Germaans Continentaal Oudwest-Germaans Oudnederfrankisch Aantal dialecten Gesproken door Franken In de Lage Landen Rond 3 de 6 de eeuw Franken naar de LL Ingweoons Oudwest-Germaans Ingweoons kustdialect Langs de kust van het huidige Vlaanderen, Zeeland en Holland

Differentiatie binnen het West-Germaans Oudnederlands