De grond doorgrond Presentatie: Peter Bartels Wat hebben deze ziektebeelden met elkaar gemeen? Wat hebben deze ziektebeelden met elkaar gemeen? 1
Stikstofgebrek Magnesiumgebrek 5 6 Mangaangebrek Kopergebrek 7 8 2
IJzergebrek Back To The Roots Wat ligt er aan ten Grond slag 9 Planten laten groeien op grond van een gezonde basis? Back to the roots Wat er aan vooraf ging Na oorlog voedselschaarste Zo veel mogelijk produceren; intensief telen; steeds zwaardere machines Zo snel mogelijk groeien Veel bemesten met kunstmest Veel beregenen opjagen sneller slijtage bodem Steeds meer ziektes en steeds meer gewasbeschermingsmiddelen Achteruitgang van planten en dus kwalitatief voedsel De ommekeer Welvaart kritische bevolkingsgroepen Milieu krijgt steeds meer aandacht Overheid staat onder druk Nieuwe wetgeving t.b.v. milieu (residu in water) Meer Biologie > Minder Chemie Einde gebruik middelen buiten de landbouw? (2020) 3
Actualiteiten vanuit de Bodem gedachte Hoe gaat het nu met onze bodems en waar hebben we allemaal mee te maken? Intensieve bewerkingen (kranen spitten frezen etc.) Langere (groei) seizoenen (2015 als voorbeeld) Gebruik van (te) Veel kunstmest Gebruiken van chemische middelen wordt ingeperkt door de overheid. Klimaatverandering: zwaardere buien, hittegolven Gefundeerd te werk gaan Bedreigingen of Kansen? Kan het anders? Het moet anders! Inmiddels is er veel research gedaan. Hoe groeit een plant? Wat is daarbij van belang? Overmaat schaadt ook! Donker blad is niet heilig! Omslag van denken! Beregenen, bemesten en bespuiten blijken niet de 3 belangrijkste hulpmiddelen voor goede, gezonde groei en productie! 4
Bodemleven: een wereld van verschil Ziektes en plagen oplossen en voorkomen vanuit de Bodem gedachte Overweging / Stelling: Waarom zou ik een paar euro meer uitgeven als het zo ook wel groeit?. Wat is dan beter? Toevoegen van bodemverbeteraars die de structuur en textuur verbeteren? Toevoegen van gunstige bodembacterien en plantversterkers die bodemstructuur en plantenwortels stimuleren? Is er een gebrek aan iets in de bodem? Organische Stof Humus / Humuszuren Bodem Biologie Structuur Textuur Voedingsstoffen / Sporenelementen Leeft er bij u wat er in de grond leeft? Waar goed bodemwerk beloond moet worden Voorwaarden voor een goede Bodem Korte termijn: Goede structuur Constante groei goede kwaliteit eindproduct - lage ziektedruk Lange termijn: Geen uitputting van de bodem Geen structuurbederf Op peil houden organische stof gehalte Geen last van bodempathogenen / belagers Aanwezigheid van juiste bodembiologie Basisvoorwaarden bij het opvoeden van de plant 1) Zuurstof 1 e levensbehoefte, ook voor plant 2) Organische stof als medium om van te leven 3) Microleven voor benutting mineralen via symbiose 4) Wortelmassa, voor zo veel mogelijk opname capaciteit (buffer) Hiermee zijn 4 grote stappen te zetten naar het grote doel: Optimale benutting en minimale uitspoeling Daarna pas naar behoefte: Beregenen Bemesten - Bespuiten 5
Leeft bij u wat er in de grond leeft? Textuureigenschappen (zand > klei) Chemische eigenschappen (ph, humus, ) Biologische eigenschappen (aanwezigheid bacteriën, schimmels, protozoa, nematoden, insecten, wormen, : 25 ton/ha!!) Fysische eigenschappen (kluitvorming, poriënvolume en -grootte, O 2, CO 2, storende lagen, ) Diversiteit aan materialen in een grond Gebiologeerd door de bodem Textuur = verhouding tussen de verschillende grootten van de bodemdeeltjes - Grind: > 2 mm - Zand: 2 mm 0.05 mm goede drainage, slechte sorptie - Korrelig tussen de vingers - Zichtbaar - Leem: 0.05 0.002 mm - Glad tussen de vingers - Afzonderlijke korrels niet meer zichtbaar - Klei: < 0.002 mm slechtere drainage, goede sorptie - Zeepachtig tussen de vingers - Afzonderlijke korrels niet meer zichtbaar - Organisch materiaal als textuurverbeteraar Groeigarantie komt vanuit de bodem Dus plant helpen met betere onderbouwing van haar leven! Betere bodemweerbaarheid door bodemkwaliteit te verbeteren. Door de jaren daarvoor al veel handvaten gezocht en gevonden: Myccorhizae, Bodembacterien, Biovin, Compost, Tuinturf, Zeewier, Humuszuren, Bentoniet, Basaltmeel, Cocopeat, Terra Actief, Lavagesteente, Polymeren, Kalk, Zand, etc. 23 6
Organische stof, voor een structurele aanpak Humus, voor een structurele aanpak Organisch Plantaardig materiaal Bron organisch materiaal als aanvulling op humusgehalte Verbetering bodemstructuur Berging bodemvocht Bevatten veel mineralen:ca, Mg, Mn, Zn, K, NH4, Fe, Cu, Bron van S en Micro-elementen Wordt omgezet naar stabiele humus Humus, De Accu van de Bodem Verteerde organische stof PH-verlaging rond wortelzone Stimuleert de groei en activiteit van het microleven Betere benutting mineralen uit de grond (P) Betere benutting moeilijk oplosbare metalen Buffering van zoute mineralen Buffering van zware metalen Buffering van pesticiden Etc. Humus: is van groot belang Grondgedachte: groei van een plant is als opvoeden kind - niet stabiele humus of voedingshumus van groot belang voor de hoeveelheid micro-organismen in de bodem - bij de humificatie én de mineralisatie komen belangrijke hoeveelheden plantenvoedingsstoffen vrij, vooral N, P en K. - door haar donkere kleur werkt humus bodemopwarmend - humus legt water en voedingsstoffen vast (zgn. sorptievermogen) om ze nadien weer af te staan (zgn. uitwisselingsvermogen) - humus verbetert de structuur van de bodem (soort van kleefstof) en klit de bodemdeeltjes tot stabiele kruimels en kluiten samen Koolstof: is zeer stabiel in bodem, maar breekt onherroepelijk af (1,5 2,5 % per jaar) Metaforen ter verduidelijking Verzorgen van een plant is als opvoeden van een kind! Voeden naar behoefte! Voor te veel verwennen van een kind is nog geen ouder beloond! Lastige lifters vermijden door te blijven rijden met uw auto! Constante groei is de beste bescherming! Hoe metsel je een muur? 27 7
Bodem algemeen Titel Wat is een goede bodembalans? (volume %) Bodem 100 % vast 50 % holten, poriën 50 % mineraal organisch water lucht 45 % 5 % 25 % 25 % 29 Bodembiologie (in kg/ha) Wat is een goede bodembalans? Gewicht in kg/ha Bacteriën 10 000 Afbraak organisch materiaal Fungi (schimmels) 10 000 Afbraak organisch materiaal, mycorrhizen, (ziekten) Algae (algen) 140 Verbruik voedingsstoffen Microfauna 370 Bacterie- en schimmeleters Nematoden (aaltjes) 50 Diverse voedingsbronnen Acari (mijten) 4 Veelal schimmeletend Collembola (springstaarten) 6 Veelal schimmeletend Arthropoda (vnl. insecten) 17 Diverse voedingsbronnen Gastropoda (slakken) 40 Aardwormen 4000 Saprovoor = Organisme wat leeft van dood organisch materiaal microbiovoor = organismen die leven van bacterien en schimmels Lactobacillus Ligno Koolstof Gehydroliseerde Bacterien Cellulose Huminezuren kaaswei Zeoliet Gefermenteerd Huminezuren plantaardig materiaal Structuur Glucose, Aminozuren, CEC Peptiden, Vitaminen und C-vormen N-vormen P, K, Ca, Mg Bufferen capaciteit Kunstmeststoffen ontgifting Voedingstoffen voor mineraliserende elementen Voedzame, door Stimuleert de Microörganismen direct biologische assimileerbare activiteit Elementen Fysische und chemische Biologische Eigenschappen Bodemrijkdom Eigenschappen Bodem 31 8
Bodembiologie Hoe werkt het natuurlijk systeem Organisch gebonden N moet worden omgezet in anorganische N Bacteriën en schimmels zorgen voor chemische afbraak Bodemdieren begrazen de microben Deel van de N blijft in biomassa bodemorganismen Deel van de N komt vrij voor opname van de plant 33 De plant betaalt belasting? Wat zijn direct de Voordelen t.o.v. wanneer niet? 9
Bemesting algemeen Bemesting algemeen Bemesting = 2. Wet van afnemende groei: hoe meer wij mesten hoe beter de groei optimum hoe meer wij mesten hoe slechter de groei 1. het aanbrengen van deze elementen: - in voldoende hoeveelheden - in de juiste verhoudingen 3. Wet van restitutie: teruggeven aan de bodem wat er door de planten wordt aan onttrokken (en afgevoerd via bv. maaisel) 2. rekening houdende met: - de bodem - de planteisen 37 38 Bemesting algemeen Bemesting algemeen Bemesting = spinnenweb = vrij moeilijke materie Wetten: 1. Wet van minimum: groei wordt bepaald door dat element dat minimaal aanwezig is (Justin von Liebich) De 6 hoofdelementen in de klassieke bemesting: Nederlandse naam Chemische benaming Symbool Stikstof Nitrogenium N Fosfor Phosphor P Potas of kalium Kalium K Zwavel Sulphur S Kalk Calcium Ca Magnesium Magnesium Mg 39 40 10
Bemesting algemeen Sporenelementen De 6 essentiële sporenelementen in de klassieke bemesting: Nederlandse naam Chemische benaming Symbool IJzer Ferrum Fe Mangaan Mangaan Mn Koper Cuprum Cu Boor Borium B Zink Zink Zn Molybdeen Molybdenium Mo Indien problemen: meestal sterk beïnvloed: door de ph (vooral een té hoge ph) door antagonismen (synergismen) 6 sporenelementen, maar 3 daarvan zijn van belang: IJzer: Jongste bladeren ontkleuren naar oranje, geel of wit Nervatuur blijft meestal groen, de rest ontkleurt volledig Kansen op verbrandingen Mangaan Ontkleuringen van de jongste bladeren, later ook de oudere Kerstboompatroon Groene nervatuur Koper Afstervende eindknoppen Heksenbezems Komt vaker voor dan gedacht 41 42 Antagonismen en synergisme Bekalking Antagonisme Synergisme B P N K Cu Algemeen worden 2 vormen van bekalkingen onderscheiden: een onderhoudsbekalking: bemonsterde perceel zit nog wel binnen de ph-streefzone, maar men voert de ph terug naar de bovengrens van deze streefzone (en is het perceel geschikt voor kalkminnende plantensoorten); Fe Mg Mo een herstelbekalking: hierbij is het perceel zuurder geworden dan de streefzone aangeeft en gaat de geadviseerde bekalking de ph terugvoeren naar de bovengrens van de streefzone (en is het perceel geschikt voor kalkminnende plantensoorten). Zn Ca Mn 43 44 11
ph Het begrip eenheid ph = maat voor de zuurtegraad van de bodem ph = hoeveel vrije H + -ionen in de bodem aanwezig zijn De ph-schaal loopt van 1 (= zeer zuur) tot 14 (= zeer basisch of alkalisch) 1 eenheid fosfor = 1 kg P 2 O 5 /ha 1 eenheid kalium = 1 kg K 2 O/ha 1 eenheid magnesium = 1 kg MgO/ha Let wel op: voor het misverstand dat ph = zuurtegraad!! de ph is een logaritmische functie!!!! En kalk??? 45 46 Het begrip eenheid ph en de gevolgen 1 eenheid kalk = 1 kg CaO/ha = 1 zuurbindende waarde (zbw) = 1 neutraliserende waarde (nw) Een te hoge ph: Bemoeilijkt de opname van fosfor en van de meeste sporenelementen zoals ijzer, mangaan, koper, zink en boor versnelde afbraak van de humusfractie. Een te lage ph: kansen op toxische verschijnselen voor zware metalen zoals kobalt, nikkel, chroom, cadmium, aluminium, selenium,... kansen op kalk- en (mogelijk) molybdeengebrek de structuur van een bodem en het microbiële leven er ernstig op achteruit > kans op ophoping organisch materiaal enkele hoofdelementen zoals kalium, fosfor en stikstof worden moeilijk opgenomen 47 48 12
ph en de gevolgen phkci (vollegrond) De ph Té lage ph Té hoge ph Hoofdelementen Stikstof Kans op gebrek Kans op gebrek Fosfor Kans op gebrek Kans op gebrek Kalium Kans op gebrek Kans op gebrek Magnesium Kans op gebrek Kans op gebrek Calcium Kans op gebrek - Zwavel Kans op gebrek Kans op gebrek Sporenelementen IJzer (Kans op overmaat) Kans op gebrek Mangaan Kans op overmaat Kans op gebrek Boor Kans op gebrek Kans op gebrek Zink Kans op overmaat Kans op gebrek Koper Kans op gebrek Kans op gebrek Molybdeen Kans op gebrek Kans op overmaat Aluminium Kans op overmaat - ph KCl -streefzones kalkneutraal kalkminnend zuurminnend Fijn zand 5,2-5,7 5,7 6,2 4,7 5,2 Grof zand 5,2-5,7 5,7 6,2 4,7 5,2 Lemig zand 5,4-5,8 5,8 6,3 4,8 5,4 Lichte zandleem 5,7-6,1 6,1 6,6 5,2 5,7 Zandleem 6,1-6,5 6,5 7,0 5,5 6,1 Lichte leem 6,3-6,9 6,9 7,3 5,8 6,3 Leem 6,6-7,1 7,1 7,5 6,1 6,6 Lichte klei 7,0-7,5 7,5 7.9 6,5 7,0 Klei 7,1-7,6 7,6 8,0 6,5 7,1 49 50 Plantversterkers, voor een structurele aanpak Afsluitend, Gevolgen door gebruik plantversterkers Plantversterkers, altijd en overal inzetbaar zonder dat deze schade veroorzaken, in welke zin dan ook. Meer bodemleven/activiteit Betere structuur van bodem op korte en lange termijn Betere wortelontwikkeling: meer wortels - meer opname Meer groeigarantie: door buffering 13
Plantversterkers, voor een structurele aanpak Plantversterken door Bodemverbetering Gevolgen gebruik plantversterkers Gezonder gewas door constantere groei Betere kwaliteit van het gewas Beter, sterker, houdbaarder eindproduct Minder onkruiddruk door minder bijmesten in de tuin Minder schoffelen i.v.m. minder onkruiddruk, dus minder wortelschade Plantversterken is geen vies woord meer! Baat het niet,.het schaadt ook zeker niet. Er is geen weerstand meer tegen biologische middelen. Maar Plantversterken is geen vies woord! Mits benaderd vanuit grondgedachte! Verdiepen in bodemleven vraagt veel energie, Maar geeft uiteindelijk veel meer energie. Ook voor u en alles om u heen. De Uitdaging: De Bodem Doorgrond, voor een structurele aanpak! We gaan dus niet meer alleen plantje voeden maar ook Bodem voeden! Vragen? Bedankt voor uw aandacht! 14