Hoofdstuk 8 Bijzondere omstandigheden 8. Alcohol Wees matig met alcohol Mensen die matig drinken hebben een iets kleinere kans op hart- en vaatziekten dan mensen die helemaal nooit alcohol drinken. Dit geldt niet alleen voor rode wijn, maar voor alle alcoholische dranken. Wel is het gunstige effect van rode wijn het grootste. Het gunstige effect treedt met name op voor wat oudere mensen. Voor jongeren gaat de beschermende werking van alcohol niet op. Mensen die veel drinken hebben juist weer een grotere kans om te overlijden aan andere ziekten. Drinkt u nooit een glaasje, dan hoeft u niet ineens te gaan drinken om de kans op hart- en vaatziekten te verkleinen. Gezond eten en regelmatig bewegen helpt ook het risico te verkleinen. En u loopt daarbij niet het risico verslaafd te raken. Hoeveel mag je nou drinken? Voor vrouwen geldt: maximaal consumptie per dag en voor mannen maximaal 2 consumpties per dag. Daarnaast is het advies om niet iedere dag te drinken en om niet alle alcohol op te sparen. Dus niet de hele weekvoorraad op sparen voor het weekend. Heeft u overgewicht of een verhoogde bloeddruk? Probeer dan de hoeveelheid alcoholische dranken zoveel mogelijk te beperken. Specifieke adviezen als u diabetes heeft Hieronder staan een aantal alcoholische drankjes genoemd. glas bier (2 ml) 5% alcohol gram koolhydraten glas jenever (5 ml) 8% alcohol gram koolhydraten glas sherry (5 ml) % alcohol 2 gram koolhydraten glas rode wijn ( ml) % alcohol gram koolhydraten glas witte wijn ( ml) % alcohol gram koolhydraten glas zoete wijn ( ml) % alcohol 22 gram koolhydraten glas likeur (5 ml) verschillend gram koolhydraten flesje breezer verschillend 2 gram koolhydraten Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl Gebruikt u bloedglucoseverlagende medicijnen of insuline en heeft u alcohol gedronken? Dan is de kans op een hypo groter dan als u helemaal nuchter bent. U kunt dat risico heel makkelijk verminderen door iets te eten dat de nodige koolhydraten levert om uw bloedglucosewaarde weer op peil te krijgen. Een eerste richtlijn kan zijn - toastjes (9-2 gram koolhydraten) of een schaaltje chips (5 gram koolhydraten) of een portie fruit (5 gram koolhydraten). Diëtetiek DIET-55 7 februari 2 pagina /
Als u een port, een zoete likeur of een pilsje drinkt hoeft u daar in principe niet bij te eten omdat daar al voldoende koolhydraten in zitten. Bedenk u wel dat de bloedglucose nog uren na het drinken van alcohol kan dalen. Het is dus heel verstandig, als u wat gedronken heeft `s avonds, voor het slapen uw bloedglucosewaarden te meten. Want meten is weten. U kunt natuurlijk alleen uw bloedglucosewaarde meten als u daar zelf een meter en strips voor heeft. Aandachtspunten bij gebruik bloedglucoseverlagende medicijnen en insuline Let erop dat: u extra koolhydraten (ongeveer 5 gram koolhydraten) gebruikt als u droge gedestilleerde dranken gebruikt als droge wijn, sherry, rum, wodka, jenever, whisky, cognac e.d. u voor zoete alcoholische dranken (bijv. port of likeur) en vaak ook bij bier niet extra hoeft te eten. Als u kortwerkende insuline gebruikt is het mogelijk dat u dit extra nodig heeft. alcoholvrij bier levert geen alcohol maar wel veel koolhydraten. u er rekening mee houdt dat het glucoseverlagend effect van alcohol soms pas uren later optreedt. 8.2 Uit eten en feestjes Buitenshuis eten bij vrienden of in een restaurant kan heel goed. Wel blijft het belangrijk om in de gaten te houden hoeveel koolhydraten de diverse gerechten ongeveer bevatten. Het eten in een restaurant is vaak wel vetter dan thuis. Daarom is het verstandig om niet te vette gerechten te kiezen, als u dikwijls uit eten gaat. Gebeurt dit echter maar een enkele keer, dan kan dat geen kwaad. Gaat u regelmatig uit eten en wilt u de hoeveelheid calorieën die u binnenkrijgt beperken, houdt dan rekening met onderstaande tips. Kies een hoofdgerecht met een voorgerecht of een nagerecht in plaats van alle drie. Bestel extra salade met magere dressing, deze bevat weinig calorieën, maar is wel maagvullend, daarnaast krijgt u meer groente binnen Vergelijk de hoeveelheden die u in een restaurant eet met uw normale portie thuis Vis is een gezonde keuze. Sauzen leveren vaak veel calorieën, vraag of de saus apart geserveerd kan worden, zodat u zelf kunt bepalen hoeveel saus u neemt Vraag bij onbekende gerechten naar de samenstelling en bereidingswijze van het gerecht Soms zijn de etenstijden anders dan u gewend bent. U bent bijvoorbeeld uitgenodigd voor een etentje dat pas om 2. uur begint, terwijl u normaal gesproken om 7. uur de warme maaltijd gebruikt. Bij gebruik van tabletten en/ of mengselinsuline vangt u een tijdsverschil van ½ tot 2 uur op door later te spuiten en/ of uw tabletten later in te nemen. U neemt zonodig een extra tussenmaaltijd op uw normale tijdstip van eten. Diëtetiek DIET-55 7 februari 2 pagina 2/
Om 2. uur neemt u de warme maaltijd en vervolgens slaat u de tussenmaaltijd van s avonds over. Bij gebruik van (ultra) kortwerkende insuline kunt u de tijd en de hoeveelheid insuline aan de gewijzigde omstandigheden aanpassen. Bij een langdurig diner kan het een goed idee zijn de insuline in twee keer te spuiten of bij een insulinepomp in twee keer te bolussen. Maak bij de pomptherapie eventueel gebruik van de speciale bolusfuncties. Bij gebruik van ultrakortwerkende insuline kunt u overwegen om na de maaltijd te spuiten. Het is mogelijk om meer koolhydraten te gebruiken dan op uw dieetadvies vermeld staan. Kortwerkende insuline (Actrapid/Regular) of ultra kortwerkende insuline (Humalog/NovoRapid) kan worden gebruikt om bij te spuiten. In het algemeen geldt: spuit eenheid (ultra) kortwerkende insuline extra voor elke 5 gram koolhydraten die u extra gebruikt. Raadpleeg zo nodig de advieslijst van de diabetesverpleegkundige over het bijspuiten met (ultra) kortwerkende insuline. Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl Een paar voorbeelden van lekkernijen: Product Koolhydraten in grammen Vetten in grammen Zoet amandelbroodje stuk appeltaart bonbon stukje boterletter plak cake candybar (Mars, Nuts) reep chocolade gevulde koek koekje/speculaasje stroopwafel vruchtenvlaaitje Hartig zakje chips handje Japanse mix kaassoesje schaaltje kroepoek eetlepel noten/pinda s handje studentenhaver zout koekje Hapjes blokje + kaas blokje 8+ kaas olijven stokjes saté met pindasaus toastje met Franse kaas toastje met filet américan toastje met gerookte zalm ham met meloen kipfilet met ananas 25 7 28 2 7 2 28 5 9 Diëtetiek DIET-55 7 februari 2 pagina / 7 7 7 9 5 9 8 5 2 2 2
Product rookvlees met ei Vietnamese loempia bitterbal bolletje huzarensalade Koolhydraten in grammen Vetten in grammen 5 2 8. Ziekte Iedereen is wel eens ziek. Denk maar eens aan griep of wat maag-darmklachten. Het is belangrijk dat u voldoende blijft drinken. ½ liter per dag is een normale hoeveelheid. Vaak heeft iemand bij ziekte minder eetlust. U kunt dan uw brood, aardappelen en dergelijke vervangen door vloeibare voedingsmiddelen die koolhydraten leveren zoals pap, vla, gebonden soep. Enkele variatiemogelijkheden In plaats van snee brood met hartig beleg (circa gram koolhydraten) kunt u nemen: beschuit met jam schaaltje pap (5 ml) met een theelepel suiker klein schaaltje vla ( ml) stuk fruit of schaaltje verse vruchtensalade groot glas sinaasappelsap of vruchtensap In plaats van stukje vlees, 2 kleine aardappelen of een portie groente (samen ongeveer 2 gram koolhydraten) kunt u nemen: bord (25 ml) gebonden soep met snee brood bord (25 ml) peulvruchtensoep, bijv. erwtensoep schaaltje (5 ml) pap met eetlepel suiker schaaltje pudding (5 ml) schaaltje vla of klant en klare vruchtenyoghurt (5 ml) glas yoghurtdrank of milkshake en een biscuitje Blijf altijd uw tabletten of insuline gebruiken, tenzij u anders heeft besproken met uw arts of diabetes verpleegkundige. Koorts Bij koorts is het erg belangrijk om voldoende te drinken, minimaal 2-2½ liter per dag. Bij koorts heeft een lichaam vaak meer insuline nodig. Blijf altijd uw tabletten of insuline gebruiken, tenzij uw arts u een ander advies geeft. Het is ook vaak zo dat u gerust wat minder kunt eten als uw eetlust minder is. U zult bij koorts niet snel een hypo krijgen. Als u zelf uw bloedglucosewaarden meet is het verstandig om dit regelmatig te doen, want meten is weten. Raadpleeg zo nodig uw arts of diabetesverpleegkundige. Diarree en braken Bij diarree en heftig braken bestaat de kans om uit te drogen. U verliest veel vocht en zout. Probeer dan ook altijd voldoende te drinken. Ongeveer 2-2 ½ liter per dag. Tevens is er een verhoogde kans op hypo s. Diëtetiek DIET-55 7 februari 2 pagina /
Geschikte dranken zijn: bouillon ( gram koolhydraten) water ( gram koolhydraten) thee ( gram koolhydraten) met mate vruchtensap ( ml = 9 gram koolhydraten), geen appelsap Roosvicee glucose ( ml = 7 gram koolhydraten), verdunnen met water met mate groentesap ( ml = gram koolhydraten), zoals tomatensap met mate zure melkproducten zoals karnemelk, yoghurt, kwark Gebruik meerdere kleine maaltijden verdeeld over de dag, zodat u toch voldoende koolhydraten binnen krijgt. Eet niet te vet, niet scherp gekruid en geen hard gebakken voedingsmiddelen. Vermijd gefrituurde produkten of vette snacks. Gebruik geen: zoete melk of melkprodukten (zoals vla) suiker en sorbitol heldere appelsap koffie en sterke thee koolzuurhoudende dranken limonade Aandachtspunten Let er op dat: u insuline blijft spuiten of uw tabletten inneemt, tenzij uw arts u anders adviseert. u regelmatig uw bloedglucosewaarden controleert als u een meter en strips heeft. u bij twijfel contact opneemt met uw arts of diabetesverpleegkundige. u een arts raadpleegt bij langdurige koorts, diarree en braken. Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl 8. Reizen en vakantie Wanneer u op reis gaat naar een ander land, krijgt u te maken met soms een ander klimaat, andere voedingsmiddelen, andere eetgewoonten, andere etenstijden en misschien een ander activiteitenpatroon en eventuele tijdsverschillen. Een ander klimaat heeft invloed op uw bloedglucose. Insuline wordt door warmte sneller en beter opgenomen, waardoor de kans op een hypo toeneemt. Maar ligt u een dagje aan het strand, dan kan uw bloedglucose stijgen. Of andere omstandigheden van invloed zijn op uw bloedglucose is afhankelijk van uw normale levenspatroon. Dus bent u normaal vrij actief en boekt u een actieve vakantie, dan zult u minder last hebben van veranderingen in uw bloedglucose. Gaat u daarin tegen op een strandvakantie, dan zult u extra moeten opletten. Het is afhankelijk van de soort en hoeveelheid medicatie die u gebruikt hoe de voeding het beste aangepast kan worden.overleg hiervoor met uw diëtist, arts en diabetesverpleegkundige. Diëtetiek DIET-55 7 februari 2 pagina 5/
Neem de volgende materialen mee op vakantie: insuline (zorg voor een koele bewaarplaats) of tabletten, recept glucagon, reservepen of pomp meter, teststrips, druivesuiker een Engelse verklaring met uw medische gegevens, ondertekend door uw arts (diabetespas) Verdeel de insuline (-pennen) of tabletten zo mogelijk over de handbagage van meerdere mensen. Zo heeft u altijd een reserve voorraad bij de hand. 8.5 Uitslapen Een uurtje later opstaan dan normaal vraagt geen extra maatregelen. Uw normale eetpatroon begint gewoon een uurtje later. Wilt u echter veel langer uitslapen, dan is het beter hierop in te spelen. Gebruikt u tabletten, x daags insuline of 2x daags insuline dan is een uurtje later opstaan dan normaal geen enkel probleem. Langer uitslapen is niet mogelijk. U moet dan op de normale tijd uw wekker zetten, de medicatie gebruiken en uw normale ontbijt nemen, waarna u weer verder kunt gaan slapen. Gebruikt u x daags insuline of de insulinepomp dan kunt u s morgens de kortwerkende insuline en het ontbijt overslaan en uitslapen. Bovenstaande richtlijnen zijn algemene regels; overleg altijd met uw diëtist en/ of diabetesverpleegkundige wat voor u de beste oplossing is. Hoofdstuk 8 van Patiënten Informatie Map Diabetes Mellitus en voeding (28) Gelre ziekenhuizen Apeldoorn & Verian Diëtetiek DIET-55 7 februari 2 pagina /