nummer 1 januari 2013 maandelijkse uitgave van Dyade Dienstverlening Onderwijs magazine Vakblad voor bedrijfsvoering het onderwijs Data leergangen in 2013: Bevlogen in het Onderwijs Meer doen! met minder in het Onderwijs Controlling in het Onderwijs Basis / Executive > Docenten en leerlingen aanspreken op hun talenten, maakt veel enthousiasme los > Wijzigingen in de fiscale en sociale wetgeving > Behaal hogere resultaten door actief ouderschap
Advertenties plaatsen met korting oplopend tot 35%? Kranten Vakbladen Websites Social Media Op uw advertenties in landelijke en lokale media kan uw kostenvoordeel oplopen tot wel 35%. Personeel werven online, via bijvoorbeeld Linkedin of Twitter, kan nog voordeliger zijn. U heeft hier geen omkijken meer naar. Wij zorgen voor de opmaak, plaatsing én controle van uw advertenties in alle print en digitale media. Voor uw advertentie met voordeel vult u het formulier in op dyade.meyson.nl. U kunt natuurlijk ook bellen (023) 564 96 90 of mailen naar advertenties@dyade.nl. (023) 564 96 90 advertenties@dyade.nl
C O L O F O N Dyademagazine is een uitgave van Dyade. Dyademagazine verschijnt elf maal per jaar. Redactie Wilma Antonisse Frank Cannegieter Clemens Geenen Marianne Groen Joop de Jager Rinus Welleman Herman de Wild (hoofdredacteur) Aad van der Wilt Mieke van den Berg Met medewerking van Hans Bol Peter de Vette Jessica van Wingerden Redactie-adres Postbus 611 3430 AP Nieuwegein redactiedyade@dyade.nl Abonnementen Klanten van Dyade ontvangen een exemplaar van het Dyademagazine per bevoegd gezag plus een exemplaar per school. Voor niet- klanten en extra abonnementen kost het Dyademagazine E 39,95 per jaar, exclusief btw. Voor opgave van abonnementen en adreswijzigingen kunt u contact opnemen met uw Dyade vestiging. 10 14 22 In dit nummer: 4 Nieuwjaarsboodschap Hans Bol 5 Wijzigingen in de fiscale en sociale wetgeving 10 Veranderen in snelheid: anticiperen of reageren? 13 Opgeleverd: Basisschool Don Bosco in Dordrecht 14 Behaal hogere resultaten door actief ouderschap 17 Onderwijstrends in beeld 2012 - deel 1 Advertentie-informatie Herman de Wild Tel. (030) 630 56 26 Hoewel aan de productie van Dyademagazine veel zorg wordt besteed, kan het voorkomen dat iets aan onze aandacht ontsnapt. De Stichting Dyade Dienstverlening aanvaardt geen aansprakelijkheid voor de eventuele gevolgen van drukfouten, onjuist heden of onvolledigheden in de gepubliceerde informatie. Vormgeving designgenerator, Arnhem Eindredactie TextArt, Heerhugowaard Fotografie Marco van Hal Illustraties Mieke de Haan, Gouda Drukkerij Nivo, Delfgauw 20 Leergang Bevlogen in het Onderwijs in the spotlight 22 PC Basisschool Ten Holtens Erve Dyade Academy 26 Dyade Academy 29 Voordeelservice van de zaak 30 Waar vindt u ons? / Volg Dyade via... 31 Kalender s a Foto voorpagina: PC Basisschool Ten Holtens Erve Dyademagazine nummer 1 januari 2013 3
Uitdaging voor 2013: sturen in onzekere tijden Velen zeggen dat onze toekomst nog nooit zo onzeker is geweest als op dit moment. Als we ons tot Nederland beperken: hoe gaat de demografie zich ontwikkelen, gaat de trend naar minder kinderrijke gezinnen zich (versterkt) doorzetten en hoe zal de economie zich ontwikkelen? Komen er alsnog allerlei (verborgen) bezuinigingen op het onderwijs af en wat zijn de effecten van het nieuwe kabinetsbeleid op het onderwijs? Wat betekenen de technologische ontwikkelingen voor het onderwijs? Allemaal onzekerheid. Veel perspectief Tegelijkertijd gebeuren er zo verschrikkelijk vele goede zaken in het Nederlandse onderwijs. Regelmatig mag ik te gast zijn bij besturen en scholen. Wat mij telkens weer treft is de enorme gedrevenheid en creativiteit van schooldirecteuren en docenten om kinderen klaar te stomen voor een goede toekomst. Jaarlijks reikt Dyade de Bestuursbokaal uit voor het beste Bestuursverslag. Daarvoor heb ik weer een aantal bestuursverslagen mogen doorlezen. Veel besturen zijn in control en weten exact sturing te geven aan hun organisatie in een krimpende markt. Daarbij zien we dat meerjarenprognoses en -begrotingen vaak al heel gebruikelijk zijn. Veel besturen zijn ook prima in staat de terugloop in het aantal leerlingen te managen. Schoolorganisaties zijn daarmee in control, óók in een krimpende markt. Dat is relatief nieuw voor het onderwijs, maar we zien onderwijsorganisaties op dit punt goed meebewegen. Daar mag ook wel eens wat meer waardering voor zijn. De beste wensen voor 2013! Hans Bol, Algemeen Directeur 4 Dyademagazine nummer 1 januari 2013
Wijzigingen in de fiscale en sociale wetgeving Het afgelopen jaar is een bewogen politiek jaar geweest. Begin 2012 was duidelijk dat Nederland de opdracht had 16 miljard te bezuinigen op de begroting. Het toenmalige kabinet van CDA en VVD, met gedoogsteun van de PVV, heeft hiervoor enige weken onderhandeld in het Catshuis, ook wel het Catshuisberaad genoemd. door Peter de Vette Zoals we inmiddels weten heeft het Catshuisberaad niet geleid tot een akkoord. De aanwezigen die betrokken waren bij het beraad verschillen tot op de dag van vandaag van mening of er nu wel of niet bijna een akkoord was bereikt. Het stoppen van de onderhandelingen in het Catshuis heeft direct geleid tot de val van het kabinet Rutte I. Lenteakkoord Aangezien Nederland nog steeds een begroting moest opstellen voor 2013 met een maximaal tekort van 3 procent en dus een bezuiniging van 16 miljard, hebben 5 partijen (VVD, CDA, D66, Groen Links en SGP) in een aantal dagen het Lenteakkoord gesloten. Met het Lenteakkoord, ook wel Kunduzakkoord genoemd, werden de bezuinigingsdoelstellingen bereikt. In eerste instantie was er veel enthousiasme over de manier waarop en de snelheid waarmee het akkoord was bereikt. Later ontstond commotie, omdat de deelnemende partijen zelf vraagtekens gingen zetten bij onderdelen van het akkoord. Zo wilden sommige partijen de langstudeerboete alsnog afschaffen en was er bijna geen partij die de zogenaamde forenzentaks daadwerkelijk wilde invoeren op 1 januari 2013. Door middel van de forenzentaks zou een vergoeding voor de reiskosten voor het woon-werkverkeer niet langer onbelast vergoed mogen worden. Regeerakkoord In september waren er verkiezingen voor de Tweede Kamer. Na de verkiezingen werden al snel de onderhandelingen voor een nieuw kabinet geopend tussen VVD en PVDA. Tijdens Prinsjesdag 2012 werd de begroting voor 2013 gepresenteerd. Wat al werd verwacht, gebeurde ook. De langstudeerboete werd met terugwerkende kracht afgeschaft en de forenzentaks werd niet ingevoerd. Door het schrappen van deze maatregelen ontstond een gat in de begroting. Dit gat werd onder andere gedicht door de, voor 1 januari 2013 geplande, vitaliteitsregeling te schrappen. De vitaliteitsregeling had de opvolger moeten worden van de spaarloonregeling, die op 1 januari 2012 al was afgeschaft, en de levensloopregeling, waarvoor in 2012 alleen nog een overgangsregeling bestond. In oktober werd een regeerakkoord gesloten tussen VVD en PVDA en het kabinet Rutte II was een feit. In het regeerakkoord staan maatregelen die vooral gericht zijn op het jaar 2014 en later, maar ook enkele aanpassingen voor 2013. Geheel volgens de traditie die in 2012 was opgebouwd, leidde het regeerakkoord ook tot commotie. In het regeerakkoord was bepaald dat de premie voor de zorgverzekering vanaf 2014 inkomensafhankelijk moest worden. Onder druk van de commotie die ontstond, is deze maatregel ingetrokken. Hiervoor in de plaats werd de aangekondigde korting op de belasting ingetrokken. Dit geeft maar weer eens aan dat een maatregel pas definitief is als deze ook in een wet is vastgelegd. Dyade wil dan ook stilstaan bij enkele veranderingen die zich vanaf 2013 voordoen in de fiscale en sociale wetgeving. Inkomensafhankelijke bijdrage Zorgverzekeringswet (ZVW) Bij de invoering van de Zorgverzekeringswet in 2006 is bepaald, dat naast de premie die iedere inwoner van Nederland verschuldigd is voor een basisverzekering, een werknemer een inkomensafhankelijke bijdrage verschuldigd is voor de ZVW. Tegelijkertijd is toen bepaald dat de werkgever de inkomensafhankelijke bijdrage moet vergoeden aan de werknemers. De vergoeding door de werkgever is belastbaar loon. De inhouding bij de werknemer is >> Dyademagazine nummer 1 januari 2013 5
>> een netto inhouding. Het gevolg hiervan is, dat de werknemer de loonheffing betaalt over de inkomensafhankelijke bijdrage. Per 1 januari 2013 is de inkomensafhankelijke bijdrage ZVW een werkgeversafdracht geworden. Op de loonstrook van de werknemer wordt deze bijdrage dan ook niet meer vermeld. Aangezien het belastbaar loon voor de medewerkers hierdoor lager wordt en het netto salaris dan stijgt (er is immers minder loonheffing verschuldigd) zijn de belastingtarieven verhoogd, zodat de medewerkers dit voordeel niet ontvangen. Het premiepercentage voor de inkomensafhankelijke bijdrage ZVW is op 1 januari 2013 verhoogd van 7,1 naar 7,75 procent. Het premiepercentage is hiermee op hetzelfde niveau gebracht als in 2011. Verschil met 2011 is echter dat de maximale grondslag waarover de bijdrage nu wordt berekend ruim 17.000,- hoger is dan in 2011. Voor de werkgevers betekent dit dan ook een aanzienlijke lastenverzwaring. Tot 1 januari 2013 bestond het recht op teruggave van te veel afgedragen premie ZVW, als een werknemer meerdere werkgevers had in een jaar en er hierdoor door alle werkgevers te veel was afgedragen. Ook deze regeling bestaat niet meer vanaf 1 januari 2013. Wet uniformering loonbegrip (WUL) In Nederland zijn door de jaren heen diverse loonbegrippen geweest. Loonbegrippen die tegelijkertijd van kracht waren, verschillend waren en een verschillende werking hadden. In 2012 was bijvoorbeeld sprake van het loon voor de werknemersverzekeringen, het loon voor de ZVW en het loon voor de loonheffing. Al enkele jaren is het de bedoeling dat deze 3 loonbegrippen worden ingeruild voor 1 uniform loonbegrip. Vanaf 1 januari 2013 is het zover. Doordat de inkomensafhankelijke bijdrage ZVW is verdwenen van de loonstrook van de werknemer, is het loon voor de ZVW komen te vervallen. Daarnaast is het loon voor de werknemersverzekeringen nu gelijkgesteld aan het loon voor de loonheffing. Het invoeren van het uniforme loonbegrip heeft een aantal neveneffecten. Sinds 2009 is het percentage werknemersdeel voor de WW (pseudopremie WW in het onderwijs) op 0 procent gesteld, een bewuste keuze. Indien dit noodzakelijk was, kon zonder wetswijziging, het percentage worden 6 Dyademagazine nummer 1 januari 2013
Een maatregel is pas definitief als deze ook in een wet is vastgelegd. Dyade wil dan ook stilstaan bij enkele veranderingen die zich vanaf 2013 voordoen in de fiscale en sociale wetgeving. verhoogd. Enkele vakorganisaties hebben zelfs voorgesteld dit in 2012 te doen om met deze maatregel de opgelegde bezuinigingen gedeeltelijk door te voeren. Om de invoering van de WUL mogelijk te maken, is in de wet nu de werknemersbijdrage voor de WW geschrapt. Gevoelsmatig zal dit niet uitmaken voor de werknemers, maar dit is wel een essentieel verschil met het percentage op 0 procent stellen. Tot 2013 bestond er een franchise voor het werkgeversdeel in de WW. Over de franchise hoefde geen premie te worden betaald. Deze franchise is nu in het kader van de WUL afgeschaft. Om te voorkomen dat werkgevers hierdoor meer premie voor de WW moeten betalen, is het premiepercentage naar beneden bijgesteld. Overigens wordt in het onderwijs geen werkgeversdeel WW betaald, maar wordt de zogenaamde UFO-premie afgedragen. Indien een personeelslid in het verleden geld heeft gespaard in het kader van de levensloopregeling, was de inhouding op het loon geen aftrekpost voor het loon werknemersverzekeringen. Een uitkering uit het levenslooptegoed (als de werknemer levensloopverlof ging opnemen) was daarom ook geen loon waarover u premies werknemersverzekering moest betalen. Door de invoering van de WUL zult u over alle opgenomen bedragen in het kader van de levensloopregeling premies werknemersverzekeringen gaan betalen. In feite betekent dit dat u twee keer over hetzelfde loon (op het moment van inleggen in de levensloopregeling vóór 2013 én op het moment van opname uit de levensloopregeling vanaf 2013) premies werknemersverzekeringen moet afdragen. De Belastingdienst heeft aangegeven dat voor deze situaties geen overgangsregeling wordt getroffen. Verhoging forfait werkkostenregeling (WKR) Als u deelneemt aan de WKR weet u dat er bij deze regeling een forfait (vrije ruimte) bestaat. Uit deze vrije ruimte kunt u zaken vergoeden en/of verstrekken waarvoor geen gerichte vrijstelling of nihilwaardering geldt. Sinds 2011 is de hoogte van deze vrije ruimte bepaald op 1,4 procent van het totale belastbaar loon van de werkgever. Door de invoering van het uniform loonbegrip zal het belastbaar loon bij een werkgever, met gelijkblijvende omstandigheden, lager worden in >> Dyademagazine nummer 1 januari 2013 7
>> 2013. Op grond van dit feit heeft men gemeend het percentage van de vrije ruimte te verhogen naar 1,5 procent. Eerder was ook sprake dat, op grond van eerdere ervaringen met de WKR, het forfait met 0,1 procent extra zou worden verhoogd. Deze aanpassing is in het regeringsakkoord geschrapt, zodat het forfait vanaf 1 januari 2013 1,5 procent van het totale belastbaar loon bedraagt. Premiekortingen vervallen gedeeltelijk Om werkgevers te stimuleren ouder personeel langer in dienst te houden, is enkele jaren geleden een premiekorting ingevoerd voor werknemers van 62 jaar en ouder. In 2012 bedroeg deze premiekorting maximaal 2.750,-. Per 1 januari 2013 is deze premiekorting afgeschaft. Wel bestaat nog recht op een premiekorting als u een werknemer in dienst neemt die ouder is dan 50 jaar en die direct voorafgaand aan de benoeming een uitkering ontving voor bijvoorbeeld werkloosheid of arbeidsongeschiktheid. Deze premiekorting bedroeg in 2012 6.500,- en is verhoogd naar 7.000,- in 2013. De hoogte van de korting is afhankelijk van de betrekkingsomvang van de werknemer en mag gedurende 3 jaar worden toegepast. Verhoging AOW-leeftijd De gemiddelde levensverwachting stijgt in Nederland. Een gevolg van deze stijging is dat de kosten voor de AOW, bij ongewijzigd beleid, de komende jaren explosief zullen stijgen. Bedroegen de kosten van de AOW in 2011 nog 27 miljard per jaar, over enkele jaren zal dit stijgen naar 47 miljard. Dit wordt onder andere veroorzaakt doordat het aantal 65-plussers stijgt van 2,4 miljoen nu, naar 3,6 miljoen 65-plussers in 2025. In de Nieuwsflits van Dyade vindt u de meest recente wetswijzigingen. U kunt de Nieuwsflits vinden via: www.dyade.nl > Downloads & Links > Nieuwsflits. Indien u inhoudelijke vragen heeft, kunt u een e-mail sturen naar info@dyade.nl Om verdere verhoging van de kosten van de AOW tegen te gaan, is besloten de AOW-leeftijd in stappen te verhogen. De verhoging vindt op de volgende manier plaats: Jaren verhoging per jaar 2013-2015 1 maand 2016-2018 3 maanden 2019-2021 4 maanden Door deze verhoging zal de AOW-leeftijd op 1 januari 2021 67 jaar zijn. Vanaf 2021 zal worden bepaald of de AOW-leeftijd nogmaals wordt aangepast op basis van de gemiddelde levensverwachting. Gevolgen voor pensioenopbouw Voordat de AOW-leeftijd in 2021 is verhoogd naar 67 jaar, zal bij de pensioenopbouw al worden vooruitgelopen op de verhoogde AOW-leeftijd. Op dit moment is de pensioenrichtleeftijd 65 jaar. Op basis van de pensioenrichtleeftijd wordt bepaald wat de maximale pensioenopbouw per jaar mag zijn. De pensioenrichtleeftijd wordt verhoogd naar 67 jaar. De maximale pensioenopbouw per jaar zal hierdoor worden verminderd tot 1,75 procent per jaar (in 2012 nog 2,15 procent per jaar). Op welk moment de pensioenrichtleeftijd wordt verhoogd is op dit moment nog onbekend. Men zou mogen verwachten dat door het verlagen van de maximale pensioenopbouw per jaar de pensioenpremies naar beneden worden bijgesteld. Waarschijnlijk is dit niet het geval, omdat pensioenfondsen de verminderde aanspraken in eerste instantie zullen aanwenden om de zogenaamde dekkingsgraad te verbeteren. De dekkingsgraad geeft het vermogen weer van een pensioenfonds te kunnen voldoen aan huidige en toekomstige verplichtingen. Op 31 oktober 2012 bedroeg de dekkingsgraad van het ABP 97 procent. Wettelijk is bepaald dat de dekkingsgraad ten minste 105 procent moet zijn. Op het moment dat de dekkingsgraad weer ruim voldoende is, is de verwachting dat er weer ruimte is om de hoogte van de pensioenpremies aan te passen. 8 Dyademagazine nummer 1 januari 2013
Zo...dat zit goed! schoolmeubelen School- of projectinrichting is een kwestie van functionaliteit en van leefbaarheid. Naast het leveren van innovatieve oplossingen en design voor inrichtings mogelijkheden is Presikhaaf Schoolmeubelen altijd bezig met verbetering en vernieuwing van de producten. Presikhaaf Schoolmeubelen biedt een uitgebreid assortiment schoolmeubelen, in vele kleuren, uitvoeringen en materialen. Voor meer informatie kijk op: www.schoolmeubelen.com Presikhaaf schoolmeubelen Bruningweg 10 Telefoon: 026-368 56 85 6827 BM Arnhem Telefax: 026-368 56 78 Postbus 5457 E-mail: schoolmeubelen@presikhaaf.org 6802 EL Arnhem Internet: www.schoolmeubelen.com
Veranderen in snelheid: anticiperen of reageren? Als we buiten het werk kijken is het vanzelfsprekend dat verandering een constante factor is. Met de overgang van de seizoenen is de verandering vaak groot en voor iedereen zichtbaar. Bij verandering heb je een keuze: anticiperen of reageren. Richting de winter passen we onze kleding aan het weer aan, houden we rekening met langere reistijden in verband met files of vertragingen op het spoor en halen we onze schaatsen uit het vet, zodat we er klaar voor zijn als de kans om te schaatsen zich voordoet. Anticiperen of reageren is een keuze met soms grote consequenties. door drs. Jessica van Wingerden MBA Als u met de fiets op weg bent en het gaat sneeuwen terwijl u geen shawl of handschoenen bij u heeft, dan kunt u daar vaak gemakkelijk een oplossing voor vinden. Een winkel waar u handschoenen of een shawl kunt kopen, is vaak dicht in de buurt. Misschien hebben ze er net niet meer die kleur die mooi bij uw jas past, maar u hoeft het niet koud te hebben. Winterbanden laten plaatsen wanneer er al tien centimeter sneeuw ligt, is vaak onmogelijk als u niet ruim van tevoren een afspraak heeft gemaakt. Geen garage is tegen die tijd zonder afspraak nog beschikbaar en ze hebben uw banden misschien niet op voorraad. En als het al lukt, dan heeft u veel geluk, maar betaalt u waarschijnlijk de hoofdprijs. Kansen en uitdagingen Ook in het onderwijs staan we momenteel voor dit soort keuzes. Anticiperen we op de komende veranderingen in het onderwijsveld of reageren we? Dat verandering ook binnen het onderwijs een constante factor is, mag duidelijk zijn. Die veranderingen worden zowel vanuit maatschappelijke, demografische als politieke ontwikkelingen ingegeven. Daarnaast is er nog een belangrijke drijfveer voor verandering; de intrinsieke motivatie en betrokkenheid van onderwijsprofessionals om te excelleren in het verhogen van de kwaliteit voor het kind. Zo staan de kwaliteit van het onderwijs en de leerkracht meer dan ooit centraal. In het regeerakkoord wordt gesproken over het verminderen van de administratieve lasten en voorschriften, het verhogen van de kwaliteit van de leraar en ruimte voor een moderner personeelsbeleid. Aan leidinggevenden binnen het onderwijs de mooie taak om persoonlijke groei en ontwikkeling van talent te stimuleren en faciliteren. Veranderingen brengen vaak niet alleen kansen, maar ook uitdaging met zich mee. In het regeerakkoord zijn de uitdagingen voor het onderwijs helder benoemd. Om de effecten van het vergrijzen van onze maatschappij op te vangen, werken we allemaal langer door. Het regeerakkoord heeft het tempo ten opzichte van de eerdere voorstellen verhoogd. Over een paar jaar stijgt de AOW-leeftijd naar 67 jaar. De snelle stijging van de AOW- en pensioenleeftijd, afbouw van de bapo en modernisering van het Vervangingsfonds vragen een frisse kijk op vitaliteit en duurzame inzetbaarheid van medewerkers. Oog hebben voor balans, zodat medewerkers duurzaam inzetbaar zijn en blijven, medewerkers talenten laten ontwikkelen en benutten, waardoor zij bijdragen aan de doelen van het bestuur en binnen school een klimaat van bevlogenheid creëren, waardoor medewerkers vanuit passie en energie prestaties leveren, zijn thema s die hoog op de managementagenda van veel besturen staan. Gezamenlijke verantwoordelijkheid Op het merendeel van de komende veranderingen kunnen we anticiperen. De eerste gedachte is vaak dat men op bestuurs- of directieniveau hiervoor verantwoordelijk is. In de top van de organisatie ziet men immers hoeveel veranderingen er op diverse gebieden aankomen. In veel organisaties is het bestuur ook werkelijk het knooppunt, of de verbinding, waar zowel vakinhoudelijke veranderingen als veranderingen op het vlak van mensen of middelen als eerste bekend zijn. Het meenemen en vertalen van deze veranderingen in de eigen koers en het beleid van 10 Dyademagazine nummer 1 januari 2013
Veranderingen brengen vaak niet alleen kansen, maar ook uitdaging met zich mee. In het regeerakkoord zijn de uitdagingen voor het onderwijs helder benoemd. de organisatie is daarom duidelijk bij het bestuur of de directie belegd. Het alleen op strategisch of beleidsniveau anticiperen is met de grote hoeveelheid veranderingen die in het onderwijs aankomen echter niet voldoende. Medewerkers op alle niveaus binnen de organisatie hebben hierin een eigen rol en verantwoordelijkheid. Leidinggevenden kunnen in het anticiperen op verandering door medewerkers een belangrijke faciliterende en stimulerende rol spelen. Helder inzicht geven in komende veranderingen en de impact daarvan op het werk, de individuele medewerker en op de teams is een belangrijke startpunt. Door met elkaar in dialoog een analyse van de huidige en de toekomstige situatie te maken, zijn onderwijsprofessionals vaak prima in staat een vertaling te maken naar wat dit voor hen persoonlijk betekent. De leidinggevende kan medewerkers stimuleren en faciliteren om hieruit een persoonlijke analyse van de huidige en toekomstige aansluiting met de baan te maken. Medewerkers zullen zichzelf vanuit de dialoog actief de vraag stellen hoe zij binnen de nieuwe context passen en wat er nodig is om daarbinnen optimaal te kunnen functioneren. Verandering bespreekbaar maken In het regeerakkoord wordt het belang van de ontwikkeling van de onderwijsprofessional veelvuldig genoemd. De verplichte scholing en het lerarenregister zijn hiervan twee voorbeelden. Dwang is echter geen goede driver voor persoonlijke ontwikkeling en groei. Deze moet vooral van binnenuit komen. Regelingen en beleid worden gemoderniseerd en voorzieningen worden getroffen om in het onderwijs te kunnen bewegen in snelheid en te participeren waar mogelijk. De sleutel tot succes ligt in handen van leidinggevenden door het benutten van de veranderingen en nieuwe kansen en het bij medewerkers stimuleren van groei van binnenuit. Niet omdat het moet, maar vanuit de intrinsieke motivatie van de onderwijsprofessional om het beste uit zichzelf te halen voor de ontwikkeling van het kind. >> Dyademagazine nummer 1 januari 2013 11
Drs. Jessica van Wingerden MBA is werkzaam als Directeur HR bij de Koninklijke Auris Groep. Daarnaast is zij als onderzoeker verbonden aan het Instituut Psychologie, vakgroep arbeids- en organisatiepsychologie van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Jessica is spreker in diverse programma s binnen de Dyade Academy. >> Veranderen in snelheid: anticiperen of reageren? Dat is een vraag voor onderwijsprofessionals op alle niveaus. Een natuurlijk moment om de constante factor verandering binnen school bespreekbaar te maken is binnen de gesprekscyclus. Om mensen vanuit een ander perspectief na te laten denken over ontwikkeling en verandering, kun je ze bijvoorbeeld een van de volgende vragen stellen: - Wat heb jij nodig om klaar te zijn voor de komende zomer die passend onderwijs heet? - Wat vraagt het om optimaal te functioneren tot de herfst van het jaar dat jij 67 wordt? In samenwerking met Jessica van Wingerden verzorgt Dyade in het voorjaar van 2013 de leergang Bevlogen in het Onderwijs > Leergang: Bevlogen in het Onderwijs, vanuit passie en energie naar prestatie (6 dagdelen) Dag Datum Plaats donderdag 7 maart 2013 Erasmus Universiteit Rotterdam donderdag 4 april 2013 Erasmus Universiteit Rotterdam donderdag 18 april 2013 Erasmus Universiteit Rotterdam > Leergang: Bevlogen in het Onderwijs, vanuit passie en energie naar prestatie (6 dagdelen) Dag Datum Plaats dinsdag 14 mei 2013 Erasmus Universiteit Rotterdam dinsdag 28 mei 2013 Erasmus Universiteit Rotterdam dinsdag 4 juni 2013 Erasmus Universiteit Rotterdam Locatie: Erasmus Universiteit Rotterdam 12 Dyademagazine nummer 1 januari 2013
Opgeleverd: Basisschool Don Bosco in Dordrecht Pand: Basisschool Don Bosco Plaats: Dordrecht Eigenaar: Stichting Katholiek Onderwijs Bernardus Alfrink Doelgroep: Katholieke basisschool voor primair onderwijs Bouwtijd: Voorjaar 2012 Investeringskosten: 150.000,- Begeleiding: Dyade Zuid-West Nederland, afdeling Vastgoed Bergen op Zoom, adviseur Ruud van Loon Oude situatie Vanuit Dyade Huisvesting & Vastgoed worden de scholen bouwkundig begeleid. Nieuwe situatie Nieuwe situatie Omschrijving project Het budget onderwijskundige vernieuwingen was op deze school nog niet ingezet, omdat de mogelijkheid bestond dat er een nieuwe school gebouwd zou gaan worden. Eind 2011 bleek dit niet door te gaan, waardoor het budget alsnog in de bestaande school kon worden ingezet. In het verleden is in de aula een nevenfunctieruimte gebouwd, waardoor de aula onbruikbaar werd voor grotere activiteiten. Door in een gedeelte van de aula een verdieping te maken, konden IB/ RT-ruimtes worden gemaakt en kon de aula in ere worden hersteld. Met de verbouwing is de openheid in de school hersteld en zijn er twee RT-ruimtes gekomen. Daarnaast heeft het bestuur middelen beschikbaar gesteld om de aula een esthetische opfrisbeurt te geven. Vanuit Dyade huisvesting & vastgoed worden de scholen bouwkundig begeleid en werd ook deze verbouwing in korte tijd gerealiseerd. Constructieve aanpassingen zijn uitgevoerd in de kerstvakantie, aansluitend zijn de ruimtes gerealiseerd. Dyademagazine nummer 1 januari 2013 13
Behaal hogere resultaten door actief ouderschap! Voor het verbeteren van de leerlingprestaties voeren scholen meestal op uiteenlopende gebieden een kwaliteitsverbetering door. Het kan gaan om professionalisering van leerkrachten, implementatie van nieuwe lesmethoden, het optimaliseren van huisvesting, de aanwezige infrastructuur aanpassen, et cetera. De laatste jaren groeit de aandacht voor het verbeteren van de ouderbetrokkenheid. door Joop de Jager Scholen ontwikkelen steeds vaker een visie waarin zij aangeven dat zij zich zowel op de kinderen als de ouders richten. Dit partnerschap kan namelijk een positief effect op zowel de sociale als cognitieve ontwikkeling van kinderen hebben. De Onderwijsinspectie noemt als overeenkomstige eigenschap van sterke basisscholen de ouderbetrokkenheid als één van de succesfactoren. Leerkrachten ervaren dat kinderen met betrokken ouders beter presteren. Ouders weten uit ervaring dat kinderen zich prettiger voelen en beter presteren als zij geïnteresseerd zijn in en betrokken bij de dagelijkse dingen die hun kind bezighouden. Hoe kunt u de ouderbetrokkenheid vergroten? Verplichtingen als de kwaliteitszorg en verantwoordingsplicht leiden binnen de school vaak tot initiatieven om een actievere rol van de school naar ouders te ontwikkelen. De goede invulling van dit partnerschap lukt niet altijd meteen. Zo blijkt vaak dat ouders steeds minder tijd hebben om zich op school te laten zien. Dit betekent echter niet dat ouders minder betrokken zijn. De school kan in dit geval samen met deze ouders naar mo- 14 Dyademagazine nummer 1 januari 2013
Ouders weten uit ervaring dat kinderen zich prettiger voelen en beter presteren als zij geïnteresseerd zijn in en betrokken bij de dagelijkse dingen die hun kind bezighouden. gelijkheden zoeken om toch betrokken te blijven. Anderzijds kunnen ouders hun betrokkenheid dermate dwingend/eisend tonen dat scholen duidelijke grenzen van de actieve ouderbetrokkenheid moeten aangeven. Zo vergroot u de ouderbetrokkenheid: > Laat ouders weten wat hun kinderen op school doen. De school kan bijvoorbeeld op de website van week tot week aangeven wat de kinderen leren en doen. Op informatieavonden kan uitleg gegeven worden over wat leerlingen tot aan de eerstvolgende vakantie op school gaan leren. > Geef ouders tips over wat ze thuis kunnen doen. In de tweede plaats is het belangrijk dat ouders weten hoe zij hun kind thuis het beste kunnen ondersteunen. De school kan tips en handvatten geven over wat ouders thuis met hun kind(eren) kunnen doen om de ontwikkeling van hun kind te bevorderen en te versterken. Dat kan van alles zijn: oefeningen in de sociaal-emotionele ontwikkeling, maar ook oefeningen op het gebied van betere leerresultaten of op het vlak van sport en gezondheid. Ouders krijgen deze tips bijvoorbeeld op informatieavonden of in oudergesprekken. Denk hierbij ook eens aan de mogelijkheden die nieuwe (digitale) communicatiemiddelen bieden. > Maak afspraken met ouders over de leerstrategie. De school is er zowel voor de kinderen als voor de ouders. De school kan ouders zelf laten ervaren wat hun kind meemaakt in zijn of haar ontwikkeling op school. Hoe leert hun kind lezen, schrijven en rekenen? Hoe verbeteren leerkrachten de conditie en het coördinatievermogen van hun kind? Met deze informatie kunnen ouders zich nog beter inleven in de ontwikkelingswereld >> Dyademagazine nummer 1 januari 2013 15
Scholen ontwikkelen steeds vaker een visie waarin zij aangeven dat zij zich zowel op de kinderen als de ouders richten. Dit partnerschap kan namelijk een positief effect op zowel de sociale als cognitieve ontwikkeling van kinderen hebben. >> van hun kind. Belangrijk is dat ouders en school afspraken met elkaar maken en samen de te volgen strategie voor het kind voor de komende periode bepalen. Waar besteedt de school aandacht aan en wat gaan ouders thuis doen voor hun kind? In toenemende mate is het goed om als school duidelijk aan te geven waar de grenzen liggen van de aanpak van de school, met name naar de dwingende/eisende ouders. Workshop actieve ouderbetrokkenheid Wilt u met uw team een visie op actieve ouderbetrokkenheid vastleggen en een haalbaar plan maken om ouders meer te betrekken bij de leerontwikkeling van hun kinderen? Neem dan contact op met Dyade Advies via info@dyade.nl voor een workshop actieve ouderbetrokkenheid op locatie. Hierin wordt ook stilgestaan bij de mogelijkheden en risico s van sociale media. Aanbevelingen Ombudsman De Ombudsman heeft onlangs een onderzoek ingesteld naar de positie van ouders van kinderen met extra ondersteuningsbehoefte op school. Hieronder vindt u enkele aanbevelingen van Stichting De Ombudsman, opgenomen in het onderzoeksrapport In Gesprek (oktober 2012). > Zoek samenwerking met de ouders om de ondersteuningsbehoefte van de leerling duidelijk in kaart te brengen. Maak gebruik van de informatie en adviezen die ouders over hun kind geven. Zie ouders als ervaringsdeskundige van hun kind. > Geef ouders (via een persoonlijk gesprek) duidelijke informatie over wat de school hun kind wel en niet kan bieden en stem de wederzijdse verwachtingen goed op elkaar af. > Betrek ouders bij het opstellen van het ontwikkelingsperspectief en evalueer regelmatig met de ouders om tijdig te kunnen bijsturen. Neem in het ontwikkelingsperspectief expliciet op wat van ouders wordt verwacht, wat van de school wordt verwacht en welke evaluatiemomenten er zijn. > Maak met ouders afspraken om de school- en thuissituatie zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen. Zet in op samenwerking. > Maak met ouders afspraken over de wijze en de frequentie van communiceren en bied maatwerk. Korte communicatielijnen, zoals via e-mail en telefoon, komen in sommige situaties goed van pas. Bijvoorbeeld als de leerling bij thuiskomst of bij aankomst op school op een passende wijze moet worden opgevangen. In andere situaties is een persoonlijk gesprek of een huisbezoek meer geschikt. > Schakel tijdig een onafhankelijke derde (zoals een onderwijsconsulent) in bij een blijvend verschil van mening met de ouders om escalatie te voorkomen. Bronnen: www.actiefouderschap.nl en www.deombudsman.nl 16 Dyademagazine nummer 1 januari 2013
Onderwijstrends deel 1 Trends in Beeld is een jaarlijkse publicatie van het ministerie van OCW om inzicht te geven in de kwaliteit van onder andere het Nederlandse onderwijsstelsel. Het Dyademagazine vat de belangrijkste bevindingen uit het meest recente onderzoek, Trends in Beeld 2012, voor u samen. door Frank Cannegieter In deel 1 van deze artikelenreeks geven we een samenvatting van de onderdelen die in de volgende delen uitgebreider terugkomen. In deze reeks passeren onder andere de trends en ontwikkelingen op het gebied van krimp, onderwijsdeelname, opleidingsniveau en werkdruk in het onderwijs de revue. Gaan voor top 5 In 2009 is in een kamerbrede motie opgeroepen om tot de top 5 van s werelds kenniseconomieën te gaan behoren. Nederland neemt plaats 8 in, blijkt uit de moederindex van de kenniseconomie 2010. Het voormalige demissionaire kabinet heeft deze ambitie omarmd. Een goed opgeleide bevolking is immers essentieel voor het groeivermogen van onze economie en voor de sociale samenhang in de maatschappij. Jaarlijks monitort het ministerie van OCW de Nederlandse prestaties in internationaal perspectief om zicht te houden op de opbrengst van het onderwijsbestel in het licht van de overallambitie. In figuur A2 is het Nederlandse onderwijsstelsel weergegeven en vergeleken met het internationale gemiddelde en de nummer 5 in de top van s werelds kenniseconomieën. Krimp tot 2020 Inzoomend op de trends en ontwikkelingen in de onderwijssector valt krimp op. Ten opzichte van de afgelopen jaren waarin het primair en voortgezet onderwijs een groei hebben ondergaan wat betreft leerlingaantallen, zal dit de komende jaren stabiliseren en zelfs krimpen. Dit wordt veroorzaakt door de in 2000 in gang gezette geboortedaling. De daling in het aantal leerlingen in het primair onderwijs is inmiddels ingezet en zal het gehele land treffen, met uitzondering van de grote steden en enkele gemeenten (zie figuur 1.2). Naar verwachting zal de daling aanhouden tot 2020. Het voortgezet onderwijs zal de eerstkomende jaren nog doorgroeien. De verwachting is dat het VO de krimp die momenteel te merken is in het PO in 2016 zal gaan voelen (circa 7 jaar vertraagd ten opzichte van het PO). Leerlingen genieten langer onderwijs Nederlanders volgen gemiddeld 17,6 jaar van hun leven fulltime onderwijs. Ter vergelijking: het OESOgemiddelde is 16,7 jaar. Onderwijsdeelname onder jongeren tussen 20-29 jaar is ten opzichte van 2009 >> Dyademagazine nummer 1 januari 2013 17
de moederindex van de kenniseconomie >> in 2010 gestegen van 29 tot 30 procent. Dit wordt veroorzaakt doordat oud-leerlingen in landen met een hoge werkloosheid terugkeren naar het onderwijs. Na de leerplicht, vanaf 18 jaar, volgen steeds meer jongeren een verdere opleiding in het mbo of hoger onderwijs. Tot en met 18 jaar neemt de onderwijsdeelname nauwelijks toe, maar voor mensen van 18 jaar en ouder gaat de onderwijsdeelname nog verder stijgen. De groei van het mbo is in de loop der jaren afgeremd. Daarentegen groeit het hbo door veranderingen in leerlingenstromen. Zo stromen steeds meer leerlingen met een havo-diploma door naar het hbo in plaats van naar het mbo. Daarnaast volgt een steeds grotere groep leerlingen in het VO de richting havo/vwo in plaats van vmbo. De verwachting is dat deze trend zal doorzetten tot 2020. Er is bovendien vaker sprake van het stapelen van vmbo-havo (kinderen die na het vmbo de havo gaan doen). Deze kinderen zullen vaker doorstromen naar het 18 Dyademagazine nummer 1 januari 2013
in het VO, de meeste zorgen op. De werkdruk wordt mede bepaald door de afgenomen economische groei en daardoor bezuinigingen in het onderwijs. Sinds 2007 daalt het aantal vacatures in het VO, BVE (beroepsonderwijs en volwasseneneducatie) en het PO doordat werknemers langer doorwerken. Hierdoor neemt de werkloosheid toe. De onderwijsarbeidsmarkt- ramingen laten echter zien dat de komende jaren een grote vraag naar leerkrachten zal ontstaan. Dit heeft vooral te maken met de vergrijzing die de afgelopen 10 jaar is ingezet. Dit doet zich vooral voor in het voortgezet onderwijs, waar de komende 5 à 10 jaar een groot deel van de oudere (vaak hoogopgeleide) leraren met pensioen gaan, terwijl het leerlingenaantal in de komende 3 jaar nog zal toenemen. Naar verwachting is het lerarentekort een overbruggingsprobleem, op de lange termijn zal het tekort naar alle waarschijnlijkheid weer afnemen. Een op de acht leraren in PO scoort onvoldoende op basisvaardigheden Cruciaal voor goed onderwijs is de kwaliteit van het lerarenkorps. Er zijn veel goede leerkrachten, maar ook leraren die zich kunnen verbeteren. Een leraar geeft goed les als deze ten minste beschikt over enkele basisvaardig heden, waaronder: > duidelijk uitleggen > een taakgerichte werksfeer realiseren > leerlingen actief bij de les betrekken Het is zorgelijk dat bijna een op de acht leraren in het basisonderwijs onvoldoende scoort op deze basisvaardigheden. In het voortgezet onderwijs gaat het om ruim een op de vijf leraren. Van de leraren die de basisvaardigheden beheersen, beheerst de helft ook de meer complexe vaardigheden. Hieronder vallen: hbo. Ook hierdoor krimpt het mbo verder en zal het hoger onderwijs verder doorgroeien. Het gemiddelde opleidingsniveau in Nederland stijgt In Nederland en andere welvarende landen stijgt het opleidingsniveau. Oorzaken hiervan zijn de verbeterde aansluiting tussen de onderwijssoorten, het feit dat men vaker kiest voor hogere onderwijssoorten en de groei van het aantal gediplomeerden. In de afgelopen 20 jaar zijn er ruim 24.000 havo- en vwo-leerlingen bijgekomen in het derde leerjaar. Een zeer belangrijke verklarende factor blijkt het toegenomen opleidingsniveau van ouders. Dit heeft een positief effect op het begeleiden en stimuleren van kinderen naar een hoger opleidingsniveau. Uit onderzoek van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling blijkt dan ook dat kinderen van hoger opgeleide ouders een grotere kans hebben om naar het havo of vwo te gaan dan kinderen van lager opgeleide ouders. Zorgen over werkdruk en lerarentekort Burgers (waaronder ouders) beoordelen het primair en voortgezet onderwijs al jaren met een voldoende. Toch ziet 1 op de 10 ouders de grootte van klassen en de bezuinigingen op onderwijs als belangrijkste zorgpunten in het basisonderwijs. De werkdruk, de leerprestaties en de kwaliteit van het onderwijs wekt onder de leraren in het PO, net als > onderwijs afstemmen op specifieke leerlingen of leerlinggroepen > extra ondersteuning en zorg bieden aan leerlingen die dit nodig hebben > instructies, verwerkingsopdrachten en de onderwijstijd afstemmen > systematisch volgen en analyseren van de voortgang van leerlingen (PO) > nagaan of leerlingen de uitleg begrijpen en het geven van inhoudelijke feedback (VO) Verdere professionalisering van deze groep leraren is nodig en dient zich in eerste instantie te richten op het toepassen van basisvaardigheden. In deel 2 van Trends in Beeld gaan we dieper in op deze deelonderwerpen. Bron: Trends in Beeld 2012 OESO en EAG Trends in Beeld baseert haar cijfers op informatie van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). De OESO heeft in het najaar van 2012 haar jaarlijkse publicatie Education at a Glance (EAG) uitgebracht met indicatoren op het gebied van onderwijs. Deze publicatie is het meest volledige internationale vergelijkingsdocument en baseert zich op de meest actuele cijfers die beschikbaar zijn. Op basis van deze cijfers kunnen we de Nederlandse onderwijsprestaties vergelijken met die van landen met een vergelijkbaar welvaartsniveau en vergelijkbare cultuur. Daarnaast zijn ook de twee rijkste landen van de OESO, de VS en Japan, in vergelijkingen opgenomen. Dyademagazine nummer 1 januari 2013 19
Peter Westland volgde de leergang Bevlogen in het Onderwijs Docenten en leerlingen aanspreken op hun talenten, maakt veel enthousiasme los Peter Westland, adjunct-directeur op basisschool De Schouw in Nieuwegein volgde in het najaar van 2012 de leergang Bevlogen in het Onderwijs. Ondanks het feit dat Peter zelf een bevlogen onderwijs - professional is, heeft hij tijdens de leergang belangrijke inzichten opgedaan die bijdragen aan een bevlogen klimaat op school. In dit artikel deelt Peter zijn ervaringen. door Frank Cannegieter Peter Westland studeerde in 1980 af aan de Pedagogische Academie en was jarenlang docent bovenbouw op 2 scholen binnen de provincie Utrecht. Ongeveer 15 jaar geleden werd Peter adjunct-directeur op basisschool De Schouw in Nieuwegein. Daarnaast verricht hij werkzaamheden als assessor aan de Hogeschool van Utrecht (Instituut Theo Thijssen). Peter haalt zijn motivatie met name uit het begeleiden van leerlingen, stagiaires en collega s bij het maken van keuzes. Peter Westland, adjunct-directeur Basisschool De Schouw in Nieuwegein Waarom is een bevlogen omgeving belangrijk in het onderwijs? Het begeleiden van leerlingen is een belangrijke taak in het onderwijs. Daarnaast heeft het onderwijsteam een opvoedkundige taak: kinderen de leerstof bijbrengen en zorgen voor een sociaal klimaat in de klas. Het is belangrijk deze taken in een bevlogen omgeving te verrichten. Daarbij hoort ook de blijvende ontwikkeling van onderwijspersoneel. Omdat scholen met zeer diverse situaties worden geconfronteerd, is teamwork vereist. Dit kun je alleen maar doen als je een team hebt dat op elkaar is ingespeeld, elkaar begrijpt, elkaar steunt, goede leiding krijgt en waarbij input wordt gegeven van zowel bovenaf als onderaf. Als er dan geen bevlogen klimaat heerst, bemoeilijkt dit de samenwerking in een team. Een leidinggevende moet hierin het voorbeeld zijn voor zijn team, net zoals leraren het voorbeeld moeten zijn voor de leerlingen in de klas. Daar horen humor, relativeringsvermogen en inzet bij. Je moet er altijd zijn voor je collega s. Ik werk bijvoorbeeld altijd in de personeelskamer, dan ben je altijd aanspreekbaar en dus benaderbaar voor je team. Hoe bevlogen is het team van basisschool De Schouw? Het is nooit zo dat alle mensen in het team op hetzelfde bevlogenheidsniveau zitten. Daarnaast kunnen mensen ook op verschillende gebieden bevlogen zijn. Vaak leggen mensen accenten op wat zij belangrijk vinden. De ene collega is bijvoorbeeld pedagogisch erg sterk, ontzettend goed in het creëren van een groepsband en weet daar altijd iets van te maken. Andere collega s zijn weer erg betrokken bij en bevlogen in het wel en wee van kinderen; ze nemen de zorgen dan bij wijze van spreken mee naar huis (hoe gaat het met dat kind in die moeilijke thuissituatie?). Ook zijn er collega s die enorm bezig zijn ieder kind goed voorbereid bij het voortgezet onderwijs af te leveren. Iedereen is bevlogen op zijn of haar eigen manier. En van die talenten moet je binnen een team gebruikmaken. Dan kan een team boven zichzelf uitstijgen. Hoe krijg je een bevlogen team? Het is de rol van de leidinggevende om vooral de sterke punten van het personeel naar voren te laten komen. Leg de focus op de sterke in plaats van de zwakke punten. Zorg ervoor dat mensen zich blijven ontwikkelen. Goed zijn is de grootste bedreiging om beter te worden, vind ik een geweldige uitspraak! Je bent er nooit, je moet je blijven ontwikkelen. Dat geldt voor leidinggevenden, maar ook voor het team. Het kan hem net zitten in het slim aanpakken van kleine praktische zaken, waarmee je collega s op een makkelijke manier een stukje verder komen. Dat vind ik leuk om te doen! En je mag best heel even van je successen genieten, maar daarna moet je ook weer verder. Daarnaast is het belangrijk mensen aan het denken te zetten om tot bevlogenheid te komen. Als 20 Dyademagazine nummer 1 januari 2013