Léon de Caluwé. Van een andere planeet. After one look at this planet any visitor from outer space would say: I want to see the manager. - William S. Burroughs Evelien ter Ellen, verslag masteravond Léon de Caluwé 15 november 2012 Donderdag 15 november 2012, 18.00 uur Hotel Wientjes te Zwolle. Masteravond van Kennispoort en ELLLA. Het is een warm weerzien van ondernemers uit de regio. Er is soep, er zijn broodjes. Het gemak waarmee iedereen bij elkaar aan tafel schuift, bijpraat en het al snel heeft over waar het vandaag werkelijk om gaat: Ik ben ontzettend benieuwd, welke kleur ben jij? Hier en daar klinkt zelfs: Typisch gevalletje van veel rood en groen. Of vergis ik me? Bijna 160 ondernemers maken zich op voor een avond Léon de Caluwé. Een avond over veranderen. Een avond over leven op verschillende planeten. En opvallend veel aanwezigen hadden hun huiswerk goed gedaan... Mienke Schinkel (ELLLA) en Annemarie Beumers (Kennispoort) openen de avond en benadrukken hoe trots ze zijn op deze formule: avonden waarop ontmoeten, kennis delen en elkaar opzoeken centraal staan. Avonden waar iedereen baat bij heeft, omdat deelnemers en sprekers van elkaar leren. Belangrijke pijlers van zowel Kennispoort als ELLLA. Annemarie benadrukt het nog maar eens: We houden ons bij Kennispoort bezig met innovatie. Hoe kunnen wij u ondersteunen op dat gebied? Hoe kunnen wij u helpen te blijven vernieuwen, ontwikkelen en de boel op een constructieve manier op gang te houden? Kennispoort draagt graag bij aan deze positieve ontwikkeling en organiseert hiervoor bijvoorbeeld ontbijtbijeenkomsten voor ondernemers. Tijdens deze bijeenkomsten is er ruimte voor het delen van ervaringen van ondernemers, maar gaat het ook over de onderwerpen die je s nachts uit je slaap houden. Nog een mooi voorbeeld: Twiner. Een avond waar ervaren ondernemers en ondernemende studenten elkaar ontmoeten. Noem het kruisbestuiving. Op dit soort momenten ontstaan de mooiste dingen. Een greep uit het aanbod van Kennispoort. Niemand houdt van veranderen Voordat de beide dames alle aanwezigen een inspirerende avond wensen, benadrukt Mienke nogmaals de kracht van sociale innovatie. Want wat gaat het vaak alleen over technische innovatie. Veranderen is mensenwerk. Wat doen wij? Hoe draag jij bij? Welk potentieel benutten wij bij veranderen? En wat dacht je van dit gegeven: niemand houdt van veranderen! Aan de andere kant, onze enige zekerheid is dat alles constant aan verandering onderhevig is. Vraag voor jezelf: hoe ga jij hiermee om? Na het invullen van de test op http://www.twynstragudde. nl/kleurentest weet je ook al een beetje welk type veranderaar jij bent. Professor Léon de Caluwé weet er alles van. Van veranderen, maar vooral van samen veranderen. Over collectief slimmer worden. Slimmer veranderen. Tijd om te beginnen aan een reis. Een reis naar de ruimte. Zo blijkt als snel. Een verhaal over bewustwording Vanaf minuut één heeft Léon de Caluwé het publiek op zijn hand. Vanavond geen verhaal ondersteund met een gelikte PowerPoint presentatie. De zaal is er klaar voor. Er staan vijf lege flip-overs voor de toehoorders, en De Caluwé legt uit dat het een herkenbaar verhaal wordt. Een verhaal over veranderen. Een verhaal - een theorie - ontstaan in een Evelien ter Ellen, Verslag masteravond Léon de Caluwé 15 november 2012 november 2012-1- ART027
denksprong op zoek naar die ene theorie die klopt. Die alles verklaart. Die een antwoord geeft op alle pijn en energie die hoort bij veranderen. Maar juist die theorie bestaat niet. Maar er is wel iets anders: vijf visies op veranderen. Vijf denkwijzen. Vijf bijbehorende typen mensen, leiders. Een vijftal verandertheorieën keurig verankerd in mensen. In mij. In jou. Ken je de vijf types, herken je jezelf in een of twee types, krijg je jeuk van een specifiek type? Bewustwording. Dat is het verhaal. Een verhaal over veranderen. Sterker nog, een verhaal over het managen van veranderen. En om het te snappen gaan we op ruimtereis. Een reis langs vijf planeten De vijf flip-overs zijn ineens planeten. Planeten die lichtjaren uit elkaar liggen. Sta je op je eigen planeet, dan kun je je eigen planeet niet zien. Denkt u daar even over na?, is de prikkelende vraag van De Caluwé. Je ziet wel wat er mis is op welke andere planeet dan ook. Je ziet scherp wat daar niet goed gaat. Dat is gek. Een confrontatie met een andere theorie. Wat gebeurt er nu? Voel je irritatie? Mooi! Die irritatie komt niet van die andere planeet, maar zit bij jou. Communiceren met mensen op jouw eigen planeet is eenvoudig. Ik denk dat we het zo moeten doen en daar is vervolgens iedereen het mee eens. Maar hoe anders verloopt de communicatie met iemand van een andere planeet? We kijken anders naar materie, zijn het niet per definitie met elkaar eens. We botsen, de communicatie stagneert. Iedereen hanteert andere belief systems. En de bijbehorende overtuigingen zitten diep van binnen. Zo diep dat de een de ander overtreft. Onze belief systems helpen ons snel te kunnen interpreteren, oordelen, handelen. Tegelijkertijd worden we blind voor onze valkuilen. De planeten van De Caluwé worden bewoond door mensen met een zelfde type belief system. De vijf meest voorkomende trekken het komende uur aan de zaal voorbij. Voel je irritatie? Hoera! Dan heb je een blind spot te pakken. Op je eigen planeet. Léon de Caluwé laat ons vooral de schaduwkant van iedere planeet zien. Precies die plek waar ze contraproductief worden. Ready for take-off? De macht van de geeldenker Welkom op de gele planeet. Daar waar in de verte een grote M opdoemt. De M van het verboden woord: Macht. En tegelijkertijd het onderwerp waar het hier de hele dag over gaat. Wat is mijn relatieve positie ten opzichte van iemand anders? Kan ik daar een verbond mee sluiten? Als ik dit doe, hoe is dat dan van invloed op mijn positie? Ik kijk om me heen. Het eufemisme piept om de hoek. Het gaat hier over macht en posities. Zonder dat we dat vreselijke woord gebruiken. Nee, we gebruiken hier woorden als draagvlak. Een prachtig polderwoord. Machthebbers zijn hier de sleutelfiguren. Ook wel de top genoemd, moeiteloos gevolgd door cijfers. Dan komen de belangrijkste spelregels: Als je een sleutelfiguur bent, dan weet je dat. Twijfel je? Dan ben je het dus zeker weten niet! Woon je op deze planeet, dan is politieke sensibiliteit noodzakelijk. Jij snapt dat iedereen gelijk is, maar sommige zijn iets minder gelijk. En er is dubbelzinnigheid. Op deze planeet klimmen we op zeepkisten. Hier snap je dat veranderen en weerstand bij elkaar horen. En de onvermijdelijk volgende fase heet: omgaan met weerstand. Simpel niet? Geeldenkers doen uitspraken als: Zonder wrijving geen glans. Onder druk wordt alles vloeibaar. En voor de NS ers onder ons: Geen rails zonder dwarsliggers. De zaal ligt in een deuk. De meest populaire cursus op de gele planeet is zonder twijfel Leren omgaan met weerstand. Je leert er verantwoord hummen en snapt dat begripvol hummen heel anders klink. In de gele wereld ebt weerstand weg over de tijd. De landing is belangrijker dan het advies. Liegen is hetzelfde als voort- -2- Evelien ter Ellen, Verslag masteravond Léon de Caluwé 15 november 2012 november 2012
schrijdend inzicht en verborgen agenda s zijn eerder regel dan uitzondering. Veranderen is hier eigenlijk mensen een beetje bang maken, maar we noemen dat het creëren van een sense of urgency. Als we deze beslissing nu niet nemen, moeten we 150 mensen ontslaan. Of het waar is... Geeldenkers geloven dat je mensen in beweging krijgt door angst. Negatief? Integendeel. Geeldenkers zijn ontzettend goed in het verbinden van onverenigbare dingen. Sluiten compromissen bij het leven. Praten aan elkaar wat niet aan elkaar te praten valt. Doemen de heren Rutte en Samsom nu op? Goed zo! Als deze gele wereld niet zou bestaan, zouden grote organisaties uit elkaar vallen. Ons land ook. Blauw, blauw, ik houd van... competitie We maken een sprong nar de blauwe planeet. Moet er worden veranderd? Goed zo. Dan gaan we van tevoren de opties niet open houden. Nee, we definiëren van tevoren ons einddoel. We formuleren vooraf wat het eindresultaat moet worden. Het liefst zo smart mogelijk. Vervolgens bewegen we ons van A naar B en maken de bijbehorende gap-analyse. Want weten we zeker dat dit de snelste weg is van A naar B? We hebben het hier over project- en procesmanagement in de meest effectieve en zuivere vorm. Blauwdenkers houden van SWOT-analyses, maken stappenplannen alsof hun leven ervan af hangt, werken met mijlpalen, deadlines en risicoanalyses. Wij zijn analytisch en rationeel. En wat zijn we objectief. De Caluwé maakt duidelijk dat dit het moment is om een flinke korrel zout in te nemen. De grootste nachtmerrie voor een blauwdenker is een probleem met meerdere oplossingen. Help! Welke van de drie is het beste? Maar goed. Een blauwdenker heeft ook hier een oplossing voor: rankinglijstjes. Stel jezelf nu de vraag: hoe objectief zijn die lijstjes dan eigenlijk? Want wie hangt het waardeoordeel aan de ranking? Juist ja. Wij zijn dol op matrixen, die we op geen enkele wijze manipuleren. Dat behoort immers onze gele buren toe. Blauwdenkers houden van cijfers: twee is meer dan een. En nog belangrijker: twee is gróter dan een. Een vakkundig potje spreadsheetmanagement, gevolgd door overzichten en een goede benchmarking. We hebben bovengemiddeld aandacht voor alles wat onder het gemiddelde is. Op de blauwe planeet doe je dan ook werkelijk alles wat nodig is om boven dat gemiddelde te blijven. De maatregelen hiervoor zijn bijzonder onprettig. Wil je scoren op een blauwe planeet? Probeer dan de volgende oneliner: Meten is weten! En in actie: Scheid denken en doen van elkaar. Maak van het denkwerk een plan. Implementeer zo effectief mogelijk. Jij begrijpt dat mensen niet in beweging komen door ze angst aan te jagen. Je geeft ze druk in de vorm van deadlines en competitie. En vergeet niet: transparantie is het codewoord. Onze mensen. Een groot goed Hoe anders is het op de rode planeet. Hier zijn mensen mensen. Mensen zijn het human capital van iedere organisatie. We love our people. Er is aandacht. Er zijn relaties. Cohesie. Samen doen vinden we een prettig uitgangspunt. En we krijgen jeuk van het woord moeten. Succesvol overleven op de rode planeet: dan moet je dat woord dus vermijden. We verlokken, verleiden. We beloven en straffen. En de handjes gaan op elkaar voor immaterieel ruilen. Ik geef jou iets en wat ik terug verwacht is loyaliteit. Cohesie ontstaat als vanzelfsprekend. Dit zijn de bedrijven waar bedrijfskleding gewoon hoort. We kijken uit naar onze kerstviering. In de zomer gaan we samen zeilen, er hangt kunst aan de muur en mijn baas laat me sporten op zijn kosten. Rooddenkers snappen dat wanneer mensen elkaar beter leren kennen, ze beter samenwerken. Er is tolerantie, taakverrijking, taakverbreding, beloning en outplacement. Rode bewoners communiceren met elkaar. Sterker nog er wordt van je verwacht dat je terug praat wanneer om jouw mening wordt gevraagd. Gaat er iets niet goed op de rode planeet, dan ligt dat altijd aan het feit dat we langs elkaar heen communiceren. Diversiteit is hier een makkie. Toch? Collega Klaas heeft wel een flinke gebruiksaanwijzing, maar als je die eenmaal kent is het best een prima vent. En op maandagmorgen: Goh, we hebben je gemist op de vrijdagmiddagborrel. Kom Evelien ter Ellen, Verslag masteravond Léon de Caluwé 15 november 2012 november 2012-3-
je niet van de rode planeet, dan bestaat de kans dat je dit klef gedrag noemt. Of sociale controle. Maar in de rode wereld werkt het zo. Wij gaan voor samen en aangename oplossingen. Onze motor heet saamhorigheid. Leren is veranderen en vice versa Leren en veranderen zijn twee verschillende woorden, maar betekenen precies hetzelfde op de groene planeet. Voel je thuis in de lerende organisatie. Wie leert verandert en wie verandert leert. Klip en klaar. Zie je dat er een verandering aankomt? Start met accepteren en veranderen. Beweeg mee en leer van de beweging. Herkenbaar? Dan komen ook de bijbehorende methodieken je vast bekend voor: organisatieontwikkeling, groeien door verbeteren en de ons wel bekende levenscyclus-modelletjes. Laten we twee dagen de hei opgaan. Ja, inclusief ons management! We begeven ons naar een geschikt buitenverblijf en houden ons bezig met intervisie, geven elkaar feedback, wisselen perspectieven uit en kijken op verschillende manieren naar een en hetzelfde onderwerp. We houden stickersessies en maken mindmaps op grote witte vellen. Die nemen we vervolgens mee naar de zaak om ze uit te werken tot een verslag van de dag (gek genoeg komt dit er nooit van). En ach, het gaat ook helemaal niet over de uitwerking. Het gaat immers over het leerproces. Een proces waarin iedereen iets anders leert. Wonderlijk! Is het echt zo sprookjesachtig? Natuurlijk niet. Op de groene planeet zijn we extreem belerend over hoe je leert. We hebben zalen vol met leerdoelen. En we dwingen mensen tot reflectie. Dat is goed voor ze. Daar leren ze iets van. Je bent belerend over een ieder die nog niet zover is als jij zelf: Ach, ze zit ook nog maar in fase twee. We wachten tot iemand tegen de muur aanloopt en schieten dan linea recta de empathische fase in: Dat doet pijn hè? Om vervolgens moeiteloos de reflecterende fase in te duiken: Wat ging er door je heen toen je tegen die muur liep? En wat ga je doen om de volgende keer niet weer je hoofd te stoten? We houden van ervaringsleren. We zijn bewust onbekwaam. Een eigenwijze witte landing Het einde van de reis is in zicht. We hebben een zachte landing op de witte planeet. En daar kun je je wel druk om maken, maar het gebeurt toch. Ofwel: veranderingen komen tot stand omdat mensen dat zelf willen. We kruipen bij veranderingen niet achter de tekentafel, maar kijken wat er al is. Hoe kunnen we meer ruimte maken? Hoe kunnen we blokkades wegnemen, verbindingen aangaan, de handel op een natuurlijke wijzen aanjagen. We bieden bij verandering een natuurlijke bedding. Het mooie is; startende ondernemers beginnen altijd wit! Met een droom. Ze kunnen goed omgaan met maximale externe onzekerheid. Maar met een maximale zekerheid van binnenuit. Intuïtie. Wikipedia is ontstaan op de witte planeet. Niemand heeft erom gevraagd, er is geen projectleider, maar toch is het er. Vanuit een wil. Een overtuiging. Op de witte planeet hebben we een bovenmatig zelfsturend vermogen. Er is weinig coördinatie nodig, want sturing komt voort vanuit de wens, de droom. Soms hebben we de behoefte om te verbinden, maar vaak ook niet. Waar we echt goed in zijn in deze witte wereld? Het accepteren van onzekerheid. Want dat, beste medebewoners, is het enige wat het leven leuk en spannend houdt. Waar blijft anders het avontuur? En je kunt de boom in met je kaders. Die leiden alleen maar af. Hoe anders is dat op de blauwe planeet. Daar waar we de ruimte het liefst afbakenen. En dan noemen we het focussen. Nee, wij witte denker zijn niet bezig met het einddoel, maar met de weg ernaar toe. We denken out-of-thebox. En krijgen rode wangen van re-framing. Zijn dit -4- Evelien ter Ellen, Verslag masteravond Léon de Caluwé 15 november 2012 november 2012
dan echt zulke makkelijke mensen? Nee natuurlijk niet. Vanaf de andere planeten wordt er naar ons als eigenwijze, niet aanspreekbare, wereldvreemde en a-sociale wezens gekeken. Ongrijpbare types, die witten... Jouw planeet in je jeugd bepaald Met een vol hoofd, zere kaken van het lachen, een knap stukje zelfreflectie en heel veel stof tot nadenken landen we zachtjes in de conferentiezaal van Wientjes. We kijken elkaar aan, onderscheiden de blauwen van de groenen, kijken jaloersmakend naar de witten of houden ons er verre van. Hoe dan ook, Léon de Caluwé heeft ons allemaal in beweging gekregen. Kun je nog naar een andere planeet? Moeilijk, is het antwoord van onze spreker. Tussen je tweede en zesde levensjaar wordt je eigenlijk al op een planeet gezet. De eigenschappen en overtuigingen zitten in je. Diep van binnen, zoals we aan het begin van de avond al hoorden. Sommigen van de aanwezigen staan echter met beide benen op een andere planeet. Het resultaat van de test gaf niet één maar twee uitschietende kleuren. Een groot goed blijkt nu. Juist die mensen zijn in staat om planeten met elkaar te verbinden. Een kleurrijke avond Mienke Schinkel: Het is een groot cadeau wanneer je ziet dat de spreker zelf ook geniet van een avond. Ze sluit af met een paar overpeinzingen: Wat kunnen we hier morgen mee? Hoe neem jij dit mee naar jouw organisatie morgen? Deel die ervaringen met elkaar. En onthoud: Een avond niet gelachen is een avond niet geleerd. Mienke dankt de aanwezigen en nodigt alle kleuren uit tot napraten en een goed glas wijn. Het was een indrukwekkende reis. Meer informatie: www.ellla.nl Evelien ter Ellen, Verslag masteravond Léon de Caluwé 15 november 2012 november 2012-5-