Het Maatschappelijk Belang van Cao s. Leren van Zweden, Duitsland en Australië? dr. Judith Raven Erasmus Universiteit Rotterdam
Onderzoek in opdracht van Instituut Gak In samenwerking met University of Queensland, Australië
Ontwikkelingen risicobescherming
Het onderzoek Onderzoek naar totale verandering risicobescherming (= via verzorgingsstaat en via sociale partners) Landen: Zweden, Duitsland en Australië Private sector Rol van vakbonden Werkloosheid en ouderschapsverlof Verandering totale collectieve risicobescherming mogelijk?
Zweden: verzorgingsstaat & arbeidsrelaties Risicobescherming verzorgingsstaat Genereus, zowel voor traditionele als postindustriële risico s Gericht op activering (al sinds jaren 1950) Sterke vakbonden, veel invloed organisatiegraad 70%, 3 sterke centrale vakbonden Vakbonden in verzorgingsstaat invloed door informeel overleg uitvoering ww
Zweden: bescherming via sociale partners Bescherming werkloosheid 2 keer gedaald in verzorgingsstaat 2001: Afname risicobescherming voor langdurig werklozen Steun vakbonden, invloed via sociaaldemocratische partij 2007: verlagen inkomensdrempel en verhogen bijdrage werknemers Geen steun vakbonden, geen invloed op afname Reacties op afname bescherming werklozen 2001: Geen compensatie als doel arbeidsparticipatie 2007: Lobby, actie en compensatie
Zweden: ouderschapsverlof Ouderschapsverlof via verzorgingsstaat: Basis uitkering en inkomen gerelateerde uitkering (80%, 16 maanden) Toename risicobescherming Steun vakbonden: bevordert gelijkheid en arbeidsparticipatie Aanvullende bescherming via cao s Aanvulling 10% van inkomen (van 80% naar 90%) Conclusie: verandering bescherming mogelijk als doel bevorderen arbeidsparticipatie en/of gelijkheid
Duitsland: inrichting verzorgingsstaat en sociale partners Risicobescherming verzorgingsstaat: Gematigd Gericht op mannelijke, geschoolde werknemers in de industriële sector die lid zijn van een vakbond Sociale partners belangrijk, macht vakbonden afgenomen (organisatiegraad gehalveerd) In verzorgingsstaat invloed door informeel overleg (m.n. over werkloosheids- en arbeidsmarktbeleid) betrokken bij uitvoering sociale zekerheid
Duitsland: bescherming via sociale partners Afname bescherming werklozen door Hartz hervormingen (2003-2005) Reactie op afname risicobescherming werklozen door Hartz overheidsbeleid beïnvloeden geen compensatie. Doel cao s: lonen en/of beschermen werkgelegenheid (voor insiders arbeidsmarkt)
Duitsland: ouderschapsverlof Ideologische verandering: arbeidsparticipatie vrouwen nodig voor economische groei Sinds 2007 Elterngeld (67%, 14 maanden) Geen aanvullende bescherming via cao s Vóór 2007 ook geen aanvulling, staat is verantwoordelijk (en weinig vrouwen lid) Conclusie: verandering totale bescherming werklozen en late introductie ouderschapsverlof door dualisering
Australië: inrichting verzorgingsstaat en arbeidsrelaties Risicobescherming verzorgingsstaat: Minimaal, zowel voor traditionele als postindustriële risico s Gericht op negatieve activering Van oudsher sterke vakbonden, invloed sterk afgenomen In verzorgingsstaat invloed afhankelijk van Regeringspartij (conservative/labor) Vakbonden niet betrokken bij uitvoering sociale zekerheid
Australië: bescherming via sociale partners Rol sociale partners Bescherming werknemers via lonen Bevorderen arbeidsmarktparticipatie Bescherming werklozen via staat gedaald Reacties op afname bescherming werklozen via verzorgingsstaat Geen compensatie, bescherming werklozen geen onderwerp voor cao s Wel indirect via beschermen werkgelegenheid Bescherming voor werkenden via hoge lonen, maar minder succesvol door deregulering
Australië: ouderschapsverlof Reactie ontbreken ouderschapsverlof via staat tot 2011 invloed uitoefenen overheidsbeleid via informeel overleg regelingen in beperkt aantal cao s Na invoering regeling in 2011 voortbestaan sommige aanvullende regelingen in cao s Conclusie: afname totale bescherming werklozen door deregulering en toename ouderschapsverlof met als doel bevordering arbeidsparticipatie
3 verschillende soorten wisselwerking Zweden veel wisselwerking. Sociale partners delen verantwoordelijkheid voor risicobescherming en volledige werkgelegenheid met staat Duitsland weinig wisselwerking. Staat verantwoordelijk voor risicobescherming, cao s om insiders te beschermen (excl. vrouwen) Australië gematigde wisselwerking, minder bescherming door deregulering. Risicobescherming eigen verantwoordelijkheid (via lonen), cao s beschermen werkenden (incl. vrouwen)
3 trajecten verandering Zweden: verandering door verschuiving doel: van nadruk op beschermen naar nadruk op volledige werkgelegenheid. Gelijkheid blijft hoog. Duitsland: handhaven bescherming voor insiders arbeidsmarkt, afname bescherming outsiders. Ook tegelijkertijd uitbreiding ouderschapsverlof. Gelijkheid daalt. Australië: verandering door deregulering en bevorderen arbeidsparticipatie. Toename individuele bescherming en eigen verantwoordelijkheid. Nog minder gelijkheid.
Wat kan Nederland leren? Verandering mogelijk door dualisering en/of een ruil tussen bezuinigen op traditioneel risico (ww) en uitbreiden postindustrieel risico (ouderschapsverlof) Verschillen door nationale verschillen in instituties/historie/ideeen dit begrenst de mogelijkheid modellen van andere landen over te nemen
Mogelijke lessen voor Nederland Leren van Zweden: Verandering risicobescherming mogelijk door verschuiving doelstelling: van nadruk op beschermen tegen sociale risico s naar nadruk op volledige werkgelegenheid. Vakbonden kunnen aanvullende bescherming bieden aan leden via private verzekeringen (zonder werkgevers) Leren van Duitsland: Verandering risicobescherming mogelijk door dualisering. Leren van Australië: Risicobescherming meer eigen verantwoordelijkheid maken door meer bescherming via hoge lonen Een toename in bescherming voor postindustriële risico s is mogelijk wanneer belangen van werkgevers, vakbonden en de politiek samenkomen
Dank voor uw aandacht