Voorstel voor basisset onderwerpen voor monitor volwassenen/ouderen 2012 Afkomstig van: werkgroep Vraagstellingen Datum: 24-03-2011 In februari is de werkgroep Vraagstellingen opgestart en deze werkgroep heeft de volgende (tweeledige) opdracht meegekregen: 1. Fase 1: Komen tot een basisset onderwerpen, die zowel door het CBS als door de GGD-en worden opgenomen in de monitor volwassenen/ouderen welke in 2012 wordt afgenomen. 2. Fase 2: Afstemming van de vraagstellingen tussen CBS en GGD-en voor die onderwerpen die in de basisset zijn opgenomen. Het uitgangspunt van deze opdracht is dat voor de VTV van 2014 een gezamenlijke bron van landelijke cijfers over volwassenen en ouderen beschikbaar is, die uitgesplitst kan worden naar regionaal en/of lokaal niveau. De werkgroep Vraagstellingen wil de leden van de vakgroep Epidemiologie nu graag een voorstel voorleggen voor een basisset onderwerpen. Deze basisset geldt zowel voor de volwassenen als de ouderen. Het is belangrijk hier aan te geven dat het nu alleen gaat om de keuze voor onderwerpen en nog niet om de vraagstellingen. Een voorstel voor de vraagstellingen zal in een later stadium aan de vakgroep worden voorgelegd. Uiteindelijk moet in juni een definitief voorstel voor zowel de onderwerpen als de vraagstellingen gereed zijn. Bij het samenstellen van de basisset is rekening gehouden met de wensen van de IGZ (de indicatoren), de wensen van het RIVM met betrekking tot de VTV 2014, de wensen van het CBS, eventuele Europese verplichtingen (zoals the European Health Interview Survey) en de wensen van de GGD. Ook is er aandacht voor de lengte van de vragenlijst, er moet voldoende ruimte overblijven voor lokale aanvulling. Voor alle onderwerpen die het CBS heeft opgenomen in de gezondheidsenquête en/of voor alle onderwerpen waarvoor een standaardvraag binnen de LNM beschikbaar is, is gekeken of deze opgenomen moeten worden in de basisset. Dit heeft geleid tot de volgende verdeling van de onderwerpen: - Categorie 1: onderwerpen waarvan de werkgroep voorstelt deze op te nemen in de basisset. Voor deze onderwerpen wordt de vraagstelling afgestemd tussen het CBS en de GGD-en, zodat beide partijen dezelfde vragen gebruiken. - Categorie 2: onderwerpen die mogelijk in de basisset kunnen worden opgenomen en die de werkgroep op dit moment wil voorleggen aan de leden van de vakgroep. - Categorie 3a: onderwerpen die niet in de basisset komen, maar waarvan de werkgroep wel wil afspreken dat alle GGD-en deze opnemen in de vragenlijst. Hierover komt geen afstemming met het CBS wat betreft de vraagstelling, maar worden de standaardvragen van de LNM gebruikt. Dit betreft alleen achtergrondkenmerken, die het CBS uit andere bronnen haalt. - Categorie 3b: onderwerpen die niet direct in de basisset komen, maar waarbij de werkgroep de GGD-en wel wil adviseren deze op te nemen in de vragenlijst. De GGD-en gebruiken hiervoor de standaardvragen uit de LNM. Landelijke informatie over deze onderwerpen komt beschikbaar via het CBS, maar regionale en lokale informatie komt alleen beschikbaar als GGD-en deze items opnemen. De gegevensvan het CBS en de landelijke cijfers op basis van de GGD gegevens zijn dan niet vergelijkbaar. - Categorie 4: onderwerpen waarvan de werkgroep voorstelt deze niet op te nemen in de basisset. 1
Het document wat de werkgroep nu aan de leden van de vakgroep wil voorleggen bestaat uit: - Tabellen per categorie (1 t/m 4, zoals hierboven beschreven) met de onderwerpen. - Bijlage 1: Achtergronddocument met de argumentatie voor de verdeling van de onderwerpen in categorie 1 t/m 4. - Bijlage 2: Wensen voor de LNM vanuit het VTV-team - Bijlage 3: Wensen vanuit de IGZ - Bijlage 4: Vergelijking vraagstellingen Angst en Depressie en Kwaliteit van leven - Bijlage 4a: Vraagstellingen Angst en Depressie en Kwaliteit van leven. Welke reactie wordt er van de leden van de Vakgroep gevraagd? De werkgroep hoopt dat de epidemiologen het voorliggende stuk goed en zorgvuldig willen lezen. Daarbij wil de werkgroep graag een reactie met een duidelijk onderbouwing op de volgende vragen: - Wat vinden jullie van het lijstje met onderwerpen waarvan de werkgroep wil voorstellen deze op te nemen in de basisset (categorie 1)? - Wat is jullie mening over het wel of niet opnemen van de onderwerpen in categorie 2 in de basisset (beperkingen, vrijwilligerswerk, suïcide en voeding)? - Hebben jullie verder nog opmerkingen met betrekking tot dit voorstel? Willen jullie bij het plaatsen van een reactie ook aangeven namens welke GGD (of GGD-en) wordt gereageerd? De ontvangen reacties worden uitgebreid in de werkgroep besproken. Op basis van deze uitkomsten zal een advies uitgebracht worden naar de stuurgroep die uiteindelijk de beslissing moet nemen. Reageren op dit voorstel kan tot en met 8 april 2011. 2
Voorstel basisvragenset in het kader van samenwerking GGD en en CBS De werkgroep vraagstellingen is gevraagd om na te denken over de samenstelling van een basisvragenset, die gebruikt gaat worden door het CBS en de GGD en. Uitgangspunt bij deze opdracht is dat voor de VTV 2014 een gezamenlijke bron voor landelijke cijfers van volwassenen en ouderen beschikbaar is, die uitgesplitst kan worden naar regionaal niveau. In de basisvragenset zitten de onderwerpen die door zowel de GGD en als het CBS opgenomen gaan worden in de enquête voor zowel volwassenen als ouderen. Hierbij gaat het om een voorstel voor de onderwerpen die opgenomen gaan worden in de basisvragenset. Vervolgens zal er nog een afstemming plaats vinden omtrent de inhoudelijke vraagstellingen. Bij het samenstellen van de basisvragenset wordt rekening gehouden met de wensen van de VTV (2014)(zie bijlage 2), IGZ-indicatoren (zie bijlage 3), WMO, GGD en en Europese verplichtingen/vergelijkingen. Ook moet er aandacht zijn voor de lengte van de vragenlijst en ruimte voor lokale invulling. Voor alle onderwerpen waarvoor standaardvraagstellingen in de Lokale en Nationale Monitor Gezondheid beschikbaar zijn of die worden opgenomen in de CBS gezondheidsenquête is bekeken of ze in de basisvragenset zouden moeten komen. In tabel 1 staat het voorstel van onderwerpen die wel worden opgenomen in de basisvragenset van zowel de GGD-en als het CBS. In tabel 2 staan de onderwerpen die worden voorgelegd aan de GGD Epidemiologen. In tabel 3a komen de onderwerpen te staan die aan GGD en wordt geadviseerd om op te nemen in de gezondheidsenquête. In tabel 3b staan de onderwerpen die niet in de basisvragenset komen maar waarvan wordt afgesproken dat alle GGD en deze onderwerpen op zullen nemen in de gezondheidsenquête. In tabel 4 staan de onderwerpen die niet in de basisvragenset komen. Bijlage 1 bevat het achtergrond document waarin wordt aangegeven waarom een onderwerp wel of niet in de basisvragenset is opgenomen. Tabel 1. Overzicht van onderwerpen die in de basisvragenset komen. Opnemen in basisvragenset Roken + Alcoholgebruik + Lengte & gewicht + Eenzaamheid + Psychische gezondheid + Chronische aandoeningen + Ervaren gezondheid + Mantelzorg geven + Werksituatie + Opleiding + Bewegen + Tabel 2. Overzicht van onderwerpen die mogelijk in de basisvragenset komen. Beperkingen +/- vrijwilligerswerk +/- Suicidaliteit +/- Voeding +/- 3
Tabel 3A. Overzicht van onderwerpen die in de GGD basisvragenset komen. Opnemen in GGD basisvragenset Huiselijk geweld + Leeftijd + Geslacht + Geografische indicator + Huishoudsamenstelling + Etniciteit + Tabel 3b. Overzicht van onderwerpen die niet in de basisset komen, maar waarbij de GGD-en worden geadviseerd deze wel op te nemen. Adviseren aan GGD en Zorggebruik + Mantelzorg ontvangen + Tabel 4. Overzicht van onderwerpen die niet in de basisvragenset komen. Opnemen in basisvragenset Binnenmilieu - Buitenmilieu - Kwaliteit van leven SF12 - Mondverzorging - Medicijngebruik - Melkvoeding - Griepprik - druggebruik - Slaapmiddelen - Hulpmiddelen - Acute ziekteklachten - Bloeddonor - Bevolkingsonderzoeken - Prestatieverhogende middelen - Zwangerschap en geboorte - Ziektekosten - Agressie en geweld - leefomgeving - Ongevallen - Opvoeding - Religie - Seksueel risicogedrag - Sociale contacten - Sociale veiligheid - Woonsituatie - 4
Bijlage 1 Achtergrond document voorstel basisvragenset in het kader van samenwerking GGD en en CBS In dit achtergrond document worden de onderwerpen in 4 categorieën ingedeeld: 1. Onderwerpen die WEL opgenomen worden in de basisvragenset 2. Onderwerpen die nog ter discussie staan (overleg met de leden van de vakgroep Epidemiologie gewenst) 3. Onderwerpen die niet in de gezamenlijke basisvragenset maar wel in een GGD basisset opgenomen zouden kunnen worden. 4. Onderwerpen die NIET in de basisvragenset worden opgenomen. Vervolgens wordt per onderwerp aangegeven waarom dit onderwerp wel of niet in de basisvragenset terecht zou moeten komen. I Onderwerpen die WEL worden opgenomen in de basisvragenset. Roken Speerpunt vanuit VWS Het is een IGZ indicator Wens van VTV en GGD en Alle GGD en nemen dit onderwerp op in de gezondheidsenquête Wordt bij het CBS nagevraagd Belangrijke veroorzaker van de ziektelast Risicofactor voor diverse ziekten Alcoholgebruik Speerpunt vanuit VWS Het is een IGZ indicator Wens van VTV en GGD en Alle GGD en nemen dit onderwerp op in de gezondheidsenquête Wordt bij het CBS nagevraagd Belangrijke veroorzaker van de ziektelast Risicofactor voor diverse ziekten Lengte en gewicht Speerpunt vanuit VWS Het is een IGZ indicator Wens van VTV en GGD en Alle GGD en nemen dit onderwerp op in de gezondheidsenquête Wordt bij het CBS nagevraagd Het hebben van overgewicht is een risicofactor voor diverse chronische aandoeningen Het is een speerpunt in de lokale gezondheidsnota s. Eenzaamheid Het is een IGZ indicator Wens van VTV en GGD en Alle GGD en nemen dit onderwerp op Het CBS vraagt dit onderwerp niet na, zelfs niet in de module Sociale Samenhang, Daarom zal het CBS geadviseerd worden dit onderwerp op te nemen in de gezondheidsenquête. Belangrijk onderwerp voor gemeenten Het is een determinant voor gezondheid Het is een determinant voor participatie in de maatschappij (zie ook bijlage 2). 5
Angst en Depressie (Psychische gezondheid) Zie Bijlage 4 Vergelijking van Angst en Depressie en Kwaliteit van Leven Chronische aandoeningen Alle GGD en nemen dit onderwerp op in de gezondheidsenquête Wordt bij het CBS nagevraagd Wens van VTV en GGD en Dit onderwerp levert veel informatie op over de ziektelast in de bevolking Het zegt iets over de algemene gezondheid van de bevolking De vorige VTV heeft laten zien dat we in Nederland steeds meer chronisch zieken kennen. De VTV wil de informatie over chronische aandoeningen graag hebben. Ervaren gezondheid Veel GGD en nemen dit onderwerp op in de gezondheidsenquête Is een belangrijke uitkomst maat in relatie tot ziekten Wordt bij het CBS nagevraagd VTV gebruikt deze gegevens voor de berekening van de gezonde levensverwachting (VTV 2014) en willen deze gegevens ook graag hebben. Mantelzorg geven Veel GGD en nemen dit onderwerp op in de gezondheidsenquête Het CBS heeft 4 vragen over mantelzorg in de aanvullende enquete Sociale Samenhang. Het is echter nog onzeker of deze module in 2012 wordt afgenomen. Daarom zal het CBS geadviseerd worden dit onderwerp op te nemen in de gezondheidsenquête mocht blijken dat sociale samenhang niet doorgaat GGD ziet dit onderwerp als een risico voor de belasting van de mensen die mantelzorg geven Het onderwerp is een onderdeel van de (maatschappelijke) participatie (vrijwilligerswerk) (zie bijlage 2). Gemeenten hebben in het kader van de WMO behoefte aan deze informatie. SCP vraagt regelmatig aan CBS of zij informatie kunnen leveren over mantelzorgers. Er zijn meer verzoeken van diverse organisaties over dit onderwerp. VTV wil dit onderwerp graag opnemen in de VTV-2014 (naast werksituatie en vrijwilligerswerk als onderdeel van het onderwerp participatie ) Werksituatie Bijna alle GGD en nemen dit onderwerp op. Belangrijk onderwerp om te kijken naar de (maatschappelijke) participatie (zie bijlage 2) Het onderwerp wordt vaak gebruikt (samen met opleiding) om de Sociale Economische status te bepalen, belangrijk voor de uitsplitsing naar specifieke groepen. Staat op wensen lijstje van de VTV Opleiding Bijna alle GGD en nemen dit onderwerp op (hoogst voltooide opleiding). Het onderwerp wordt vaak gebruikt (samen met werksituatie) om de Sociale Economische status te bepalen, belangrijk voor de uitsplitsing naar specifieke groepen. Staat op wensen lijstje van de VTV 6
Bewegen Het is een belangrijk onderwerp van de landelijke nota van VWS Het staat op het wensenlijstje van de VTV Veel gemeenten willen meer informatie over dit onderwerp CBS vraagt dit onderwerp na in de aanvullende vragenlijst II. Onderwerpen die nog ter discussie staan om wel of niet op te nemen in de basisvragenset. Beperkingen Het onderwerp wordt veel gebruikt bij de berekening van de gezonde levensverwachting (door de VTV). GGD en berekenen deze levensverwachting niet. Zij leggen ook minder relaties tussen de diverse onderwerpen. Heeft een relatie met de participatie (meer beperkingen, minder participatie) (bijlage 2). Belangrijk om inzicht te krijgen in de ontwikkeling van de beperkingen bij het ouder worden. Staat op het wensen lijstje van de VTV GGD en gebruiken deze vooral voor de ouderen (en minder voor de volwassenen) Het CBS vraagt de totale ADL vragenset na bij mensen ouder dan 55 jaar, de vragen over opstaan uit een stoel, in en uit bed stappen en traplopen wordt gesteld aan deelnemers ouder dan 12 jaar. Vrijwilligerswerk Het is een wens van de VTV Het CBS vraagt dit uitgebreid na in een aanvullende module sociale samenhang. Het is echter de vraag f deze module in 2012 wordt afgenomen. Daarom zal het CBS geadviseerd worden dit onderwerp beknopt op te nemen in de gezondheidsenquête. Het is een indicator voor participatie in de maatschappij (In hoeverre beïnvloedt participatie de ervaren gezondheid en kwaliteit van leven?) Gemeenten hebben wel belangstelling In het definitie rapport van de VTV komt dit aan de orde. Suïcide In opdracht van VWS is hiervoor in 2010 een standaardvraagstelling ontwikkeld. Is een wens van de VTV Er is belangstelling vanuit gemeenten voor dit onderwerp Nog niet opgenomen in gezondheidsenquêtes omdat er nog geen standaardvraagstelling beschikbaar was. Het CBS vraagt dit niet na in de gezondheidsenquête Voeding Wordt door veel GGD en opgenomen in de gezondheidsenquête Gemeenten zijn hierin ook geïnteresseerd Zit niet in de CBS vragenlijst, maar er is wel belangstelling om dit op te nemen Informatie kan gehaald worden uit de landelijke VCP (Voedsel Consumptie Peiling), maar dat is een beperkte doelgroep wb leeftijden 7
Geen wens van de IGZ Eventueel een wens van de VTV IIIA. Onderwerpen die NIET worden opgenomen in de basisvragenset maar wel in de GGD Basisvragenset. Huiselijk geweld Het is een IGZ indicator GGD en en gemeenten hebben hier wel behoefte aan Voor zowel VNG als VWS is dit een belangrijk thema Het onderwerp staat niet op het VTV wensenlijstje. Het onderwerp is moeilijk na te vragen in vragenlijst onderzoek (gezondheidsenquête). De prevalenties zijn laag, er is duidelijk sprake van onderrapportage. Het levert dus geen goede gegevens.. CBS vraagt dit niet na Leeftijd Geslacht Geografische Indicator Huishoudsamenstelling Etniciteit IIIB. Onderwerpen die NIET worden opgenomen in de basisvragenset maar wel geadviseerd wordt om op te nemen in de gezondheidsenquête. Zorggebruik Voor GGD en is dit een belangrijk onderwerp Er is belangstelling voor dit onderwerp ook vanuit de diverse zorgaanbieders VTV gebruikt dit voor verschillen in gebruik van de zorg CBS heeft deze vragenset sinds kort herzien en bestaat nu uit een heel uitgebreide vragenset. GGD en zijn waarschijnlijk niet van plan om deze uitgebreide CBS vragenset op te nemen. De kans is erg klein dat het CBS dit weer gaat aanpassen, hier door zal er geen overeenstemming komen over de inhoud. Mantelzorg ontvangen Vanuit WMO is dit een interessant onderwerp Vooral geschikt voor ouderen CBS vraagt mantelzorg ontvangen niet na, wel vragen naar zorg vanwege gezondheid (huishoudelijke hulp, PGB, persoonlijke verzorging etc.) IV. Onderwerpen die NIET worden opgenomen in de basisvragenset. Binnenmilieu 8
Het is een IGZ indicator Veel GGD en hebben dit onderwerp opgenomen omdat het de wens is van de inspectie. Gemeenten en GGD en hebben wel belangstelling voor dit onderwerp Onderwerp is moeilijk na te vragen in een gezondheidsenquête. Om het goed te meten moet dit uitgebreid nagevraagd worden, dit past niet in een gezondheidsenquête. Het onderwerp is geen wens van de VTV Wordt niet nagevraagd bij het CBS Buitenmilieu Veel GGD en hebben dit onderwerp opgenomen omdat het de wens was van de inspectie (tot 2010). Hierbij hebben ze de standaardvraagstelling aangepast en alleen de vraag over geluidshinder nagevraagd. Later is de standaardvraagstelling aangepast en is alleen de vraag over geluidshinder als basisvraag gesteld Sommige gemeenten en GGD en vinden dit een belangrijk onderwerp, het is erg regionaal bepaald Het onderwerp is geen wens van de VTV Wordt niet nagevraagd bij het CBS Kwaliteit van leven Zie Bijlage 4 Vergelijking van Angst en Depressie en Kwaliteit van Leven Mondverzorging Dit onderwerp heeft bij gemeenten en GGD en een lage prioriteit en vragen dit zelden na Geen wens van de VTV CBS vraagt dit niet na Medicijngebruik Heeft een lage prioriteit bij GGD en en wordt zelden nagevraagd Geen wens van VTV (VTV gebruikt hiervoor andere gegevensbronnen) Melkvoeding Is een onderwerp voor de Jeugd en wordt niet door GGD en nagevraagd in een volwassen enquete Geen wens van VTV Griepprik Heeft een lage prioriteit bij GGD en en wordt zelden nagevraagd Geen wens van VTV (VTV gebruikt hiervoor andere gegevensbronnen) Geen vraag van de inspectie Er zijn andere bronnen beschikbaar voor de ze informatie Druggebruik GGD en nemen dit onderwerp wel op in de gezondheidsenquête Geen wens van de VTV, zij halen deze informatie bij het Trimbos Instituut. 9
GGD en vinden lage prevalenties, wel hogere prevalenties bij jong volwassenen. Slaapmiddelen Geen wens van de VTV Heeft een lage prioriteit bij GGD en en wordt zelden nagevraagd CBS vraagt dit niet na in de gezondheidsenquête. Hulpmiddelen Geen wens van de VTV Met name relevant voor ouderen Acute ziekteklachten Geen wens van VTV (VTV gebruikt hiervoor andere gegevensbronnen) GGD en nemen dit onderwerp niet op in hun gezondheidsenquête De informatie kan uit andere bronnen verkregen worden Bloeddonor Geen wens van VTV GGD en nemen dit onderwerp niet op in hun gezondheidsenquête De informatie kan uit andere bronnen verkregen worden Bevolkingsonderzoeken Geen wens van VTV (VTV gebruikt hiervoor andere gegevensbronnen) GGD en nemen dit onderwerp niet op in hun gezondheidsenquête De informatie kan uit andere bronnen verkregen worden Prestatieverhogende middelen (anabole steroïden) Geen wens van VTV GGD en nemen dit onderwerp niet op in hun gezondheidsenquête De informatie kan uit andere bronnen verkregen worden Zwangerschap en geboorte Geen wens van VTV (VTV gebruikt hiervoor andere gegevensbronnen) GGD en nemen dit onderwerp niet op in hun gezondheidsenquête De informatie kan uit registraties verkregen worden Ziektekostenverzekering Was voorheen een indicator voor inkomen (particulier of ziekenfonds) 10
Wordt nu niet meer nagevraagd Geen wens van de VTV en GGD en Agressie en geweld Er is wel een standaardvraagstelling beschikbaar maar onderwerp wordt niet door GGD en opgenomen Onderwerp wordt nagevraagd in de politiemonitor. CBS vraagt dit onderwerp niet na Leefomgeving Eventueel een wens van VTV, afhankelijk van wat er nagevraagd wordt Een beperkt aantal GGD en nemen dit onderwerp wel op (basis vraag gaat over tevredenheid over woonomgeving) CBS vraagt dit onderwerp niet na Ongevallen Informatie is te verkrijgen uit andere bronnen zoals Consument en Veiligheid Geen wens van VTV en GGD en. CBS vraagt dit onderwerp niet na Opvoeding en opvoedingsondersteuning Wel een belangrijk onderwerp met name regionaal Dit onderwerp is gericht op ouders van kinderen in de leeftijd van 0-19 jaar. Niet geschikt voor de totale onderzoekspopulatie CBS vraagt dit onderwerp niet na Religie Is regionaal van belang, sommige GGD en vragen dit dan ook wel na CBS vraagt dit na. Er is wel een relatie met gezondheid Seksueel risicogedrag Eventueel een wens van de VTV Is een gevoelig onderwerp om op te nemen in de gezondheidsenquête In sommige regio s is dit wel een belangrijk onderwerp Informatie kan uit andere registraties gehaald worden. CBS vraagt dit onderwerp niet na Sociale contacten Eventueel een wens van de VTV om meer inzicht te krijgen in sociale interacties Het onderwerp eenzaamheid zegt hier ook al iets over Weinig GGD en nemen dit onderwerp op in de gezondheidsenquête. CBS vraagt dit na in enquete sociale samenhang. 11
Sociale veiligheid informatie kan gehaald worden uit andere onderzoeken CBS vraagt dit onderwerp niet na Woonsituatie Geen VTV en GGD wens Geen hoge prioriteit bij gemeenten CBS vraagt dit onderwerp niet na 12
Bijlage 2 Wensen voor de LNM vanuit het VTV-2014 team Nancy Hoeymans, 14 maart 2011 Voor de VTV maken we voor veel onderwerpen gebruik van cijfers uit de gezondheidsenquête van het CBS. Het zou heel mooi zijn als we voor deze onderwerpen cijfers krijgen die we ook regionaal kunnen uitsplitsen. Dit betreft vooral onderwerpen over gezondheid en determinanten: - ervaren gezondheid - beperkingen - chronische aandoeningen - psychische gezondheid - kwaliteit van leven - roken - alcoholgebruik - lengte en gewicht (om overgewicht en obesitas te bepalen) Daarnaast wil de VTV-2014 meer aandacht besteden aan participatie. Participatie in de zin van meedoen in de samenleving, al dan niet via betaalde arbeid. De samenleving heeft mensen nodig, niet alleen voor de arbeidsmarkt, maar ook voor de leefbaarheid van een samenleving. Aan de andere kant is meedoen ook voor mensen zelf van belang, zowel voor hun economische zelfstandigheid, maar ook om zin te geven aan hun bestaan. De VTV zal op twee manieren hier aandacht aan besteden. Ten eerste gaat het om het effect van ongezondheid op de mogelijkheden tot participatie. De vorige VTV heeft laten zien dat we in Nederland steeds meer chronisch zieken kennen. En dat een chronische ziekte de kansen op participatie vermindert. Dit terwijl Nederland iedereen hard nodig heeft op de arbeidsmarkt. De vraag die de VTV-2014 wil beantwoorden is hoe we ervoor kunnen zorgen dat ook mensen met een aandoening volwaardig mee kunnen doen met de samenleving? Ten tweede gaat het om het effect van participatie op gezondheid. De vraag die hierbij beantwoord moet worden is in hoeverre participatie de ervaren gezondheid en kwaliteit van leven beïnvloedt? Om deze vragen te beantwoorden willen we graag informatie over: - werksituatie - vrijwilligerswerk - mantelzorg geven Tot slot wil de VTV-2014 graag informatie over: - eenzaamheid - bewegen - voeding - suïcidaliteit Het verzoek voor het onderwerp eenzaamheid komt voort uit de regionale VTV s. Deze regionale varianten van de nationale VTV nemen vrijwel allemaal dit onderwerp op, in het bijzonder omdat het van belang is voor de meeste gemeenten. Bewegen en voeding zijn belangrijke determinanten van gezondheid. Hiervoor gebruikt de VTV nu cijfers uit andere bronnen, maar het zou mooi zijn als dit uit dezelfde bron komt als de informatie van de overige determinanten. Op die manier kunnen we naar clustering van ongezonde leefwijzen kijken. Tot slot suïcidaliteit. Dit vormt een relatief groot volksgezondheidsprobleem, dat we in de vorige VTV voor het eerst volledig in kaart hebben gebracht. Daarvoor beperkte de informatie zich noodzakelijkerwijs tot de dodelijke suïcides. De informatie over gedachten aan suïcide, en 13
suïcidepogingen kwam uit het NEMESIS onderzoek, maar hiervoor zijn geen trendgegevens aanwezig. Deze zouden uit de LNM kunnen komen. Voor de overige bronnen heeft de VTV geen wensen. Dit betekent niet dat we deze onderwerpen niet belangrijk vinden. Meestal gebruiken we andere gegevensbronnen, zoals de zorgregistraties voor zorggebruik en medicijngebruik en de Nationale Drug Monitor voor druggebruik. 14
Bijlage 3 Wensen vanuit de IGZ De indicatorenset van de IGZ geeft een beeld van de volksgezondheid en het functioneren van de publieke gezondheidszorg. De indicatoren maken het mogelijk om risico s op te sporen. De inspectie heeft niet de intentie om hiermee een volledig beeld te krijgen van het veld. De indicatoren zijn als het ware thermometers om op een paar belangrijke thema s een indicatie te geven of de kwaliteit van zorg voldoende is en of sprake is van mogelijke risico s. Het is onmogelijk om met indicatoren een volledig beeld van de publieke gezondheidszorg te krijgen. Daarom hanteert de inspectie naast het gefaseerd toezicht ook thematisch toezichtonderzoeken. De gemeenten hebben volgens de WPG (artikel 2 lid 2a en 2b) de taak om één keer per vier jaar inzicht te verkrijgen in de gezondheidstoestand van de bevolking. De wet geeft tevens aan dat de gegevens op landelijk gelijkvormige wijze verzameld en geanalyseerd moeten worden. De GGD (afdeling epidemiologie) voert deze taak voor de gemeenten uit. De IGZ indicatoren geven weer de mate waarin de GGD inzicht heeft in de volksgezondheidstoestand van de volwassenen voor wat betreft de speerpunten van VWS-beleid: Roken Alcoholgebruik Overgewicht Angst/depressie Eenzaamheid Huiselijk geweld Binnenmilieu Angst en depressie Angst en depressie is één van de VWS speerpunten en is belangrijk in het kader van de volksgezondheid. Huiselijk geweld Huiselijk geweld is vaak onzichtbaar, maar komt op grote schaal voor. Het gaat om één van de omvangrijkste geweldsvormen in de Nederlandse samenleving. Slachtoffers van huiselijk geweld zijn vaak vrouwen en kinderen, maar het treft ook mannen, ouders en ouderen. De gevolgen voor het slachtoffer zijn groot, zowel fysiek als psychisch. Binnenmilieu IGZ hecht minder waarde aan het onderwerp binnenmilieu. 15
Bijlage 4 Vergelijking van Angst en Depressie en Kwaliteit van Leven Inleiding In de Lokale en Nationale Monitor Gezondheid zijn 2 standaardvraagstellingen die naar de psychische gezondheid vragen; standaardvraagstelling Angst en Depressie standaardvraagstelling Kwaliteit van leven. Tussen deze 2 standaardvraagstellingen is overlap wat betreft de vragen en de inhoud. Voor het samenstellen van de basisvragenlijst worden niet beide onderwerpen opgenomen, maar zal er een keuze gemaakt moeten worden. In dit stuk wordt kort weergegeven wat de inhoud is van de standaardvraagstellingen en wordt omschreven hoe de werkgroep destijds is gekomen tot deze 2 standaardvraagstellingen. In bijlage 4a staan de vragensets van de standaardvraagstellingen. Angst en depressie: Doel: Deze vragenlijst is met name diagnose gericht (psychische problemen). Vragenset: K-10 (10 vragen) Inhoud vragenset: Er wordt gevraag hoe vaak men zenuwachtig is geweest, hopeloos, rusteloos etc. Met deze vragenset wordt het risico op het hebben van een angst stoornis of depressie berekend. Indicator van de Inspectie (IGZ) Alle GGD en nemen deze standaardvraagstelling op omdat het door de IGZ gevraagd wordt VWS wil meer info over angst en depressie Onderwerp psychische gezondheid is een wens van VTV (en niet specifiek Angst en depressie) VTV krijgt de informatie over Angst en Depressie van het Trimbos instituut. De vragenset over Angst en Depressie is met name bedoeld als indicatie van depressie en angststoornissen. Er is overlap met het onderwerp Kwaliteit van Leven waarbij de MHI-5 en de SF-12 worden nagevraagd. Het CBS vraagt het onderwerp Angst en Depressie wel na maar heeft hoge prevalenties. De vraag van het CBS is waarschijnlijk te a-specifiek. Kwaliteit van Leven MHI-5 Doel De MHI-5 geeft de psychische gezondheid weer (psychische klachten). Vragenset; onderdeel van de SF-36 (5 vragen) Inhoud van de vragenset: In de MHI-5 worden vragen gesteld over hoe men zich voelde in de afgelopen 4 weken (rusteloos, zenuwachtig). Bij de MHI- worden ook positief geformuleerde vragen gesteld (hoe vaak was u een gelukkig mens). Opmerking: De standaardvraagstelling Angst en Depressie en Kwaliteit van Leven (MHI-5) hebben vragen die erg op elkaar lijken. Desondanks kunnen niet in elkaar worden geschoven omdat de antwoordcategorieën in de standaard Angst en Depressie anders zijn (Altijd/Meestal/Soms/Af en toe/nooit) dan die in de standaard Kwaliteit van Leven (MHI-5) (Altijd/Meestal/Vaak/Soms/Zelden/Nooit). Daarnaast zijn de vragen net iets anders gesteld en zijn ze niet uitwisselbaar. De MHI-5 staat op het wensen lijstje van de VTV De helft van de GGD en neemt de MHI-5 op in de gezondheidsenquête. 16
Het CBS heeft de MHI-5 in de aanvullende vragenlijst staan (met iets andere antwoord categorieën) Veel GGD en nemen (onderdelen van) de standaardvraagstelling Kwaliteit van leven op in de gezondheidsenquête (of alleen de vraag naar ervaren gezondheid, de MHI-5 of de SF-12). GGD en zetten hun vraagtekens bij de uitkomsten van deze vragenset. Kwaliteit van Leven SF-12 Doel: De SF-12 geeft normscore fysieke als psychische gezondheid weer. Vragenset: Onderdeel van de SF36 (12 vragen) Inhoud van de vragenset: Er wordt nagevraagd of de beperkingen invloed hebben op de dagelijkse bezigheden, sociale activiteiten. Daarnaast worden 2 vragen uit de MHI-5 gesteld (hoe vaak kalm en rustig en hoe somber en neerslachtig). Met deze standaardvraagstelling wordt de mate van fysieke en psychische gezondheid gemeten. Opmerking: Met de SF-12 wordt een gemiddelde score berekend (wordt door CBS weergegeven op Statline). Voor de Nederlandse populatie zijn er nog geen afkappunten geformuleerd. Er is overlap met Angst en Depressie De SF-12 staat op het wensen lijstje van de VTV VTV gebruikt dit alleen voor kwaliteit van leven en niet voor de berekening van de gezonde levensverwachting Voor berekening van de gezonde levensverwachting kan ook de Kessler-10 gebruikt worden Het CBS vraagt de SF-12 na in de schriftelijke vragenlijst Veel GGD en nemen de standaardvraagstelling Kwaliteit van leven op in de gezondheidsenquête waarbij ze de standaardvraagstelling aanpassen (of alleen de vraag naar ervaren gezondheid of alleen de MHI-5 of alleen de SF-12). Een klein deel van de GGD en neemt de SF-12 op in de gezondheidsenquête omdat de resultaten moeilijk te interpreteren zijn en om te zetten naar adviezen voor de gemeenten. De SF-12 levert informatie op over de fysieke gezondheid. Onduidelijk is wat je hiermee precies meet. GGD en vinden het moeilijk om de resultaten duidelijk terug te koppelen naar de gemeenten. In de Europese HIS (Health Interview Survey) wordt waarschijnlijk gekozen voor de SF-12. Achtergrond ontstaan van de 2 standaardvraagstellingen Ooit heette de standaardvraagstelling 'Kwaliteit van leven' nog 'Psychische gezondheid'. De GGDepidemiologen wilden de nadruk met name leggen op het welbevinden. Psychische gezondheid werd uiteindelijk geoperationaliseerd door de SF12- en de MHI-5. Tevens wilde men ook meer weten over de psychische problemen/stoornissen. Er moest een keuze gemaakt worden tussen psychische gezondheid en psychische problemen. Er is besloten om psychische gezondheid te splitsen in de indicator psychische gezondheid (Kwaliteit van Leven) en Angst en Depressie (maart 2004). Er waren volgens het Trimbos Instituut 3 vragensets beschikbaar om Angst en depressie te meten. Uiteindelijk is gekozen voor de K10. In het achtergrond document is ook duidelijk aangegeven dat dit overlapt met de standaard Kwaliteit van Leven. In 2007 wordt tijdens een werkgroep bijeenkomst aangegeven dat, als deze beide vragensets niet na elkaar worden gesteld dit niet zal opvallen bij de respondent. In de praktijk blijkt dit niet zo te werken en kiest men er voor om de standaardvraagstelling kwaliteit van leven te splitsten en alleen SF-12 of MHI-5 op te nemen. Conclusie: Zowel IGZ als VTV, VWS en GGD en hebben met name belangstelling voor de psychische gezondheid. Kwaliteit van leven vinden met name GGD en moeilijk te interpreteren (SF- 12). Met betrekking tot de inhoudelijke vraagstelling van psychische gezondheid zal er in een later stadium nog een keuze gemaakt moeten worden. Comment: Ter complicatie. Eurostat lijkt de PSQ-9 te gaan voorschrijven (exclusief vraag 9 over suïcide) 17
Bijlage 4A Vragensets Angst en Depressie en kwaliteit van leven Basis Vragenset Angst en Depressie Vraag 1. De volgende vragen gaan over hoe u zich voelde in de afgelopen 4 weken. Kruis op iedere regel het antwoord aan dat het beste omschrijft hoe vaak u dit gevoel hebt. Hoe vaak voelde u zich erg vermoeid zonder duidelijke reden? Altijd Meestal Soms Af en toe Nooit Hoe vaak voelde u zich zenuwachtig? Hoe vaak was u zo zenuwachtig dat u niet tot rust kon komen? Hoe vaak voelde u zich hopeloos? Hoe vaak voelde u zich rusteloos of ongedurig? Hoe vaak voelde u zich zo rusteloos dat u niet meer stil kon zitten? Hoe vaak voelde u zich somber of depressief? Hoe vaak had u het gevoel dat alles veel moeite kostte? Hoe vaak voelde u zich zo somber dat niets hielp om u op te vrolijken? Hoe vaak vond u zichzelf afkeurenswaardig, minderwaardig of waardeloos? Basis vragenset Kwaliteit van leven - ervaren gezondheid Vraag 1. Hoe zou u over het algemeen uw gezondheid noemen? Uitstekend Zeer goed Goed Matig Slecht Basis vragenset Kwaliteit van leven - SF12 Vraag 1. Hoe zou u over het algemeen uw gezondheid noemen? Uitstekend Zeer goed Goed Matig Slecht De volgende vragen gaan over bezigheden die u zou kunnen doen op een doorsnee dag. Wilt u bij iedere bezigheid aangeven of u op dit moment door uw gezondheid ernstig, een beetje of helemaal niet beperkt wordt bij deze bezigheden? Vraag 2. Matige inspanning, zoals het verplaatsen van een tafel, stofzuigen, fietsen. 18
Ja, ernstig beperkt Ja, een beetje beperkt Nee, helemaal niet beperkt Vraag 3. Een paar trappen oplopen. Ja, ernstig beperkt Ja, een beetje beperkt Nee, helemaal niet beperkt De volgende paar vragen gaan over uw lichamelijke gezondheid en uw dagelijkse activiteiten. Vraag 4. Heeft u gedurende de afgelopen 4 weken minder bereikt dan u zou willen ten gevolge van uw lichamelijke gezondheid? Ja Nee Vraag 5. Was u gedurende de afgelopen 4 weken beperkt in het soort werk of andere bezigheden ten gevolge van uw lichamelijke gezondheid? Ja Nee Nu volgen enkele vragen over emotionele problemen en uw dagelijkse activiteiten. Vraag 6. Heeft u gedurende de afgelopen 4 weken minder bereikt dan u zou willen ten gevolge van emotionele problemen (zoals depressieve of angstige gevoelens)? Ja Nee Vraag 7. Deed u gedurende de afgelopen 4 weken uw werk of andere bezigheden niet zo zorgvuldig als gewoonlijk ten gevolge van emotionele problemen (zoals depressieve of angstige gevoelens)? Ja Nee Vraag 8. In welke mate bent u de afgelopen 4 weken door pijn gehinderd in uw normale werk, zowel werk buitenshuis als huishoudelijk werk? Helemaal niet Een klein beetje Nogal Veel Heel erg veel De volgende vragen gaan over hoe u zich voelt en hoe het met u ging in de afgelopen 4 weken. Wilt u bij elke vraag het antwoord geven dat het best benadert hoe vaak u zich zo voelde. Vraag 9. Hoe vaak voelde u zich gedurende de afgelopen 4 weken kalm en rustig? Altijd Meestal Vaak Soms Zelden Nooit 19
Vraag 10. Hoe vaak had u gedurende de afgelopen 4 weken veel energie? Altijd Meestal Vaak Soms Zelden Nooit Vraag 11. Hoe vaak voelde u zich gedurende de afgelopen 4 weken somber en neerslachtig? Altijd Meestal Vaak Soms Zelden Nooit Vraag 12. Hoe vaak hebben uw lichamelijke gezondheid of emotionele problemen u gedurende de afgelopen 4 weken gehinderd bij uw sociale activiteiten (zoals vrienden of familie bezoeken)? Altijd Meestal Vaak Soms Zelden Nooit Basis vragenset Kwaliteit van leven- MHI-5 Vraag 1. De volgende vragen gaan over hoe u zich voelt en hoe het met u ging in de afgelopen 4 weken. Wilt u bij elke vraag het antwoord geven dat het best benadert hoe vaak u zich zo voelde. Geef op iedere regel uw antwoord Hoe vaak was u gedurende de afgelopen 4 weken erg zenuwachtig? Hoe vaak zat u gedurende de afgelopen 4 weken zo in de put, dat niets u kon opvrolijken? Hoe vaak voelde u zich gedurende de afgelopen 4 weken kalm en rustig? Hoe vaak voelde u zich gedurende de afgelopen 4 weken somber en neerslachtig? Hoe vaak was u gedurende de afgelopen 4 weken een gelukkig mens? Altijd Meestal Vaak Soms Zelden Nooit 20