>>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO
Voorwoord Veel scholen besteden al aandacht aan financiële educatie. Het is niet alleen door de crisis dat dit onderwerp hoog op de agenda staat. Het is ook een aspect van burgerschap dat nog los van het morele vraagstuk (hoe verdien je je geld?)- veel verschil maakt: wie zichzelf op financieel gebied goed weet te redden, heeft meer vrijheid en autonomie om eigen keuzes te maken. Een belangrijke vaardigheid in de 21 ste eeuw. Ik en Geld laat leerlingen op een aansprekende en actieve manier nadenken over diverse financiële vraagstukken die direct gerelateerd zijn aan de eigen belevingswereld. De vijf lessen zijn in 2012 in opdracht van de Nederlandse Vereniging van Banken ontwikkeld door Codename Future. Na een pilot op 10 scholen is het materiaal op punten aangescherpt en is in de handleiding de specifieke koppeling gemaakt -met opdrachten uit bestaande methodes Economie voor de onderbouw (VMBO en Havo/VWO). De lessen kunnen deels het lesprogramma van Economie vervangen maar zijn ook los daarvan inzetbaar, bijvoorbeeld in mentoruren of bij Mens en Maatschappij-lessen. In de lessen is op verschillende plekken gebruik gemaakt van materiaal van de Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB, Edgie) en het Nibud. We bedanken deze organisaties en ook uitgeverijen Noordhoff, ThiemeMeulenhoff en Malmberg en de pilot-scholen voor de zeer gewaardeerde feedback op de pilotversie van de modules. >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 2
INHOUDSOPGAVE 1. Het lespakket... 4 1.1 Gebruik... 4 1.2 Omvang en locatie van de les... 4 1.3 Aanpak... 4 2. Doelen... 5 2.1 Doelgroep... 5 2.2 (Kern)doelen... 5 3. Inhoud van de lessen... 6 4. Aansluiting lesmethodes op Ik en Geld... 8 5. Samenwerkingspartners... 9 6. Praktische zaken... 9 6.1 Aanvragen wachtwoorden... 9 6.2 Inlogprocedure... 9 6.3 Workspace-tips... 10 6.4 Docentmateriaal... 10 7. Module 1 Mijn levensstijl... 11 7.1 Leerdoelen... 11 7.2 Voorbereiding... 11 7.3 Lesinhoud... 11 8. Module 2 Mijn inkomsten... 15 8.1 Leerdoelen... 15 8.2 Voorbereiding... 15 8.3 Lesinhoud... 15 9. Module 3 Mijn uitgaven... 17 9.1 Leerdoelen... 17 9.2 Voorbereiding... 17 9.3 Lesinhoud... 17 10. Module 4 Mijn bank... 19 10.1 Leerdoelen... 19 10.2 Voorbereiding... 19 10.3 Lesinhoud... 19 11. Module 5 Mijn toekomst... 23 11.1 Leerdoelen... 23 11.2 Voorbereiding... 23 11.3 Lesinhoud... 23 >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 3
1. Het lespakket 1.1 Gebruik Ik en Geld bestaat uit vijf lessen, elk met een deel dat leerlingen zelfstandig doorwerken en een deel dat klassikaal wordt nabesproken. Deze lessen kunnen los van elkaar gegeven worden. Het zijn zelfstandige eenheden die eenvoudig kunnen worden ingepast in de gebruikte economiemethode. 1.2 Omvang en locatie van de les De modules gaan uit van 50 minuten lestijd. Voor het eerste deel hebben leerlingen toegang nodig tot een computer (idealiter in tweetallen). Afhankelijk van de voorzieningen op school vindt dit deel van de les plaats met eigen laptops, in de mediatheek of een computerlokaal. Het tweede deel en de afsluiting gebeurt via het digibord of een beamer, bij voorkeur in een leslokaal. 1.3 Aanpak De lessen zijn opgenomen in de Workspace van Codename Future. Deze digitale leeromgeving vormt het hart van de lessen waar de kennisoverdracht plaatsvindt. Leerlingen werken de eerste helft van de les alleen of in tweetallen zelfstandig aan de lesstof. Een deel van de antwoorden van leerlingen wordt centraal opgeslagen. Deze antwoorden worden later voor de nabespreking getoond op het digibord. In het tweede, klassikale, deel worden onderdelen uit het eerste deel nabesproken. Daarnaast komt meningsvorming hier aan de orde. In dit deel komen de antwoorden terug die leerlingen in het eerste deel hebben ingevoerd. De les wordt afgesloten met een werkblad. Dit werkblad print u vooraf, zodat u het direct na de digibordles als afronding gebruikt kan worden. Aan dit werkblad werkt elke leerling zelfstandig. Het werkblad gaat in op een onderdeel van de les en vormt de afsluiting. Introductie en Kennisoverdracht Een individueel deel in het computerlokaal 30 minuten Digibordles met meningvormend onderdeel Klassikaal deel onder begeleiding van de docent, met behulp van een beamer of digibord 15 minuten Afronding Werkblad met verwerkingsopdracht 5 10 minuten >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 4
2. Doelen 2.1 Doelgroep De doelgroep bestaat uit leerlingen die voor het eerst economie krijgen. Bij de meeste scholen zullen dat leerlingen zijn uit het tweede leerjaar. Het ligt voor de hand de lessen in te zetten bij het vak economie. Ze kunnen ook gebruikt worden bij maatschappijleer of tijdens een mentoruur. 2.2 (Kern)doelen Ik en Geld sluit aan bij de volgende kerndoelen: Mens en Maatschappij 42. De leerling leert in eigen ervaringen en in de eigen omgeving effecten te herkennen van keuzes op het gebied van werk en zorg, wonen en recreëren, consumeren en budgetteren, verkeer en milieu. Wiskunde 22. De leerling leert de structuur en de samenhang te doorzien van positieve en negatieve getallen, decimale getallen, breuken, procenten en verhoudingen en leert ermee te werken in zinvolle en praktische situaties. 23. De leerling leert exact en schattend rekenen en redeneren op basis van inzicht in nauwkeurigheid, orde van grootte, en marges die in een gegeven situatie passend zijn. 25. De leerling leert informele notaties, schematische voorstellingen, tabellen, grafieken en formules te gebruiken om greep te krijgen op verbanden tussen grootheden en variabelen. Eindtermen Wat betreft de eindtermen bestaat er aansluiting bij een aantal VMBO eindtermen en dan met name wat betreft de exameneenheden K1, K4a, K4b. K3 en K5 komen indirect aan de orde. Voor HAVO/VWO is de aansluiting niet aan de orde. Ik en Geld biedt onderbouwleerstof gericht op financiële zelfredzaamheid en gaat niet over het vak economie als zodanig. Leerdoelen financiële educatie Er zijn twee leidinggevende documenten met leerdoelen financiële educatie, van Nibud en van WWJB. Het materiaal van Ik en Geld sluit aan bij een groot deel van deze doelen. De doelen zijn in beide bestanden net anders geformuleerd. In de handleiding staan per module 3 of 4 leerdoelen uit het meest recente leerdoelendocument, namelijk dat van Nibud: Leerdoelen & competenties, herziene versie 2013. De volledige versie van deze leerdoelen zijn te downloaden via de volgende link: www.nibud.nl/fileadmin/user_upload/documenten/pdf/2013/leerdoelen_en_competentie s_jong._uitg._mei_2013.pdf Niveau De inhoud van de lessen is voor VMBO en Havo/VWO in grote lijnen gelijk. Op een aantal punten zijn er verschillen, met name waar het gaat om rekenopdrachten (percentages, >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 5
Excel). Dit is in de omschrijving van de les in de handleiding en in de PowerPoint aangegeven. 3. Inhoud van de lessen De lessenserie 'Ik en Geld' bestaat uit 5 modulen van elk 50 minuten. Les Titel 1 Mijn levensstijl Beschrijving van het thema Leerdoelen De leerlingen kunnen een inschatting maken van de prijs van een product. De leerlingen onderkennen de invloed van reclame op hun bestedingen. De leerlingen begrijpen dat verschillende voorkeuren en prioriteiten tot verschillende keuzes leiden. Centrale begrippen waarde, merk, beïnvloeding (bewust, onbewust), reclame, bestedingen, status, impulsiviteit, risico s Beschrijving Wat is geld eigenlijk waard? Wat kun je kopen voor je geld? Ben je je bewust van de invloed van reclame en van hoeveel geld je eigenlijk uitgeeft? Daar gaat deze module over. Dit wordt gekoppeld aan de leefstijl / het bestedingspatroon van leerlingen (de geldtypetest van Stichting WWJB, www.edgie.nl). 2 Mijn inkomsten Leerdoelen De leerlingen weten dat zij en de werkgever zich moeten houden aan bepaalde regels als ze werken. De leerlingen weten de consequenties van hun bestedingsbeslissingen. De leerlingen weten wat rente is. De leerlingen kunnen uitrekenen hoe lang ze voor een spaardoel moeten sparen. Centrale begrippen inkomstenbronnen, natura, rente, loon, inkomen, zakgeld, belgeld, kleedgeld, rondkomen, minimumloon, regels over werk Beschrijving Jongeren moeten zorgen dat ze inkomen hebben. Anders is het lastig om een eigen leven in te vullen. Zakgeld, kleedgeld, baantje, belgeld, het zijn allemaal bronnen van inkomsten. In deze les gaan we in op die bronnen van inkomsten en hoe leerlingen ervan rond kunnen komen. >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 6
3 Mijn uitgaven Leerdoelen De leerlingen weten om welke uitgaven ze niet heen kunnen. De leerlingen kunnen de totale werkelijke kosten van een aankoop berekenen, waarbij de aanschafprijs en bijkomende producten en kosten worden meegenomen. De leerlingen kunnen inschatten of een bepaalde aanbieding echt een voordeel oplevert. De leerlingen kunnen zich laten informeren (in winkels en/of op internet) voordat ze een product kopen. Centrale begrippen uitgaven, vaste lasten, eenmalig / incidentele uitgaven, persoonlijke uitgaven, huishoudelijke uitgaven, levensbehoeften, voorwaarden, overzicht, prijzen vergelijken, besparen 4 Mijn bank Leerdoelen Beschrijving Jongeren hebben nog niet veel uitgaven. Toch verliezen ze vaak het overzicht. Dat komt bijvoorbeeld door onverwachte bijkomende kosten of doordat de voorwaarden (bij een abonnement) niet goed zijn gelezen. Deze les gaat over verschillende soorten uitgaven en de keuzes die je hebt als je op het punt staat iets te kopen. De leerlingen weten wat de functie van een bank is. De leerlingen kunnen hun uitgaven controleren. De leerlingen kennen de (financiële) consequenties van rood staan, kopen op afbetaling en een lening afsluiten. De leerlingen zijn op de hoogte van gevaren bij betalen, zoals skimming. 5 Mijn toekomst Centrale begrippen bankzaken, spaarrekening, betaalwijzen (contant, giraal), betaalrekening, internetbankieren, krediet, schuld, lenen, rente, sparen, saldo, overzicht, rood staan, voorschieten Beschrijving Sparen en lenen zijn, naast het betalingsverkeer, de diensten van de bank waar de meeste mensen gebruik van maken. In deze les wordt bovendien aandacht besteed aan geldezels, kopen op afbetaling, rood staan en lenen (van klasgenoten en vrienden). Leerdoelen De leerlingen weten dat er een minimumjeugdloon bestaat. De leerlingen weten wat belasting is en waarom je dat betaalt. De leerlingen die werken, zijn in staat zich op de hoogte te stellen van wet- en regelgeving omtrent arbeidstijden en de toegestane werkzaamheden. De leerlingen weten met welke vaste lasten je te maken krijgt als je zelfstandig woont. >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 7
Centrale begrippen: loon, minimumloon, loonstrook, belasting, brutosalaris, nettosalaris, belastingteruggave, eigen bedrijf, BTW, productprijs, omzet, winst, inkoopwaarde, bedrijfskosten, reserveringen Beschrijving Deze les gaat over de toekomst en geldzaken: geld verdienen, belasting terugvragen, wet- en regelgeving rondom werk maar ook over een eigen bedrijf (hoeveel verdien je? hoe bepaal je de prijs van een product?) 4. Aansluiting lesmethodes op Ik en Geld De thema s in Ik en Geld sluiten aan bij de meest gebruikte lesmethodes. Waar de lesmethodes over het algemeen veel kennis en achtergronden bieden, maakt Ik en Geld op een activerende en aansprekende manier de vertaling naar de persoonlijke financiële situatie van de jongeren. In de bijlage vindt u een overzicht waarin is weergegeven waar Ik en Geld aansluit bij lesmethodes economie. Het gaat om de volgende methodes: Malmberg Praktische economie, economie en M&O voor de onderbouw; leeropdrachtenboek (vierde druk, 2010) Economisch bekeken; handboek VMBO-bk (6e druk, 2004) Economisch bekeken; handboek Havo/VWO (6e druk, 2005) Noordhoff Uitgevers Pin*code; VMBO-bk leerwerk-boeken A+B (5e editie, 2011) Pin*code; 2 VMBO-T/ Havo leerboek (5e editie, 2011) Pin*code; 2 Havo/VWO leerboek (5e editie, 2012) ThiemeMeulenhoff 200%; 2 VMBO-T/Havo leerwerkboek en leeropdrachtenboek (1e druk, 2013) Percent Economie; leerwerkboek kgt (1e druk, 2007) >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 8
5. Samenwerkingspartners Ik en Geld is ontwikkeld in opdracht van de Nederlandse Vereniging van Banken en in samenwerking met de Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB) en het Nibud. De Nederlandse Vereniging van Banken behartigt de belangen van ongeveer 75 banken die in Nederland actief zijn. Veel van de leden ontwikkelen activiteiten voor het voortgezet onderwijs. Deze variëren van gastlessen tot projectweken en van lesmateriaal tot voorstellingen. Informatie hierover is te vinden op de websites van de verschillende banken. Om jongeren te bereiken heeft WWJB het eigen jongerenplatform- Edgie (www.edgie.nl), waar jongeren kunnen mee discussiëren en op de hoogte worden gehouden van actuele financiële onderwerpen. Meer informatie over Stichting Weet Wat Je Besteedt: www.wwjb.org. Het Nibud (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) is een onafhankelijke organisatie die consumenten informeert en adviseert over geldzaken. In het lesmateriaal wordt herhaaldelijk verwezen naar resultaten uit het Nibud Scholieren Onderzoek (2012-2013). Het hele rapport is te vinden op de website van Nibud: www.nibud.nl/fileadmin/user_upload/documenten/pdf/2013/nso_2013_defdef.pdf Op verschillende plekken in de modules worden deze participanten genoemd of worden door hen ontwikkelde materialen gebruikt, zoals korte filmpjes, educatieve games en werkbladen. 6. Praktische zaken 6.1 Aanvragen wachtwoorden Om toegang te krijgen tot de les hebben de leerlingen een individuele toegangscode nodig. Deelname is gratis. U verkrijgt de wachtwoorden door u in te schrijven op www.codenamefuture.nl/ikengeld of door telefonisch contact op te nemen. De contactgegevens vindt u hieronder. Eventueel kan Codename Future u ondersteunen bij de uitvoering van het project. Prijzen op aanvraag. Codename Future Zeestraat 71 2518 AA Den Haag 070 302 47 70 info@codenamefuture.nl Algemene informatie voor scholen: Martijn Spekman 070 302 47 70 06 10 905 840 martijn@codenamefuture.nl 6.2 Inlogprocedure Het inloggen in de les gaat als volgt: 1. Ga naar http://codenamefuture.nl; 2. Vul gebruikersnaam en wachtwoord in, rechts van de website bij inloggen ; 3. Ga naar het tabblad School ; 4. Ga naar het lesarrangement Ik en Geld'; 5. Klik op de lestitel om de les te openen. >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 9
6.3 Workspace-tips De les opent altijd op de plaats waar je de vorige keer gebleven was. Leerlingen (en u ook) kunnen hun wachtwoord (niet hun gebruikersnaam) wijzigen via > Persoonlijk > Instellingen > Wachtwoord wijzigen. Bureaublad van de leeromgeving wijzigen? > Persoonlijk > Instellingen > Workspace. Is een leerling het wachtwoord vergeten? U kunt het als docent altijd terugvinden: > Organisatie > Gebruikers > naam invullen > Zoeken De leerlingen kunnen hun antwoorden zelf controleren door op Antwoorden tonen te klikken, onderaan de pagina. Ze moeten dan wel eerst iets hebben ingevuld. 6.4 Docentmateriaal Voor docenten zijn er verschillende ondersteunende materialen ontwikkeld. Zo is er op verzoek van gebruikers in de pilot-fase een PowerPointpresentatie gemaakt die als handout geprint kan worden. Hieronder leest u meer. Digibord, PowerPoint hand-out, handleiding, werkbladen De nabespreking in het digibordgedeelte wordt in de eerste plaats geleid door de inhoudelijke bespreekpunten op het digibord. Daarbij is een PowerPointpresentatie beschikbaar die als hand-out geprint kan worden. In de PowerPoint staat achtergrondinformatie en aanwijzingen voor een verdieping van de leerstof, een dia per paragraaf uit de digibordles. In de handleiding vindt u naast de inhoud van de lessen in de Workspace (inclusief links die de leerlingen volgen om de opdrachten te kunnen maken) aanwijzingen voor de voorbereiding van de les. Voor sommige onderwerpen is achtergrondinformatie toegevoegd. In het leerdoelenoverzicht (paragraaf 3, Inhoud van de lessen) staan bij iedere module de belangrijkste begrippen die aan de orde komen. Met name voor laagtaalvaardige leerlingen is het aan te raden deze begrippen eventueel extra toe te lichten en het begrip te controleren. De verwerkingsopdrachten op de werkbalden print u voorafgaand aan elke les. Alle materialen kunt u kosteloos downloaden op www.codenamefuture.nl/ikengeld. Interessante achtergrondinformatie: organisatie bestand link Nibud Nibud Leerdoelen Financiële Educatie, herziene versie 2013 Nibud Scholieren Onderzoek 2012-2013 www.nibud.nl/fileadmin/user_upload/documenten/pdf/2013/lee rdoelen_en_competenties_jong._uitg._mei_2013.pdf www.nibud.nl/fileadmin/user_upload/documenten/pdf/2013/ns O_2013_defdef.pdf WWJB MoneyMindSets (2011) http://www.wwjb.org/onderzoeken/boek-moneymindsets-alleswat-je-moet-weten-over-jongeren-en-geld/ >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 10
7. Module 1 Mijn levensstijl 7.1 Leerdoelen De leerlingen kunnen een inschatting maken van de prijs van een product. De leerlingen onderkennen de invloed van reclame op hun bestedingen. De leerlingen begrijpen dat verschillende voorkeuren en prioriteiten tot verschillende keuzes leiden. 7.2 Voorbereiding Leerlingen maken een geldtypentest. Deze test is ontwikkeld door WWJB en is te vinden op www.edgie.nl. Bij deze test hoort een handleiding met achtergrondinformatie over de geldtypen, de test en onderzoek dat WWJB heeft uitgevoerd onder jongeren van verschillende leeftijden. Dit is gratis te downloaden via: http://www.nibud.nl/fileadmin/user_upload/documenten/pdf/2011/moneymindsets- WWJB.pdf Print vooraf voor elke leerling een werkblad Ik ben Ik. Als u ervoor kiest de slogans uit de verwerkingsopdracht op te laten hangen in de klas, dan hebt u bovendien papier, tekenmateriaal en bevestigingsmateriaal nodig. 7.3 Lesinhoud 1a. Introductie 1b. De waarde van geld Leerlingen schatten de prijs van verschillende producten en reageren op twee stellingen. De stellingen worden komen terug in de digibordles. 1c. Bewust en onbewust Veel gedrag is onbewust. Hoe (on)bewust denken leerlingen dat zij zelf zijn? 1d. Onbewuste invloed van reclame Javier Guzman legt in een kort filmpje uit wat reclame met je doet. Het filmpje komt terug in de digibordles om nader te bespreken. 1e. Weet jij wat je besteedt? Leerlingen vullen een aantal vragen in over hun bestedingspatroon. 1f. Wat voor een geldtype ben jij? Leerlingen beantwoorden de 26 stellingen van de geldtypetest op www.edgie.nl. De antwoorden worden gescoord op 6 dimensies en vertaald naar 4 types. Vooral de score op impulsiviteit en statusgerichtheid zijn bepalend voor de uitslag. De indeling die het WWJB hanteert, is van belang omdat de financiële risico s van de verschillende leefstijlgroepen verschilt. Levensgenieters en trendsetters lopen de grootste kans op financiële problemen, terwijl de regelaar een zeer lage kans hierop heeft. >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 11
Samenvatting Geldtypentest Trendsetter Je ziet er goed uit. Je bent zelfverzekerd. Je hebt gevoel voor humor. Je geeft geld gemakkelijk uit. Je koopt mooie en dure spullen. Niet alleen omdat je ze mooi vindt, maar ook om indruk te maken op anderen. Als Trendsetter vind je het leuk om uit te gaan. Niets is je te gek. Je geeft graag een rondje aan vrienden. Je kunt slecht tegen kritiek. Je vindt het fijn om dingen te bezitten. Tip: Zet geld opzij voor later. Geef niet meer uit dan je hebt. Levensgenieter Jij leeft in het hier en nu. Altijd opgewekt en vrolijk. Je houdt van het goede leven en daarom wil je alles meemaken. Je doet graag leuke dingen met vrienden en gaat vaak uit. Je bent een gulle gever en zorgt goed voor de mensen om je heen. Als Levensgenieter maak je je geen zorgen over de toekomst. Geld heb je alleen maar nodig om leuke dingen te kunnen doen. Soms ben je ongeduldig en denk je niet goed na. Je koopt regelmatig spullen waar je later spijt van hebt. Tip: Probeer zorgvuldig met geld om te gaan. Schrijf dingen op zodat je weet waar je geld heen gaat en hoe je kunt sparen voor de toekomst. Probeer te sparen voor grote aankopen. Regelaar Je bent een koopjesjager en voorzichtig met geld uitgeven. Je krijgt graag advies. Je hebt je zaakjes goed op orde. Je zet voor- en nadelen op een rijtje voor je iets gaat doen. Jij weet altijd precies hoeveel geld je nog hebt. Je zorgt dat je altijd nog wat geld hebt voor als je plotseling iets moet kopen. Voor de Regelaar draait de wereld niet om geld. Je maakt je soms teveel zorgen. Tip: Probeer te genieten van de dingen die je doet en hebt! Toekomstplanner Je kent graag veel mensen. Je vindt het belangrijk een goede eerste indruk achter te laten. Je kleedt je netjes. Je bedenkt van te voren hoe dingen moeten verlopen. Je houdt niet van onverwachte zaken. Je bent zuinig. Sommige mensen vinden je gierig. Geld uitgeven kan later nog. Je weet wat je wilt en zorgt dat dat gebeurt. Je spaart voor de dingen die je wilt hebben. Je maakt geen schulden. Je kunt ontevreden worden, doordat je teveel op je geld let. Tip: Het geluk ligt ook in de kleine dingen, geniet zo veel mogelijk van het leven! Deze 4 geldtypen zijn gebaseerd op 6 kenmerken die iets zeggen over de houding van jongeren ten opzichte van geld: 1. impulsiviteit 2. statusgerichtheid 3. behoefte aan zekerheid 4. onafhankelijkheid 5. leenaversie (weerzin tegen lenen) 6. leenbereidheid Impulsiviteit en statusgerichtheid zijn de toonaangevende dimensies waarin de geldtypen zijn onderverdeeld. >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 12
1g. Ik ben De leerlingen zien hier de omschrijving van de groepen die WWJB hanteert. 1h. Geldproblemen? Leerlingen denken na over het gedrag van de geldtypen: welke geldtypen komen gemakkelijk in de problemen? 1i. Afsluiting Leerlingen die tijd hebben, schatten de kosten van een concertbezoek. De andere opdracht gaat over de Schone Kleren Campagne: wij willen graag goedkope kleding, maar wat is daarvan de consequentie? >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 13
Module 1: Werkblad Ik ben ik antwoorden trendsetter regelaar levensgenieter toekomstplanner 1. Ik ben zuinig. 2. Ik denk goed na over mijn aankopen en vind goed advies belangrijk. 3. Ik vind het belangrijk hoe anderen tegen me aankijken. 4. Ik doe graag gezellige dingen met vrienden. 5. Ik geef geld makkelijk uit. 6. Ik heb een gat in mijn hand. 7. Ik heb veel kans op schulden. 8. Ik hou van orde en regelmaat. 9. Ik koop graag dure dingen. 10. Ik koop veel dingen in de uitverkoop. 11. Ik moet regelmatig geld lenen van anderen. 12. Ik spaar om zaken te kopen. 13. Ik vind geld niet belangrijk. 14. Ik denk goed na over wat ik doe. 15. Ik vind plezier in het leven belangrijk. 16. Ik weet precies hoe ik er financieel voor sta
8. Module 2 Mijn inkomsten 8.1 Leerdoelen De leerlingen weten dat zij en de werkgever zich moeten houden aan bepaalde regels als ze werken. De leerlingen weten de consequenties van hun bestedingsbeslissingen. De leerlingen weten wat rente is. De leerlingen kunnen uitrekenen hoe lang ze voor een spaardoel moeten sparen. 8.2 Voorbereiding Print het werkblad of laat leerlingen sollicitatieformulieren verzamelen bij verschillende winkels / werkgevers uit de buurt. Dit soort formulieren zien er net even anders uit en zijn best moeilijk in te vullen doordat er vaak verschillende woorden gebruikt worden voor bijvoorbeeld voornaam en achternaam. Je komt ook tegen: geboortenaam, meisjesnaam, familienaam. 8.3 Lesinhoud 1a. Introductie 1b. Eigen geld Leerlingen kijken een filmpje van Delta Lloyd: Hoe jongeren met geld omgaan. Welke jongere heeft de beste deal gesloten met zijn of haar ouders (100 euro, 1 euro, 65 euro). 1c. Inkomsten sorteren Dit is een praktische oefening als vervolg op 1b. 1d. Inkomstenbronnen Leerlingen maken kennis met de verschillende bronnen van inkomsten. De inkomstenbronnen zijn afgestemd op de leeftijdsgroep van de leerlingen. 1e. Zakgeld Leerlingen vergelijken hun eigen situatie met de situatie van leeftijdsgenoten via de website van het Nibud. Ook wordt duidelijk dat de hoogte van zakgeld niet zomaar te vergelijken is. De een moet er meer van betalen dan de ander. 1f. Vergoedingen Leerlingen geven aan of ze bel- en/of kleedgeld ontvangen en bedenken een voordeel en een nadeel van kleedgeld. De uitkomst wordt later op het digibord geprojecteerd. 1g. Loon Leerlingen vullen in of ze een baantje hebben en hoeveel ze daarmee verdienen. De uitkomst wordt later op het digibord geprojecteerd. De vragen kunnen worden beantwoord door de tabel (Bron: Rijksoverheid) goed te lezen. 1h. Rente VMBO krijgt algemene informatie over rente. Havo/VWO berekent rente op rente als je 1000 euro 10 jaar vastzet tegen 3%. Deze som komt voor VMBO terug in de digibordles, terwijl Havo/VWO een andere verdiepende som krijgt. 1i. Natura Leerlingen noemen 3 dingen die zij van hun ouders/verzorgers krijgen. >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 15
1j. Rondkomen Leerlingen geven aan of ze kunnen rondkomen van hun inkomsten. Het resultaat komt terug op het digibord. Ze vullen ook in hoeveel geld ze maandelijks ontvangen uit de verschillende inkomstenbronnen. De waarde in euro van de spullen die ze in natura krijgen, is een schatting. 1k. Afsluiting Snelle leerlingen vullen de test in op de Spaarnavigator (Nibud), http://service.nibud.nl/spaarnavigator/startscherm.aspx. Een andere optie is dat ze kijken op de scholierensite van FNV Jong en een aantal vragen over veiligheid op het werk beantwoorden. >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 16
9. Module 3 Mijn uitgaven 9.1 Leerdoelen De leerlingen weten om welke uitgaven ze niet heen kunnen. De leerlingen kunnen de totale werkelijke kosten van een aankoop berekenen, waarbij de aanschafprijs en bijkomende producten en kosten worden meegenomen. De leerlingen kunnen inschatten of een bepaalde aanbieding echt een voordeel oplevert. De leerlingen kunnen zich laten informeren (in winkels en/of op internet) voordat ze een product kopen. 9.2 Voorbereiding Leerlingen vullen op het werkblad in welke uitgaven zij zelf hebben aan snoep en snacks gedurende een week. Dit wordt nog inzichtelijker als u hen vooraf vraagt om bonnetjes te bewaren. Het werkblad is gemaakt door Stichting WWJB. U vindt de link naar de gratis download in paragraaf 6.4: docentmateriaal. 9.3 Lesinhoud 1a. Introductie 1b. Wat zou je doen met een miljoen? Leerlingen bekijken een fragment van een filmpje en gaat over de vraag: wat zou jij doen met een miljoen? 1c. Soorten uitgaven De verschillende soorten uitgaven worden op een rijtje gezet: incidentele uitgaven, huishoudelijke uitgaven, persoonlijke uitgaven en vaste lasten. Dit onderdeel is gericht op kennisoverdracht. In blad 1d. gaan de leerlingen met deze kennis aan de slag. 1d. Ordenen Leerlingen verwerken de stof van 1c. 1e. Levensbehoeften Op de website van Nibud staat een stukje over prioriteiten stellen. Leerlingen lezen het stuk en geven aan wat bij hen op nummer 1 staat. 1f. Een scooter Leerlingen bekijken een filmpje van het project Uit de min van Humanitas. 1g. Wat kost een scooter? In de Excelsheet worden de kosten van de scooter berekend. Er kan discussie ontstaan over de vraag of het rijbewijs moet worden meegerekend. Als je geen scooter zou rijden, maak je de kosten niet. Dus het zijn wel kosten die vastzitten aan het rijden op een scooter. VMBO-leerlingen berekenen de kosten per maand door de jaarlijkse uitgaven te delen door 12. Havo/VWO werkt in een Excelbestand. Ze vullen een ander bedrag in en bekijken het resultaat op jaarbasis (hoeveel bespaar je?). 1h. De voorwaarden van een abonnement Leerlingen bekijken weer een filmpje van Uit de Min (Humanitas). Wat kan er gebeuren als je de voorwaarden niet goed leest? >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 17
1i. Een mobieltje kopen Leerlingen geven aan wat voor hen belangrijke overwegingen zijn als ze een (andere) telefoon willen hebben. 1j. Bereken je dataverbruik Telefonie en het risico van veel dataverbruik wordt aan de orde gesteld. Steeds meer abonnementen zijn gebaseerd op het dataverbruik en minder op belminuten en SMS bundels. Maar hoeveel data verbruik je eigenlijk maandelijks? En als je over je datalimiet heen gaat, wat zijn dan de kosten? 1k. Een telefoonabonnement kiezen Deze oefening draait om het invullen van gegevens in een vergelijkingsmodule en het interpreteren van de informatie die daaruit komt. 1l. Een gratis mobieltje? Leerlingen komen erachter dat een gratis mobiel niet gratis is. In de eerste plaats omdat een abonnement zonder mobiel goedkoper is dan een abonnement met een gratis mobiel. Sterker nog: je betaalt per saldo meer voor de telefoon dan wanneer je deze los koopt. 1m. Afsluiting Leerlingen die snel klaar zijn, maken een opdracht over *Bliep. >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 18
10. Module 4 Mijn bank 10.1 Leerdoelen De leerlingen weten wat de functie van een bank is. De leerlingen kunnen hun uitgaven controleren. De leerlingen kennen de (financiële) consequenties van rood staan, kopen op afbetaling en een lening afsluiten. De leerlingen zijn op de hoogte van gevaren bij betalen, zoals skimming. 10.2 Voorbereiding Print het werkbladen over skimmen. Deze maken de leerlingen in tweetallen. Eventueel nog een groot exemplaar (A3 of groter) om op te hangen. De slogans om te waarschuwen tegen skimmen kunnen er dan omheen gehangen worden. Extra informatie: Skimmen is een groot probleem. Het kost de banken miljoenen euro s per jaar. Je kunt een geldautomaat die geskimd is, herkennen aan een extra frontje voor de gleuf waar het pasje in moet. Bij de bovenste rij is de linker niet geskimd. Ook is er vaak een camera verborgen. In de middelste rij is de rechter geskimd. Er is een extra frontje en boven het beeldscherm zit een balk waar de camera in zit. Bij de onderste foto is de linker geskimd. Hier is een nieuwe mantel om de automaat gezet, waarin de skimapparatuur zit. Deze vorm van skimmen is moeilijk te herkennen. Ook de EMV-chip (het nieuwe pinnen) blijkt redelijk eenvoudig te skimmen te zijn. Lastig van deze vorm van skimmen is dat deze moeilijker aan de automaat te zien is. 10.3 Lesinhoud 1a. Introductie 1b. Activiteiten van een bank In VMBO les bekijken leerlingen een filmpje over wat een bank doet. In de H/V les zoeken de leerlingen uit welke banken zijn aangesloten bij de NVB en wat zij precies aanbieden. Deze opdracht vraagt wat uitzoekwerk van leerlingen. Via de ledenlijst van de NVB (deze wordt regelmatig aangepast, leerlingen komen er via www.nvb.nl > vereniging > publicaties > ledenlijst) kijken ze op de website van een bank. Het gaat er vooral om dat ze zien wat voor soorten diensten er zijn en dat banken verschillen. 1c. Mijn bankzaken Leerlingen geven aan of ze hun eigen bankrekening en betaalpas hebben. 1d. Betalen Leerlingen geven aan welke vormen van betalen ze gebruiken. Tijdens de digibordles wordt er teruggekomen op de voordelen en de nadelen. Bijgaand achtergrondinformatie: Betaalvorm Voordelen Nadelen Munten/biljetten Altijd duidelijk hoeveel geld je nog hebt. Kan overal gebruikt worden. Kun je eenvoudig kwijtraken. Niet verzekerd. Zwaar. Betaalpas Veilig. Bij verlies kun je de pas snel laten blokkeren, zodat je geen geld kwijt raakt. Moeilijk om overzicht te houden over hoeveel geld je nog hebt. Pincode vergeten. >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 19
Blokkering als je 3 keer een foute pincode hebt ingevuld. ideal Snel. Veilig. Je moet internet beschikbaar hebben. Inloggegevens kunnen kwijtraken. Blokkering als je 3 keer een foute pincode hebt ingevuld. Overboeking Veilig Overboeking duurt vaak 24 uur. Je moet internet beschikbaar hebben. Inloggegevens kunnen kwijtraken. 1e. Overzicht Bijzonder is dat de codes van bank tot bank verschillen. Op het afschrift of op internet is wel altijd een legenda te vinden. Bij het afschrift in het lesmateriaal zijn de codes: AC = Acceptgiro TB = Terugboeking BA = Betaalautomaat MA = Machtiging 1f. Mijn saldo Leerlingen geven aan of zij inzicht hebben in hun bankzaken en of ze gemakkelijk lenen. De uitkomsten komen terug op het digibord en worden vergeleken met landelijke gegevens uit het Nibud Scholierenonderzoek 2012-2013. 1g. Sparen en rente Leerlingen zien dat banken werken met verschillende rentepercentages en begrijpen hoe je bepaalt wat de gunstigste regeling is (niet de hoeveelheid extra geld die je krijgt, die is afhankelijk van je inleg -maar de hoogte van de rente). 1h. Geld lenen kost geld Via de website www.berekenhet.nl zoeken leerlingen uit hoeveel je extra betaalt op een lening van 1300 euro. Hieronder staat het resultaat dat je vindt op de website: Kosten Lening Lening 1.300 Effectieve rente 16 % Looptijd 22 maand Maandbedrag (termijn) 67 Totale kosten 1.474 1i. Filmpje Leerlingen kijken de eerste 7 minuten van een SchoolTV filmpje waarin een man uiteindelijk toch maar geen nieuwe TV koopt. 1j. Afsluiting >>> Ik en Geld Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 20