Bestemmingsplan Wergea-kom

Bestemmingsplan Wergea-kom

Bestemmingsplan Wergea-kom Inhoud: Toelichting + bijlagen Voorschriften + bijlagen Grou/Leeuwarden Plannummer: 025.00.17.35.00 9 juni 2006

.................................................................. Toelichting................................................................... 025.00.17.35.00.toe

Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Ligging en totstandkoming van de ruimtelijke structuur 7 2.1 Aanwijzing tot beschermd dorpsgezicht 7 2.2 Ligging 7 2.3 Bodem en landschap 7 2.4 Ontstaansgeschiedenis en ontwikkeling 8 2.5 Huidige ruimtelijke structuur van het beschermde dorpsgezicht 12 2.6 Te beschermen waarden 15 3 Sociaal-geografische schets 17 3.1 Bevolking 17 3.2 Werkgelegenheid en beroepsbevolking 18 3.3 Voorzieningen 20 3.4 Verkeer 21 4 Beleidskader 23 4.1 Provinciaal en regionaal beleid 23 4.2 Gemeentelijk beleid 27 4.3 Staande Mastroute 34 5 Milieu 37 5.1 Wegverkeerslawaai 37 5.2 Industrielawaai terrein voormalige zuivelfabriek 38 5.3 Hinder bedrijven 38 5.3.1 Bedrijven op en om het voormalige Fricoterrein 38 5.3.2 Overige bedrijven 40 5.4 Externe veiligheid 40 5.5 Luchtkwaliteit 42 5.6 Ecologie 45 5.7 Archeologie 45 5.8 Water 48 6 Beleid 49 6.1 Functioneel beleid 49 6.2 Dorpsvernieuwing 53 7 Toelichting op de voorschriften 57 7.1 Algemeen 57 7.2 Plansystematiek 60 7.3 Afstemming op andere wetten en verordeningen 65................................................................... 025.00.17.35.00.toe

8 Overleg en inspraak 69 8.1 Overleg 69 8.2 Inspraak 77 Bijlagen................................................................... 025.00.17.35.00.toe

1 Inleiding Het dorpshart van Wergea is op 28 maart 1991 aangewezen als beschermd dorpsgezicht in de zin van de Monumentenwet. Met het oog op deze aanwijzing is het verplicht een juridisch plan op te stellen gericht op behoud van de te beschermen waarden. Daarnaast vinden in de komende jaren ingrijpende ontwikkelingen plaats. Deze ontwikkelingen hebben te maken met: - de ligging van Wergea aan de Staande Mast route; de geprojecteerde alternatieve route voor de pleziervaart van Zuidwest-Friesland richting Leeuwarden en verder richting Lauwersmeergebied; - de ligging van Wergea in het Stadsgewest Leeuwarden in het kader waarvan extra mogelijkheden voor woningbouw worden geboden. De aanleg van de nieuwe vaarroute biedt daarbij de gelegenheid deze nieuwe woongebieden een directe verbinding te geven met open vaarwater. In de structuurvisie Wergea, van 15 juni 1995 is onderzoek gedaan naar alternatieven voor de vaarroute voor het dorp, naar woningbouwmogelijkheden in samenhang daarmee en naar nieuwe invulmogelijkheden voor het terrein van Friesland Frico-Domo, welk bedrijf in 1994 uit Wergea vertrokken is. De alternatieve vaarverbinding, gericht op de pleziervaart, is onderdeel van de Beleidsvisie Recreatie Toervaart Nederland 2000. Belangrijk uitgangspunt in deze visie is het maken van goede vaarverbindingen door geheel Nederland voor de recreatievaart, waarin beroepsvaart en pleziervaart zoveel mogelijk gescheiden zijn. Binnen de gemeente Boarnsterhim loopt de Staande Mastroute van Akkrum, via Grou en Wergea naar de gemeente Leeuwarden. Door verbreding en verdieping van de vaarwegen en de aanpassing van bruggen, vormt de Staande Mastroute voor recreatievaartuigen een goed alternatief voor het Prinses Margrietkanaal. De Wergeasterfeart is onderdeel van de Staande Mastroute. Vanwege de geringe breedte van de Wergeasterfeart door Wergea is het noodzakelijk een omleiding te maken rond Wergea. De omleiding van de Staande Mastroute is onderwerp van studie. In eerste instantie is er in 1998 besloten om het omleidingtracé aan de oostkant van Wergea te realiseren. Dit heeft geresulteerd in de opstelling van het Bestemmingsplan Staande Mastroute, vastgesteld door de gemeenteraad van Boarnsterhim op 19 februari 2002, goedgekeurd door Gedeputeerde Staten op 8 oktober 2002. Bij besluit van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State van 025.00.17.35.00.toe 3

5 november 2003 zijn de beroepen tegen het bestemmingsplan nietontvankelijk dan wel ongegrond verklaard. De uitvoering van de oostelijke variant stuitte echter op problemen onder andere in verband met grondeigendommen. Daarnaast was tengevolge van een bedrijfsbeëindiging de westelijke variant haalbaar geworden. Daardoor is de westelijke omleiding als optie weer in beeld gekomen. Voor de tracékeuze zijn drie mogelijke omleidingtracés: oost, west- lange route, west- korte route onderzocht. Inmiddels is besloten dat de west- lange route het uiteindelijke tracé wordt. De omleiding van het tracé rond Wergea is onder meer onderdeel geweest van de in 1995 opgestelde Structuurvisie Wergea en daarna integraal overgenomen in het ontwerp-structuurplan Boarnsterhim (1998). Dit bestemmingsplan wordt aan de oostzijde begrensd door het in 2002 vastgestelde bestemmingsplan voor de Staande Mastroute; het oostelijke tracé. Besloten is om de juridische regelingen voor Wergea in twee delen te splitsen: - de te realiseren woongebieden aan de westkant van Wergea (bestemmingsplan Wergea-West); - het deel van het dorp dat de status heeft van beschermd dorpsgezicht, voor zover dit nog niet is voorzien van een passende beschermende regeling, alsmede de overige delen van het dorp. Het voorliggende plan betreft de oude dorpskom en de bestaande buurten aan de west- en zuidkant van het dorp, alsook het bestaande bedrijfsterrein aan de noordkant van het dorp en het agrarisch gebied aan de oostkant van het dorp. Het plangebied is aangegeven op de hierbij horende kaart. Daarop zijn ook de overige bestemmingsplannen die momenteel in voorbereiding zijn, weergegeven. Het bestemmingsplan Wergea-kom vormt een (gedeeltelijke) herziening van de navolgende vigerende plannen: - Uitbreidingsplan in onderdelen Kern Warga, vastgesteld door de gemeenteraad op 28 maart 1957 en goedgekeurd door Gedeputeerde Staten op 14 oktober 1957 (bestaande woonbuurt tussen H.J. Kooistrawei en Wergeasterfeart); - Herziening plan in onderdelen Kern Warga, vastgesteld op 27 april 1965 en goedgekeurd op 12 november 1965 (sportvelden en Hillebuorren); 025.00.17.35.00.toe 4

- Uitbreidingsplan in Hoofdzaak van de voormalige gemeente Idaarderadeel, vastgesteld op 27 april 1965 en goedgekeurd op 26 april 1966 (landelijk gebied); - Bestemmingsplan Warga-Oost, vastgesteld op 12 november 1974, goedgekeurd op 3 december 1979 (bestaande woonbuurt tussen H. J. Kooistrawei en Foudering); - Bestemmingsplan Bedrijfsterrein Wartensterdyk, vastgesteld op 16 januari 1979 en goedgekeurd op 31 augustus 1979; - Bestemmingsplan Lyts Sinia, vastgesteld en goedgekeurd in 1990 (woonwijk zuidoostzijde); - Bestemmingsplan Staande Mastroute Voormalig tracé Wergea- Oost, thans nog in procedure. Voor een groot deel van het historisch dorpsgebied geldt momenteel geen enkel bestemmingsplan. Voorgeschiedenis Voor Wergea is reeds een juridisch dorpsvernieuwingsplan in procedure gebracht (voorontwerp-dorpsvernieuwingplan december 1991). Dit plan stoelde onder meer op de beleidsnota ruimtelijke ordening Wergea uit 1988 en de nota van aanpak dorpsvernieuwing uit 1990. De procedure rond dit plan is echter nooit afgerond. Dit vanwege een aantal redenen: - de mogelijke aanleg van een nieuwe vaarroute om het dorp, waardoor de uitgangspunten van het plan volledig veranderden; - de sluiting van de zuivelfabriek, waardoor de milieu-randvoorwaarden voor het plan volledig zijn gewijzigd, en de plannen voor ontwikkeling van een bedrijfsterrein in een ander licht kwamen te staan; - de gewijzigde inzichten omtrent aard en omvang van de woningbouw bij Wergea. Inmiddels is de dorpsvernieuwing afgerond, dan wel zijn de voorstellen op basis van voortschrijdend inzicht achterhaald. In paragraaf 6.2 wordt hier nader op ingegaan. De gemeente heeft er voor gekozen om voor de dorpskom een bestemmingsplan op te stellen in plaats van een dorpsvernieuwingsplan. Voor dit plan wordt een nieuwe procedure doorlopen. 025.00.17.35.00.toe 5

2 Ligging en totstandkoming van de ruimtelijke structuur 2.1 Aanwijzing tot beschermd dorpsgezicht Op 28 maart 1991 is de kom van Wergea aangewezen als beschermd dorpsgezicht. De aanwijzing gaat vergezeld van een kaart met begrenzing van het aangewezen gebied en de toelichting bij het besluit tot aanwijzing. De tekst van de toelichting op het besluit tot aanwijzing is als bijlage opgenomen bij de voorschriften. In de navolgende beschrijving is mede gebruik gemaakt van de aanwijzingsstukken. 2.2 Ligging Wergea ligt in het noorden van de gemeente Boarnsterhim op 8 km afstand van Leeuwarden, en op ca 10 km van Grou. De belangrijkste ontsluitingsweg leidt naar het noorden en sluit aan op de weg Leeuwarden-Drachten (N31). Daarnaast is de ontsluiting naar het zuiden richting Grou van belang. Wergea is ontstaan als terpdorp op de kruising van waterwegen. De vaarroutes van Leeuwarden naar Grou (Wergeasterfeart) en via Warten naar Groningen (de Foudering) waren van belang voor de ontwikkeling van Wergea. Nu hebben de vaarwegen vooral een recreatieve functie. 2.3 Bodem en landschap Wergea ligt in het gebied van wat men noemt het "oude land". Dit "oude land" vormt het overgangsgebied tussen de zware klei aan de westzijde en het veen aan de oostzijde. De bodem van het "oude land" bestaat uit zware klei met een tussenlaag van moerige grond, die in dikte afneemt van oost naar west. Ten noorden en zuiden van Wergea komen droogmakerijen voor. Aan de zuidkant is dit de Greate Wergeastermarpolder, aan de noordkant de Himpensermarpolder. Het gebied rondom Wergea bestaat voornamelijk uit grasland. Het verkavelingspatroon is bepaald door de bodem, geomorfologie en tijdstip van occupatie. Direct rond Wergea, het "oude land", is een onregelmatige blokverkaveling aanwezig. De wegen hebben een kronkelig verloop. Richting het veengebied komt een strookvormige verkaveling voor. Ten westen van Wergea en in de droogmakerijen is een rationele blokverkaveling toegepast, en heeft ook het wegenpatroon een rechtlijnig karakter. 025.00.17.35.00.toe 7

Het gebied kent weinig verschillen in hoogte. De terpen die er aanvankelijk gelegen hebben zijn veelal afgegraven. De in de omgeving verspreid voorkomende boerderijen liggen als puntvormige verdichtingen in het overigens open land. 2.4 Ontstaansgeschiedenis en ontwikkeling Naar men aanneemt heeft in de omgeving van Wergea vanaf ongeveer 600 voor Christus bewoning plaatsgevonden. Perioden van overstromingen wisselden af met perioden van droogvallen van het gebied. Er werden terpen opgeworpen, bestaande uit kwelderzoden en mest, ten behoeve van het wonen, de stalling van het vee en voor de verbouw van gewassen. Tussen 300 en 800 na Christus is naar alle waarschijnlijkheid geen bewoning mogelijk geweest ten gevolge van het sterk oprukkende zeewater. Vanaf 800 na Christus werd het gebied opnieuw in gebruik genomen, nieuwe terpen werden opgeworpen en oude werden opgehoogd om zich te beschermen tegen de nog steeds optredende overstromingen. In deze periode werd het gebied rondom de terpen verkaveld. Tussen 1100 en 1200 begonnen de Middelzee en het Djip, waar de Foudering een onderdeel van was, geleidelijk aan dicht te slibben. Het water dat afkomstig was van de zandgebieden kon ten gevolge daarvan niet worden afgevoerd. Dit water bleef met name in petten en veenkuilen staan. Waar de wind vat kreeg op het water ontstonden de Himpensermar en het Greate Wergeastermar. Als gevolg van het dichtslibben van de Middelzee en het Djip waren Leeuwarden en Grou niet meer bereikbaar over het water. Om die reden ging men over tot het graven van de Wergeasterfeart, een verbinding die vanaf het Himpensermar naar het Wergeastermar liep. Wergea is ontstaan op een terp van vermoedelijk agrarische oorsprong. De terp is, blijkens oud kaartmateriaal, klein en heeft een eenvoudige structuur die bestaat uit een nagenoeg vierkante kerkenring. Rond 1150 is op de terp een tufstenen kerkje gebouwd. In deze periode is ook een begin gemaakt met de aanleg van dijken. In de directe omgeving van Wergea wordt een dijk aangelegd van Wergea naar Goutum en van Wergea naar Angwier. Rond 1300 is een gesloten dijkenstelsel gerealiseerd waardoor het gevaar voor overstroming sterk is verminderd. Op de terp van "Werrega" werden de eerste stenen huizen gebouwd. Vanaf 1470 breidde het inwonertal uit door de komst van boerenfamilies uit "het lage midden", welke door overstromingen gedwongen waren te verhuizen. Vermoedelijk kwam in de 16e en 17e eeuw de lintbebouwing langs de Wergeasterfeart en de Foudering tot stand. Deze bebouwing hing, 025.00.17.35.00.toe 8

naar men aanneemt, samen met het toenemende scheepvaartverkeer aan het eind van de 16de en in de 17de eeuw. De Wergeasterfeart was één van de belangrijkste noord-zuidverbindingen, terwijl de Foudering van regionaal belang was. De bebouwing had naast een woonfunctie een op de scheepvaart gerichte handels- en nijverheidsfunctie. De meeste bebouwing is langs de Wergeasterfeart opgericht en heeft in het gebied ten zuiden van de terp tot aan de Foudering aan beide zijden van de vaart plaatsgevonden. Ook aan de noordzijde van de Foudering zijn in deze periode woningen gebouwd. Bebouwing is voornamelijk op het water gericht. Op kaart 1 is de situatie zoals deze in 1718 in Wergea bestond weergegeven. Hierbij valt op dat de gebouwen die zich rond de oude pastorietuin van de Hervormde Kerk langs de Wergeasterfeart en de Foudering bevinden met hun achterzijde naar het water zijn gericht, terwijl de gebouwen aan de overzijde van de Wergeasterfeart met hun voorzijde naar het water staan. Waarschijnlijk hangt dit samen met de aanwezigheid van paden langs de pastorietuin, waarlangs de bebouwing heeft plaatsgevonden. Aan de overzijde bestond geen binding met het oorspronkelijke nederzettingspatroon en is de bebouwing op het water gericht. Opvallend is dat het gebied tussen de terp en de Wergeasterfeart niet was bebouwd, evenals de pastorietuin. De verbindingen over land speelden in deze periode een ondergeschikte rol. De weg die de Wergeasterfeart ter plaatse van de terp via een brug kruist vormt slechts een doodlopende weg richting Warstiens. Er was echter wel een weg naar Leeuwarden die via de terp van de stins "Groot Palma" loopt. Op de eerste gedetailleerde plattegrond van het dorp, het rond 1825 getekende kadastrale minuutplan (zie kaart 2), is de structuur nauwelijks gewijzigd. Er heeft met name een verdichting van de lintbebouwing plaatsgevonden. De activiteiten die plaatsvonden in Wergea betroffen met name de handel in agrarische producten: melk, boter, kaas en granen. In samenhang met deze op de landbouw gerichte activiteiten zijn in deze periode een olie- en een roggemolen gebouwd. In de loop van de 19e eeuw neemt de nijverheid verder toe. Er komen twee oliemolens bij, ten noorden van het dorp vestigt zich een scheepswerf en in 1886 wordt een coöperatieve melkfabriek opgericht. Ook het vervoer van vee over water werd een belangrijke 025.00.17.35.00.toe 9

025.00.17.35.00.toe 10

025.00.17.35.00.toe 11

factor van bedrijvigheid. In deze eeuw verwerft Wergea zich bekendheid door de aanwezige schaatsindustrie. Rond 1860 werd de terp geheel afgegraven. In deze periode is ook de kerk afgebroken en vervangen door een nieuwe Nederlands Hervormde Kerk enigszins excentrisch binnen de kerkring. De verplaatsing hangt samen met de aanleg van de doorgaande weg naar Warten en Drachten. Rond de eeuwwisseling van de vorige eeuw komt langs de kerk bebouwing tot ontwikkeling in de vorm van kleine vrijgelegen woonhuizen aan de Kerkbuurt. Aan het einde van de 19e eeuw is een Rooms Katholieke Kerk gebouwd aan de zuidzijde van deze weg, even buiten het dorp. Ook langs de reeds bestaande Leeuwarderweg kwam woningbouw op gang. In de eerste helft van de 20 e eeuw nam het belang van de scheepvaart af. Hierdoor verdween een aantal bedrijven in de nijverheid, waaronder de schaatsindustrie. De molens werden alle 4 afgebroken. De belangrijkste verandering in de dorpsstructuur in de vooroorlogse periode was voor het overige de woningbouw aan de Nieuweweg, aan de oostkant van de pastorietuin. Een structurele wijziging heeft in de jaren '50 van de 20 e eeuw plaatsgevonden in de vorm van de aanleg van de nieuwe Leeuwarderweg, in het verlengde van de reeds bestaande weg naar Warten en Drachten. In de periode daarna nam het aantal forenzen toe. Deze richtten zich vooral op Leeuwarden. Woonwijken ontwikkelen zich ten westen en ten zuidoosten van het dorp. Het toeristisch gebruik van de vaarroute door het dorp nam sterk toe en de bedrijvigheid (met name de zuivelfabriek) breidde flink uit. In het recente verleden vormde de sluiting van deze fabriek een sterke slag voor de werkgelegenheid in het dorp. Ondanks de structurele veranderingen die het dorp in zijn totaliteit doormaakte in de naoorlogse periode bleven de veranderingen in het oude dorpshart beperkt. De gave historische-ruimtelijke structuur en het bebouwingsbeeld zijn aanleiding geweest voor de aanwijzing van het dorpshart tot beschermd dorpsgezicht. 2.5 Huidige ruimtelijke structuur van het beschermde dorpsgezicht Uit de ontstaansgeschiedenis van Wergea komt naar voren dat de karakteristiek van het dorp wordt bepaald door het samenspel van water, bebouwing, groen, wegen en het omringende open weidelandschap. De belangrijkste elementen binnen de structuur zijn het water 025.00.17.35.00.toe 12

en de terp met de daarmee samenhangende bebouwingsstructuur en de pastorietuin. Ter plaatse van de oudste nederzettingstructuur is de bebouwing afgekeerd van het water. De bebouwingsstructuur van de Grote Buren en de Gele Eker omsluiten de pastorietuin. Deze bebouwingsstructuur is niet aaneengesloten, waardoor de tuin nog te zien is vanuit deze paden. De tuin zelf heeft door de vele bomen een besloten karakter. Op de hoek van de Grote Buren en de Gele Eker is een bijzondere steenachtige besloten ruimte aanwezig die aan drie zijden wordt omgeven met bebouwing en aan de westkant een verbinding heeft met het water. De Wergeasterfeart loopt in noord-zuid richting door het dorp en heeft plaatselijk een gebogen verloop. Langs de vaart is het grootste deel van de oude karakteristieke bebouwing geconcentreerd. De bebouwing langs de Foudering behoort daar ook toe. De bebouwing is hier in het algemeen kleinschalig van karakter. Ze bestaat uit individuele panden, die vrijwel een aaneengesloten front vormen. Aan de westzijde van de Wergeasterfeart is de bebouwing met de voorzijde naar het water gericht. Aan de oostzijde van de Wergeasterfeart zijn de woningen met de achterkant naar het water gericht. Door een grillig verloop van de achtergevelrooilijn heeft de open ruimte van de vaart een wisselende maat. Tussen de Wergeasterfeart en de voormalige terp bevindt zich geen bebouwing. Deze open ruimte vormt tezamen met de open ruimte rond de kerk een contrast met de besloten lintbebouwing in de omgeving. Bomen vormen op waardevolle wijze een aanvulling van de directe overgang van openbare ruimte naar het water. In dit gedeelte en bij de Kleine Buren is sprake van een betonnen walmuur; elders is sprake van groene oevers met een eenvoudige houten beschoeiing. Bijzonder is het profiel bij de Hilleburen en de Nieuwe Hoek. Hier heeft bebouwing aan één zijde van de vaart plaatsgevonden. Tussen de huizen en de verharding liggen stoepen of ondiepe tuinen. De oever bestaat uit een groen talud met soms nog overtuinen welke door hagen of hekwerken worden omzoomd (met name bij de Nieuwe Hoek, incidenteel ook bij de Hilleburen). Bij de Hilleburen zijn veel steigers ten behoeve van de recreatievaart aanwezig en wordt het beloop van het water door boombeplanting ondersteund. Er bestaat thans uitzicht over het aangrenzende open weidelandschap aan de westkant van het dorp. Echter aan deze zijde van het dorp is de nieuwe woonwijk Wergea West voorzien. Hoewel in het stedenbouwkundig ontwerp rekening gehouden wordt met de relatie tot het dorp, zal het uitzicht aan de westzijde minder open zijn in de toekomst. Bij de Nieuwe Hoek is de smalle maatvoering van de 025.00.17.35.00.toe 13

verharding in combinatie met de verspringingen in de rooilijn kenmerkend voor het straatbeeld. De belangrijkste verkeersader wordt gevormd door de Nieuwe Leeuwarderweg en de Kerkbuurt, die in elkaars verlengde liggen en de verbinding met Leeuwarden, Warten en Drachten tot stand brengen. De Kerkbuurt is een rechte weg, waarlangs zich individuele woningen uit de laat 19e en begin 20ste eeuw bevinden. De Nieuwe Leeuwarderweg is breder en de woningen bevinden zich verder van de weg. Hieruit blijkt de latere aanleg van deze weg en de bebouwing. De openheid van de Nieuwe Leeuwarderweg contrasteert met de beslotenheid van de historische bebouwingsstructuur. Het bebouwingsbeeld in het beschermde dorpsgezicht wordt grotendeels bepaald door bebouwing in één bouwlaag met kap (veelal een schild- of zadelkap). De gevelindeling wordt veelal bepaald door verticaal gerichte gevelopeningen, terwijl in hoofdzaak gebouwd is in gebakken materiaal. Op enkele plekken is bijzondere bebouwing aanwezig. Hiertoe behoren de voormalige Nederlands Hervormde Kerk, de voormalige Doopsgezinde kerk en de café-bebouwing ten noorden van de kerk. De bebouwing is verdeeld in een aantal categorieën: - Beeldbepalende panden; dit zijn panden die zowel qua situering en bouwvorm (goothoogte, bouwhoogte en dakvorm) als qua detaillering (materiaalgebruik en gevelindeling) bepalend zijn voor het historische straatbeeld (structureel en architectonisch waardevol); - Beeldondersteunende panden; dit zijn panden die wat betreft hun situering en bouwvorm bepalend zijn voor het historische straatbeeld, een of meer onderdelen van de detaillering (bijvoorbeeld een sterk vergroot raam) sluiten niet aan bij het historische karakter (structureel waardevol); - Neutrale panden; dit zijn panden die wat betreft hun bouwvorm en detaillering weliswaar afwijken van het historische beeld, maar die in deze geen verstorende invloed hebben. Met andere woorden ze zijn ondergeschikt in het totale beeld; - Verstorende panden; dit zijn panden die door hun bouwvorm en detaillering een verstorende uitstraling hebben op hun omgeving. De indeling van de bebouwing is weergegeven op de hierbij horende kaart. Het beleid ten aanzien van de genoemde categorieën is weergegeven in het beleidshoofdstuk. 025.00.17.35.00.toe 14

2.6 Te beschermen waarden In samenvattende zin zijn de volgende kenmerken van het beschermde dorpsgezicht essentieel: - het beloop van water, wegen en paden en de daarop georiënteerde bebouwingsstructuur; - de open ruimten in de omgeving van de NH kerk (welke zich uitstrekt tot het water) en de pastorietuin; - de hoogteverschillen in de omgeving van de NH kerk; - de situering van bebouwingswanden (met name voorgevelrooilijnen en ter plekke van de Grote Buren ook achtergevelrooilijnen); - de indeling van straatprofielen; - Nieuwe Hoek, smalle verhardingsbreedte (vrijwel) direct grenzend aan de gevels, overtuinen met hagen en lage hekwerken en houten oeverbeschoeiingen op de overgangen naar het water; - Grote Buren, verharding (vrijwel) direct grenzend aan de gevels, plaatselijk stoepen of smal trottoir; - Kleine Buren, verharding direct grenzend aan de gevels, kade op de overgang naar het water; - Hilleburen, smalle verhardingsbreedte (vrijwel) direct grenzend aan de gevels, (restanten van) overtuinen en houten oeverbeschoeiingen op de overgangen naar het water; - de opgaande beplanting ten westen van de NH kerk, in de pastorietuin en verspreid langs de Hilleburen; - de strakke overgangen naar het water ter plekke van de Kleine Buren en ten westen van de NH kerk, de meer informele overgangen bij de overige oevers; - het kleinschalige bebouwingspatroon met overwegend individuele panden met (zadel- of schild) kap en een overwegend verticale geleding van de gevel en een aantal bijzondere, meer grootschalige panden; - de bouwvorm en detaillering van beeldbepalende panden; - de bouwvorm van beeldondersteunende panden. 025.00.17.35.00.toe 15

025.00.17.35.00.toe 16

3 Sociaal-geografische schets 3.1 Bevolking Inwonertal Het inwonertal van de gemeente Boarnsterhim is in de periode 1992-2003 toegenomen. Voor Wergea geldt een daling van het inwonertal. De bevolking van Boarnsterhim is gemiddeld met 104 personen per jaar toegenomen. Het inwonertal van Wergea daalde met gemiddeld 9 personen per jaar. Tabel 1: Bevolkingsaantallen, woningvoorraad en gemiddelde woningbezetting in Wergea en Boarnsterhim (1992-2003) Jaar Bevolkingsaantallen Woningvoorraad Gemiddelde woningbezetting 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Wergea Boarnsterhim Wergea Boarnsterhim Wergea Boarnsterhim 1.757 1.783 1.786 1.767 1.754 1.748 1.720 1.711 1.709 1.695 1.669 1.638 17.691 17.785 17.806 17.847 17.914 18.044 18.087 18.104 18.268 18.591 18.736 18.993 664 681 681 699 698 700 701 700 700 700 700 700 6.996 7.057 7.083 7.181 7.269 7.354 7.390 7.438 7.494 7.595 7.698 7.767 2,65 2,62 2,62 2,53 2,51 2.49 2,45 2,44 2,44 2,42 2,38 2,34 Bron: Overzicht van het aantal inwoners en de woningvoorraad per dorpsgebied in de provincie Fryslân 2,53 2,52 2,51 2,48 2,46 2,45 2,45 2,43 2,44 2,45 2,43 2,45 Woningvoorraad In Wergea is de afgelopen jaren de woningbouw gestagneerd. De woningvoorraad is sinds 1995 nog nauwelijks toegenomen. Het aantal woningen in Wergea bedraagt gedurende de afgelopen jaren constant rond de 700. Om weer woningbouw in het dorp mogelijk te maken, moet het aan het onderhavige plangebied aangrenzende bestemmingsplan Wergea-West voorzien in een planologische regeling. De woningvoorraad van de gemeente Boarnsterhim is, met betrekking tot de groei in de periode tussen 1992-2000, wat achter gebleven vergeleken met de omliggende gemeenten. De gemiddelde jaarlijkse toename van het aantal woningen in de gemeente bedroeg 70 woningen. Wergea heeft 9% van de woningen van Boarnsterhim binnen haar grenzen. Woningbezetting De gemiddelde woningbezetting is in de periode 1992-2003 sterk gedaald in Wergea (van 2,65 in 1992 naar 2,34 in 2003). Het verschijnsel komt overeen met de algemene provinciale en landelijke tendens van gezinsverdunning. De gemiddelde woningbezetting in 025.00.17.35.00.toe 17

Wergea is lager dan het gemiddelde cijfer van de gemeente in zijn geheel. Woningbezit Het eigen woningbezit ligt in de gemeente Boarnsterhim iets hoger dan het landelijk gemiddelde, namelijk 59% in de gemeente tegen ongeveer 54% in het Nederlandse gemiddelde. Het woningbezit is lager dan het provinciaal gemiddelde van 64%.Een groot deel van de in de gemeente aanwezige koopwoningen is oud. Circa 45% van de koopwoningenvoorraad dateert van voor 1945 (Bron: CBS). Verwacht wordt dat de bevolkingssamenstelling in de komende periode zal wijzigen. De gemiddelde woningbezetting zal afnemen terwijl het aantal oudere huishoudens zal toenemen. De samenstelling van de woningvoorraad kan in de toekomst een probleem opleveren. Nieuwe inwoners uit het stadsgewest vragen kwalitatief hoogwaardige woningen, en ook ouderen stellen specifieke eisen aan de huisvesting. Geconstateerd kan worden dat de nadruk in de huidige woningvoorraad ligt op eenvoudige eengezinswoningen. 3.2 Werkgelegenheid en beroepsbevolking In de jaren negentig is door de afname van het aantal werknemers in de zuivelfabriek de werkgelegenheid in de sector industrie afgenomen, zo blijkt uit tabel 2. Tot 1993 was de zuivelfabriek goed voor een kwart van de werkgelegenheid in het dorp. De sluiting van de fabriek betekende vanzelfsprekend een fors verlies. De sluiting van de fabriek betekende tevens dat gerelateerde bedrijven, zoals vervoersbedrijven uiteindelijk ook het dorp hebben verlaten. Na de sluiting van de zuivelfabriek is gedurende een aantal jaren het aantal werkenden afgenomen. Het is bemoedigend dat inmiddels nieuwe bedrijven zijn gevestigd in het complex van de voormalige zuivelfabriek. De laatste jaren is weer sprake van een geleidelijke toename van het aantal werkenden in het dorp. Met name in de overige dienstverlening en in handel en reparatie heeft een toename van het aantal werken plaatsgevonden. Bij de werkgelegenheid in de handel en reparatie moet echter worden dat in de afgelopen jaren sprake is van schommelingen. Ondanks het lichte herstel, is blijvende aandacht voor bedrijfsontwikkeling noodzakelijk. 025.00.17.35.00.toe 18

Tabel 2: Ontwikkeling van het aantal werkzame personen in Wergea in de periode 1980-1994 SECTOR 1980 1984 1988 1991 1994 1995 * Landbouw Industrie en nijverheid Diensten 72 356 105 61 359 109 47 395 96 55 332 103 40 209 109 ca 40 ca 100 ca 100 TOTAAL 533 529 529 490 358 ca 240 * prognose Tabel 3: Ontwikkeling van het aantal werkzame personen in Wergea in de periode 1996-2003 (Fulltime medewerkers >15 uur per week) Sector 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Landbouw en visserij 43 42 43 55 53 58 51 57 Industrie en winning van delfstoffen 9 31 27 33 32 32 16 15 Bouwnijverheid 18 17 24 23 25 24 26 32 Handel en reparatie 54 57 65 74 62 66 66 75 Horeca 11 11 10 11 16 16 16 16 Vervoer, opslag en communicatie 43 6 6 10 12 13 11 9 Financiële instellingen 5 5 5 5 4 3 3 4 Zakelijke dienstverlening 3 3 33 33 22 23 26 20 Onderwijs 11 11 10 10 13 14 13 16 Gezondheids- en welzijnszorg 9 9 8 8 8 11 11 17 Overige dienstverlening 4 3 2 4 6 8 10 13 Totaal 210 195 233 266 253 268 249 274 Bron: provincie Fryslân In het plangebied zijn verspreid over het dorp de volgende bedrijven aanwezig: - 4 agrarische bedrijven; Wartensterdyk 6, Leeuwarderweg 40, 42 en 64; - landbouwmechanisatiebedrijf, Wartensterdyk 2; - agriservice bedrijf, Leeuwarderweg 46; - autobedrijf, Wartensterdyk 2a; - opslag ten behoeve van landbouwmechanisatie, Kerkbuurt 6; - garage met tankstation, Nieuwe Leeuwarderweg 1; - bouwbedrijf, Leeuwarderweg 53; - jachtwerf met winkel in watersportartikelen, Nieuwe Hoek 17; - garage bedrijf, Leeuwarderweg 52a; - opslag ten behoeve van bouwbedrijf, Hillebuorren 30. Daarnaast zijn geconcentreerd op en rondom het voormalige Fricoterrein, de volgende bedrijven aanwezig: 025.00.17.35.00.toe 19