Mededeling B&W Raadsvergadering : 08 september 2005 Agendapunt : 080905-05A5 Onderwerp : Armoedebeleid Toelichting Aanleiding De Provincie Noord-Brabant heeft op 13 juni 2005 een brief met een rapport betreffende armoedebeleid toegestuurd aan de gemeenten in haar provincie. In dit rapport is in beeld gebracht wat de provincie kan doen om de positie van inwoners met een minimuminkomen te verbeteren. Daarnaast worden knelpunten aangegeven binnen het gemeentelijk beleid. In deze mededeling geven wij aan hoe het Haarense beleid inzake armoedebestrijding eruit ziet en op welke punten nog verbetering mogelijk is. Samenvatting provinciale onderzoek armoede in Brabant 1. Definitie van armoede: huishoudens waarvan de financiële middelen zo beperkt zijn dat zij materieel, cultureel en sociaal uitgesloten zijn van de minimaal aanvaardbare levenspatronen in Nederland dan wel Brabant. Om de omvang van de armoede vast te stellen, werken overheidsinstanties en instanties op het gebied van sociale zekerheid met twee inkomensgrenzen: de lage inkomensgrens wordt afgeleid van het besteedbare inkomen ofwel de koopkracht en het sociaal minimum wordt afgeleid van het wettelijk bestaansminimum en bedraagt 105 % van de bijstandsnorm. Deze grens ligt lager dan de lage-inkomensgrens omdat de ontwikkeling van de bijstandsuitkering meestal achterblijft bij de inflatie. Deze grens zegt dus minder over de koopkracht van de burgers dan het lage inkomen dat doet. 1 Voor een uitgebreide samenvatting wordt verwezen naar het statenvoorstel hoofdstuk 2
In onderstaande tabel wordt aangegeven hoeveel huishoudens in Brabant en Haaren een laag besteedbaar inkomen hebben en hoeveel een sociaal minimum. laag besteedbaar inkomen laag besteedbaar inkomen langer dan 4 jaar inkomen tot 105 % bijstandsnorm Brabant 11,0 4,8 8,0 2,6 Haaren 8,2 Niet bekend 6,1 2,1 inkomen tot 105 % bijstandsnorm langer dan 4 jaar De volgende tabel geeft aan om wat voor soort huishoudens het gaat binnen onze gemeente. Haaren Huishoudens met een laag inkomen Huishoudens met een inkomen tot.. % bijstandsnorm 2002 105% 115% 125% Zelfstandigen 120 99 111 125 14 Werknemers 70 37 56 81 3 Bijstand/werkloos 56 49 56 61 21 Arbeidsongeschikt 21 12 20 25 4 Pensioenontvanger 136 103 197 279 61 Niet ingedeeld 7 5 6 6 0 Totaal 410 305 447 576 104 Inkomen langer dan 4 jaar tot 105 % bijstandsnorm In dit onderzoek is alleen onderzocht hoe de inkomenssituatie is. De vermogenspositie blijft buiten beschouwing. Denkbaar is dat men een laag inkomen heeft, maar dat men wel vermogen heeft in de vorm van spaargeld, lijfrente of eigen woning. Niet alle een laag inkomen komen in een problematische armoedesituatie terecht. Extra risico lopen: Eenoudergezinnen en alleenverdieners met een laag inkomen met minderjarige kinderen Uitkeringsgerechtigden Chronisch zieken en mensen in woonvoorzieningen die alleen zakgeld ontvangen Zorgbehoevende ouderen met een laag inkomen Niet-westerse allochtonen Kleine zelfstandigen met een laag inkomen De Wet werk en bijstand legt een voorname taak bij gemeenten. Het gaat om reïntegratie van uitkeringsgerechtigden en daarnaast om inkomensondersteuning. Bij die laatste taak kan de gemeente o.a. in het kader van bijzondere bijstand aan mensen met een laag inkomen een individuele bijdrage verstrekken, bijvoorbeeld in de vorm van een bijdrage in de kosten van maatschappelijke participatie, schoolkosten, aanvullende ziektekostenverzekeringen enz. Daarnaast kan de gemeente kwijtscheldingsregelingen treffen. In de tweede plaats is de gemeente door de Welzijnswet verantwoordelijk voor een breed aanbod van welzijnsvoorzieningen dat erop gericht is sociale uitsluiting te voorkomen en te bestrijden. Provincies hebben geen wettelijke taak op het gebied van armoedebestrijding. Er kunnen echter wel een aantal beleidsterreinen worden genoemd die een relatie hebben met het thema armoede. Dit betreft: Verkeer en vervoer Arbeidsmarktbeleid Sociaal beleid, zorg en cultuur Volksgezondheid Ouderen Jeugd Educatie en welzijn Ruimtelijke ordening
Revitalisering landelijk gebied Wonen Overige Naar aanleiding van het onderzoek hebben drie discussiesessies plaatsgevonden over mogelijke initiatieven van de provincie. In deze sessies waren zelforganisaties, maatschappelijke organisaties, gemeenten en allochtone vertegenwoordigers aanwezig. In deze discussies zijn een aantal knelpunten benoemd die niet alleen betrekking hebben op het provinciale beleid maar ook op het gemeentelijke beleid in zake armoedebestrijding. Hieronder wil ik de knelpunten voor een uitgebreid gemeentelijke armoedebeleid benoemen. In de tweede kolom staat aangegeven hoe het Haarense beleid op dit terrein is. Knelpunten in gemeentelijk armoedebeleid Deelnemen aan samenleving in de vorm van uitgaan, sport, schoolreisjes e.d. Schoolkeuze wordt beperkt door financiële middelen Een computer kan niet worden aangeschaft terwijl die wel wenselijk, c.q. noodzakelijk is voor studerende kinderen Inkomsten studerende kinderen worden gekort op de uitkering van de ouders Regelgeving belemmert de mogelijkheid om langere opleiding te volgen of om vrijwilligerswerk te doen Reïntegratiebureaus doen onvoldoende om mensen aan betaald werk te helpen Sociale diensten doen onvoldoende om moeilijk bemiddelbaren aan werk te helpen Voorschieten van bedragen voor bijzondere bijstand is vaak niet mogelijk voor mensen met een laag inkomen Haarens beleid Regeling voor bijzondere bijstand voor deze kosten tot 150,- per persoon per jaar Regeling bijzondere bijstand voor nietsubsidiabele kosten Hiervoor is geen regeling Ook in Haaren wordt rekening gehouden met de inkomsten van kinderen boven de bijstandsnorm. De uitkering van de ouders wordt verlaagd met 10 %. Dit is een bedrag van 115,-De inkomsten van de kinderen liggen in de regel veel hoger dan dit bedrag. De kinderen horen dit bedrag aan hun ouders af te staan als een bijdrage in de woonlasten. De beleidsregels scholing laten een opleiding toe van 12 maanden en voor een beroepsbegeleidende leerweg zelfs 24 maanden. (Dit is exclusief het verplichte inburgeringsprogramma) Vrijwilligerswerk kan op verzoek worden toegestaan Voor beide geldt dat dit moet passen binnen het traject dat hen moet toeleiden naar betaald werk. Personen die geen arbeidsmarktperspectief hebben krijgen altijd toestemming om vrijwilligerswerk te doen. Er is landelijk kritiek op reïntegratiebureaus. Onze casemanagers volgen de trajecten en sturen hierop bij, als dat nodig is. De verwachting van de mensen zijn soms hoog gespannen. Van henzelf mag ook de nodige inspanning worden verwacht. Het is niet zo, dat het reïntegratiebureau alles voor hen oplost. Haaren heeft ook voor fase 4 cliënten trajecten ingekocht. De nadruk wordt gelegd bij cliënten die een redelijke kans hebben op uitstroom. Moeilijker bemiddelbare personen komen indien zij dat willen, ook in aanmerking voor een traject. Bijzondere bijstand wordt altijd achteraf betaald. Dit is zo geregeld om te voorkomen, dat het niet wordt gebruikt voor het doel waarvoor het is verstrekt. Als dit tot betalingsproblemen leidt, kan afgesproken worden dat het bedrag rechtstreeks wordt overgemaakt aan de instantie.
Er kan sprake zijn van een armoedeval wanneer men aan het werk gaat tegen een laag loon Aanvraagprocedures zijn ingewikkeld en er is geen hulp bij het invullen van formulieren Er is geen koppeling tussen de regeling voor kwijtschelding en bijzondere bijstand Onbekendheid met regelingen en ondersteuningsmogelijkheden, taalproblemen, angst zelfstandigheid te verliezen, schaamte voor de problemen, telkens wijzigende regelgeving zorgen er voor dat mensen de weg naar de materiële ondersteuning niet weten of willen vinden Voor gemeenten geldt dat het opsporen van potentiële rechthebbenden moeilijk is, omdat de inkomenssituatie niet van elke inwoner bekend is. Haaren kent een uitstroompremie toe aan personen die waren ingedeeld in fase 2, 3 of 4. Daardoor is er in het eerste jaar geen sprake van een armoedeval. Voor het overige is dit een onderwerp voor landelijk beleid. Omdat voorwaarden voor toekenning van verschillende regelingen anders zijn, zijn de aanvraagformulieren verschillend en lastig om in te vullen. De gegevens zijn echter wel nodig om de aanvraag te kunnen beoordelen. Wanneer hulp nodig is bij het invullen kan een beroep worden gedaan op het Maatschappelijk werk of de seniorenadviseurs. De voorwaarden wijken af, met name de vermogensgrens is anders. Dat maakt een koppeling moeilijk. Schriftelijke voorlichting is vrijwel uitsluitend beschikbaar via de web-site. De groep senioren (boven 65 jaar) zijn allemaal aangeschreven om te informeren over het armoedebeleid. Bij deze actie zijn ook allerlei instellingen, zoals maatschappelijk werk, zorginstellingen en zorgverleners, kerken, woningbouwverenigingen en politieke partijen aangeschreven. Zij kunnen hun cliënten ook informeren over het minimabeleid en doorverwijzen naar de betreffende instantie. Ook zijn alle AOW-ers met een onvolledige uitkering in 2004 aangeschreven met een brief waarin zij werden geattendeerd op de mogelijkheid van aanvullende bijstand voor levensonderhoud. De Wet Bescherming Persoonsgegevens maakt het moeilijk om bestanden uit te kunnen wisselen met derden. Voor zover dit is toegestaan wordt van de mogelijkheid gebruik gemaakt. Het is echter niet mogelijk om alle huishoudens te kunnen opsporen die een laag inkomen hebben. Haaren kent een collectieve ziektekostenverzekering waardoor bijstandsgerechtigden (en op termijn ook nietuitkeringsgerechtigden) een breder voorzieningenpakket aangeboden kregen. Vrijwel elke uitkeringsgerechtigde maakt van deze regeling gebruik. Per 1 januari 2006 treedt de Zorgverzekeringswet in de plaats van de Ziekenfondswet. Omdat de aangeboden verzekeringen vergelijkbaar zijn met de huidige pakketten, is het ook na die datum wenselijk om een collectieve verzekering aan te bieden. Mensen met een laag inkomen blijven dan verzekerd van optimale zorg. Haaren is aangesloten bij de Kredietbank Den Bosch voor schuldhulpverlening. Wanneer blijkt dat er onderliggende problemen zijn wordt aan hen tegelijkertijd ondersteuning geboden via het Maatschappelijk werk.
Uit het bovenstaande blijkt dat de gemeente Haaren een behoorlijk compleet aanbod heeft van financiële ondersteuning aan minder draagkrachtige inwoners. Haaren heeft geen categoriale bijzondere bijstand aan chronisch zieken en gehandicapten. Er is op dit moment onduidelijkheid over de vraag of na de invoering van het zorgstelsel per 1 januari 2006 nog extra middelen toegevoegd blijven voor deze doelgroep. Bij de invoering van de WWB werd immers geld toegevoegd aan de bijzondere bijstand tót de invoering van het zorgstelsel. De gemeente Boxtel kent op dit moment wel een regeling voor deze doelgroep. In het overleg over de afstemming van beleid in het kader van de samenwerking zal dit onderwerp meegenomen worden. Punt van aandacht blijft het tegengaan van het niet-gebruik. Ook in Haaren blijkt uit de verhouding tussen het aantal een laag inkomen en het aantal aanvragen voor bijzondere bijstand, dat er sprake kan zijn van niet-gebruik. Vooral het aantal ouderen met een laag inkomen is in Haaren groot. Wij hebben geprobeerd om hen te bereiken door middel van het Project Onbenutte Rechten en het aanschrijven van de AOW-ers met een onvolledige uitkering. Dit heeft tot nu toe niet geleid tot aanvragen voor (bijzondere) bijstand. De seniorenadviseurs meldden hierover dat aanvragen voor bijzondere bijstand uitblijven omdat men vaak beschikt over vermogen en/of een eigen woning. Een andere groep die potentieel risico loopt zijn kleine zelfstandigen. In Haaren betreft dit een grote groep van de een laag inkomen. Dat is een moeilijke groep om te bereiken. Een idee is om de zelfstandigen aan te schrijven en uit te nodigen voor een voorlichtingsbijeenkomst in samenwerking met het Instituut voor het Midden- en Kleinbedrijf (IMK). Daarnaast blijft verbetering van de voorlichting speerpunt van beleid. Hierbij moeten we denken aan het ontwikkelen van foldermateriaal en het regelmatiger publiceren in de Weekkrant de Meijerij over de mogelijkheden van financiële ondersteuning. In het beleidsplan 2005 is dit als voornemen opgenomen. In het najaar van 2005 zal dit worden opgepakt. Conclusie De gemeente Haaren heeft een behoorlijk ruim aanbod van inkomensondersteunende maatregelen. Het terugdringen van niet-gebruik blijft punt van aandacht. Daarvoor dient de voorlichting te worden verbeterd, zoals opgenomen in het beleidsplan 2005 en dienen de mogelijkheden voor opsporing van potentieel rechthebbenden optimaal te worden gebruikt. Het college van de gemeente Haaren, Secretaris, Burgemeester, Mr. B.P.H. van Els F.H.G.M. Ronnes Behandeld door: Wilma Adriaans Portefeuillehouder: Joseph Pullens