NAAM te Lochem Adviesnummer : 35 Straat + nr : Bierstraat 28-30/ Achterstraat 2 Postcode : 7241 AJ Huidige functie : winkelhuis Oorspr. Functie : winkelhuis en bakkerij BESCHRIJVING Historie en ligging: Bierstraat 30 en het bijbehorende object op nr. 28 zijn gelegen aan de westzijde van de Bierstraat, op de hoek van de Achterstraat. De Achterstraat bevindt zich langs de zuidgevel van nr. 30. De panden vormen een onderdeel van de aaneengesloten gevelwand langs de Bierstraat. Deze straat maakt deel uit van de historische, uit de Middeleeuwen daterende binnenstad van Lochem. Op een kaart uit 1582 is te zien dat de betreffende kavels toen reeds waren bebouwd. Op de kadastrale kaart van Lochem uit 1832 staat Bierstraat 30 vermeld onder kadasternummer 347: huis en erf van Hendrikus te Hasselo. Bierstraat 28 draagt het nummer 348 en vormde een huis met erf van Christiaan Busch. Ook op de kaart uit 1844 zijn de kavels te zien, dan met de nummers 348 en 598. De bakkersfamilie Te Hasselo is lange tijd eigenaar geweest van nr. 30 en op den duur ook nr. 28. Op laatstgenoemd adres was de bakkerij gevestigd. Het achterhuis is mogelijk als stal in gebruik geweest. Oud fotomateriaal ( onder meer van na de oorlog) toont dat de eerste bouwlaag van nr. 28 links een ingang bevatte en rechts een venster. Blijkens de bouwtekeningen sloot de ingang aan op een gang die toegang gaf tot de verschillende bakkerijruimtes. Op nr. 30 bebond zicht de bakkerswinkel, waar onder meer de bekende Echte Lochemse Zandkoekjes werden verkocht. Diverse foto s laten dit pand zien met rechts in de eerste bouwlaag een asymmetrisch winkelpuitje. Links zal zich een venster hebben bevonden. In 1932 vond een verbouwing plaats, die leidde toe een nagenoeg langs de volle breedte van de winkel doorlopende symmetrische pui met portiek en bovenlichten. Architect B.J. Beeftink leverde het ontwerp. Latere verbouwingen vonden plaats in de jaren 70 en 80. In een recente periode ging de bakkersfunctie verloren, waarna het object andere winkelbestemmingen kreeg. Dit leidde onder meer tot de volledige modernisering van het winkelinterieur en twee moderne winkelpuien. Bij het inventariserend onderzoek zijn aan de achterzijde van beide panden steenmaten opgenomen die onder meer wijzen op metselwerk dat teruggaat op de 17 e eeuw ( steenmaten 16x4x11, 10-lagenmaat 54). Dit geldt voor de noordgevel van het achterhuis. In de westgevel va dit bouwdeel bleken de onderste metsellagen mogelijk 18 e eeuws te zijn ( steenmaten 22x4x10). Het merendeel van deze in handvormsteen gemetselde gevel was evenwel 19 e eeuws ( steenmaten 21,5x4x10, 10 lagenmaat 61). Zoals al bleek uit bovengenoemde kaart uit 1582 is de kavel al lange tijd bebouwd. De mogelijkheid bestaat dan ook dat Bierstraat 28 en 30 mogelijk nog oudere bouwrestanten dan het aangetroffen metselwerk bevatten. Het huidige uiterlijk bestond omstreeks 1860-1870. De in blokverband gepleisterde lijstgevels sluiten aan bij de achitectuurontwikkelingen in deze periode. Afgezien van de reeds genoemde modernisering, ondergingen de panden nog enkele wijzigingen. Met uitzondering van het achterhuis hebben ze een vernieuwede
dakdekking. Diverse vensters hebben ene moderne lekdorpel, en de ingangen bevatten nieuwe deuren. Plattegrond en opbouw woonhuis: Bierstraat 28-30 heeft een samengestelde plattegrond, twee bouwlagen en kelderen zolderverdiepingen. De gevels: De langs de straat gelegen gevels zijn gepleisterd in blokverband. Het bouwdeel op nr. 28 heeft evenwel een vlak gepleisterde straatgevel. Aan de bovenzijde van deze gevels een houten kroonlijst ( lijstgoot), die wordt ondersteund door houten sierklossen. Een houten architraaf sluit aan op de gepleisterde fries. Gepleisterde gevelplinten. Tussen de beide bouwlagen van de hoofdmassa ( nr. 30) bevindt zich een gepleisterde cordonlijst. De gevelopeningen van dit bouwdeel hebben een gepleisterde strek met een dito sluitsteen met diamantkop. De achtergevel en rechterzijgevel van nr. 30 zijn opgetrokken in baksteen in kruisverband met platvolle voegen. De voorgevel: De op het oosten gerichte geval van nr. 30 heeft binnen de eerste bouwlaag een nagenoeg langs de volle breedte van de gevel doorlopende moderne ( nietbeschermenswaardige) winkelpui. In de tweede bouwlaag drie vensters met een 2- ruits stolpraam en een houten jalouziekast met gezaagd siersilhouet. Het bij nr. 28 behorende deel van de voorgevel is minder hoog doorgestoken en bestaat binnen de eerste bouwlaag eveneens uit een moderne ( niet- beschermenswaardige ) winkelpui. In de tweede bouwlaag een getoogde luikopening met een dubbel luik met smeedijzeren gehengen. De gevel bevat bovendien twee smeedijzeren staalankers. De linker zijgevel: Deze langs de Achterstraat gelegen gevel ( zuidzijde) maakt rechts deel uit van de tweelaags hoofdmassa, en links van het op het pand aansluitende één laags achterhuis. Binnen de hoofdmassa zijn de eerste en tweede bouwlaag rechts blind. Links bevatten beide bouwlagen twee vensters. In de eerste bouwlaag bevatten ze een T- schuifraam en kozijnen met een luiksponning. Moderne ( niet beschermenswaardige) lekdorpels. In de tweede bouwlaag zijn de vensters gevuld met een 2-ruits stolpraam en een enkelruits bovenlicht. Alhier ongeprofileerde kozijnen. Het tot het achterhuis behorende geveldeel maakt halverwege een knik. Rechts hiervan bevindt zich een ingang met een kozijn met kraalprofiel, een 2- ruits bovenlicht, en een moderne ( niet beschermenswaardige) deur. Rechts van de ingang een venster met een kozijn met luiksponning, een 6-ruits schuifraam, en een moderne ( niet beschermenswaardige) lekdorpel. Links van de gevelknik bevat het achterhuis een op de daklijst aansluitende luikopening met een kozijn met luiksponning en een uit kraaldelen bestaand luik. Links onder deze opening een brede ingang met vernieuwde ( niet beschermenswaardige) invulling. Rechts hiervan een hoog liggend venster met een kraalprofielkozijn en een 2-ruits raam. De achtergevel:
De op het westen gerichte achtergevel van het achterhuis is blind en bevat smeedijzeren staafankers. Het metselwerk bestaat in hoofdzaak uit handvormsteen, met de volgende steenmaten: 21,5x4,5x10. De 10-lagenmaat is 61. Onderaan werden evenwel andere steenmaten aangetroffen: 22x4x10. De op een osendrop aansluitende rechter zijgevel ( noordzijde) van het achterhuis bevat enkele bakstenen steunbeertjes, alsmede een aantal oude balkkop openingen. De gevel is bovendien voorzien van een laag venster met 4-ruits raam en ongeprofileerd houten kozijn. Verder een venster met enkelruits raampje. Het hier aangetroffen baksteenmateriaal heeft onder meer de volgende maten: 16x4x11. De 10-lagenmaat is 54. Op de achtergevel van nr. 28 sluit een niet bij het pand behorend bouwdeel aan. Uiterst rechts sluit de gevel aan op genoemde osendrop. Alhier een venster met ongeprofileerd kozijn en 10-ruits schuifraam. De gevel mondt uit in een topgevel. Het dak: De zolderverdieping van de hoofdmassa van nr. 30 is opgenomen binnen een schilddak dat aan de achterzijde aansluit op een topgevel. Moderne ( nietbeschermenswaardige) dekking. Op het voorschild een houten dakkapel met een 2- ruits stolpraam. Het venster is opgenomen binnen een aedicula met timpaan. Het achterhuis van nr. 30 heeft een schillddak dat aansluit op de hoofdmassa. De dekking bestaat uit rode Oudhollandse pannen. Moderne ( niet beschermenswaardige) goot. Nr. 28 heeft eveneens een schilddak dat aan de achterzijde aansluit op een topgevel. Moderne ( niet beschermenswaardige) dekking. Interieur: Inwendig is het pand slechts deels bekeken. Zichtbaar was dat het een geheel gemoderniseerd ( niet beschermenswaardig) winkelinterieur bevat. Volgens mededeling van de eigenaar is ook het interieur van de bovenverdieping en zolderverdieping geheel gemoderniseerd. Tuin/ hekwerken/ groenelementen: Het pand sluit aan de achterzijde aan op een osendrop, gelegen tussen het achterhuis van nr. 30 en een niet tot het betreffende object behorend bouwdeel. Literatuur/ bronnen: Hoorn, J.G.M. van, Stadswandeling omstreeks 1820, in : Scholtampt van Lochem, Tijdschrift van de historische vereniging Lochem-Laren, nr 16 ( april 1989), p. 28 Klein Egelink, J. & Dieperink A. Geschiedenis van de Lochemse straten in woord en beeld, Lochem 1987, p49 e.v. Somer, J.M., Lochem vroeger en nu ( deel 5), Lochem 1971, p.9
MOTIVATIE VOOR PLAATSING OP DE GEMEENTELIJKE MONUMENTENLIJST Basisnormen: Het pand voldoet aan de basisnormen. Architectuurhistorische waarde en esthetische waardering 1. Het object heeft een historisch waardevolle kern, van belang voor de ontwikkelingsgeschiedenis van de ( plaatselijke) bouwkunst. - De kern van het pand, die deels toch teruggaat op de 17 e eeuw, heeft vooral in bouwhistorisch opzicht enige waarde. Van het historische interieur is door recente wijzigingen weinig behouden gebleven. 2. Het object heeft een interessante ( bouw) geschiedenis, die nog afleesbaar is. - De bouwgeschiedenis van zowel nr. 28 als nr. 30 is onder meer afleesbaar aan de hand van het bakstenen metselwerk aan de achterzijde van de panden. De hier aangetroffen steenmaten wijzen op metselwerk uit de 17 e, 18 e en 19 e eeuw ( handvormsteen). Tezamen met de huidige verschijningsvorm van beide panden die wijst op de ontwikkelingen omstreeks 1860-1870, geven deze elementen een beeld van de opeenvolgende bouwfases waarin Bierstraat 28 en 30 tot stand kwamen. 3. Het object valt op door bijzonder gave verhoudingen en/ of materiaalgebruik. - De tamelijk sober uitgevoerde objecten aan de Bierstraat 28-30 vallen op door hun gevarieerde bouwhoogtes, kleur- en materiaalgebruik. Nr. 28 heeft een lagere bouwhoogte ten opzichte van nr. 30. Beide panden hebben witgepleisterde straatgevels en schilddaken met ( vernieuwde) gesmoorde dekking. Op het achterhuis van nr. 30 een dak met rode Oudhollandse pannen. 4. Het object heeft bijzondere en ( reeds) zeldzame vormen, opvallende bouwonderdelen of details. - Karakteristieke en tamelijk zeldzame details in de voorgevel van nr. 30 zijn de in decoratieve silhouetvormen gezaagde ( voormalige) jalouziekasten aan de boven zijde van de vensters in de tweede bouwlaag. Nr. 28 behield aan de voorzijde een getoogde luikopening. Zeldzame detaillering aan de achterzijde betreft de van afzaten voorziene steunberen die op de zijgevel van het achterhuis van nr. 30 aansluiten. 5. Het object vertegenwoordigt een ( uitzonderlijk) gaaf voorbeeld van een bepaalde stijl of bouwwijze. - In hun uit omstreeks 1860-1870 daterende tegenwoordige verschijningsvorm sluiten beide adressen aan bij de op het neoclassicisme stoelende stilistische ontwikkelingen in deze periode. Karakteristiek is vooral de opzet met gepleisterde straatgevels op nr. 30 in blokverband- en door sierklossen ondersteunde lijstgoten. Nr. 30 is bovendien voorzien van een houten dakkapel met een aedicula en timpaan. Zowel in- als uitwendig ondergingen beide adressen moderne wijzigingen. Desondanks bleef het historische
karakter zowel op nr. 28 als op nr. 30 op een goed herkenbare wijze behouden. Authentieke invulling van de gevelopeningen bleef met uitzondering van enkele ingangen bewaard. 6. De ontwerper van het gebouw heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de plaatselijke bouwkunst. - Niet bekend. Situeringswaarde 7. Het object is bepalend voor het behoud of zichtbaar houden van een historisch gevormde situatie. - De met elkaar verbonden panden maken deel uit van de historische bebouwing in de binnenstad van Lochem. De Bierstraat wordt voor een groot gedeelte nog bepaald door objecten waarvan de huidige verschijningsvorm grotendeels tot stand kwam in de tweede helft van de 19 e eeuw en het begin van de 20 e eeuw. De nrs. 28 en 30 vormen hiervan een wezenlijk onderdeel. Door zijn hoekligging en door de geknikte opzet van het achterhuis markeert nr. 30 de historische structuur die wordt bepaald door de haakse aansluiting van de Achterstraat op de Bierstraat. Ondanks enkele moderne ingrepen aan de Achterstraat is het historische karakter van de binnenstadstructuur zeer goed herkenbaar, hetgeen mede wordt bepaald door Bierstraat 28-30 en de belendende objecten. 8. Er is duidelijk verband tussen het gebouw en de historische verkaveling. - Beide adressen zijn gelegen op percelen die deel uitmaken van de op de Middeleeuwen teruggaande verkaveling van de historische binnenstad van Lochem. Op de kaart van Lochem uit 1582 is te zien dat de bedoelde percelen toen reeds bebouwd waren. De kadastrale kaarten van 1832 en 1884 laten zien dat de hier aanwezige bebouwing aan de achterzijde aansloot op bijbehorende erven, die ook nu nog ( deels) bestaan. Bierstraat 28-30 is dan ook een goede illustratie van de historische ontwikkelingen zoals die in de loop van de tijd gevolgd kunnen worden binnen de verkaveling van het stadscentrum van Lochem. 9. Het object maakt onderdeel uit van een bijzondere stedenbouwkundige of landschappelijke situatie. - Bierstraat 28-30 behoort samen met de belendende bebouwing tot de historische invulling van het rondom de Grote, of Sint Gudulakerk gelegen deel van de binnenstad van Lochem. Gezien vanuit de op de Bierstraat aansluitende Smeestraat alsmede vanuit de Dr. Rivestraat vormen beide adressen een belangrijke blikvanger. De markante positie wordt versterkt door de ligging van bedoelde panden op de hoek van de Achterstraat. Samen met de belendende historische bebouwing en gezien tegen de achtergrond va de toren van de Gudulakerk, maakt Bierstraat 28-30 deel uit van een waardevol ensemble. Sociaal- economisch en cultuurhistorische waardering
10. De bebouwing is van belang i.v.m. het zichtbaar houden van sociaaleconomische of cultuurhistorische ontwikkelingen of feiten. - Beide objecten zijn een goed voorbeeld van de in zijn schaal tamelijk bescheiden bebouwing in het centrum van een kleine stad. De in hun huidige verschijningsvorm uit het derde kwart van de 19 e eeuw daterende panden hebben reeds lange tijd een bedrijfsfunctie. Gedurende vele jaren waren ze in gebruik als een bakkerij( nr. 28) met winkel ( nr. 30). Mede door het achterhuis en de oorspronkelijk als bovenwoning ingevulde tweede bouwlaag van nr. 30 vormt het pand een goede illustratie van de opzet van een in een historische binnenstad gelegen winkelhuis. Deze waarde wordt versterkt doordat ook het bijbehorende bedrijfsgedeelte op nr. 28- met een originele bedrijfsluikopeningen- behouden bleef. Het object BIERSTRAAT 28-30/ACHTERSTRAAT 2, bestaande uit twee reeds lange tijd met elkaar verbonden winkelhuizen, bezit een groot aantal van bovenstaande historische waarden en is derhalve beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente Lochem. MONUMENTEN ADVIES BUREAU 30-06-2004