Molenstraat 1 te Lochem. Adviesnummer : 44 Straat +nr : Molenstraat 1 Postcode : 7241 AD Huidige functie : winkelhuis Oorspr. Functie : winkelhuis

Transcriptie

1 Molenstraat 1 te Lochem Adviesnummer : 44 Straat +nr : Molenstraat 1 Postcode : 7241 AD Huidige functie : winkelhuis Oorspr. Functie : winkelhuis BESCHRIJVING Historie en ligging: Het tweelaags pand aan de Molenstraat 1 vormt de kopbebouwing bij de aansluiting van deze straat op Bagijnestraat en Markt. Het object is met de voorgevel op het zuiden gericht en ligt in de zichtas van de Bierstraat. Schuin tegenover bevindt zich de koorpartij van de Grote of Sint Gudulakerk. De Molenstraat maakt deel uit van de van oorsprong middeleeuwse binnenstad van Lochem en is van oudsher één van de hoofdstraten binnen de voormalige vesting. In het verleden sloot ze aan op de Molenpoort, één van de stadspoorten. De poort is in 1800 gesloopt, en de bijbehorende ophaalbrug werd in 1842 vervangen door een vaste brugverbinding. In de 18 de en 19 de eeuw ontwikkelde het Molenstraatgebied zich tot een wijk met middenstandswoningen en kleine bedrijvigheid. Zo waren er bakkers, smeden en kleermakers gevestigd. Vooral in de late 19 de en vroege 20 ste eeuw ontstond het huidige uiterlijk van veel panden, waarbij veel oudere woonhuizen zijn omgevormd tot winkelpanden met bovenwoning. Het pand Molenstraat 1 dateert in zijn huidige verschijningsvorm uit , en is gebouwd naar een ontwerp van architect B.J. Beeftink die diverse opdrachten in Lochem uitvoerde. Het is opgezet als winkelhuis voor het magazijn De Zon, in opdracht van G.J. Hungerink. Eerder was dit aan de Emmastraat gevestigd. Bij de verbouwing werd gebruik gemaakt van een ouder huis, waarvan met name aan de achterzijde enkele muurrestanten behouden bleven. Onder het noordelijke deel van het pand bevindt zich nog een kleine rechthoekige kelder, die op grond van de aangetroffen balkonconstructie en het metselwerk nog wel uit de periode rond 1800 kan dateren. Dit oude pand was een fors, tweelaags gebouw met herenhuisachtige allure, dat blijkens een foto uit de late 19 de eeuw ergens rond het midden van die eeuw zal zijn gebouwd. In de late 19 de eeuw woonde hier de familie Reerink. Op de kadastrale kaart van 1832 staat de kavel ingetekend onder het nummer 82: huis en erf van Joachimus Wilhelmus Albertus Nijman, die ook het huis en erf ter linkerzijde bezat (kadastraal nr. 81). Het moet destijds al een groot huis zijn geweest, dat met zijn voorgevel was gericht op de koorpartij van de Gudulakerk. De kadastrale kaart van 1884 vermeld de kavel onder nummers 689 en 688; het huis is dan in twee delen gesplitst. Zoals gezegd, dateert het huidige pand grotendeels uit Beeftink voerde dit uit in een zakelijke stijl, met sobere bakstenen gevels en een brede dakoverstek. De gevelopeningen kregen een houten invulling, met ongeprofileerde kozijnen. Bij de hoekaansluiting werd een gevelafronding toegepast, waardoor het object een harmonieuze overgang vormt van de ene straat op de andere. Magazijn De Zon, een speelgoedwinkel, bevindt zich reeds lang niet meer in het

2 pand. Het heeft nog wel een winkelfunctie. Uitwendig onderging het slechts een enkele moderne wijziging. Plattegrond en opbouw: Molenstraat 1 heeft een samengestelde plattegrond, twee bouwlagen, een kelder- en een zolderverdieping. Gevels: De aan de straat grenzende gevels zijn opgetrokken in gele baksteen in kettingverband met lichtverzonken voegen. Hoge plinten in rode handvormsteen in Vlaams verband, met een afsluitende rollaag. De gevelopeningen worden boven afgesloten door een rollaag in gele baksteen. Ze hebben ongeprofileerde houten kozijnen. Bakstenen lekdorpels, maar bij de etalagevensters een uit tegels bestaande lekdorpel. Voorgevel: Deze op het zuidwesten gerichte gevel heeft een breedte van drie gevelassen, inclusief de afgeronde hoekpartij. Binnen de eerste bouwlaag bevinden zich twee brede etalagepuien, waarvan het rechter exemplaar met winkelingang. De linker pui is voorzien van een 2-ruits raam, dat inclusief de in rode handvormsteen gemetselde plint terugwijkt ten opzichte van de bovenlichtenreeks. Deze reeks bestaat uit vier enkelruits bovenlichten met blank kathedraalglas-in-lood. Een uitkragende houten latei sluit de pui af. Hetzelfde geldt voor de op de hoek gelegen pui, die de hoekafronding volgt. Alhier centraal de winkelingang, met aan weerskanten een enkelruits etalageraam. Ingang en ramen wijken ook hier inclusief de plint terug ten opzichte van de bovenlichtenreeks = vier enkelruits bovenlichten met een vulling en doorlopende latei als genoemd. In de tweede bouwlaag bevindt zich links een venster met kruiskozijn, twee enkelruits draairamen en twee enkelruits bovenlichten (glas-in-lood als genoemd). Rechts hiervan een smal venster met enkelruits draairaam en dito bovenlicht (glas-in-lood als genoemd). Binnen de afgeronde hoekpartij een venster als uiterst links, maar nu in rondende opzet. Rechter zijgevel: Deze gevel (zuidoostzijde) aan de Molenstraat, is vier gevelassen breed. Links in de eerste bouwlaag een etalagepui als bovengenoemd (zonder ingang). Rechts hiervan een etalagevenster dat is gewijzigd door de latere aansluiting op een ingang, waardoor een doorlopend breed venster ontstond met een 2-ruits raam en een latei als genoemd. De hierboven gelegen strekken alsmede de gevelplint verwijzen naar de vroegere situatie. Rechts hiervan een venster met een enkelruits raam en een dichtgezet bovenlicht. Onder dit venster een kelderlicht met bakstenen koekoek en ijzeren rooster. Binnen de tweede bouwlaag bevindt zich links een venster met enkelruits draairaam en dito bovenlicht. Rechts daarvan twee vensters met een kruiskozijn, als genoemd. Uiterst rechts twee vensters met een enkelruits draairaam en dito bovenlicht. Alle bovenlichten zijn gevuld met blank kathedraalglas-in-lood. Achtergevel: Op de achtergevel sluit, grenzend aan de Molenstraat, een éénlaags uitbouw aan, met een plat dak en op de daklijst aansluitende keramische gevelpannen (gesmoord). Alhier een ingang met vernieuwde (niet-beschermenswaardige) invulling. Het bovendeel van de achtergevel is gepleisterd en verraadt de oudere

3 kern van het pand. Dit geldt ook voor de overigens niet vanaf de openbare weg zichtbare linker zijgevel, die eveneens gepleisterd is en enkele gevelopeningen bezit met 19 de -eeuwse details. Het dak: Het pand heeft een schilddak met de nok haaks op de voorgevel. Boven de afgeronde hoekpartij is het dak afgeschuind. De dekking bestaat uit rode romaanse pannen. Breed overstekende houten dakgoten. Op de nok een bakstenen schoorsteen. Op het voorschild één dakkapel. Op het rechter zijschild twee dakkapellen. De dakkapellen zijn voorzien van een plat dak met brede overstek. Ze hebben elk een dubbel 4-ruits draairaam. Interieur: De eerste bouwlaag van het pand is wat betreft het interieur volkomen gemoderniseerd en nieuw ingedeeld. Hier bevinden zich geen beschermenswaardige elementen. In het noordelijke deel van het pand bevindt zich een kleine rechthoekige kelderruimte, haaks aansluitend op de Molenstraat. Deze kelder bezit een enkelvoudige houten balklaag, samengesteld uit oude (eiken) balken, die uit omstreeks 1800 kunnen dateren. Eén van de balken blijkt een hergebruikt onderdeel van een oudere houtconstructie te zijn, mogelijk van een vakwerkconstructie. De wanden zijn gepleisterd maar in de noordoostelijke hoek is enig metselwerk in handvormbaksteen zichtbaar, te dateren rond De bovenwoning kon niet worden bezocht. Tuin/ hekwerken/ groenelementen: Bolt, R., Lochem in oude ansichten deel 2, Zaltbommel 1993, afb. 58 Klein Egelink, J. & Dieperink, A., Geschiedenis van de Lochemse straten in woord en beeld, Lochem 1987, p. 19 Klomp, W. & Somer, J.M., Lochem in oude ansichten, Zaltbommel 1982, afb. 5 Somer, J.M., Lochem vroeger en nu, Enschede 1971, p. 30

4 MOTIVATIE VOOR PLAATSING OP DE GEMEENTELIJKE MONUMENTENLIJST Basisnormen: Het pand voldoet aan de basisnormen. Architectuurhistorische waarde en esthetische waardering 1. Het object heeft een historisch waardevolle kern, van belang voor de ontwikkelingsgeschiedenis van de ( plaatselijke) bouwkunst. (n.v.t.) 2. Het object heeft een interessante ( bouw) geschiedenis, die nog afleesbaar is. - Zijn huidige verschijningsvorm dankt het pand aan een ingrijpende verbouwing uit van een in ieder geval 19 de -eeuws, zo niet wat ouder huis, waarvan met name in de westelijke gevels en in de kelder restanten bewaard bleven. 3. Het object valt op door bijzonder gave verhoudingen en/ of materiaalgebruik. - In hoofd- en kapvorm, gevelindelingen en details grotendeels gaaf winkelpand met bovenwoning, gekenmerkt door sobere gevels met markant en afwisselend kleur- en materiaalgebruik en met hout ingevulde gevelopeningen. Een tamelijk hoge in rode handvormsteen en in Vlaams verband gemetselde plint contrasteert met de in gele baksteen in kettingverband gemetselde gevelvelden. Opvallende afgeronde hoekpartij, waarop een afgeschuind dakschild aansluit. 4. Het object heeft bijzondere en ( reeds) zeldzame vormen, opvallende bouwonderdelen of details. - Opvallende onderdelen zijn de reeks winkelpuien met terugwijkende etalageramen en naar voren springende glas-in-loodbovenlichten. Zorgvuldig uitgevoerd metselwerk in contrasterende kleuren en verbanden. In het oog vallend is bovendien de brede hoekafronding, een voor de bouwtijd karakteristieke hoekoplossing, waarmee het pand een belangrijke blikvanger vormt. 5. Het object vertegenwoordigt een ( uitzonderlijk) gaaf voorbeeld van een bepaalde stijl of bouwwijze. - Het in gebouwde object is een vooral uitwendig vrij gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een als winkelhuis met bovenwoning opgezet pand in een zakelijke stijl, aansluitende bij de bouwkundige ontwikkelingen rond Karakteristiek is onder meer de opzet met sobere bakstenen gevels met afwisselende metselverbanden, materiaal- en kleurkeuzes. Ook de opzet met een breed overstekende kap met pannendekking sluit aan bij de ontwikkelingen in de ontstaansperiode. Bijzonder is dat ook de oorspronkelijke winkelpuien grotendeels behouden zijn gebleven. 6. De ontwerper van het gebouw heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de plaatselijke bouwkunst. - Het winkelhuis is gebouwd door architect B.J. Beeftink. Deze vooral

5 plaatselijk bekende architect realiseerde diverse objecten in Lochem en omgeving, waaronder diverse winkelpanden in de binnenstad. Mede door het uitwendig vrij gaaf bewaard gebleven karakter van Molenstraat 1 is dit pand een goed voorbeeld van zijn oeuvre. Situeringswaarde 7. Het object is bepalend voor het behoud of zichtbaar houden van een historisch gevormde situatie. - Het in een aaneengesloten gevelwand gelegen pand maakt deel uit van de bebouwing langs de Molenstraat en sluit aan op de Bagijnestraat. Beide straten maken deel uit van de historische binnenstad van Lochem en zijn qua oorsprong terug te voeren op de middeleeuwse infrastructuur. De Molenstraat verbond oorspronkelijk de Molenpoort één van de stadspoorten met de Markt. Vooral in de late 19 de en vroege 20 ste eeuw ontstond het karakter van de Molenstraat als een winkelstraat met diverse winkelhuizen. Molenstraat 1 is een voorbeeld van een alhier in als winkelhuis gerealiseerd object. Ondanks moderne ingrepen bleef het historische karakter van Molenstraat en Bagijnestraat op een goed herkenbare manier behouden. 8. Er is duidelijk verband tussen het gebouw en de historische verkaveling. - In de situering en de bouwmassa is een duidelijk verband met de historische verkaveling in de binnenstad van Lochem te zien. 9. Het object maakt onderdeel uit van een bijzondere stedenbouwkundige of landschappelijke situatie. - Het pand maakt deel uit van de aaneengesloten bebouwing van één van Lochems oude hoofdstraten. Het pand ligt aan het begin van de Molenstraat, waar deze met de hierop aansluitende Bagijnestraat en de Markt een kleine pleinachtige ruimte vormt aan de oostzijde van de koorpartij van de Grote of Sint Gudulakerk. Deze ruimte wordt nog voor een belangrijk deel bepaald door een aantrekkelijke historische bebouwing, verzorgd uitgevoerde nieuwe objecten, een oude bestrating, markante verspringende rooilijnen en dergelijke. Het geheel vormt een waardevol stedenbouwkundig ensemble met een hoge beeldwaarde, waarvan Molenstraat 1 een zeer wezenlijk onderdeel uit maakt. Deze waarde wordt versterkt door de ligging op een opvallende straathoek, waardoor het met zijn afgeronde gevel een markante blikvanger vormt bij de toegang tot de Molenstraat en als focuspunt in een zichtas vanuit de Bierstraat. Sociaal-economisch en cultuurhistorische waardering 10. De bebouwing is van belang i.v.m. het zichtbaar houden van sociaaleconomische of cultuurhistorische ontwikkelingen of feiten. - Het object is een goed voorbeeld van een winkelhuis uit het tweede kwart van de 20 ste eeuw. In zijn opzet met de grote winkelpuien en de combinatie met een bovenwoning, weerspiegelt het object de ideeën omtrent de opzet van een groot winkelhuis, zoals die bestonden in de ontstaansperiode.

6 Het object MOLENSTRAAT 1, bestaande uit een winkelhuis, bezit een groot aantal van bovenstaande historische waarden en is derhalve beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente Lochem MONUMENTEN ADVIES BUREAU