Pastorielaan 1. Adviesnummer 312 Adres Pastorielaan 1. Monument type - Naam monument - Oorspronkelijke functie - Datum plaatsing

Transcriptie

1 Terug Pastorielaan 1 Adviesnummer 312 Adres Pastorielaan 1 Woonplaats 7245 WE LAREN Monument type - Naam monument - Huidige functie Woonhuis Oorspronkelijke functie - Datum plaatsing monumentenlijst Beschrijving van het monument Historie en ligging: Het dorp Laren bezat reeds in de middeleeuwen in het hart van het dorp een kleine kapel. Het duurde echter eerst tot 1684 voordat er sprake was van een zelfstandige gemeente. Op enige afstand van het dorp werd in 1686 een pastorie gebouwd, welke werd bewoond door de eerste predikant van Laren, ds. Claphouwer. In deze periode kreeg het pand de naam "De Wheme". Wegens bouwvalligheid werd deze oude pastorie in 1757 vervangen door een nieuw gebouw, mogelijk gebouwd op de fundamenten van de voorganger. Dit 18de eeuwse huis leeft waarschijnlijk voort in het huidige gebouw, dat in 1854 na ingrijpende verbouwingen van de oude pastorie tot stand kwam. In 1911 werd een nieuwe pastorie aan de Rengersweg, dus dichter bij de NH-kerk van Laren, gebouwd. De oude pastorie werd in hetzelfde jaar verkocht aan de Baron van der Borch van Verwolde en werd ingericht als woonhuis voor zijn dochter Freule J.H.P. van der Borch van Verwolde. Het huis kreeg destijds de naam "Huize Rambler". In 1922 werd het pand als "buitengoed, geschikt voor zomer- en winterverblijf met tuin, bouwland, bos en wandeling" verkocht aan B. Kersjes. Na deze volgden nog verschillende particulieren (het huis heeft een tijd lang "De Binnenhof" geheten) totdat het pand in 1986 in handen kwam

2 van de huidige eigenaar. Rond het pand heeft een gracht gelegen, vermoedelijk in oorsprong daterend uit de eerste, 17de eeuwse fase van het gebouw. Van deze gracht zijn enige, weliswaar naderhand gewijzigde restanten bewaard gebleven in de grote parkachtige tuin rondom het huis. Getuige de vrij zware muurankers in de balklaag boven de eerste bouwlaag van het voorhuis dateert in ieder geval het onderste gedeelte van dit bouwblok in kern wellicht nog uit de 18de eeuw. Hier bezitten de vensters ook nog vrij zware kozijnen. Van het huis, zoals dat in het midden van de 19de eeuw (1854) na verbouwing van het 18de eeuwse huis tot stand kwam, is een oude foto bewaard gebleven. Op deze foto bezit het pand nog vensters met in de eerste bouwlaag 6-ruits schuiframen en in de tweede 4-ruits schuiframen. De huidige veelruits schuiframen met 18de eeuwse roedenverdeling zijn bij een "restauratie" ; in de loop van de 20ste eeuw aangebracht. Bij deze verbouwing werd ook de tweelaags achterbouw, die omstreeks 1900 moet zijn toegevoegd, enigszins gewijzigd. Hierin werden meer vensters aangebracht, conform de exemplaren in het voorhuis. In later tijd is ook de oude voordeur vervangen door een nieuw exemplaar. De oude pastorie zeer fraai gesitueerd in een grote, parkachtige tuin aan de noordelijke zijde van de Pastorielaan, welke een afsplitsing vormt van de Verwoldseweg. Rechts achter het pand bevindt zich een oude schuur, gebouwd in Plattegrond en opbouw: Het pand is in hoofdzaak een blokvormige villa met een rechthoekige plattegrond, twee bouwlagen en een schilddak. Tegen de achtergevel bevindt zich een tweede rechthoekig bouwvolume van twee bouwlagen met plat dak. Dit bouwdeel is iets smaller en iets lager dan het voorhuis. Bij de rechter zijgevel is de eerste bouwlaag van de achterbouw naderhand uitgebouwd tot het niveau van het voorhuis. Op het uitspringende gedeelte is een smal balkon aangebracht. Het voorhuis is geheel gepleisterd en bezit een gepleisterde plint. De gevels sluiten aan de bovenzijde af met een eenvoudige architraaf, een glad fries en een geprofileerde kroonlijst op klossen. De eerste bouwlaag is voorzien van vrij lange staafankers, de tweede bezit kleinere staafankers. Het achterhuis is grotendeels gemetseld in baksteen in kruisverband en is geheel wit geschilderd. De gevels hiervan sluiten aan de bovenzijde af met een geprofileerde houten bakgoot op klossen. Het plat bezit een forse balustrade met geprofileerde balusters. De voorgevel: De voorgevel is vijf traveeën breed en symmetrisch van indeling. In de middenas van de eerste bouwlaag bevindt zich een klassieke ingangspartij, bestaande uit pilasters, bekroond door een geprofileerde houten kroonlijst. De ingangspartij bevat een hardstenen stoep, neuten en onderdorpel, een kozijn met kraalprofiel en een niet originele veelruits voordeur. Boven het geprofileerde kalf bevindt zich een veelruits bovenlicht met een ruitvormige roede, aan weerszijden gekruist door gebogen roeden. Aan weerszijden van de ingang bevinden zich twee vensters met zware kozijnen met luiksponning, natuurstenen lekdorpels met frijnslag, 24-ruits schuiframen en houten persiennes. De tweede bouwlaag bevat vijf vensters met kozijnen met duivejager, natuurstenen lekdorpels, dubbele 8-ruits draairamen (rechter twee vensters) of 16-

3 ruits schuiframen (overige vensters) en houten persiennes. De rechter zijgevel: De rechter zijgevel van het voorhuis is twee traveeën breed en bezit in de eerste bouwlaag uiterst links een blind venster. Rechts hiervan bevindt zich een zwaar kelderkozijn met luiksponning, 4-ruits raam, diefijzers en houten opgeklampt luik. Hierboven bevindt zich een opkamervenster met zwaar kozijn met luiksponning, 16-ruits schuifraam en houten paneelluiken. In de tweede bouwlaag hierboven bevindt zich een zelfde venster. De rechter zijgevel van het achterhuis bezit in het uitgebouwde gedeelte links een ingang met segmentboog, zwaar kozijn met duivejager, jonge deur en boven het kalf een 12-ruits bovenlicht. Voor deze ingang is recent een tochtportaal geplaatst. Rechts van de ingang bevindt zich een klein venster met segmentboogje, ongeprofileerd kozijn, enkelruits raam en een diefijzer. Geheel rechts bevindt zich een groot venster met segmentboog, natuurstenen lekdorpel, kozijn met luiksponning, 24-ruits schuifraam en houten paneelluiken. De balustrade op de uitbouw bezit ijzeren spijlen. De tweede bouwlaag bevat hier links een ingang onder een strek, voorzien van een jonge deur en rechts een venster met kozijn met luiksponning, 12-ruits schuifraam en houten paneelluiken. De linker zijgevel: De linker zijgevel van het voorhuis is twee traveeën breed en bezit in de eerste bouwlaag uiterst rechts een blind venster. Links hiervan bevindt zich een dubbele veelruits tuindeur met veelruits neven- en bovenlichten en persiennes. Deze tuindeuren zijn niet origineel, maar ter plekke van een ouder venster van het zelfde type als in de voorgevel aangebracht. De tweede bouwlaag bevat twee vensters met kozijnen met duivejager, 16-ruits schuiframen en persiennes. De linker zijgevel van het achterhuis bezit in de eerste bouwlaag twee niet originele dubbele 10- ruits tuindeuren. De tweede bouwlaag bezit rechts een klein venster met segmentboog, enkelruits raam en diefijzer. Het venster links is getuige de foto uit omstreeks 1900 niet origineel. Dit venster bezit dubbele 8-ruits ramen met persiennes. De achtergevel: De achtergevel van de achterbouw bezit in de eerste bouwlaag links een groot venster met segmentboog, kozijn met luiksponning, hardstenen lekdorpel, 24-ruits schuifraam en houten paneelluiken. In de middenas en rechts hiervan bevindt zich een zelfde, maar kleiner venster met 16-ruits schuifraam. Rechts hiervan bevindt zich een thans dichtgezette getoogde ingang. De tweede bouwlaag bezit links een klein venster met kozijn met twee 3-ruits ramen en houten paneelluiken. In de middenas bevindt zich een groot venster met houten lekdorpel, kozijn met vellingkant, dubbel 8-ruits draairaam en houten paneelluiken. Geheel rechts bevindt zich een venster met vast 16-ruits raam en houten paneelluiken. Alle paneelluiken bezitten uitgezaagde hartjes. Het dak: Het schilddak bezit gesmoorde verbeterde Hollandse pannen en op het voorschild boven de middenas een dakkapel met geprofileerd houten fronton, geprofileerde klauwstukken en dubbel 6-ruits draairaam. Deze dakkapel komt niet overeen met het exemplaar, dat is te zien op de oude foto.

4 Op de nokeinden van het dak bevinden zich gepleisterde schoorstenen, evenals op het plat van het achterhuis. Het achterhuis bevat in het schild een in een dakkapel opgenomen deur naar het plat. Het interieur: Van het 19de eeuwse huis resteert een groot aantal geprofileerde deurkozijnen en paneeldeuren. In de linker voorkamer bevindt zich een vloer bestaande uit brede houten delen en een marmeren schouw. De opkamer, gelegen boven de kelder, bezit een opmerkelijk zwaar balken plafond. In deze kamer is als enige deze balklaag boven de eerste bouwlaag zichtbaar, zoals die getuige de vrij grote staafankers in het gehele voorhuis aanwezig moet zijn. Deze balklaag dateert wellicht nog uit de 18de eeuw. De onderliggende kelder dateert uit de 19de eeuw en bezit troggewelfjes. In de hal bevinden zich nabij het trappenhuis rondboogdoorgangen. De doorgang tussen vooren achterhuis bezit een rondboogbovenlicht met elkaar kruisende roeden. De vertrekken op de tweede bouwlaag van het voorhuis bezitten eenvoudige balkenplafonds. Bijgebouwen: Rechts achter het hoofdgebouw bevindt zich een eenvoudige bakstenen schuur op rechthoekige grondslag. De schuur bezit één bouwlaag en een schilddak met wolfeind boven de voorgevel, gedekt met rode oud Hollandse pannen. De voorgevel is gemetseld in baksteen in kruisverband, terwijl delen van de zijgevel in jongere steen in halfsteens verband zijn gemetseld of (bij rechter zijgevel) wat betreft het onderste gedeelte vernieuwd. De voorgevel bevat in het midden een brede dubbele opgeklampte deeldeur onder een korfboog met natuurstenen sluitsteen. In de dagkanten bevinden zich natuurstenen duimblokken. Aan weerszijden bevindt zich een klein rondboogvenster met ½ -steens rondboog, rollaag aan de onderzijde en houten 4-ruits raam. De rechter zijgevel bezit drie kleine getoogde vensters met ijzeren 2-ruits ramen. De linker zijgevel bevat twee getoogde en één rechthoekig stalvenster met ijzeren veelruits raam. Tegen de achtergevel is een jongere bakstenen aanbouw gepleegd met in de achtergevel een oculusvenster met ijzeren 4-ruits raam. Achter de schuur bevindt zich nog een tot gastenverblijf omgebouwde voormalige paardestal, voorzien van een zadeldak met gesmoorde opnieuw verbeterde Hollandse pannen. De gevels bezitten diverse getoogde vensters en ingangen (niet monumentaal). Groenelementen: Rondom het pand bevindt zich een grote fraaie, parkachtige tuin met uitgestrekte grasvelden, verschillende hagen, struiken en monumentaal oud geboomte. In de voortuin bevinden zich grote rode beuken. In de achtertuin bevindt zich een karakteristieke besloten bomengroep (clump). Een gedeelte van de tuin wordt nog omgeven door restanten van de oude omgrachting, die in het midden van de 19de eeuw grotendeels is gedempt. Deze omgrachting en de gedempte delen daarvan zijn wellicht archeologisch van belang. MOTIVATIE VOOR PLAATSING OP DE GEMEENTELIJKE MONUMENTENLIJST Basisnormen: Het pand voldoet aan de basisnormen. Architectuurhistorische waarde en esthetische waardering

5 2. Het object heeft een interessante (bouw)geschiedenis, die nog afleesbaar is. (het pand bezit een interessante (bouw)geschiedenis, die thans nog enigszins afleesbaar is (ankers, balklaag, kozijnen). Deze bouwgeschiedenis reikt terug tot het midden van de 18de eeuw). 3. Het object valt op door bijzonder gave verhoudingen en/of materiaalgebruik. (het wat betreft het voorhuis geheel gepleisterde pand bezit een voorname, symmetrisch ingedeelde voorgevel. Het voorhuis is fraai geproportioneerd). 5. Het object vertegenwoordigt een (uitzonderlijk) gaaf voorbeeld van een bepaalde stijl of bouwwijze. (het pand is een goed voorbeeld van een in (het begin van) de 20ste eeuw enigszins geromantiseerd (veelruits schuiframen) sober herenhuis uit het midden van de 19de eeuw. Het type, met vijfassige, symmetrisch ingedeelde voorgevel, met geaccentueerde ingang in de middenas, komt vaker voor bij de 18de en 19de eeuwse voorname (land)huizenbouw. De wijzigingen, die in de 20ste eeuw zijn aangebracht (enkele vensters en tuindeuren toegevoegd, aanbrengen van quasi 18de eeuwse roedenverdeling) hebben het karakter van het oorspronkelijke huis niet wezenlijk aangetast. De vroegere, vrij sober vormgegeven achterbouw is door de " romantisering" meer van karakter veranderd, maar sluit goed aan bij het voorhuis. De bakstenen schuur is vooral wat betreft de hoofdvorm en de karakteristieke detaillering van de voorgevel goed bewaard gebleven). Situeringswaarde 7. Het object is bepalend voor het behoud of zichtbaar houden van een historisch gevormde landschappelijke situatie. (het pand is gelegen op voor het dorp Laren (en de gemeente Lochem) belangrijke historische plaats, waar elementen uit verschillende tijden bewaard zijn gebleven (restanten oude omgrachting, fraaie parkachtige tuin, deels met elementen uit de 19de eeuw, historisch huis met interessante (bouw)geschiedenis). 9. Het object maakt onderdeel uit van een bijzondere stedebouwkundige of landschappelijke situatie. (de voormalige pastorie met tuin en bijgebouwen is fraai gelegen in de parkachtige landelijke omgeving van Laren, nabij het in velerlei opzichten cultuurhistorisch unieke landgoed Verwolde). Sociaal-economische en cultuurhistorische waardering 10. De bebouwing is van belang i.v.m. het zichtbaar houden van sociaaleconomische of cultuurhistorische ontwikkelingen of feiten. (als voormalige pastorie van Laren, in het bezit van een lange, interessante historie, bezitten pand en onmiddellijke omgeving een hoge cultuurhistorische waarde voor de gemeente Lochem). Opgesteld door: MONUMENTEN ADVIES BUREAU Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de afdeling Ruimtelijke ontwikkeling, via het centrale telefoonnummer van de gemeente Lochem: (0573)