Voorjaar 2010 Inhoudsopgave Van het bestuur. Overzicht van het kalenderjaar Ziekten en plagen Walnoot bacteriebrand Pomologia Twintig jaar inventariseren in Groningen Pomologische databases en rasbeschrijvingen Plant eens een walnoot Gezocht de muscadelpeer Korte geschiedenis van de Elstar Creatief culinair Conserveren in de loop der eeuwen Rabarber Recepten met rabarber Lekkere bolletjes Citroenen en rozijnen Buitengeluiden Met man en macht in het Mantingerveld De ontwikkeling van de druivenserre in de Fruithof Boekenwurm Boer zoekt vrouw. Reisgids Platteland. Deel 1 Diversen Voorjaarssnoei Agenda Algemene ledenvergadering 2010 Bijlagen bij de agenda o.a. NPV inventarisatiesite Exploitatie overzicht 2009 en begroting 2010 Agenda 2 4 6 9 10 19 20 22 23 24 25 25 26 29 31 30 32 33 35 36 Pomospost is een uitgave van de Noordelijke Pomologische Vereniging. De NPV stelt zich het opsporen en in stand houden van oude fruitrassen ten doel. Adviseren over aanplant en onderhoud is daarbij een belangrijke taak. U kunt als lezer vragen stellen aan de in dit colofon genoemde contactpersonen Pomospost Voorjaar 2010 1
Het jaar 2009 was voor de Noordelijke Pomologische Vereniging een gedenkwaardig jaar. Op 26 juli was het namelijk twintig jaar geleden, dat Auke Kleefstra, Piet van der Schoof en Cor Couvert bij notaris de Boer in Akkrum de oprichtingsakte tekenden. Begonnen als regionale vereniging, is de NPV inmiddels uitgegroeid tot een vereniging met rond achthonderd leden, verspreid over het gehele land. Het was verder een bijzonder jaar omdat het, wat de NPV betreft, te verdelen was in twee perioden. De periode van voor de ledenvergadering op 28 april 2009 en die daarna. Op 28 april 2009 traden de voorzitter/penningmeester en de secretaris af en drie nieuwe bestuursleden namen hun taken over als voorzitter (Gerrit Pollard ), secretaris ( Dick Pijpers ) en penningmeester (Harm Moek). Samen met de overige bestuursleden was daarmee het nieuwe bestuur, met zeven leden, weer compleet. Het oude bestuur is lange tijd geconfronteerd met de vraag, om een oplossing te vinden voor de problematiek rond de collectie-inventarisatie en vastlegging daarvan. Dit heeft er in 2008 uiteindelijk toe geleid, dat het toenmalige bestuur een overeenkomst sloot met het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN), een onderdeel van de universiteit van Wageningen en met de websitebouwer Bataviagroep, voor het ontwikkelen en bouwen van een NPV inventarisatiesite. Deze site die spoedig daarna werd opgeleverd is qua vormgeving gelijk aan die van de POM-ologische vereniging Noord-Holland en de stichting Fruit yn Fryslân. De sites bevatten de modules rasbeschrijvingen en collecties. De module rasbeschrijvingen staat op het gezamenlijke deel van de drie samenwerkende instellingen en kan zonder inlogcode bezocht worden, dit in tegenstelling tot het bezoeken van de collecties. Dit besluit veroorzaakte tijdens de ledenvergadering op 28 april 2009 enige discussie omdat een aantal leden van mening was dat zij onvoldoende gekend waren in het proces, dat tot het uiteindelijke besluit had geleid. Besloten werd om daar in een later stadium op terug te komen. Daarnaast werd door het toenmalige bestuur met de POM Noord-Holland overleg gevoerd over het uitbrengen van Van het bestuur Het overzicht over het kalenderjaar 2009 een gezamenlijk driemaandelijkse verenigingsblad hetgeen door de ledenvergadering werd geaccordeerd. Geconfronteerd met de NPV organisatie, viel het de nieuwe bestuursleden op, dat de lijnen tussen bestuur en de actieve leden dun waren. Het waren vooral informele lijnen die hoofdzakelijk alleen bij insiders bekend waren. Zo regelden de mensen in het veld hun eigen activiteiten, al dan niet in groepsverband en ze vertegenwoordigden de NPV op allerlei evenementen. Het bestuur onderhield op zijn beurt de relaties met andere verenigingen e.d. Beide groepen verrichtten hun taken met veel inzet, maar de onderlinge informatie-uitwisseling liet te wensen over. Bij navraag bleek, dat deze wijze van werken al heel lang gebruikelijk was. We vormen immers een amateurvereniging was veelal het argument. Daar stond tegenover, dat de NPV steeds groter werd qua ledental en spreidingsgebied. Daardoor kwam de bestuurbaarheid, helderheid van de organisatiestructuur en onderlinge samenwerking onder druk te staan. Ondertussen was de eerste helft van het jaar bijna verstreken. Het nieuwe bestuur besloot dan ook om voorrang te geven aan een aanpassing van de organisatiestructuur, om voor het najaar, waarin vele activiteiten plaatsvinden, de samenwerking tussen de werkers in het veld en het bestuur, te versterken. Die aanpassing vond plaats doordat bestuursleden als contactpersoon gingen optreden voor bepaalde werkgroepen en commissies. Het bestuurslid, dat als contactpersoon optreedt doet tijdens de bestuursvergaderingen, regelmatig verslag van de stand van zaken in een bepaalde groep. Zo treden bestuursleden op als contactpersoon voor de redactie van de Pomospost, de kraamhouders, de determinatiecommissie, de regiovertegenwoordigers, de cursusleiders, e.d. Door zich in eerste instantie te richten op de interne organisatie, werd besloten het overleg over een gezamenlijk verenigingsblad voorlopig op te schorten. De vraag hoe uitvoering zou kunnen worden gegeven aan het besluit tot het operationaliseren van de inventarisatiesite werd voorgelegd aan een studiegroep. Pomospost Voorjaar 2010 2
Afgezien van organisatorische aanpassingen moesten er ook andere zaken geregeld worden zoals het beheer van de website, de postbus, de ledenadministratie en dergelijke. Net toen de meeste punten duidelijk op papier stonden en de nieuwe organisatie begon te lopen bereikte ons het bericht dat Dick Pijpers, onze secretaris, op doktersadvies zijn functie moest neerleggen. Gelukkig kon hij nog een paar taken blijven uitvoeren terwijl de rest intern opgevangen kon worden. Al eerder hadden de kraamhouders Fré Völlink en Bertus Oost om verschillende redenen aangegeven voorlopig niet actief te kunnen zijn. Ook Roelof Kuper, die Fré Völlink vervangt was enige tijd niet inzetbaar. Het bestuur hoopt dat zij t.z.t. weer deelnemen aan de NPV activiteiten. Een project, dat veel tijd heeft gekost en dat begin september werd afgerond was de reorganisatie van het kraamhouderschap en de bevoorrading van de kramen. In goed overleg met de Fruithof werd het Verzendhuis NPV-Fruithof opgericht waar de kraamhouders hun bestellingen kunnen plaatsen zoals boeken en brochures en dat zorg draagt voor de afwikkeling van de bestellingen via de website. Naast het Verzendhuis kunnen de kraamhouders ook terecht bij Lubbert Dijk voor het bestellen van onderstammen, snoeigereedschappen e.d. Om dit alles goed te laten verlopen zijn er duidelijke afspraken gemaakt over bestellen, afrekenen en evaluatie van activiteiten. Deze afspraken zijn onder anderen vastgelegd in de Richtlijnen voor kraamhouders. Een ander project dat werd opgestart is de regiovertegenwoordiging. De hoofdfunctie van de regiovertegenwoordiger is het inventariseren en stimuleren van de NPV activiteiten in de betreffende regio. Hij of zij is het aanspreekpunt voor de leden. Op dit ogenblik is er in de meeste regio s een vertegenwoordiger, zie het colofon in de Pomospost. In de naaste toekomst zal samen met de regiovertegenwoordigers, het taken en bevoegdhedenpakket aanzienlijk worden uitgebreid. In de afgelopen herfst zijn er in de regio Oost en Noord determineercursussen georganiseerd. De ervaringen die hiermee zijn opgedaan, zullen verwerkt worden in een nieuwe, nog te ontwikkelen cursus die in 2010 op verschillende plaatsen zal worden aangeboden. De werkgroep die deze nieuwe cursus zal ontwikkelen is inmiddels gevormd. In het kader van de afspraken die er zijn gemaakt over het beheer van de Fruithof, is de Commissie Identificatie en Collectiebeheer al enige tijd in de Fruithof actief. Deze commissie stelt zich ten doel de fruitbomen in de Fruithof te identificeren en een adequaat collectiebeheer op te zetten. Nauw verwant aan deze commissie is de in 2009 opgerichte werkgroep Bemesting en Gewasbescherming. Op basis van de adviezen van die werkgroep zullen in het voorjaar van 2010, op kosten van de NPV, de eerste bemestingen en bespuitingen worden uitgevoerd. Aangezien het onderhoud van de huidige website van de NPV wat lastig aan te passen blijkt, is besloten om de site zo te herzien dat zij wat gemakkelijker te actualiseren is. Gezien de verschillende eisen waaraan die nieuwe website moet voldoen, zal het nog wel enige tijd vergen voordat kan worden begonnen met de bouw. Naast het werk in de structurele werkgroepen en commissies zijn er ook verschillende meer ad hoc activiteiten uitgevoerd. Zo is er op zaterdag 11 oktober 2009 voor het eerst een ledendag georganiseerd. Deze dag werd gehouden in Niebert (Groningen) en was onderdeel van de, door verschillende landschapsorganisaties georganiseerde dag van het land. Ondanks de onophoudelijke regen was het voor de leden, die waren gekomen, een interessante dag. Ook vond die dag de opening plaats van het nieuwe arboretum naast de boerderij van Jan Woltema. In die zelfde periode vond in België de grote internationale fruittentoonstelling Europom plaats. Omdat Dick Pijpers, tot kort voor dat hij moest stoppen, intensief bezig was geweest met de voorbereidingen voor de deelname van de NPV aan dit evenement, moesten in zeer korte tijd deze voorbereidingen overgenomen worden. Met name door de inzet van leden van de POM Noord-Holland en het Pomologisch Genootschap Limburg, met wie we samen naar België zouden gaan, is het gelukt en kon de NPV zich op die tentoonstelling, met een mooie stand presenteren. In december zijn de eerste voorbereidingen begonnen voor de grote fruittentoonstelling Souvenirs van Eeuwen die in het najaar van 2010 in de Fruithof zal plaatsvinden. Ook zijn de voorbereidingen gestart voor de jaarlijkse ledenvergadering die op 27 maart 2010 zal worden gehouden in Frederiksoord. Het komende jaar zal vooral in het teken staan van, het uiteindelijk uitvoeren van de invulling van de inventarisatiesite, de Fruittentoonstelling Souvenirs van Eeuwen, de voorbereidingen om een gezamenlijk driemaandelijks blad uit te brengen samen met de POM Noord-Holland en de verdere uitwerking van de in 2009 opgestarte organisatiestructuur. Gerrit J. Pollard, voorzitter Pomospost Voorjaar 2010 3
Walnoot bacteriebrand Walnoot bacteriebrand. (Xanthomonas juglandis) begint wat onschuldig met wat bruine vlekjes op de bolsters en bladeren. Uit waarnemingen op een later tijdstip blijkt al snel dat het een valse onschuldigheid betreft. De bladeren en bolsters vertonen steeds grotere en gitzwarte plekken. Wat is er aan de hand en wat kunnen we er tegen doen? Sterke groei van jonge scheuten, bijvoorbeeld overbemesting door stikstof giften, werken bacteriebrand ook in de hand. Jonge bomen zijn vatbaarder door de sterkere groei die een jeugdfase nu eenmaal met zich meebrengt. Op schrale wat armere en goed doorlatende grond komt de aandoening veel minder voor. Ontstaan Gebreksziekten ontstaan door onbalans van bepaalde voedingsstoffen en mineralen. Ongunstige factoren zoals natte ondoorlatende gronden, parasitaire insecten, ongunstige standplaats en slechte klimatologische omstandigheden werken eveneens gebreksziekten in de hand. Oorzaak Enkele van de bovenstaande factoren zijn ook oorzaken van bacteriebrand, ook wel bacterieziekte genoemd, bij walnoten. Bacteriebrand treedt vooral op bij ongunstige klimatologische omstandigheden zoals een combinatie van hoge relatieve vochtigheid en warmte. Bij temperaturen tussen de 16 en 29 ºC. en vooral tijdens de bloei is de boom zeer vatbaar. Parasiterende insecten zoals bladluizen die veel vocht onttrekken uit de bladeren, verzwakken de boom en maken deze vatbaar voor de aandoening. De bonte okkernootblad- luis en de gele okkernootbladluis zijn de bekendste luizensoorten op de notenbomen. Ondoorlatende grond zorgt ervoor dat de boom regelmatig met natte voeten staat wat een gunstig effect heeft op het ontstaan van bacteriebrand. Herkenning Bacterieziekte is te herkennen aan de bruine vlekken op blad en bolster, die later zwart worden en omgeven zijn door een dun water doordrenkte halo. De bacterie tast tevens de knoppen en scheuten aan. Op jonge scheuten ontwikkelen zich kankerplekken die de scheuten doen uitdrogen. De noten binnen in de bolster worden eveneens aangetast. Ze worden zwart en verslijmen. De boom gaat er niet dood aan maar het vruchtverlies kan dramatische vormen aannemen. Niet alle rassen zijn even gevoelig voor bacteriebrand. Verspreiding De bacterie overleeft in de knoppen. De aandoening wordt via het stuifmeel van mannelijke katjes overgebracht. Het is daarom een goede zaak dat naast gelegen notenbomen in de gaten worden gehouden. Bacteriebrand tast ook de gemengde knoppen aan, waardoor de oogst in het volgend jaar onder druk komt te staan. Snoeien Snoeien is groeien is een bekende uitdrukking bij pomologen. Groeien geeft extra kans op bacteriebrand. Wees daarom zeer terughoudend met het snoeien van notenbomen. Een walnoot moet zo min mogelijk gesnoeid worden. Als snoeien toch noodzakelijk is beperk dan het snoeien tot het verwijderen van dood hout, het bijstellen van de kroonvorm of opbouw bij jonge bomen en het weg knippen van kankerplekken. De beste snoeitijd is wanneer de boom vol in blad staat, in de periode rondom de langste dag. De groeiprikkels die ontstaan na het snoeien kan de boom kwijt aan de bladeren, nieuwe knoppen, vruchten en Pomospost Voorjaar 2010 4
twijgen zodat hergroei en het bloeden van de wonden beperkt blijft. Bepaalde soorten walnoten verdragen helemaal geen snoei. Snoei niet terug in overjarig hout, de knoppen op dit hout lopen niet of heel moeilijk uit. Bestrijding Alle aangetaste bolsters en bladeren en verslijmde vruchten verwijderen en kankers in de boom wegknippen. Gooi dit niet op de composthoop want hierdoor ontstaan weer nieuwe infectiebronnen. Door het wegnemen van aangetaste delen kunt u de aandoening onder controle houden en dit is dan ook een van de belangrijkste maatregelen. De grond mag absoluut niet zuur zijn en moet veel kalk, magnesium, sporenelementen en fosfaat bevatten. Zorg voor een goede standplaats met veel licht en zon. Jans Koops Welkom nieuwe leden V.J. Coenen Bellingwolde F. Koskamp Aalten Grijpma / Jansen Warnsveld J. Prenger Anderen K. Hoogeveen Smilde E.J.M. Riewald Doesburg H Huisman Enschede E. Schuurman Nieuwleusen T. Knoop St. Nicolaasga H.J. Vreeman Dinxperlo G.C.E.M. Kok Delfgauw Aanvulling op het gedicht bij de foto van de Beitske-appel, zie vorige Pomospost Het gedichtje bij de Beitske appel in het winternummer 2009 van Pomospost is gemaakt door Hindrik van der Meer uit het Friese dorp Goënga Allergisch voor fruit? Van tijd tot tijd hoor je berichten van mensen die allergische reacties krijgen na het eten van fruit. Onlangs gaf Marc Ravesloot van PPO Fruit ons de tip om het fruit enkele seconden in de magnetron te doen voor consumptie. Het eiwit wat de allergische reactie veroorzaakt, overleeft dit namelijk niet. Uitproberen dus! Pomospost Voorjaar 2010 5
Twintig jaar inventariseren van oude fruitrassen in Groningen In de afgelopen 20 jaar zijn in Noord-Nederland door de Speurpom vele fruitbomen en hun vruchten opgespoord en onderzocht op hun pomologische waarde en verscheidenheid. Hier beperken we ons tot de resultaten voor de provincie Groningen. De Speurpom bestaat uit een informeel en onafhankelijk groepje speurders naar oude fruitrassen. De initatiefnemers, Jan Woltema en Lukas Duijts, werden na enige jaren versterkt met Attie Poppinga. In het jaar 2000 trad Jan Veel toe. Sinds kort neemt ook Griet Bergsma regelmatig deel aan de pomologische speurtochten. De initiatiefnemers Jan Woltema (l) en Lukas Duijts (r) Het doel van de Speurpom is om oude fruitrassen op te sporen en zo nodig veilig te stellen voor het nageslacht door enthout van de gevonden bomen te halen en op te enten. Veel van de zeldzamere in de tabellen en overzichten vermelde rassen zijn vermeerderd door enthout van deze rassen beschikbaar te stellen op de NPVentdagen. Ook zijn veel van deze rassen wederom aangeplant in diverse collectielocaties. De verzamelde oude fruitrassen vormen ook de basis voor de collectietuin de Fruithof in Frederiksoord en van de jonge boomgaarden bij een aantal borgen in Groningen. Het vinden van de meer zeldzame rassen is een onderdeel van het speuren en blijkt vaak een toevalstreffer. De deskundigheid van de speurpomleden is in de loop van jaren gegroeid. In het begin had men alleen de beschikking over Nederlandse literatuur zoals rassenlijsten, de diverse publicaties Fruitsoorten van de Heidemij en deel 1 en 2 van de Nederlandsche Boomgaard. Later maakte men ook gebruik van Duitse en Engelstalige pomologische boeken en van het Internet, deze laatste informatiebron biedt ongekende mogelijkheden. Het was lastig om in de beginjaren de gevonden fruitrassen, in het bijzonder de naoorlogse rassen goed op naam te brengen. Ook zijn er door onbekendheid foutieve te naamstellingen gemaakt. Een goed voorbeeld is de Spiegelpeer (Baron d Hiver) die uiterlijk identiek is aan de Gieser Wildeman. Veel Spiegelperen zijn lange tijd ten onrechte gedetermineerd als Gieser Wildeman. Het aantal genoemde Gieser Wildemannen is dus te hoog in de tabel en de Spiegelperen te laag. Niet alle bomen werden geteld in een boomgaardje als er meerdere exemplaren stonden van hetzelfde ras. Als gevolg van deze methodiek scoren vooral de zogenaamde Heidemijrassen (Bramley Seedling, Jonathan, Notaris, Schone van Boskoop e.d.) relatief te laag in de tabel. Absoluut ligt het aantal beduidend hoger. De vindplaatsen waren plekken waar leden van de Speurpom toevallig langs kwamen of waarop ze attent waren gemaakt. Het zijn geen verzamellocaties en er heeft géén selectie plaats gevonden, bv. in de zin van uitsluitend bomen van NPV leden. Verspreid over 562 zeer diverse vindplekken in zowel de provincie Groningen als de stad Groningen zijn 3.000 fruitbomen op naam gebracht. In totaal zijn er 167 appelrassen (2.100 bomen), 77 perenrassen (650 bomen), en 18 pruimenrassen (250 bomen) op naam gebracht, deze uitkomst is de basis van de tabel en onderstaande gegevens. Een deel van deze fruitboomlocaties bestaat niet meer of er zijn één of meerdere bomen gerooid of gestorven. Actualisatie van de vastlegging van de onderzochte boomgaarden heeft veelal nog niet plaatsgevonden. De tabel geeft echter wel een goed beeld van de diversiteit van fruitrassen in de provincie Groningen. Harry van der Laan Bronnenmateriaal: plattegronden van door Lukas Duijts gemaakte locaties.. Gegevensbewerking door Harry van der Laan en Jan Veel. Pomospost Voorjaar 2010 6
De meest aangetroffen fruitrassen in de Provincie Groningen, tijdvak 1988-2007 Appels Appels Peren Zoete Kroon 370 Reinette von Zuccalmaglio 6 St. Remy 74 Bramley's Seedling 210 Glockenapfel 5 Gieser Wildeman 68 Schone van Boskoop 161 Sweet Caroline 5 Zwijndrechtse Wijnpeer 59 Groninger Kroon 152 Zoete Erveling 5 Noord-Hollandse Suikerpeer 55 Jonathan 108 Baumanns reinette 4 Conference 51 Notaris 84 Bellefleur Large Mouche 4 Kleipeer ( Winterjan) 51 Lunterse Pippeling 35 Harberts Reinette 4 Winterbergamot 39 Oranje reinette 38 Schöner von Nordhausen 4 Nouveau Poiteau 30 Zoete Ermgaarde 30 Zoete Veger 4 Pondspeer 27 Valkappel 28 Alkmene 3 Legipont 25 Zoete Roemeling 27 Canada Gris reinette 3 Comtesse de Paris 22 Royal Jubilee 26 Elstar 3 Spiegelpeer 19 Zoete Pippeling 25 Gloster 3 Zoete Brederode 16 Glorie van Holland 24 Jacques Lebel 3 Jut 12 Sterappel 24 Landsberger reinette 3 Williams Christ Birne 11 Zoete van den Bent 22 Lane's Prince Albert 3 Bonne Louise d'avranches 10 Blenheim Orange 20 Noorderkroon 3 Pitmaston Duchesse 9 Cox Orange reinette 20 Oranjereinette van Pomona 3 Winterrietpeer 9 Transparente de Croncels 20 Present van Engeland 3 Clapps Favourite 8 Keswick Codlin 19 Rode Zomercalville 3 Beurré Alexander Lucas 7 Golden Delicious 18 Stark Earliest 3 Beurré d' Amanlis 7 Beauty of Bath 17 Zoete Bloemee 3 Triomphe de Vienne 7 May Queen 17 Ananasreinette 2 Beurré de Merode 6 Vlaamsche Schijveling 17 Bohnapfel 2 Beurré Hardy 6 Zigeunerin 17 Du Halder 2 Emile d'heyst 6 Reinette van Ekenstein 16 Dubbele Bellefleur 2 Calabasse Bosc 5 Drentsche Bellefleur 14 Dubbele Zure Paradijs 2 IJsbout 5 Lemoenappel 14 Golden Noble 2 Kruidenierspeer 5 Queen 14 Guldborg 2 Winterlouwtje 5 Yellow Transparent 14 Karmijn de Sonnaville 2 Le Lectier 4 Brabantse Bellefleur 13 Keuleman 2 Soldat Laboreur 4 Jonagold 13 Lobo 2 Sucré de Montluçon 4 Early Victoria 12 Marie José d' Othée 2 Besy van Schonauwen 3 Laxtons Superb 12 Melba 2 Beurré Superfin 3 Rode Tulp 12 Pater van den Elzen 2 Goudbal 3 Dijkmanszoet 11 Peerzoet 2 Josephine de Malines 3 Gravensteiner 11 Present van Holland 2 Marquerite de Marilat 3 Groninger Pippeling 10 Reinette d'or 2 Seigneur d'esperen 3 James Grieve 10 Roosappel 2 Beurré Six 2 John Downie 10 Roter Junkfernapfel 2 Jeanne d'arc 2 Princesse Noble 9 Spartan 2 Kamper Venus 2 Rode Pippeling 9 Starking Delicous 2 Maagdenpeer 2 Perzikrode Zomerappel 8 Zwaanappel 2 Kasseler reinette 7 Veendammer Glorie 2 Pruimen Ribston Pippin 7 Winschoter Glorie 2 Reine Victoria 65 Zoete Aagt 7 Winter Zijden Hemdje 2 Reine Claude d' Oullins 36 Zoete Princesse Noble 7 Zoete Graauwe Reinette 2 Boerenblauwtje 32 Honingzoetje 6 Zoete Holaart 2 Reine Claude d' Althann 9 Lombarts Calville 6 Zoete Kafappel 2 Opal 8 Manks Codlin 6 Zure Graauwe Reinette 2 Reine Claude Verte 6 Zoete Campagner 6 Enkele Boerenwit 5 Pomospost Voorjaar 2010 7
Van de overige appelrassen werd 1 exemplaar aangetroffen: Antonovka, Bittenfelder, Blanke Tulp, Breuhahn, Calville de St.Saveur, Calville Madame Lesans, Canada Blanche Reinette, Charlamowkski, Court Pendu Gris, Court Pendu Douce, Court Pendu Royal, Cusinot d Ete, Danziger Kantapfel, Dr. Seeligs Oranjereinette, Dubbele Zoete Aagt, Ellisons Orange, Engelse Winter Goldpearmain, Enkele Zoete Aagt, Florianer Rosenapfel, Fraas Zomercalville, Friedrich von Baden, Gascoyne Scarlet, Grauwe Franse Reinette, Grauwe Reinette, Herfststriepeling, Himbeerapfel, Jan Meekappel, Jasappel, Kaiser Alexander, Kandyzoet, Kaneelappel, Kroonsappel, Laxtons Fortune, Lotharinger Rambour, Mannington Pearmain, Mantet, Moringer Rosenapfel, Mutsu, Neuer Berner Rosenapfel, Nonpareil Scarlet, Pearmain d Ete, Pigeon Rouge, Praagse Reinette, Rode Eierappel, Rode Herfststriepeling, Rode IJzerappel, Rode Jopen, Rode Kroonsappel, Rode Zoete Jopen, Rode Zomerkroon, Russet Nonpareil, Säfstaholm, Schafsnase, Schellinkhouter, Schuttersreinette, Signe Tillisch, Suikerappel (zoete blyer bellefleur), Tydemans Early, Virginische Rosenappel, Wijnappel, Winterstriepeling, Witte Kruidappel, Zoet Veentje, Zoete Oranje, Zoete Ribbert. Overige perenrassen 1 exemplaar: Beurré Beucke, Beurré Clairgeau, Beurré Hardenpont, Beurré Dilly, Beurre Giffard, Beurré Mondelle, Beurré van den Ham, Calabasse de Tirlemont, Calabasse van Marum, Colette, Cuisse Madame, Doyenne d Hiver, Doyenne du Comice, Dr. Jules Guyot, Duchesse Angouleme, Forellepeer, Franse Wijnpeer, Herfstbergamot, Jodenpeer, Madame de Bonnefond, Madeleine, Mooi Neeltje, Olivier de Serres, Petersbirne, Pomme Rose, Precose de Trevoux, Provisiepeer, Robert Neufville, Ronde Perzikpeer, Sommer Eierbirne, Souvenir de Leroux-Durand, St. Nicolaaspeer, Trosjespeer, Vroege Suikerij, Winternelis. Overige pruimenrassen: 4. exemplaren: Dubbele Boerenwit, Early Rivers, Monsieur Hatif, Wichters. 3. exemplaren: Rode Eierpruim. 2. exemplaren: Hauszchwetse, Tonneboer. 1. exemplaar: Czar, Effies, Eivormige Reine Claude, Imperiale Ottomane. Pomospost Voorjaar 2010 8
Pomologische databases en rasbeschrijvingen Beschrijvingen van fruitrassen zijn op diverse websites te hooi en te gras te vinden. Vaak herhalen de schrijvers elkaar. Interessant is het echter als op de websites afbeeldingen ook bij de beschrijvingen te vinden zijn. België Europese perendatabase: http://pyrus.cra.wallonie.be/index.php. Aanmelding is vereist. Denemarken Deense rasseninventarisaties: http://www.nordgen.org/nak/?chglang=eng en http://www.agri.life.ku.dk/pometet/sortslister.aspx http://www.de-gamle-sorter.dk/ Duitsland Bund Lemgo. Een veelvoud van afbeeldingen uit oude pomologische werken is te vinden op: http://www.bund-lemgo.de/obstsortenlisten.html en http://www.obstsortendatenbank.de/sorten.htm of http//www.bund-lemgo.de/index.htm. De afbeeldingen zijn afkomstig uit pomologische werken waarvan een aantal elders gevonden kan worden (zie ons vorig nummer). Engeland National Fruit Collection Brogdale, alleen appels zijn toegankelijk, meer dan 2000 soorten. De peren- en pruimenoverzichten zijn helaas niet meer toegankelijk. Bladeren door de database is niet mogelijk en het zoekprogramma is weinig vriendelijk. Frankrijk Absolute aanrader. Een schat aan informatie, rasbeschrjvingen en boekwerken biedt de Franse site: http://www.pomologie.com/. Sommige boeken zoals de vier delen van Andre Leroy s dictionnaire de Pomologie, zijn echter alleen te raadplegen en niet direct te downloaden. Nederland Nederlandse Apple Database http://www.appelcollecties.nl/default.htm POM Noord-Holland heeft samen met de Stichting Fruit Yn Fryslân en de NPV (Noordelijke Pomologische Vereniging) een inventarisatiesite opgezet. Zie http://pomolo.bataviagroep.nl/home.aspx?page=zoek. Daarin staat van een groot aantal fraaie afbeeldingen van fruitrassen en korte beschrijvingen en verwijzingen. Oostenrijk www.arche-noah.at/etomite/index.php?id=157 geeft grondige en uitgebreide beschrijvingen, die zeer bruikbaar bij determinatie van vruchten www.ova-online.at/datenbank/apfelsorten.php?a. USA. Fraaie oude illustraties zijn te zien op USDA Pomological Watercolor Collection: http://www.ars-grin.gov/cor/pwc.html Zwitserland http://www.fructus.ch/ Eén van de grootste collecties fruitbomen ter wereld staat in het Engelse Brogdale. Zie info hierboven. Appels, peren en pruimen staan hier op laagstam. Kersen op hoogstam Pomospost Voorjaar 2010 9
Advertentiepagina Pomospost Voorjaar 2010 10
Plant eens een walnoot De walnoot vormt met haar grijs geribbelde stam en grote heldergroene bladeren is een grote fraaie boom. De heerlijke noten zijn gezond en het hout is erg waardevol. Toch is de boom bij ons nooit populair geworden. Dit komt vooral omdat men vroeger enkel gezaaide notenbomen kende en zaailingen hebben vele nadelen. We vinden bij ons daarom zelden een notenboomgaard. Meestal zien we een walnoot als sierboom in grote tuinen of parken. Het aantal walnotenbomen is de afgelopen eeuw in West-Europa sterk afgenomen. Nieuwe aanplant zou niet alleen vanwege de noten, maar ook om cultuurhistorische en landschappelijke waarden gestimuleerd moeten worden. Tegenwoordig zijn geënte rassen beschikbaar, waaronder enkele die klein blijven en snel dragen. Deze zijn aantrekkelijk voor particulieren omdat ze geen grote tuin vragen. De gewone walnoot (Juglans regia) Vrucht van Juglans cordiformis De grijze walnoot (Juglans cinerea) De zwarte noot (Juglans nigra) Naamgeving en herkomst Het geslacht Juglans behoort tot de Juglandaceae. Andere soorten binnen dit geslacht dragen ook vruchten, die walnoot genoemd worden, maar deze komen in de Europese notenteelt weinig voor. De vrucht van elke Juglans-soort heeft een karakteristieke verschijningsvorm en schaal tekening (zie hierboven). De wetenschappelijke naam Juglans regia is gebaseerd op het Latijnse joris glans en betekent noot of eikel van Jupiter. Juglans is hiervan een samentrekking en regia betekent koninklijk. De walnoot komt van nature voor in Iran, Centraal-Azië en China. Zij is in West-Europa verspreidt door de Romeinen. De walnoot wordt ook wel okkernoot of Perzische walnoot genoemd. De gangbare Nederlandse naam is "gewone walnoot", dit om ze te onderscheiden van de andere Juglans-soorten. De naam stamt uit het Oud-Germaans en betekent dat het om een exoot gaat. Het woordje wal komt van walsh en betekent vreemdeling. Met Walse of Waalse noot, wordt dus bedoeld buitenlandse noot. Dit waarschijnlijk om haar bij de introductie onderscheiden van de al bekende inheemse hazelnoot. In Vlaanderen wordt de walnoot vaak okkernoot genoemd. Daar noemt men deze boom ook wel notelaar, labbertoet, nokerboom of okelaar. Botanisch gezien is de walnoot eigenlijk een steenvrucht, en geen noot zoals de hazelnoot. Niettemin geldt ze in het algemene spraakgebruik, als dé noot bij uitstek. De boom Walnotenbomen zijn niet alleen voor de opbrengst aan noten of hout waardevol. Ze werden vroeger vaak als sierboom in parken en buitenplaatsen aangeplant, waarbij de opbrengst aan noten een aardige bijkomstigheid was. De grote en fraaie boom met haar grijs geribbelde stam en grote heldergroene bladeren kan na verloop van jaren een behoorlijk omvang kunnen krijgen: meer dan 35 meter hoog en met een kroondoorsnee van meer dan 30 meter (zie foto op de volgende pagina van een noot in het Zwitserse Meinier met een doorsnede van liefst 45 m). De boom wordt gemakkelijk enkele eeuwen oud. In het buitenland zijn exemplaren van meer dan zes eeuwen oud bekend. Pomospost Voorjaar 2010 11
Blad en geur Het blad walnoot is dofgroen. De tot 45 cm lange samengestelde bladeren zijn oneven geveerd met meestal zeven deelblaadjes. De blaadjes zijn gaaf en het topblaadje staat op een steeltje en is meestal iets groter. Bij het uitlopen hebben ze een oranjebruine kleur die overgaat in donker geelgroen. Als je het blad kneust, dan geeft deze een sterke, zure naar schoensmeer ruikende geur af, door de stof juglandine vrij komt. Ook de boom zelf geeft die geur af, en insecten worden daardoor op afstand gehouden. Daarom werd bij boerderijen een walnoot bij de keuken of koeienstal geplant om vliegen en muggen weg te houden. Om die reden werd er ook wel een bosje walnootblad bij een kinderwiegje gehangen. Voor paardenliefhebbers is het een suggestie om een walnoot aan de zuidwest kant van een paardenbak te plaatsen, de geur verjaagt de paardenvliegjes (knutjes). Let er wel op dat in het najaar het giftige blad regelmatig verwijderd wordt. Notenbomen geven veel schaduw en het is er dan ook goed toeven als de temperaturen 's zomers hoog oplopen. Rassen verschillen in bloeiverschillen en vruchtzetting. De technische termen daarvoor zijn de volgende. Protandrie: mannelijke bloemen bloeien eerder dan de vrouwelijke. Dit is bij de meeste rassen het geval. Protogynie: de vrouwelijke bloemen bloeien eerder dan de mannelijke. Apomixie: ongeslachtelijke voortplanting via zaad, dat zonder bestuiving wordt gevormd. De neiging tot apomictische vruchtzetting kan van jaar tot jaar verschillen, waardoor aanplant van een bestuiver meer oogstzekerheid geeft. Bij rassen met protandrie of protogynie (ongelijke bloeiers) is de bestuiving slecht of afwezig en is het aan te bevelen om een ander ras er bij te planten, zodanig dat de bloeiperiodes van de mannelijke en de vrouwelijke bloeiwijzen van de twee bomen elkaar overlappen. Gelukkig zijn er goede rassen waarvan de mannelijke en de vrouwelijke bloemen (min of meer) tegelijk bloeien, zoals 'Buccaneer, 'Rita' en 'Number 16', die daardoor goed zelf bestuivend zijn en ook andere rassen goed bestuiven. De productiviteit varieert per jaar en per ras. Onvoldoende productiviteit komt deels door het te vroeg uitlopen van de knoppen in het voorjaar waardoor vorstschade aan jonge scheuten en de vrouwelijke bloemen ontstaat. Rassen die vroeg uitlopen lopen meer kans op nachtvorstschade dan rassen die laat uitlopen. De temperatuur heeft grote invloed op de ontwikkeling van de katjes in het voorjaar. Warm weer versnelt de groei, kou vertraagt de ontwikkeling. De bloeiperiode kan daardoor per jaar verschillen. Bloei en bestuiving Walnoten bestuiven zich zelf door de wind. De walnoot is eenhuizig, dat betekent dat mannelijke en vrouwelijke bloeiwijzen afzonderlijk aan de boom groeien. Het stuifmeel van de mannelijke bloempjes die in katjes hangen, waait op de vrouwelijke bloempjes, die al of niet in trosjes aan het einde van nieuwe scheuten zitten. Bij rassen die bekend staan als kortlotdragers, komen vrouwelijke bloemen ook aan kortloten gespreid langs de takken voor. Dergelijke rassen zijn vaak vruchtbaarder (zoals 'Broadview' ). Naar mate de bomen ouder worden, worden de bloeiperiodes langer, wat de bestuiving ten goede komt. Dit verklaart waarom volgroeide bomen vaak beter dragen dan jonge. Omdat bij de meeste rassen de mannelijke en de vrouwelijke bloemen niet tegelijk bloeien, vindt er vaak onvoldoende bestuiving plaats en is de vruchtdracht slecht. Pomospost Voorjaar 2010 12
Vorst die twee keer toeslaat Een walnoot die in de lente vorstschade oploopt, brengt niet alleen in dat jaar, maar ook nog het volgende jaar geen noten voort. Oorzaak is de bijzondere manier waarop een notenboom bloeit, de vrouwelijke bloemen die de noten produceren groeien aan het eind van de jonge scheuten van dit jaar, maar de mannelijke katjes op hout van een jaar oud. Voor noten zijn mannelijke en vrouwelijke bloemen nodig, dus door de jonge scheuten van dit jaar en daarmee het eenjarig hout van volgend jaar te beschadigen, kan een strenge vorst twee oogsten vernietigen. Ontwikkeling van de noot Na de bevruchting groeit de noot snel toe en bereikt na ca. 3 maanden de uiteindelijke grootte. De snelste groei vindt plaats tot half juli, daarna vertraagd het tempo omdat de schaal zich gaat vormen, wat veel bouwstoffen vraagt. Dit duurt tot eind juli. De uiteindelijke omvang van de noot is dan bereikt en de kernvorming vangt aan, wat een maand duurt. Daarna verhouten de tussenschotten. Begin oktober begint de binnenkant van de bolster zo te veranderen, dat ze los laat van de schaal. Wanneer het weefsel tussen bolster en schaal bruin is en het kernvlies nog licht gekleurd, dan is de noot rijp. De bolster splijt en de noot valt er uit. Gewoonlijk gebeurt dit rond half oktober. Aanplant en standplaats Walnoten groeien op vrijwel alle voor fruitbomen geschikte gronden. Ten onrechte vermeldt de literatuur vaak dat de grond kalkrijk moet zijn. Wel moet de grondwaterstand niet te hoog zijn, zodat zich de noodzakelijke penwortel kan vormen en de grond moet daarom goed doorwortelbaar zijn. Op moeilijk doorlaatbare natte gronden is ze ziektegevoelig. Ze vraagt flink wat ruimte. De standplaats moet open zijn, want de boom vraagt veel licht willen bloei en vruchtzetting voldoende zijn. Goede belichting houdt de boom gezonder. Zet de boom dus nooit in de schaduw van andere bomen of bebouwing. Op den duur krijgt de kroon een doorsnede van 8 meter, maar Broadview blijft duidelijker kleiner. Plant een walnoot zo jong mogelijk, bij voorkeur als éénjarig geënt boompje van minimaal 1.80 meter hoog. Het wortelstelsel van de onderstam is dan 3 tot 4 jaar oud. Bij het planten van oudere bomen is de terugslag groot en duurt het extra lang voordat de boom gaat dragen. Omdat bij de opkweek van geënte bomen in de boomkwekerij de penwortel meestal ontbreekt, moet een geënte boom op de uiteindelijke plaats voldoende diep worden geplant (met de entplaats vlak boven de oppervlakte) en aan een stevige steunpaal geplaatst om scheef waaien te voorkomen. De kwekerijdiepte is meestal correct. Beschadigde of gebroken wortels worden weggesnoeid. Haal geen andere wortels weg, dat tast de groeireserve aan en bemoeilijkt het aanslaan van de boom. De boom wordt in de winterrustperiode geplant. Goed begieten voordat het gat wordt dicht gemaakt en daarna nog eens flink water geven. Om nazakken van de boom te voorkomen kan in het midden van het plantgat een aardeheuveltje worden gemaakt, waar de stam op rust. Bedek de boomspiegel (bovenkant plantgat) met oude stalmest of ander vochtig organisch materiaal. Onkruid en gras beconcurreren de jonge bomen op licht, water en voedingsstoffen. De ondergrond moet daarom goed schoon worden gehouden. Een tijdelijke plastic afdekking kan gebruikt om uitdrogen te voorkomen en als onkruidwering, omdat jonge bomen het vaak moeilijk hebben om het van het onkruid te winnen. Snoei In het artikel over bacteriebrand (op blz 4) wordt al aangegeven, dat men zeer terughoudend moet zijn met het snoeien van een notenboom. Het weghalen van levende takken wordt slecht verdragen. Snoei geen takken die dikker zijn dan 5 cm. Grote wonden genezen slecht en gaan vaak rotten. Voor de handelsteelt worden jonge bomen in de traditionele vaasvorm (Frans: Gobelet) opgekweekt. Dat duurt ongeveer 4 jaar. Daarna mag alleen aan het eind van het groeiseizoen gesnoeid worden om voldoende licht en lucht in de kruin van de boom te houden en om het dode hout te verwijderen. Een oude notenboom Een oude notenboom is een kostbaar bezit. Maar de boom scheidt vanuit de wortels een stof af die giftig is voor naburige bomen. De wortelomvang is bovendien het vijf- tot zesvoudige van de kroon. Dit verklaart waarom in een oude verwaarloosde tuin er soms alleen nog maar een notenboom staat, ook omdat de boom zo weinig licht door laat, dat daaronder weinig wil groeien. Maar dat mag geen reden zijn om zo n oude boom te kappen. Doordat er onder de boom niets wil groeien, stond hij in een kwaad daglicht. Dat blijkt uit oude teksten: syne schaduw is quaedt. Er werd zelfs beweerd dat wie onder een walnoot in slaap zou vallen, ernstig ziek zou worden. Pomospost Voorjaar 2010 13
Niet verplanten Een walnoot die eenmaal is aangeslagen, groeit gestaag door, alleen extreme droogte of een langdurig te hoge waterstand lijkt hem nog te kunnen deren. Een oudere noot, vooral een die uit zaad is opgekweekt, heeft een penwortel, die breekt als men de boom wil verplanten. De boom zal zo een verplanting meestal niet overleven. Laat de boom op zijn plaats staan. Onderhoud en ziektebestrijding Aan de boom is te zien of de groeiomstandigheden goed zijn. Blijven de scheuten kort, is het blad licht van kleur en valt het voortijdig af, komen er scheuten uit de stam, dan mankeert er wat aan de gezondheid. Het beste is preventie. Zorg voor afwisseling in de flora rond de boom en voor een gevarieerde fauna (bijen, kevers, vleermuizen sluipwespen). Maar spechten, kraaien, eksters en Vlaamse gaaien zijn schadelijk voor de oogst. Ze kunnen (soms dwars door de bolster heen) de noot leegpikken. Bij overlast kunnen ze worden verjaagd door onregelmatig lawaai te maken. Ziektes worden voorkomen door ieder jaar de afgevallen bladeren, takken en bolsters te verzamelen en te verbranden. Hetzelfde geldt voor snoeihout. Een schone ondergrond voorkomt ziektes en plagen. Walnotenolie is kostbaar en wordt daarom spaarzaam gebruikt, meestal in saladedressings. Olieverf met walnotenolie is niet giftig. In de meubelmakerij diende wortelnotenhout voor het fineren van meubelen en werden er kleine voorwerpen, zoals dienbladen, van vervaardigd. Het hout wordt nog in de meubelindustrie gebruikt. Het heeft een harde dichte structuur en varieert in kleur van crèmewit in de buitenste lagen tot matbruin in het hart van de stam. Walnotenhout is erg waardevol. Stammen van goede kwaliteit brengen meer dan 7.000 euro per m3 op. Wortelhout en vergroeiingen, waarvan wortelnotenfineer wordt gemaakt, zijn nog veel meer waard. Wortelnotenfineer is één van de kostbaarste fineersoorten en wordt ook gebruikt voor de bekleding van het binnenwerk van exclusieve auto's. Helaas is het ontzettend moeilijk om kleine partijen te verkopen. Veel waardevol notenhout wordt daarom gewoon opgestookt. Zelfs de schalen van de noten kennen toepassingsmogelijkheden. Meel van gemalen notendoppen werd vroeger gebruikt als anti-aanbaklaag in bakkersovens. Het wordt in de kunststof- en vliegtuigindustrie gebruikt als polijstmiddel en als isolatiemateriaal om raketten tegen hoge temperaturen te beschermen. Bemesting Jonge bomen krijgen alleen stikstof, niet te overvloedig vanwege gevoeligheid voor Bacteriebrand. Ongeveer 0,1 kg. zuivere stikstof per boom in het eerste groei-jaar, oplopend tot 0,5 kg. per boom in het vijfde. Strooi dit in het eerste jaar in een straal van 1 m rond de stam, tot 3 m in het vijfde. Vanaf het zesde jaar wordt naar behoefte ook fosfaat en kali gestrooid, bij een lage zetting meer dan bij een goede zetting (aantal noten per tak). Ook stalmest dekt de behoefte aan kali en fosfaat. Gebruik dit om het jaar en vul in het tussenliggende jaar de stikstofbehoefte aan met kunstmest. De oogst De noten worden geoogst als ze rijp zijn, d.w.z. uit de bolsters vallen. Dit duurt zo n 2-3 weken, afhankelijk van het ras tussen half september en eind oktober. Het rapen dient iedere 2-3 dagen te gebeuren om schimmelvorming op de noten te voorkomen. Was en droog de noten zo snel mogelijk. Verwijderd de resten van de bolster en ander ongerechtigheden. Verse noten kunnen koel enige dagen worden bewaard en zijn een delicatesse waarvan noten op brandewijn kan worden gemaakt. Wil men noten langer bewaren dan moeten ze gedroogd. Gebruik De walnoot kent veel toepassingen. De noten zijn uit de hand een delicatesse en ze worden in gebak en voor de bereiding van likeur gebruikt. Ze zijn zeer gezond, een bron voor omega-3 vetzuren en helpen bij het verlagen van het cholesterolgehalte. Notenrapen en verkopen in het verleden Pomospost Voorjaar 2010 14
Een zaailing of geënte bomen aanplanten? Vroeger kende me alleen gezaaide notenbomen. Zaailingen groeien sterk en geven niet altijd noten met goede eigenschappen. Het duurt erg lang, soms meer dan tien jaar, voordat de noten verschijnen. Pas dan weet men of ze van goede kwaliteit zijn en of de boom voldoende productief is. En als dat niet het geval is, zijn er veel jaren verspild. Zaailingbomen kunnen gevoeliger voor ziekten zijn en een minpunt is dat zaailingen vaak te vroeg uitlopen, waardoor de bloemknoppen eerder bevriezen. Dit gaat ten koste van de oogst. Geënte notenbomen dragen op jongere leeftijd vruchten (behalve oude Franse rassen). De kwaliteit van de noten is bekend en meestal beter dan die van een zaailing. Het is daarom aan te raden een geënte boom aan te schaffen, al is deze veel duurder. Dit komt o.a. omdat het enten van walnoten een bijzondere techniek vereist, die desondanks een hoog uitvalpercentage geeft. Daarom zijn geënte walnoten relatief duur. Rassenkeuze Bij de keuze voor een bepaald ras is het raadzaam de eigenschappen te bepalen waaraan de boom moet voldoen. Een alleenstaande boom moet zichzelf kunnen bestuiven, maar vaak staat in de wijde omtrek wel een walnotenboom, die dan voor de nodige bestuiving kan zorgen. Is men daar niet zeker van en is er slechts plaats voor één boom, plant dan een ras met apomictische vruchtzetting (zonder bestuiving) of een ras waarvan de mannelijke en vrouwelijke bloemen tegelijk bloeien (zelfbestuiver). Is de ruimte in de tuin beperkt dan zijn er tegenwoordig klein blijvende (geënte) notenbomen in de handel. De kwaliteit van de noot is uiteraard van belang. Een goede noot moet lekker zijn, groot, goed gevuld en met een tamelijk dunne schaal. Sinds eind 40er jaren is in Nederland gericht gezocht naar geschikte rassen. Dit heeft geleid tot een assortiment dat goed voldoet. 'Broadview' kwam in de officiële rassenproeven als beste naar voren. Deze heeft als voordeel dat de boom niet groot wordt. Tegenwoordig houden het Proefstation voor de Fruitteelt in Wilhelminadorp en Kwekerij Westhof in 's-heer Arendskerke zich bezig met het testen van nieuwe rassen. Beide raden Broadview en Buccaneer aan. Deze beiden rassen worden tegenwoordig verreweg het vaakst aangeplant. De laatste jaren worden ook moderne rassen als Plovdiski, Proslavski en Rita regelmatig aangeplant. Daarnaast komen nog wel Axel, Coenen, Hansen en Nr. 16 voor. Oude historische rassen, vaak uit Frankrijk afkomstig, zoals Franquette en Parisienne, zijn voor de particulier af te raden, omdat ze zeer laat, vaak na meer tien jaar, noten gaan geven. Voor Noord-Nederland heeft kweker Edward Kwanten een aantal walnoten ontwikkeld geschikt voor het Noord-Nederlandse klimaat. In een volgend nummer komen we meer uitgebreid terug op walnootrassen en hun eigenschappen. Een lange termijn investering Een walnoot plant men voor de kleinkinderen, is een oud Duits gezegde. De notenoogst komt pas na 15 tot 20 jaar goed op gang en pas na ongeveer 60 jaar komen de beste oogsten. Dat mag geen reden zijn als men de ruimte er voor heeft om geen walnoot te planten. En ook noten van een jonge notenboom smaken vast extra lekker! Jan Veel Pomospost Voorjaar 2010 15
Monumentale Walnotenbomen in Nederland Verspreid komen in ons land, gewoonlijk alleenstaande, oude monumentale walnotenbomen voor. Ze staan vaak op boerenerven. Hier en daar zijn ze als dijk- of laanbeplanting over gebleven. De bomen zijn niet altijd goed zichtbaar omdat ze achter de huizen staan. We noemen er hier een aantal waarvan gegevens zijn gevonden. Beers (NB) Molenstraat 41, Plantjaar 1880-1890. Omtrek: 250 cm, Hoogte: 18 m. Beesd (Gld), Oude Waag 21. Unieke vierdubbele walnotenlaan als noordwestelijke entree van landgoed Marienwaerdt. Beuningen (G). Krommehoekstraat 20, Plantjaar 1880-1890. Omtrek: 235 cm Hoogte: 20 m. Biervliet (Z). gem Terneuzen. Naast 't huis Stelledijkweg 1. Plantjaar 1890-1900. Omtrek: 200 cm, Hoogte: 15 m. Buren (Gl). Op het kerkplein midden in het stadje staan twee grote oude walnoten. In de buurt van Buren aan de Lingedijk en aan het zijriviertje de Korne staan veel oude walnoten. Culemborg aan de dijk naar Ingen staat een beplanting met walnoten Delfzijl, Ossenweg 30. (gehucht Biessum). Twee walnoten waarvan de dikste een doorsnede van 340 cm heeft. Glimmen. Oude productieboomgaard van walnoten tegenover L Auberge Le Grillon Goudswaard (ZH), gem Korendijk Molendijk. Plantjaar: 1880-1890. Omtrek: 198 cm. Hoogte: 13 m. Genderen (Gld). Dijk- en laanbeplanting Hoofdstraat, Tol. Groot aantal grote walnoten geplant tussen 1889 en 1920. Haarlemmermeer. Hoofdweg West 893. Plantjaar 1890 1900. Omtrek 341 cm Hattem (G), Park rondom Huis IJsselstein, Geldersedijk 26. Plantjaar: 1890-1900. Omtrek: 320 cm, Hoogte: 17 m. Hoorn (NH). Achter Koepoortsweg 73 een ongeveer 200 jaar oude monumentale walnoot. Horst (L). Bos bij de kasteelruïne. Plantjaar 1830-1840. Omtrek 301 cm, Hoogte 17 m. Linschoten (U). Plantjaar voor 1700. Omtrek 350 m. Hoogte 10 m. Lopik (ZH). Leidijk 28, Polder Willigen Langerak. Plantjaar 1810-1820. Omtrek 350 cm, Hoogte 10 m. Maarheeze, Stationstraat 41. Solitair staande walnoot uit 1880 1890 op erfgrens in agrarisch gebied. Markelo. Restaurant de Koperen Smorre. Plantjaar 1870-1880. Omtrek 340 m. Hoogte 17 m. Overloon (NB). Venrayse weg 26, 2 monumentale walnoten uit 1910-1920. Roosendaal (NB). Damastberg 110. Monumentale walnoot uit 1880-1890 in agrarisch gebied. Son. (NB). Dommelstraat 12. Solitair staande monumentale walnoot uit 1880-1890 achter een monumentaal herenhuis. Streefkerk (ZH). 't Hoge Huis, Brandwijksedijk 47. Plantjaar 1910-1920. Omtrek: 217 cm, Hoogte: 17 m. Oostburg (Z)., :Stampershoekweg 1. Plantjaar 1880-1890. Omtrek: 210 cm. Hoogte: 10 m Utrecht. Sterrenburg/Tolsteegbrug, Plantjaar 1880-1890. Omtrek: 300 cm. Hoogte: 15 m. Vierhuizen (Gr). Boerderij Nieuw Midhuizen, Westpolder 22, Plantjaar 1870-1880. Omtrek: 330 cm. Hoogte: 17 m. Wijk bij Duurstede: Veldpoort. Meer dan 100 jaar oud (zie artikel hierna). Zoetermeer. 1e Stationsstraat 84 Plantjaar rond 1900. Omtrek 271 cm. Hoogte12 m. Zoetermeer. Voorweg 109. Plantjaar rond 1920. Omtrek 228 cm. Hoogte15 m. Zoetermeer. Broekwegkade 13. 2 bomen. Plantjaarrond 1880, Omtrek 264 en 261 m. Hoogte 20 en 18 m. Zutphen. IJsseldijk in de Voorsterklei. Plantjaar:rond 1900. Omtrek 300 cm. Hoogte en breedte 20 m. Walnotenlaan op landgoed Marienwaerdt bij Beesd (Gld) Pomospost Voorjaar 2010 16
Monumentale walnoot in Wijk bij Duurstede voorlopig gered. De monumentale notenboom bij café de Veldpoort is een beeldbepalende boom voor de directe omgeving. Na massaal verzet van vele Wijkers, getuige de aan vele ramen opgeplakte 'nootkreet' tegen politieke onverlaten die de meer dan honderd jaar oude walnotenboom tegenover de Veldpoort wilden kappen, heeft de gemeenteraad op 3 februari j.l. besloten de boom te laten staan. De Wijkers zijn niet gediend van deze uitwas van de vooruitgang - onder meer vanwege de uitbreiding van en supermarkt. Ook in 1998 had de politiek tevergeefs een poging gedaan om de boom in verband met de bouw van appartementen en winkels aan de Zandweg, hoek Singel te laten kappen. De boom is toen met inspanning van veel betrokkenen gespaard gebleven. Het bouwplan werd aangepast en ondergronds is de plantplaats verbeterd. Niettemin ging de boom kwakkelen, waarna opnieuw een kapvoorstel werd gedaan. Mogelijk is het uitstel van executie want de gemeente besloot tot een groeiplaatsonderzoek, waarbij gekeken wordt of de verbeteringsmaatregelen van 6 jaar geleden door de boom zijn benut. O.a. Trouw 4 februari 2009 Links: wortelnotenfineer is al eeuwenlang zeer gewild bij meubelmakers. Boven fraaie oude walnoten in een tuin in Overloon (NB) Pomospost Voorjaar 2010 17
Gezocht de Muscadelpeer. De kleinste handpeer aan de grootste boom Onze Zwitserse zusterverenging Fructus heeft,in het najaar, terwijl het jaar al grotendeels verstreken was, alsnog de Muscadelpeer, zoals onze grote pomoloog Johann Hermann Knoop haar in zijn Pomologia van 1756 noemt, onder de Franse naam Petit Muscat of Sept en Gueule uitgeroepen tot Schweizer Obstsorte des Jahres 2009. Aanleiding was de vondst van een reusachtige boom van deze verdwenen geachte soort in Orge bij Yverdon in de Zwitserse Jura. De boom, die vanwege de brede kroon op een reusachtige appelboom lijkt, heeft een stamomvang van meer dan 4.50 m en een kroonbreedte van liefst 20 meter (zie foto van de stam hieronder). De ouderdom wordt geschat op minstens 200 jaar. De soort is heel oud, zij dateert mogelijk al uit de voorchristelijke tijd. De Romeinse schrijver Plinius zou haar in zijn Historia Naturalis uit 80 na Christus vermeld hebben als Pirum Superbum, oftewel Wonderbare Peer. In ieder geval werd ze in 1530 in Frankrijk al genoemd. In het Frans wordt de peer ook als Sept en Gueule aangeduid: waarmee bedoeld wordt dat je er 7 stuks tegelijk in de mond kan nemen. Knoop beeldt haar in zijn Pomologia af en beschrijft haar summier. Hij noemt haar naast Muscadelpeer ook Petit Muscat, Petit Muscat d Orleans, Muscadille, en Zeven op Eene. Bij ons was ze dus ook eeuwen geleden al bekend. Een ander synoniem is Kleine Muskateller Birne. De boom is zeer productief. De peertjes zijn begin juli rijp en moeten direct gegeten worden. Ze worden snel melig. Ze zijn breed peervormig, de kleur varieert van licht groen tot helder geel, met wat roest en aan de zonzijde een blos van donkere, dofrode stippen. Kenmerkend zijn de grote open kelk, die als het ware op de vrucht zit, de lange steel en de grote witte zaden met een bruin puntje. Het gelige vruchtvlees is bros, knappend, half smeltend en sappig en heeft een sterk maar aangenaam muskusaroma. De vruchten groeien in tweetallen tot trosjes van vier aan de takken. De boom groeit langzaam en kaarsrecht omhoog en vormt op den duur een statige boom. Ze is wat kankergevoeilig. Inmiddels is in Zwitserland nog een grote boom van deze soort ontdekt. Naar mijn weten is ze bij ons nog niet terug gevonden. Wel zijn door NPV lid Hennie Rossel de grotere broers, de Muscat Robert en Muscat Royale (Robine) terug gevonden. De Muscadelpeer ontbreekt nog in onze collecties. We vermoeden dat ook in ons land bomen van de Muscadelpeer voor komen. Wie vermoedt één van onze lezers er een te staan Pomospost Voorjaar 2010 18