Uitvoeringsprogramma 2008 Samen Gezond! in Stein
Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 1. Inleiding 3 2. Taken van de gemeente Stein op het gebied van volksgezondheid 4 2.1. Wettelijke verplichting 4 2.2. Aanpak 4 3. Gezondheidssituatie in Stein 5 4. Speerpunten in beeld gebracht 6 4.1. Overgewicht 6 4.2. Roken 7 4.3. Schadelijk alcohol gebruik 8 4.4. Diabetes 10 4.5. Depressie 11 5. De samenwerking met onze partners 12 5.1 Integrale benadering 12 5.2 Methodiek beleidsgestuurde contractfinanciering 13 6. Onze producten en activiteiten 13 6.1 Bijlage 1, productenboek 2008 GGD ZL 14 Toelichting productenboek 2008 GGD ZL Beleidsadvies obv productenboek 2008 6.2 Bijlage 2, producten JGZ basis, TWM 15 6.3 Bijlage 3, producten JGZ maatwerk, TWM 17 6.4 Bijlage 4, diverse producten, een overzicht 19 Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 2
1. Inleiding Tegelijk met dit uitvoeringsprogramma 2008 Samen Gezond! in Stein wordt de nota Samen Gezond! Regionale Prioriteiten Volksgezondheidsbeleid Zuid-Limburg 2008-2011 aangeboden. In de regionale nota zijn voor de regio Zuid-Limburg dezelfde vijf prioriteiten vastgesteld als die in 2006 door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zijn benoemd in de preventienota Kiezen voor gezond leven. Overgewicht Roken Schadelijk alcoholgebruik Diabetes Depressie Verder wordt in de regionale nota aandacht besteed aan de ontwikkelingen op het gebied van de jeugdgezondheidszorg. Ook wordt de samenwerking tussen de 19 gemeenten en de nieuwe GGD Zuid-Limburg beschreven. Lokaal volksgezondheidsbeleid is echter breder dan de in deze nota genoemde vijf prioriteiten en de samenwerking met de GGD Zuid-Limburg. Andere onderwerpen zijn onder andere woonomgeving, binnenmilieu, psychische gezondheid, eenzaamheid, etc. Behalve met de GGD Zuid-Limburg wordt er ook samengewerkt met andere partners zoals de thuiszorg, de eerstelijnsgezondheidszorg en andere gemeentelijke beleidsterreinen. Dit totale pakket aan samenwerking, preventie en maatregelen vormt het lokale gezondheidsbeleid van de gemeente Stein. Dit uitvoeringsprogramma 2008 geeft een nader beeld van de specifieke gezondheidssituatie in Stein en geeft aan met welke activiteiten de gezondheid in het algemeen, en specifiek op het gebied van de benoemde speerpunten, verder verbeterd zal worden. De gemeente Stein kiest vanwege meerdere redenen voor het op grote lijnen voortzetten van het bestaande programma lokaal gezondheidsbeleid. Wel vindt uiteraard een accentverschuiving naar de benoemde prioriteiten plaats. Ten gevolge van de fusie is het productenaanbod van de GGD ZL recent geharmoniseerd. Dit heeft een aanpassing tot gevolg gehad, soms alleen in de naamgeving, soms ook qua invulling. De belangrijkste reden om het bestaande programma lokaal gezondheidsbeleid voort te zetten is dat sinds enkele jaren wordt ingezet op zogenaamde evidence-based activiteiten, activiteiten waarvan wetenschappelijk is aangetoond dat zij een positief effect op de gezondheid hebben. Voor ogen moet worden gehouden dat de effecten van deze maatregelen vaak pas op langere termijn zichtbaar zullen zijn, continuering gedurende enkele jaren is daarom noodzakelijk. Een tweede reden is de vereiste budgettaire neutraliteit. De gemeente Stein heeft op dit moment geen middelen om extra activiteiten in te kopen. In de regionale prioriteitennota 2008-2011 zijn de doelstellingen voor de komende periode zo concreet mogelijk benoemd en vanaf dit uitvoeringsprogramma 2008 zullen de producten zo veel mogelijk worden beschreven volgens de methodiek van de beleidsgestuurde contractfinanciering (BCF). Deze methodiek richt zich op het realiseren van een optimale beleidscyclus, resultaatsturing en verantwoording. Het streven is om in het uitvoeringsprogramma 2011 alle producten op deze wijze te beschrijven. Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 3
2. Taken van de gemeente Stein op het gebied van de volksgezondheid 2.1. Wettelijke verplichting In het kader van de Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV) zijn gemeenten verplicht om te zorgen voor het tot stand komen en het continueren van een samenhang binnen de collectieve preventie. Bovendien moet de collectieve preventie afstemmen met de curatieve gezondheidszorg. Wij zijn als gemeente verplicht om (op regionaal/ lokaal niveau): 1. Het landelijke basispakket collectieve preventie aan te bieden aan alle inwoners (medebewindstaak); 2. Een specifiek preventiebeleid te voeren gericht op risicogroepen (autonome taak); 3. Een beleids- en regiefunctie te vervullen op het gebied van collectieve preventie. De gemeentelijke basistaken op het gebied van collectieve preventie staan beschreven in de wet. Een nadere uitwerking van de taken is te vinden in bijbehorende algemene maatregelen van bestuur (Besluit collectieve preventie volksgezondheid en Besluit jeugdgezondheidszorg). Het gaat om de volgende acht taken: Gezondheidsonderzoek Facetbeleid Preventieprogramma s Medisch-milieukundige zorg Technische hygiënezorg Openbare geestelijke gezondheidszorg Infectieziektebestrijding Jeugdgezondheidszorg Daarnaast is de gemeente verplicht om: Een gemeentelijke gezondheidsdienst (GGD) in stand te houden; De GGD om advies te vragen bij besluiten die gevolgen hebben voor de volksgezondheid; Elke vier jaar een gezondheidsnota vast te stellen. De belangrijkste samenwerkingspartners van de gemeente Stein op het gebied van de volksgezondheid zijn de GGD ZL en de Thuiszorg Westelijke Mijnstreek (nu onderdeel uitmakend van Orbis). Daarnaast werkt de gemeente, al dan niet structureel, samen met diverse partners in meerdere projecten. Hierbij kunnen worden genoemd: Partners in Welzijn, Huis voor de Sport, scholen, particuliere initiatieven en anderen. Met deze partners geeft de gemeente Stein invulling aan de opgelegde taken en wordt met specifieke activiteiten en projecten extra aandacht besteed aan de gestelde prioriteiten. 2.2. Aanpak Één maal per vier jaar wordt op de schaal van Zuid-Limburg het totale beleid met betrekking tot de volksgezondheid opnieuw bezien en prioriteiten gesteld voor de komende vier jaren. De gemeente Stein heeft er voor gekozen om op basis van deze algemene prioriteitenstelling en de meest recente onderzoeksgegevens van GGD, CBS en/of RIVM voor ieder jaar een zo concreet mogelijk uitvoeringsprogramma vast te stellen waarmee niet alleen invulling wordt gegeven aan de wettelijke verplichtingen in het kader van de WCPV maar ook aan de specifieke gezondheidssituatie in Stein. In de volgende paragrafen wordt achtereenvolgens aandacht besteed aan de gezondheidssituatie in de gemeente Stein, de specifieke aandachtspunten worden gemotiveerd op basis van cijfers en tot slot worden, voor zover mogelijk, de concrete producten en activiteiten benoemd die wij (laten) uitvoeren om enerzijds te voldoen Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 4
aan onze wettelijke verplichtingen en anderzijds om extra aandacht te geven aan de benoemde prioriteiten. 3. Gezondheidssituatie in Stein Nederlanders leefden in 1960 op één na het langst van alle Europeanen. Nu is Nederland naar de middenmoot gezakt. De levensverwachting van vrouwen in Nederland stijgt minder snel dan in de meeste andere EU-landen. Vrouwen staan nu op de twaalfde plaats van de 25 EU-lidstaten. Zij leven sinds 1950 gemiddeld 8,3 jaar langer en worden gemiddeld 80,9 jaar. Mannen staan op de achtste plaats van de EU-lidstaten. Zij leven sinds 1950 gemiddeld 5,8 jaar langer en worden gemiddeld 76,2 jaar. Japan scoort wereldwijd het hoogst: daar worden vrouwen gemiddeld 85,3 jaar en mannen 78,4 jaar (WHO, 2004). In de regio Westelijke Mijnstreek en Stein in het bijzonder is de situatie over het algemeen niet anders dan die in Nederland. Uit een gezondheidsmonitor van de GGD ZL blijkt dat zo n 80% van de inwoners van Stein hun gezondheid als goed ervaren. Op zich geen slechte score maar als we de gezondheid van onze inwoners in cijfers bezien dan blijkt dat op het gebied van gezondheid ook hier nog veel winst is te behalen. Dit blijkt ook uit de positie die wij innemen ten opzichte van andere landen. De ziekten in Nederland met de hoogste ziektelast 1 zijn achtereenvolgens: coronaire hartziekten, angststoornissen, beroertes, chronische luchtwegaandoeningen en depressies. Vervolgens: diabetes mellitus, longkanker, alcoholverslaving, artrose en dementie. Hart- en vaatziekten en kanker zijn nog steeds de belangrijkste doodsoorzaken. Ook aan chronische luchtwegaandoeningen (longemfyseem en chronische bronchitis) gaan veel mensen dood. Psychische stoornissen tasten de kwaliteit van leven (ernstig) aan. Ongezond gedrag als roken, schadelijk alcoholgebruik en overgewicht leveren een forse bijdrage aan deze ziekten. In vergelijking met voorgaande jaren constateren we in onze regio zowel een positieve als een negatieve ontwikkeling. Opvallend is de daling van het aantal rokers. De risicofactor overgewicht en hoge bloeddruk is evenwel fors gestegen (ook in relatie tot andere regio s). Ook het percentage forse drinkers is in onze regio toegenomen. Het voorkómen en tegengaan van roken, schadelijk alcoholgebruik en overgewicht (voeding en bewegen) levert een grote bijdrage aan het beperken van de belangrijkste volksgezondheidsproblemen. Daarom zijn deze leefstijlfactoren, zowel landelijk als in de regio Zuid-Limburg, gekozen tot speerpunt. Naast deze drie leefstijlfactoren benoemen we ook twee ziekten tot speerpunt: diabetes en depressie. Diabetes is deels erfelijk bepaald (type 1) of een verouderingsziekte (type 2), maar het al op jonge leeftijd ontwikkelen van diabetes type 2 kan voor een aanzienlijk deel voorkómen worden met een gezonde leefstijl. Ook vroegsignalering en goede ketenzorg leveren gezondheidswinst op. Deze aanpak op het grensvlak van preventie en zorg is daarmee een voorbeeld voor andere chronische ziekten. Depressie is een van de belangrijkste psychische stoornissen waar met preventie gezondheidswinst te boeken is. Mensen met een depressie roken en drinken relatief vaak en zijn vaker te zwaar. Ook bij depressie kan vroegsignalering en tijdige interventie een flink deel van de ziektelast voorkómen. Een bijkomende reden waarom voor deze speerpunten is gekozen is de aanwezigheid van doelmatige interventiestrategieën, die voor een deel nu al worden ingezet door onze partners op het gebied van de (preventieve) gezondheidszorg. 1 Sterfte, vóórkomen van ziekten en verlies aan kwaliteit van leven bepalen samen de ziektelast van een aandoening. Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 5
Aan de hand van de beschikbare cijfers is geprobeerd de situatie van Stein, op het gebied van de benoemde speerpunten, in beeld te brengen. Voor de cijfers is gebruik gemaakt van de gezondheidsenquêtes van de GGD (Limburg en Nederland) en CBS gegevens. In enkele gevallen hebben wij gebruik moeten maken van cijfers uit 2003. Op dit moment wordt met de GGD een systeem ontwikkeld, waarmee we vanaf 2009 steeds gebruik kunnen maken van recent cijfermateriaal (maximaal 2 jaar oud). 4. Speerpunten in beeld gebracht 4.1. Overgewicht Aan de hand van lengte en gewicht wordt bepaald of er sprake is van een normaal gewicht, overgewicht of obesitas. Met de lengte en het gewicht wordt de BMI (body mass index) bepaald, dit is de formule gewicht in kilo s / het kwadraat van de lengte in meters. Met behulp van afkappunten wordt vervolgens bepaald of er sprake is van overgewicht. Onder de 18 jaar hebben jongens en meisjes voor elke jaar eigen afkappunten voor het bepalen van overgewicht. Bij volwassenen vanaf 18 jaar is er bij een waarde groter dan 25 sprake van overgewicht en bij een waarde groter dan 30 van obesitas. Overgewicht Jeugd in % in 2005 2 Overgewicht volwassenen (20-75 jr) in % 5-6 jaar jongens 1998 Overgewicht 9 6 8 overgewicht 36 35 32 extr. overg. 4 3 3 extr overgew 11 10 8 (extr.)overgewicht 13 9 10 5-6 jaar meisjes Overgewicht 16 9 11 extr. overg. 6 3 4 (extr) overgew 47 45 40 2003 Overgewicht 43 37 35 extr overgew 13 13 10 (extr.)overgewicht 22 12 15 9-11 jaar jongens Overgewicht 14 13 12 extr. overg. 4 3 3 (extr.)overgewicht 19 16 15 9-11 jaar meisjes Overgewicht 18 15 15 extr. overg. 3 4 3 (extr.)overgewicht 21 19 18 13-14 jaar jongens Overgewicht 13 12 12 extr. overg. 6 3 3 (extr.)overgewicht 20 15 15 13-14 jaar meisjes Overgewicht 12 12 13 extr. overg. 3 3 3 (extr) overgew. 56 50 45 Overgewicht ouderen (55-75 jr) in % 1998 overgewicht 49 46 42 extr overgew 15 14 11 (extr) overgew 64 60 53 2003 overgewicht 51 45 44 extr. overg. 15 17 14 (extr) overgew 66 62 58 (extr.)overgewicht 16 14 16 2 Voor wat betreft overgewicht jeugd zijn geen eerdere (regionale) cijfers. Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 6
Conclusies. Bij een aanzienlijk deel van de Nederlandse bevolking is sprake van overgewicht. De provincie Limburg scoort vanaf de leeftijd van 20 jaar iets slechter dan de rest van Nederland. In de gemeente Stein is het probleem in iedere leeftijdscategorie, dus al vanaf de jonge leeftijd van 5 jaar, zelfs groter dan in de rest van Limburg en Nederland! Naar mate we ouder worden loopt het percentage (extreem) overgewicht steeds verder op. Doelstelling 2008. De regionale ambitie voor 2010 is gelijk aan het landelijke streven namelijk het percentage (extreem) overgewicht bij volwassenen niet te laten stijgen en het percentage (extreem) overgewicht bij kinderen te doen dalen. Bij het stellen van een ambitie voor 2008 moeten wij ons realiseren dat iedere ambitie betekent dat we tegen de stroom op moeten roeien. Bovendien moeten de cijfers 2008/2009 worden vergeleken met die uit 2005 voor de jeugd en uit 2003 voor de volwassenen. Dat betekent dat eerst de stijging van 2003 of 2005 tot 2008, die aanzienlijk is, moet worden weggewerkt om een consolidatie te kunnen bewerkstelligen. Omdat overgewicht de veroorzaker is van een hoge ziektelast moet op deze prioriteit versterkt worden ingezet. Een stevige ambitie en overeenkomstige inzet is dan ook noodzakelijk. Daarom is de ambitie 2008 voor Stein: een consolidatie van de cijfers 2005 waarbij voor de volwassenen wellicht een aanname gemaakt moet worden voor 2005. 4.2. Roken Stoppen met roken geeft direct resultaat en zorgt ervoor dat mensen langer gezond leven. Als je stopt met roken op je 30e kun je tien jaar langer leven, op je 40e levert dat negen jaar op, op je 50e zes en op je 60e drie jaar. Rokers die blijven roken, verliezen, vergeleken met niet-rokers, gemiddeld tien jaar van hun leven. In onderstaande tabellen is geen onderscheid gemaakt tussen zware en lichte rokers, beide is ongezond. Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 7
Roken leerlingen van klas 2 (13/14-jr) Roken door volwassenen (20-75 en klas 4 (15/16-jr) in % jr) in % 2001 klas 2 19 17 21 klas 4 33 31 40 2005 klas 2 14 10 13 klas 4 23 22 31 1998 Ja 32 36 36 Vroeger wel 33 30 33 Nooit gedaan 35 34 31 2003 Ja 25 30 35 Vroeger wel 38 35 Nooit gedaan 37 35 65 Roken door ouderen (55-75 jr) in % 1998 Ja 25 29 31 Vroeger wel 42 41 45 Nooit gedaan 32 30 25 2003 Ja 22 23 24 Vroeger wel 42 48 Nooit gedaan 36 29 76 Conclusies. Het percentage rokers is in Stein iets lager dan in Nederland. Het aantal rokers, zowel onder jongeren als onder de volwassenen en ouderen, daalt in Stein en in de rest van het land gestaag. Doelstelling 2008. Ook hier is de regionale ambitie gelijk aan de landelijke, namelijk een verdere daling van het aantal rokers in 2010 tot 20%. De anti-rook campagne wordt voor het grootste deel centraal geregisseerd door het Rijk. Regionale/plaatselijke invloed kan vooral worden uitgeoefend via interventies op scholen en het geven van stoppen met roken cursussen, zoals dit al jaren gebeurt en effectief is gebleken. Ervan uitgaande dat de daling na de peilmomenten in 2005 en 2003 is gecontinueerd wordt de ambitie voor 2008 in Stein: jongeren 13/14 jr maximaal 10%, jongeren 15/16 jr en volwassenen maximaal 20%. 4.3. Schadelijk alcohol gebruik. Bij het gebruik van alcohol worden verschillende indicatoren gebruikt die een indicatie vormen van overmatig of problematisch alcoholgebruik. Bij de jeugd worden andere indicatoren gebruikt dan voor volwassenen en ouderen (zie omschrijving in de tabellen). Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 8
Alcoholgebruik leerlingen van klas 2 Alcoholgebruik volwassenen (13/14-jr) en klas 4 (15/16-jr), in % 20-75 jr, in % Dronken afgelopen 4 wk klas 2 2001 12 11 10 2005 11 8 11 klas 4 2001 30 32 39 2005 35 33 37 drinkt 20 glazen alcohol per week klas 2 2001 3,3 1,7-2005 3,3 1,5 - klas 4 2001 9 10-2005 8 10 - zwaar drinken 3x per maand klas 2 2005 10 6 11 klas 4 2005 21 20 28 Alcoholgebruik ouderen 55-75 jr, in % Stein ZL NL Drinkt alcohol 1998 Ja 65 74 86 Vroeger wel 12 11 Nooit gedaan 23 15 14 2003 Ja 82 85 81 Vroeger wel 6 6 Nooit gedaan 12 9 19 Zwaar drinken 1998 6 7 8 2003 12 12 8 Drankrobleem? 2003 - drinkt niet 22 18 - - geen probl. 71 73 - - wel probl. 6 9 - Drinkt verantwoord - drinkt niet 20 18 - - wel verant. 39 43 - - niet verant. 41 40 - Drinkt alcohol 1998 ja 80 81 86 Vroeger wel 8 8 nooit gedaan 12 11 14 2003 ja 86 87 85 Vroeger wel 4 4 nooit gedaan 10 9 15 Zwaar drinken 1xpwk 1998 13 13 13 2003 14 14 13 Heeft drankprobleem 2005 - drinkt niet 16 14 - - geen probl. 79 77 - - wel probl. 6 9 - Drinkt verantwoord 2005 - drinkt niet 15 14 - - wel verant. 43 43 - - niet verant. 42 43 - Conclusies: Het aantal jonge (zware) drinkers stijgt maar ten opzichte van Nederland doet Stein het iets beter (minder slecht). Bij de volwassenen zijn de percentages nagenoeg gelijk getrokken. 86% van de volwassen inwoners van Stein drinkt alcohol. 42% Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 9
Daarvan geeft aan meer te drinken dan verantwoord. Dit percentage verandert overigens bijna niet naar mate men ouder wordt, wel is de laatste jaren het aantal zware oudere drinkers toegenomen. Doelstelling 2008. De regionale ambitie is om het aantal jeugdige drinkers (15/16 jr) voor 2010 terug te brengen tot 35% en het aantal volwassen probleemdrinkers voor 2013 terug te brengen tot 7%. Met name voor jeugdigen lijkt deze doelstelling voor Stein niet erg ambitieus, immers het aantal jeugdige drinkers was in 2005 al gelijk met de ambitie. Gelet moet evenwel worden op de stijging ten opzichte van 2001. Alcoholgebruik door jongeren wordt steeds meer geaccepteerd met alle gevolgen van dien. De regionale ambitie is daarom ook voor Stein valide. Voor 2008 wordt dan ook ingezet op maximaal 37% jeugdige drinkers en maximaal 8% probleemdrinkers bij de volwassenen in onze gemeente. 4.4. Diabetes Suikerziekte of diabetes mellitus is een chronische ziekte. Ernstig overgewicht, lichamelijke inactiviteit en ongezonde voeding vormen belangrijke risicofactoren voor het krijgen van diabetes. Diabetes volwassenen (20-75jr) in % 1998 2,5 3,2 2,4 2003 5,2 4,6 3,1 Diabetes ouderen (55-75 jr) in% 1998 5,9 8,4 6,9 2003 10,4 9,6 8,0 Conclusies: In Stein is het percentage volwassenen met diabetes gestegen van ruim 2,5% naar ruim 5%. In deze regio komt het meer voor dan gemiddeld in Nederland. Ook in Nederland als geheel is sprake van een stijgende trend maar in Stein lijkt de stijging sneller te gaan. Diabetes komt bij ouderen meer voor dan op jongere leeftijd. Ook bij de leeftijdscategorie ouderen scoren wij slechter en is de relatieve stijging sterker. Doelstelling 2008. Zoals uit de cijfers blijkt is in Stein het aantal mensen met diabetes hoger dan in Nederland of zelfs in Zuid-Limburg. Een rationele verklaring kan hiervoor niet worden gegeven. Desondanks zal ons streven op de eerste plaats moeten zijn om in de pas met landelijke cijfers te komen, vervolgens kan worden ingezet op de landelijk gestelde doelen namelijk een maximale stijging van het aantal patiënten met diabetes tussen 2005 en 2025 met 15%. Daarbij dient 65% van de diabetespatiënten geen complicaties te hebben. In 2008 zal het streven in Stein dan ook zijn om het aantal volwassenen Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 10
met diabetes te consolideren op 6% en het aantal ouderen op 11%. Hierbij wordt er van uitgegaan dat tussen het onderzoek in 2003 en dit moment een verdere stijging heeft plaats gevonden. Een consolidatie betekent dus ook hier daadwerkelijk een afname. 4.5. Depressie Een depressie kenmerkt zich door een depressief gevoel of duidelijk verminderde algemene interesse het grootste gedeelte van de dag, gedurende minimaal twee weken. Een depressie duurt gemiddeld zes maanden. Specifieke gegevens over jeugd en depressie zijn niet bekend. Wat wel een belangrijke factor is bij de gemoedstoestand van jongeren is of zij wel of niet worden gepest op school. Cyberpesten, pesten via internet, wordt hier ook toe gerekend. Depressieve klachten bij volwas- Depressieve klachten bij oudesenen (20-75 jr) in % in 2003 3 ren (55-75 jr) in % in 2003 Depressieve klachten: - geen 51 54 - - matig 35 35 - - ernstig 13 11 - Depressieve klachten: - geen 48 52 - - matig 39 36 - - ernstig 13 11 - Pesten in klas 2 (13/14-jr) en klas 4 (15/16-jr), in % Wekelijks gepest op school klas 2 2001 9 7-2005 8 6 - Klas 4 2001 5 4-2005 4 3 - Wekelijks gepest buiten school klas 2 2001 2,7 2,5-2005 3,9 2,4 - Klas 4 2001 2,1 1,4-2005 3,3 1,4 - Zelf wekelijks pesten klas 2 2001 3 7-2005 6 6 - klas 4 2001 7 7-2005 5 5-3 Het onderwerp depressieve klachten en pesten was geen onderdeel van de gezondheidsenquête 1998, hierdoor kan geen trend worden vastgesteld. Landelijke referentiecijfers zijn niet beschikbaar. Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 11
Conclusies: De helft van alle volwassen inwoners van Stein geeft aan in meer of mindere mate last te hebben van depressieve klachten. Er lijkt in Stein iets meer sprake te zijn van gepest worden dan in Zuid Limburg, met name buiten school. In tegenstelling tot in Zuid Limburg lijkt dit buiten school gepest worden ook iets te zijn gestegen in de periode 2001-2005. Deze trend is aanwezig in zowel klas 2 als in klas 4. Doelstelling 2008. Slechts 1% van het aantal mensen dat daadwerkelijk te maken krijgt met een depressie gebruikt preventieve hulp tegen een depressie. Dat is dus een uitzonderlijk beperkt bereik. Veel mensen met depressieve klachten ervaren een drempel naar de hulpverlening uit angst voor stigmatisering. In 2008 zal de belangrijke doelstelling bij depressie in Stein dan ook zijn het zorgen voor een groter bereik van de bewezen effectieve interventies. In principe geldt dit ook voor (cyber)pesten. Via gerichte acties zal meer aandacht gevraagd worden voor dit onderwerp waardoor ook hier een verdere afname van dit ongewenst fenomeen wordt verkregen. 5. De samenwerking met onze partners 5.1. Integrale benadering Vanaf 2008 zal meer dan voorheen de nadruk komen te liggen op een integraal beleid ten aanzien van gezondheid. Het is beleid dat buiten de strikte gezondheidssfeer valt, maar waarbij het voorkómen van gezondheidsschade en/of het bevorderen van gezondheid een doel is. Afstemming en samenwerking tussen verschillende sectoren is van alle tijden. Voorbeelden uit het begin van de 20e eeuw zijn de maatregelen met betrekking tot drinkwater, riolering en huisvuil. Een recenter voorbeeld is het verkeersveiligheidsbeleid. Sinds het Ministerie van Verkeer en Waterstaat in 1971 de verplichting invoerde om in de auto veiligheidsgordels te dragen, is de kans op een dodelijk letsel bij een ongeval met 40% gedaald. Integraal gezondheidsbeleid is erop gericht verschillende factoren die van invloed zijn op gezondheid in samenhang aan te pakken. Gezondheid wordt beïnvloed door veel verschillende factoren. Deels zijn het factoren die door gezondheidsbeleid te beïnvloeden zijn. Ook andere factoren, die buiten de directe invloedsfeer van de sector volksgezondheid liggen, hebben grote invloed op de gezondheid, zoals de sociale en fysieke omgeving. Bij sociale kenmerken gaat het bijvoorbeeld om sociale cohesie in de wijk, arbeidssituatie en sociaal-economische status. Fysieke kenmerken kunnen zijn: kenmerken van de woning, de verkeersveiligheid en het milieu. Integraal gezondheidsbeleid schept een kader van waaruit intersectorale interventies en maatregelen kunnen worden uitgewerkt voor een integrale aanpak van gezondheidsproblemen. Een voorbeeld van een onderwerp waarop wij een begin maken met een integrale benadering, is de aanpak van overgewicht: Vanuit het gezondheidsbeleid heeft de gemeente de bij wet aan gemeenten opgelegde preventieve taak op het gebied van overgewicht opgedragen aan de GGD ZL, voor jongeren van 4 tot 19, volwassenen en ouderen. In het kader van de jeugdgezondheidszorg is de Thuiszorg Westelijke Mijnstreek verantwoordelijk voor de preventie van overgewicht bij onze aller jongste inwoners, de kinderen van 0 tot 4 jaar. Zij hebben met name naar de ouders van deze kinderen een informatieve en soms opvoedkundige taak. Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 12
Het opnemen van sport/spel/beweeg-arrangementen in het kader van de Brede School-vise / de buitenschoolse opvang, levert een bijdrage aan het terugdringen van overgewicht bij schoolgaande jeugd. Vanuit het in voorbereiding zijnde sportbeleid worden zowel jongeren als ouderen gestimuleerd meer te bewegen waardoor ook een bijdrage geleverd wordt aan het terugdringen van overgewicht. Tot slot wordt ook met de BOS-impuls, in Stein voor de jaren 2007 en 2008 gehonoreerd, het meer bewegen door jongeren gestimuleerd. 5.2 Methodiek beleidsgestuurde contractfinanciering Vanaf 2008 wil de gemeente Stein met de partners op het gebied van volksgezondheid gaan samenwerken op basis van de methodiek beleidsgestuurde contract financiering (BCF). Het principe van BCF kan als volgt worden omschreven: vanuit een heldere en zakelijke relatie tussen gemeente en samenwerkende partner, ieder vanuit zijn eigen rol en verantwoordelijkheid, te komen tot een gezamenlijke probleemanalyse en bepaling van de inzet van producten met duidelijke resultaatbeschrijving en prestatieindicatoren waaraan een kostprijs is gekoppeld. Op deze wijze kan beter, efficiënter en consequenter sturing worden gegeven op basis van het vastgestelde beleid Hierbij dient te worden opgemerkt dat dit voor zowel gemeenten als de samenwerkende partners een leerproces zal zijn, waarbij in eerste instantie de nadruk zal komen te liggen op het komen tot een heldere relatie met duidelijke productbeschrijvingen. In tweede instantie zal de aandacht gericht worden op de resultaatbeschrijvingen en prestatie-indicatoren. De verwachting bestaat dat met het vaststellen van het uitvoeringsprogramma 2010 de beleidsgestuurde contractfinanciering in volle omvang kan worden toegepast. 6. De producten en activiteiten 6.1 Productenboek 2008 GGD ZL, met toelichting en beleidsadvies, zie bijlage 1 6.2 Producten jeugdgezondheidszorg 0-4 jr, basistakenpakket uniform deel, door TWM, zie bijlage 2 6.3 Producten jeugdgezondheidszorg 0-4 jr, basistakenpakket maatwerk deel, door TWM, zie bijlage 3 6.4 Diverse projecten en activiteiten, een overzicht, zie bijlage 4 Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 13
Bijlage 1 6.1 Productenboek 2008 GGD ZL Het productenboek 2008 van de GGD ZL vindt u als aparte bijlage bij dit uitvoeringsprogramma 2008, inclusief bijbehorende toelichting en beleidsadvies voor onze gemeente. Hiermee krijgt u een compleet beeld van de producten die door de gemeenten worden ingezet ten behoeve van de (preventieve) volksgezondheid. In het productenboek vindt u het volledige pakket van diensten dat door de GGD wordt aangeboden. In de toelichting wordt weergegeven hoe het productenboek gezien moet worden in het licht van de basisafspraken zoals deze bij de fusie van de drie GGD en in Zuid Limburg gemaakt zijn en passend in de gewenste methodiek van beleidsgestuurde contractfinanciering. In het bijgevoegde beleidsadvies van de GGD aan de gemeente Stein vindt u precies terug welke producten er specifiek door onze gemeente worden afgenomen. Het basispakket 2008 van de GGD ZL is zo samengesteld dat iedere gemeente met dit pakket voldoet aan de taken die wettelijk verplicht zijn om bij de GGD af te nemen. Het is de minimale basis waarvan verwacht wordt dat daarmee een bijdrage geleverd kan worden aan het verbeteren van de collectieve volksgezondheid, regionaal en lokaal. Om in de komende jaren te kunnen voldoen aan de doelstellingen uit de regionale en deze lokale nota Samen Gezond! adviseert de GGD ons echter om (meer) plusproducten in te zetten op de vijf speerpunten. Bij de fusie van GGD en is afgesproken geen verhoging van gemeentelijke bijdrage te hanteren. Om op gelijk niveau met de andere Zuid Limburgse gemeenten te komen, is echter ook een toename van de bijdrage in de basisproducten aan de orde. Voor 2009 zullen zowel over evt. extra plusproducten als over de bijdrage voor het basispakket verder afspraken worden gemaakt. Voor 2008 zal onze bijdrage, behoudens indexering, gelijk blijven aan die van 2007. Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 14
Bijlage 2 6.2 Producten jeugdgezondheidszorg 0-4 jr, basistakenpakket uniform deel, door TWM 1 Activiteit Jeugdgezondheidszorg uniform deel van het Basistakenpakket 0 4 jaar 2 Doelstelling De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de preventieve zorg voor alle kinderen van 0 19 jaar. Het Basistakenpakket jeugdgezondheidszorg is wettelijk verankerd in de WCPV. Dit Basistakenpakket is gedifferentieerd naar een uniform en een maatwerkdeel en wordt uitgevoerd door de Thuiszorg Westelijke Mijnstreek (TWM) en de GGD ZL. Deze opdracht heeft betrekking op de invulling van het uniforme deel van het Basistakenpakket voor kinderen van 0 tot 4 jaar door de Thuiszorg Westelijke Mijnstreek in de gemeente Stein. 3 Doelgroep Ouders en kinderen in de leeftijd van 0 tot 4 jaar 4 Relatie uitvoeringsprogramma LGB 2008 Gezondheidssituatie algemeen Speerpunt overgewicht 5 Werkgebied Gemeente Stein 6 Werkwijze De gemeente vindt de volgende kwaliteitsaspecten van belang: bereikbaarheid, doelmatige en efficiënte werkwijze, samenwerking en afstemming met GGD samenwerking en afstemming eerste en tweede lijn, voldoen aan de kwaliteitsnormen voor de thuiszorg, klachtenregeling. De activiteiten en producten uit het basistakenpakket worden aangeboden volgens het in de kwaliteitswet zorginstellingen aangegeven principe van verantwoorde kwaliteit. De producten en activiteiten uit het basistakenpakket worden op een toegankelijke wijze aangeboden. Dat betekent dat een of meer plaatsen waar de producten en activiteiten aangeboden worden, voor alle inwoners van de gemeente redelijkerwijs toegankelijk en bereikbaar moeten zijn. 7 Samenwerking Gemeente, GGD/Jeugdgezondheidszorg 4-19 jr., Thuiszorg JGZ 0-4 jr., Bureau Jeugdzorg, PIW/maatschappelijk werk, basisscholen, voorschoolse voorzieningen, jeugd- en jongerenwerk, gespecialiseerde thuishulp, jeugdhulpverlening, huisartsen, verloskundigen, politie, justitie, jeugdreclassering, Raad voor de Kinderbescherming. 8 Prestatie De nummering is conform de productnummering Basis Takenpakket van het ministerie van VWS. 1.1 Monitoring en signalering (Individueel) 1.1.1 Algemene anamnese 1.1.2 Lichamelijke verschijning 1.1.3 Groei 1.1.4 Ontwikkeling 1.1.5 Functies 1.2 Monitoring en signalering (Doelgroep/populatiegericht) 1.2.1 Medisch-biologisch 1.2.2 Gedrag 1.2.3 Sociaal milieu 1.2.4 Fysiek milieu 1.2.5 Zorgsysteem 2.1 Inschatten zorgbehoefte (Individueel) 2.1.1 Inschatten verhouding draaglast/draagkracht 2.1.2 Inschatten voorlichtingsbehoefte 2.1.3 Bepalen ontvangen zorg 2.2 Inschatten zorgbehoefte (Doelgroep/populatiegericht) 2.2.1 Bepalen risicogroepen 2.3 Screeningen en vaccinaties (Individueel) Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 15
2.3.1 Screeningen 2.3.2 Vaccinaties 4.1 Voorlichting, advies, instructie en begeleiding (Individueel) 6.1 Zorgsystemen, netwerken, overleg en samenwerking (Individueel) 6.1.1 Dossiervornming 9 Resultaat De activiteiten moeten, in combinatie met de activiteiten van de GGD, leiden tot een samenhangend aanbod van jeugdgezondheidszorg in Stein. Verder moeten de activiteiten een goede kwaliteit en een integrale benadering waarborgen. Resultaatindicatoren: de invulling van de producten zoals genoemd onder 8; het aantal kinderen van 0 tot 4 jaar of hun ouders/verzorgers die in 2008 door of namens uw organisatie bereikt zijn; het aantal in 2008 bereikte kinderen van 0 tot 4 jaar die door of namens uw organisatie zijn aangemerkt als jonge risicokinderen, alsmede de reden daartoe; het aantal in 2008 gesignaleerde kinderen van 0 tot 4 jaar met een taalachterstand of een verhoogd risico daarop, alsmede het aantal kinderen van 0 tot 4 jaar die in dat jaar door of namens uw organisatie zijn verwezen naar voorschoolse of vroegschoolse voorzieningen dan wel intensieve educatieve programma s; 10 Effect Een samenhangend aanbod jeugdgezondheidszorg zoals aangegeven in de WCPV 11 Financiën Het te ramen budget voor dit product is gelijk aan Rsu-Jgz gelden die de gemeente ter beschikking krijg van het Rijk (voor 2007 ongeveer 250.000,--) De offerte dient in combinatie met de offerte voor het maatwerk deel van het basistakenpakket JGZ te worden aangeboden De opdracht valt onder het regulier subsidie JGZ- uniform 0-4 met de intentie tot meerjarige inkoop 12 Bijzonderheden Het uitvoeringsprogramma wordt in samenhang met de producten voor kinderen van 4 19 jaar (geleverd door de GGD ZL) jaarlijks regionaal geëvalueerd en mogelijk bijgesteld. Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 16
Bijlage 3 6.3 Producten jeugdgezondheidszorg 0-4 jr, basistakenpakket maatwerk deel, door TWM 1 Activiteit Jeugdgezondheidszorg maatwerk deel van het Basistakenpakket 0 4 jaar 2 Doelstelling De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de preventieve zorg voor alle kinderen van 0 19 jaar. Het Basistakenpakket jeugdgezondheidszorg is wettelijk verankerd in de Wcpv. Dit Basistakenpakket is gedifferentieerd naar een uniform en een maatwerkdeel en wordt uitgevoerd door de Thuiszorg Westelijke Mijnstreek (TWM) en de GGD-ZL Deze opdracht heeft betrekking op de invulling van het maatwerk deel van het Basistakenpakket voor kinderen van 0 tot 4 jaar door de Thuiszorg Westelijke Mijnstreek in de gemeente Stein. 3 Doelgroep Ouders en kinderen in de leeftijd van 0 tot 4 jaar 4 Relatie uitvoeringsprogramma LGB 2008 Gezondheidssituatie algemeen Speerpunt overgewicht 5 Werkgebied Gemeente Stein 6 Werkwijze De gemeente vindt de volgende kwaliteitsaspecten van belang: bereikbaarheid, doelmatige en efficiënte werkwijze, samenwerking en afstemming met GGD bijdrage leveren aan ketenbenadering van de werkterreinen welzijn en zorg en integrale wijkaanpak, samenwerking en afstemming eerste en tweede lijn, voldoen aan de kwaliteitsnormen voor de thuiszorg, klachtenregeling. De activiteiten en producten uit het basistakenpakket worden aangeboden volgens het in de kwaliteitswet zorginstellingen aangegeven principe van verantwoorde kwaliteit. De producten en activiteiten uit het basistakenpakket worden op een toegankelijke wijze aangeboden. Dat betekent dat een of meer plaatsen waar de producten en activiteiten aangeboden worden, voor alle inwoners van de gemeente redelijkerwijs toegankelijk en bereikbaar moeten zijn. 7 Samenwerking Gemeente, GGD/Jeugdgezondheidszorg 4-19 jr., Thuiszorg JGZ 0-4 jr., Bureau Jeugdzorg, PIW/maatschappelijk werk, basisscholen, voorschoolse voorzieningen, jeugd- en jongerenwerk, gespecialiseerde thuishulp, jeugdhulpverlening, huisartsen, verloskundigen, politie, justitie, jeugdreclassering, Raad voor de Kinderbescherming. 8 Prestatie De nummering is conform de productnummering Basis Takenpakket van het ministerie van VWS. 2.1 Inschatten zorgbehoefte (Individueel) 2.1.1 Zorgverlening op maat 2.2 Inschatten zorgbehoefte (Doelgroep/populatiegericht) 2.2.1 Risicogroepgericht zorg 4.1 Voorlichting, advies, instructie en begeleiding (Individueel) 4.1.1 Voorlichting 4.2 Voorlichting, advies, instructie, begeleiding (Doelgroep/populatiegericht) 4.2.1 Voorlichting 5.1 Beïnvloeden van gezondheidsbedreigingen (Individueel) 5.1.1 Gezondheidsbedreigingen 1e milieu (gezin) 5.1.2 Gezondheidsbedreigingen 2e milieu (buurt/school) 5.2 Beïnvloeden van gezondheidsbedreigingen (Doelgroep/populatiegericht) 5.2.1 Gezondheidsbedreigingen 1e milieu (gezin) 5.2.2 Gezondheidsbedreigingen 2e milieu (buurt/school) 6.1 Zorgsysteem, netwerken, overleg en samenwerking (Individueel) 6.1.1 Zorgplan opstellen 6.1.2 Zorgcoördinatie Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 17
6.2 Zorgsysteem, netwerken, overleg, samenwerking (Doelgroep/populatiegericht) 6.2.1 Netwerken, overleg en samenwerking 9 Resultaat De activiteiten moeten, in combinatie met de activiteiten van de GGD, leiden tot een samenhangend aanbod van jeugdgezondheidszorg in Stein. Verder moeten de activiteiten een goede kwaliteit en een integrale benadering waarborgen. Resultaatindicatoren: de invulling van de producten zoals genoemd onder 8; het aantal kinderen van 0 tot 4 jaar of hun ouders/verzorgers die in 2008 door of namens uw organisatie bereikt zijn; het aantal in 2008 bereikte kinderen van 0 tot 4 jaar die door of namens uw organisatie zijn aangemerkt als jonge risicokinderen, alsmede de reden daartoe; het aantal in 2008 gesignaleerde kinderen van 0 tot 4 jaar met een taalachterstand of een verhoogd risico daarop, alsmede het aantal kinderen van 0 tot 4 jaar die in dat jaar door of namens uw organisatie zijn verwezen naar voorschoolse of vroegschoolse voorzieningen dan wel intensieve educatieve programma s; 10 Effect Een samenhangend aanbod jeugdgezondheidszorg zoals aangegeven in de WCPV 11 Financiën Het te ramen budget voor dit product bedraagt voor 2007 maximaal 23.000,-- De offerte dient in combinatie met de offerte voor het uniforme deel van het basistakenpakket JGZ te worden aangeboden De opdracht valt onder het regulier subsidie JGZ- maatwerk 0-4 met de intentie tot meerjarige inkoop 12 Bijzonderheden Het uitvoeringsprogramma wordt in samenhang met de producten voor kinderen van 4 19 jaar (geleverd door de GGD ZL) jaarlijks regionaal geëvalueerd en mogelijk bijgesteld. Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 18
Bijlage 4 6.4 Diverse projecten en activiteiten, met een relatie met gezondheidsbeleid, die mede door de gemeente gestimuleerd worden. Een overzicht. 1. Meer Bewegen voor Ouderen (MBvO) Relatie uitvoeringsprogramma LGB 2008: speerpunten overgewicht en diabetes, voor 55+ ers. 2. Sporten Overdag Relatie uitvoeringsprogramma LGB 2008: speerpunten overgewicht en diabetes, voor 55+ ers. 3. BOS projecten (project uit de Buurt, Onderwijs en Sport-regeling van VWS) Relatie uitvoeringsprogramma LGB 2008: speerpunten overgewicht en diabetes, voor jongeren van 12 18 jaar. 4. Challenger Relatie uitvoeringsprogramma LGB 2008: speerpunten overgewicht en diabetes, voor de jeugd. 5. Triatlon Relatie uitvoeringsprogramma LGB 2008: speerpunten overgewicht en diabetes. 6. Ultraloop Relatie uitvoeringsprogramma LGB 2008: speerpunten overgewicht en diabetes. 7. Ronde van Limburg Relatie uitvoeringsprogramma LGB 2008: speerpunten overgewicht en diabetes. 8. Algemeen subsidiebeleid Sportverenigingen ontvangen een subsidie per jeugdlid. Bovendien kunnen sportverenigingen tegen een gereduceerd tarief gebruik maken van sportaccommodaties. Relatie uitvoeringsprogramma LGB 2008: speerpunten overgewicht en diabetes. 9. Cafetariamodel gemeente Stein Met inruil van verlofuren, kunnen ambtenaren van de gemeente Stein voor een gereduceerd tarief fitnessen. Ook kunnen zij met inruil van verlofuren een fiets kopen, voor gebruik voor woon-werk-verkeer. Relatie uitvoeringsprogramma LGB 2008: speerpunten overgewicht en diabetes. 10. Projecten Yess en Dopeloos Stein Projecten tegen druggebruik onder jongeren. (Gezondheidssituatie algemeen). Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid gemeente Stein 2008 19