Voorstel Waardigheid en Trots: Intimiteit en seksualiteit van de bewoners/cliënten in het verpleeghuis
Inhoudsopgave: 1. Inleiding 2. Voorstel tot kwaliteitsverbetering A. Uitgangspunten intimiteit en seksualiteit B. Vraagstellingen C. Effect op kwaliteit van leven van bewoners D. Missie en visie E. Reeds ondernomen stappen/ bereikte procesresultaten F. Planning nog te ondernemen/ te behalen resultaten van de vraagstellingen (tweede fase) G. Meetbare resultaten Bijlage 1: Items betreffende de bijlage voor ambitieuze zorgaanbieders Voorstel Waardigheid en Trots: intimiteit en seksualiteit van de bewoners in het verpleeghuis Pagina 2
1. Inleiding voorstel tot kwaliteitsverbetering Naar aanleiding van de voorlichtingsmiddag op 25 mei jl. in het NBC te Nieuwegein; Nieuwe instroom Ruimte voor verpleeghuizen, sturen wij u hierbij ons voorstel voor kwaliteitsverbetering in de verpleeghuiszorg. Ons voorstel richt zich op intimiteit en seksualiteit van de bewoners/cliënten in het verpleeghuis en past o.a. binnen het onderwerp: Aansluiting van opleidingsplannen en nascholing bij het niveau en behoeften van cliënt en medewerkers. Staatssecretaris Van Rijn zei in een debat over ouderenzorg dat seks en intimiteit onmiskenbaar bij de kwaliteit van leven horen, ook op latere leeftijd. "Het is een goed en belangrijk onderwerp: het taboe moet eraf". Wij, verpleeghuis Oudshoorn in Alphen aan den Rijn, onderdeel van de Alrijne Zorggroep, zijn het hier volledig mee eens en hebben reeds jaren geleden een aanvang gemaakt met dit onderwerp. Januari 2015 zijn we daadwerkelijk van start gegaan met het project intimiteit en seksualiteit. 2. Voorstel tot kwaliteitsverbetering Voor u ligt ons voorstel voor kwaliteitsverbetering betreffende het thema intimiteit en seksualiteit. Het document is als volgt opgesteld; A. Uitgangspunten Eerst beschrijven wij kort wat wij verstaan onder seksualiteit en intimiteit. Dit is ons referentiepunt. B. Vraagstellingen Daarna beschrijven wij kort de vraagstellingen die wij in dit voorstel centraal willen stellen. Hiermee is voor de lezer duidelijk om welke redenen wij in de tweede instroom van Waardigheid en Trots willen deelnemen. C. Effect op kwaliteit van leven van bewoners Hieronder wordt beschreven welk effect ons project intimiteit en seksualiteit op de kwaliteit van leven voor onze bewoners heeft. D. Missie en visie Vervolgens leest u onze missie en visie op intimiteit en seksualiteit. E. Reeds ondernomen stappen/ bereikte resultaten Wij zijn al eerder met dit project van start gegaan zodat beschreven kan worden welke resultaten tot nu toe zijn behaald. Dit zijn de stappen die zijn genomen om intimiteit en seksualiteit een plaats te geven in ons verpleeghuis. F. Planning nog te ondernemen/ te behalen resultaten van de vraagstellingen (tweede fase) Hier staat beschreven welke resultaten wij nog willen behalen Van de geformuleerde vraagstellingen wordt de planning schematisch weergegeven. G. Meetbare resultaten Dit voorstel wordt afgesloten met een gedachte over het meetbaar maken van de resultaten van de kwaliteitsverbetering. In bijlage 1 volgt een beschrijving van een aantal antwoorden op vragen die in het kader van de deelname aan deze instroom wordt gevraagd. Voorstel Waardigheid en Trots: intimiteit en seksualiteit van de bewoners in het verpleeghuis Pagina 3
A. Uitgangspunten intimiteit en seksualiteit Met betrekking tot intimiteit en seksualiteit kennen wij in Oudshoorn de volgende uitgangspunten: - Onder intimiteit en seksualiteit wordt verstaan: lichamelijke en emotionele uitingen die betrekking hebben op intimiteit en tederheid, lust en verlangen, naar contact psychisch of fysiek, met of zonder hulpmiddelen, zowel binnen als buiten een liefdesrelatie, ongeacht de seksuele geaardheid. - Wanneer ouderen behoefte hebben aan intimiteit of seks, is dat niet vreemd, maar heel normaal. - Bewoners, ongeacht geaardheid, hebben behoefte aan intimiteit en seksualiteit. - Men is geneigd, dus ook medewerkers, eigen gevoelens ten opzichte van intimiteit en seksualiteit op anderen te projecteren. Het is zaak om dat los te laten en objectief te kijken naar de gevoelens van de bewoner. - Verlies van seksuele functies heeft invloed op de waarde van leven van een bewoner, maar dit wil niet zeggen dat die behoefte er niet is. - De intimiteit en seksualiteit van een bewoner wordt met respect behandeld. B. Vraagstellingen Er zijn al veel stappen genomen om intimiteit en seksualiteit een plaats te geven in ons verpleeghuis (eerste fase pagina 5). Nu zijn we echter toe aan het maken van een nieuwe stap, de tweede fase dient zich aan. Vraagstellingen die in de tweede fase van het project centraal staan, zijn: (zie tijdspad tweede fase pagina 8) Hoe onderhouden we de bewustwording van de medewerkers waardoor zij handelen in de geest van de visie van verpleeghuis Oudshoorn t.a.v. intimiteit en seksualiteit? Hoe signaleren wij continu de behoeftes betreffende intimiteit en seksualiteit bij psychogeriatrische bewoners? Hoe maken wij het onderwerp intimiteit en seksualiteit continu bespreekbaar bij familie/contactpersoon? Hoe gaan we om met ethische dillema s? Dit zijn vraagstukken waarbij wij gebruik willen maken van de deskundigheid van andere zorginstellingen en waarover wij tevens willen brainstormen met collega instellingen. Met dit voorstel tot kwaliteitsverbetering stellen wij ons als organisatie open voor andere collega instellingen. Ook zijn wij bereid onze opgedane kennis en de door ons genomen stappen/ bereikte resultaten te delen met andere zorgorganisaties zodat er een wisselwerking in kennis ontstaat die leidt tot een verbreding en verdieping van de huidige kennis. Hiermee krijgt het onderwerp intimiteit en seksualiteit van bewoners/cliënten daadwerkelijk de plaats die het verdiend. Voorstel Waardigheid en Trots: intimiteit en seksualiteit van de bewoners in het verpleeghuis Pagina 4
C. Effect op kwaliteit van leven van bewoners Verpleeghuis Oudshoorn vindt dat intimiteit en seksualiteit onlosmakelijk onderdelen zijn van het leven, dus automatisch ook voor onze bewoners. Wij willen dat onze bewoners hun laatste jaren in het verpleeghuis doorbrengen met waardigheid en trots en dat een zo essentieel deel van het leven als intimiteit en seksualiteit ook een onderdeel mag zijn van de laatste levensjaren. Om deze reden heeft dit thema naar ons idee onlosmakelijk effect op de ervaren kwaliteit van leven van de bewoner. Door zijn/haar vraag of behoeftes op het gebied van intimiteit en seksualiteit te herkennen, erkennen en samen met de bewoner/cliënt of diens vertegenwoordiger te zoeken naar mogelijkheden/ oplossingen om deze vragen en behoeftes te vervullen denken wij veel waarde te kunnen toevoegen aan die laatste levensjaren. Door naast deze ondersteuning ook nog voorwaarden te scheppen voor de bewoner/cliënt in het kader van dit thema verwachten wij ook dat de positie en de eigen regie functie in de breedste zin van het woord wordt verbeterd. D. Missie en visie van Oudshoorn op ouderen en intimiteit, lichaamsbeleving en seksualiteit Intimiteit en seksualiteit zijn behoeften van ieder mens, ook bij ouderen en dus ook in de verpleeghuiszorg in het algemeen. In verpleeghuis Oudshoorn, staat welzijn, wonen en belevingsgerichte zorg centraal. Het betekent dat we uitgaan van de behoeften van de individuele bewoner. Wij streven ernaar om onze bewoners zo goed mogelijk te ondersteunen in hun behoeften naar intimiteit en seksualiteit, door mogelijkheden te bieden en voorwaarden te scheppen bij het vervullen van hun behoeftes, zodat ondanks dat leven thuis niet meer mogelijk is, zij zo prettig mogelijke laatste levensjaren hebben. Daarnaast hopen en geloven wij dat wanneer er aandacht is voor intimiteit en seksualiteit dit gunstig werkt op het welzijn van onze bewoners/cliënten, waarbij wij denken aan het voorkomen van depressie, het behouden van de eigen regie, het zoveel mogelijk voortzetten van het leven thuis. Wij willen een klimaat scheppen in verpleeghuis Oudshoorn waarin behoeften aan seksualiteit en intimiteit van onze bewoners als onderdeel van welzijn wordt gezien, waarin we dit uitdragen, hiernaar handelen en ook waarmaken. E. Reeds ondernomen stappen/ bereikte procesresultaten Q1 2015 Q2 2015 - Visiedocument opgesteld: Ouderen en intimiteit, lichaamsbeleving & seksualiteit - Plan van aanpak opgesteld - Bepaald welke gremia geïnformeerd dienen te worden; RvB, cliënten raad - Bepaald hoe en wanneer de medewerkers, bewoners en contactpersonen geïnformeerd worden - Overleg gehad met de juridische afdeling van Alrijne Zorggroep over werkwijze bij wel- of niet handelingsbekwaamheid - PowerPoint presentatie en handleiding ontwikkeld t.b.v. de gespreksgroepen met medewerkers tijdens de scholingsdagen Voorstel Waardigheid en Trots: intimiteit en seksualiteit van de bewoners in het verpleeghuis Pagina 5
Q3 2015 Q4 2015 - Steungroep Intimiteit en Seksualiteit geïnstalleerd - Inhoud bepaald betreffende de gespreksgroepen scholingsdag - Planning rooster medewerkers steungroep die de gespreksgroepen leiden tijdens de scholingsdagen - Planning medewerkers woningen en afdelingen in scholingsdagen - Emailadres van de Steungroep aangemaakt zodat medewerkers op dit mail adres terecht kunnen met hun vragen - Start 1 oktober 2015 t/m 31 maart 2016 gespreksgroepen zorgmedewerkers en welzijnscoaches per team tijdens scholingsdagen. - Bijeenkomst Steungroep - evaluatie na eerste gespreksgroep. N.a.v. Evaluatie is het programma van de gespreksgroepen iets bijgesteld en aangepast. - Maandelijks terugkoppeling- bijeenkomsten van de Steungroep Q2 2016 - In het Client tevredenheidsonderzoek (CQi) is de vraag opgenomen; Intimiteit en seksualiteit zijn behoeftes van ieder mens en verdwijnen niet bij dementie of somatisch ziek zijn. Heeft u het gevoel dat u met vragen met betrekking tot intimiteit en seksualiteit bij de medewerkers van Oudshoorn terecht kan? De resultaten van het onderzoek volgen eind juli 2016. Toelichting op onderdelen van de resultaten in deze 1 e fase De Steungroep Enkele jaren geleden is een werkgroep van start gedaan met de hierboven beschreven acties. Toen de werkgroep opgeheven kon worden, is een Steungroep opgericht (1 e kwartaal 2015). Het doel van de steungroep is om ondersteuning te bieden bij vragen of wensen van bewoners, hun familie en medewerkers. De steungroep is rechtstreeks te benaderen, of via een daarvoor speciaal intern emailadres. Naast dat de leden van de steungroep de gespreksgroepen van de medewerkers hebben geleid kan de steungroep het volgende betekenen: - Vraagbaak zijn voor seksuele hulpvragen - Inschakelen derden zoals de stichting alternatieve relatiebemiddeling (S.A.R.) - Hulp en advies bij aanschaf hulpmiddelen - Creëren van randvoorwaarden De Steungroep intimiteit en seksualiteit bestaat uit vijf leden die afkomstig zijn vanuit verschillende geledingen van de organisatie. Zij hebben geen speciale opleiding gevolgd op het gebied van intimiteit en seksualiteit. Wel zijn zij geselecteerd op basis van hun zeer welzijnsgerichte manier van denken en werken en vanuit hun overtuiging dat de bewoner/cliënt zeer gebaat is bij het behouden van eigen regie, waardigheid en trots. Daarnaast zijn zij in staat als goed gespreksleider te functioneren. Voorstel Waardigheid en Trots: intimiteit en seksualiteit van de bewoners in het verpleeghuis Pagina 6
Gespreksgroepen Het doel van de gespreksgroepen was dat het onderwerp intimiteit en seksualiteit van bewoners/cliënten - zo dat al het geval mocht zijn - uit de taboesfeer werd gehaald, door: medewerkers in een open sfeer met elkaar te laten communiceren over dit onderwerp, aan te geven dat onze organisatie vindt dat intimiteit en seksualiteit een belangrijk onderdeel is van het leven dus ook van onze bewoners/cliënten, medewerkers te informeren over onze visie, de rol van de steungroep en de mogelijkheden die er zijn binnen ons verpleeghuis. Alle medewerkers hebben inmiddels deelgenomen aan de gespreksgroepen. Er is begonnen met een mooie film waarin ouderen openlijk spraken over hun beleving en wensen t.a.v. intimiteit en seksualiteit. Daarna zijn er aan de medewerkers stellingen voorgelegd waardoor levendige en open discussies ontstonden in een veilige atmosfeer [zie bijlage Intimiteit en seksualiteit en Verpleeghuis Oudshoorn]. Naast de aandacht die is besteed aan de vraag naar seksualiteit en intimiteit voor onze bewoners, is ook de professionaliteit van onze medewerkers met betrekking tot nabijheid en distantie en professionele grenzen ter sprake gekomen. Hier gaan we uit van de volgende uitgangspunten: Professionele grenzen intimiteit: - Het bespreekbaar maken van- en invulling geven aan intimiteit hoort binnen een zorgrelatie. Persoonlijke grenzen intimiteit: - Zijn voor iedereen verschillend en moeten we van elkaar respecteren, maar professionele grenzen zijn leidend Professionele grenzen seksualiteit: - Het verrichten van seksuele handelingen hoort niet binnen een zorgrelatie. Het bespreekbaar maken van seksualiteit wel. Persoonlijke grenzen: - Zijn voor iedereen mogelijk verschillend, maar zijn ondergeschikt aan de professionele grenzen. Medewerkers hebben de gespreksgroepen als zeer prettig en zinvol ervaren en over het algemeen gewaardeerd met het cijfer 8. Wij vinden dat intimiteit en seksualiteit van bewoners van verpleeghuizen een wezenlijk onderdeel zou moeten uitmaken in de opleiding, nascholing en coaching van zorgmedewerkers, waardoor het uitstekend past binnen het onderwerp opleidingsplannen en nascholing binnen het programma van Waardigheid en Trots Cliëntenraad bewoners en familie De cliëntenraad is geïnformeerd in december 2015 en om advies gevraagd om dit project te implementeren. De cliëntenraad heeft verpleeghuis Oudshoorn toestemming gegeven voor de verdere uitrol van dit project en steunt verpleeghuis Oudshoorn in hun visie en werkwijze op het gebied van intimiteit en seksualiteit in het verpleeghuis. Clienttevredenheidsonderzoek (CQi) In het Clienttevredenheidsonderzoek gehouden door Facit in mei/juni 2016 is de vraag opgenomen; Intimiteit en seksualiteit zijn behoeftes van ieder mens en verdwijnen niet bij dementie of somatisch ziek zijn. Heeft u het gevoel dat u met vragen met betrekking tot intimiteit en seksualiteit bij de medewerkers van Oudshoorn terecht kan? Voorstel Waardigheid en Trots: intimiteit en seksualiteit van de bewoners in het verpleeghuis Pagina 7
Vanuit Facit worden de resultaten en de analyse hiervan eind juli 2016 teruggekoppeld aan het managementteam. In september zullen informatiebijeenkomsten worden gepland waarin bewoners/cliënten en/of hun contactpersonen geïnformeerd worden over de uitkomsten. Tevens wordt tijdens deze presentatie direct met de aanwezigen in gesprek gegaan over verbeterpunten. Stichting alternatieve relatiebemiddeling S.A.R Bij seksuele hulpvragen van bewoners/cliënten - al dan niet door henzelf aangevraagd, of door de eerste contactpersoon/familie - heeft verpleeghuis Oudshoorn al een aantal malen gebruik gemaakt van de S.A.R. Dit is een stichting die zich heeft gespecialiseerd in seksuele dienstverlening aan gehandicapten en ouderen. De dienstverleners van de S.A.R komen langs voor een eerste kennismaking met de bewoner/cliënt en maken vervolgens een afspraak. De dienstverleners worden ontvangen en geïnformeerd door een van de leden van de steungroep. Alles gebeurt op een respectvolle manier, met veel oog voor de privacy van de bewoner/cliënt. De kosten van de S.A.R. zijn voor de bewoner/cliënt. F. Planning nog te ondernemen/ te bereiken resultaten van de vraagstukken (tweede fase) Q3 2016 Q4 2016 Q1 2017 Q2 2017 De medewerkers van Verpleeghuis Oudshoorn zijn op de hoogte van de visie van het huis t.a.v. van intimiteit en seksualiteit van bewoners/ cliënten, maar hoe onderhouden we de bewustwording van de medewerkers waardoor zij handelen in de geest van de visie van verpleeghuis Oudshoorn t.a.v. intimiteit en seksualiteit? - - Wij zoeken naar mogelijkheden. Doen we dit regelmatig bij werk/teamoverleggen of anders? In welke vorm? Bij de inhuizing van nieuwe bewoners wordt melding gemaakt van het bestaan van de Steungroep. De informatiemap moet hier op worden aangepast. - Hoe doen we dat en in welke bewoordingen? De medewerkers zijn in staat de behoeftes van psychogeriatrische bewoners te herkennen op het gebied van intimiteit en seksualiteit. - Hoe doen we dat? In de vorm van casuïstiek? D.m.v. acteurs? Anders? Ethische problemen worden per kwestie bekeken en besproken. Gezamenlijk, met de steungroep, zoeken wij naar een oplossing. - Hoe doen we dat? In de vorm van casuïstiek? D.m.v. acteurs? Anders? Naar cliënten en hun familie/contactpersoon stralen wij laagdrempeligheid uit t.a.v. de onderwerpen intimiteit en seksualiteit. - Hoe geven we dit vorm? De familie/contactpersoon weet dat zij bij de zorgmedewerkers terecht kunnen met vragen omtrent intimiteit en seksualiteit van de bewoner/cliënt en maken daar ook gebruik van. - Hoe geven we dit vorm? Is wat wij gedaan hebben al voldoende? Zoals de vragen die gesteld zijn in het cliënttevredenheidsonderzoek, de tekst die hierover in de opname map is opgenomen (zie Q3 2016). Wat, en in welke vorm, kunnen we nog doen? Evaluatie 2 e fase en meetbaarheid en toetsbaarheid + doelstellingen bepalen voor 3 e fase Voorstel Waardigheid en Trots: intimiteit en seksualiteit van de bewoners in het verpleeghuis Pagina 8
Bij de evaluatie is ook meetbaarheid en toetsbaarheid een belangrijk onderdeel. We zijn zoekende naar de methode. - Doen we dit via de interne werkwijze van borging door middel van een kijkpuntenlijst? Of is landelijk via de Verbetermeter een borging mogelijk? - Doen we dit aan de hand van de resultaten van het cliënttevredenheidsonderzoek en geven we hier vervolg aan? - Is het verstandig om dit op te nemen in de vragenlijst van Zorgkaart Nederland? G. Meetbaar maken van resultaten Graag willen wij de effecten van onze kwaliteitsverbetering op intimiteit en seksualiteit meetbaar maken en zouden de wijze waarop onderdeel laten zijn van de acties die in dit voorstel opgenomen zijn. Zoals echter bij meerdere projecten die vooral op de kwalitatieve wijze bijdrage leveren aan het bestaan en leven van een bewoner is het ook ten aanzien van dit thema een zoektocht hoe de resultaten van het project meetbaar te maken. Zoals geschreven is een vraag over intimiteit en seksualiteit toegevoegd aan het in mei/juni van dit jaar gehouden cliënttevredenheidsonderzoek. De uitkomsten hiervan worden na de zomer verwacht. De vraag betreffende intimiteit en seksualiteit kan als een nulmeting gezien worden. Het is daarom wenselijk om deze vraag na 1 jaar te herhalen. Dit is echter afhankelijk van de toekomst van cliënttevredenheidsonderzoeken (CQi) in het algemeen. Het is bekend dat het geen verplichting meer is om hieraan deel te nemen. Wel blijft het een verplichting om de tevredenheid van cliënten in kaart te brengen. Zorgkaart Nederland zou hierbij een rol kunnen spelen. Hier wordt echter niet specifiek gevraagd naar het betreffende thema en de kans dat cliënten of vertegenwoordigers hier uit zich zelf iets over schrijven lijkt ons niet groot. Naast het instrument van het CQi maakt Verpleeghuis Oudshoorn voor de borging van beleid gebruik van kijkpuntenlijsten. Deze kijkpuntenlijst zijn vergelijkbaar met de Verbetermeter. De kijkpuntenlijsten worden voor en door de medewerkers van het Verpleeghuis opgesteld. De kijkpuntenlijst worden door eigen medewerkers na een korte cursus afgenomen, deze medewerkers heten prestatiecoaches. Elke woning heeft tenminste 2 prestatiecoaches. Het grote voordeel van het hebben van het in eigen beheer hebben van de kijkpuntenlijsten is dat de kijkpuntenlijsten geheel zijn afgestemd op de organisatie. Momenteel werkt Verpleeghuis Oudshoorn voor de borging van het beleid met 14 kijkpuntenlijsten. Denk hierbij aan kijkpuntenlijsten op de zeer tastbare onderwerpen als Hygiëne en Infectiepreventie, Medicatie en Vrijheidsbeperkende maatregelen en minder tastbare onderwerpen als Familieparticipatie (verzorgenden en familie werken samen), Thuis voelen van bewoners en Veilige woon- en leefomgeving voor bewoners. Ook bij de minder tastbare onderwerpen is het gelukt om deze te operationaliseren in kijk en ijkpunten. Bij het onderwerp intimiteit en seksualiteit is nog een goede operationalisering bedacht met behulp van welke kijk en ijkpunten gemeten kan worden of de juiste resultaten worden behaald. Voorstel Waardigheid en Trots: intimiteit en seksualiteit van de bewoners in het verpleeghuis Pagina 9