Aansprakelijkheid Scholen Mr. B.M. (Brechtje) Paijmans KBS Advocaten / Universiteit Utrecht 12 januari 2011 1 www.kbsadvocaten.nl NRC Handelsblad 11 maart 2006 2
Schade op school: aansprakelijke partijen School(bevoegd gezag) > onderwerp vandaag Schoolbestuur > art. 2:9 BW (hoge drempel) Docent/vrijwilliger > art. 6:162 BW (doorgaans is ook de school aansprakelijk) Leerling/ouders > art. 6:162 of 6:169 BW (wellicht is de school ook aansprakelijk) Een derde -> art. 6:162 BW (soms is ook de school aansprakelijk) 3 Aansprakelijkheid school jegens leerlingen 1. Gebrekkig gebouw en inrichting risicoaansprakelijkheid art. 6:173 & 6:174 BW 2. ongevallen en gymongevallen 3. pesten, misbruik en geweld 4. kwaliteit onderwijs schuldaansprakelijkheid art. 6:162 BW 4
(2) Ongevallen In de klas/gangen/aula/.. Op het schoolplein Buiten schooltijd Tijdens gymnastiek/zwemmen/sportdag/.. Bij 5 Toetsnorm Onrechtmatige daad onrechtmatig handelen of nalaten school (of docent ex art. 6:170 BW) toerekenbaarheid causaal verband schade relativiteit 6
Ook indien overeenkomst Rb Dordrecht 3 aug 2005, NJ 2005, 438: Als al zou moeten worden aangenomen dat tussen [eisers c.s.] en CSG een (onderwijs)overeenkomst heeft bestaan dit kwalificatievraagstuk is geenszins helder dan wordt die overeenkomst zozeer beheerst door dezelfde normen dat de uitkomst niet anders is bij de subsidiair gestelde rechtsverhouding, de onrechtmatige daad. De rechtbank laat de kwalificatie dan ook in het midden. 7 Onrechtmatig handelen/nalaten Art. 6:162 BW: Als onrechtmatige daad worden aangemerkt (...) een doen of nalaten in strijd met (...) hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt (...) ook wel: strijd met de zorgvuldigheid ook wel: strijd met de zorgplicht 8
Zorgplicht school Jurisprudentie: In het algemeen gesproken rust op een leraar een bijzondere zorgplicht onder meer ten aanzien van de gezondheid en de veiligheid van de leerlingen, die aan zijn zorg zijn toevertrouwd en onder zijn toezicht staan. Inspanningsverplichting; geen resultaatsverbintenis 9 Uitgangspunt onrechtmatigheid HR 9 dec 1994, NJ 1996, 401 (Zwiepende tak) niet reeds de enkele mogelijkheid van een ongeval doet gedrag onrechtmatig zijn; gevaarscheppend gedrag is slechts onrechtmatig indien de mate van waarschijnlijkheid van een ongeval zo groot is, dat de dader zich naar maatstaven van zorgvuldigheid van dat gedrag moet onthouden. 10
Zorgplicht nader ingevuld HR 5 nov 1965 NJ 1966, 136 (Kelderluik) A. de mate van waarschijnlijkheid waarmee de niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid kan worden verwacht B. de hoegrootheid van de kans dat daaruit ongevallen ontstaan C. de ernst die de gevolgen daarvan kunnen hebben D. de mate van bezwaarlijkheid van de te nemen veiligheidsmaatregelen 11 Zorgplicht nader ingevuld Verdere criteria de kans op verwezenlijking gevaar (schade) de mate waarin de benadeelde zelf invloed heeft uitgeoefend op de verwezenlijking van het gevaar de gebruikelijkheid van bepaalde voorzorgsmaatregelen het belang dat met de gevaarzetting is gediend Vgl. noot Brunner bij HR 6 nov 1981, NJ 1982, 567 (bloedprik) 12
Jurisprudentie ongevallen Op schoolplein Rb Rotterdam 13 mei 2009, JA 2009, 103 (val leerling op hek) In klaslokaal Ktr Zutphen 12 aug 2003, NJ 2004, 260 (duw techniekles, lokaal twee delen) Na schoolzwemmen Rb Leeuwarden 29 nov 2007, VR 2008, 75 (leerling onder bus na zwemles) Buiten schooltijd Hof Den Bosch 15 apr 1992, NJ 1994, 760 13 (open dag scheikunde) Gymongevallen Toetsingskader HR 9 december 1994, NJ 1996/403 (zwiepende tak) HR 5 november 1965, NJ 1966/136 (kelderluik) HR 6 oktober 1995, NJ 1998/190 (disloque) 14
Gymongevallen Bijzondere zorgplicht; zwaarder dan algemeen Indeling in drie fasen voorfase de randvoorwaarden uitvoeringsfase tijdens de gymoefening toezicht: van algemeen naar concreet nazorg nadat schade is ontstaan 15 Jurisprudentie gymongevallen Voorfase Hof Amsterdam 8 mei 2008, RAV 2008, 98 Uitvoeringsfase HR 14 juni 1985, NJ 1985, 736 ( dodensprong ) HR 19 januari 2007, NJ 2007, 456 (cola) Nazorg HR 14 juni 1985, NJ 1985, 736 ( dodensprong ) Rb Zwolle 22 apr 2009, JA 2010, 4 (stoeispel) 16
(3) Pesten, misbruik & geweld 17 18
19 20
Aansprakelijkheid voor nalaten HR 22 november 1974, NJ 1975, 149 (Struikelende broodbezorger): dat voor de waarnemer van een gevaarsituatie pas een rechtsplicht ontstaat de waargenomen gevaarsituatie op te heffen of hiervoor te waarschuwen wanneer de ernst van het gevaar tot de waarnemer is doorgedrongen. Voorbehoud voor de waarnemer die een speciale relatie heeft met o.m. het slachtoffer dan kan op de waarnemer een bijzondere verplichting tot zorg en oplettendheid rusten. Zo n waarnemer hoeft zich de ernst van de situatie niet te 21 realiseren. School als toezichthouder informatie verzamelen een oordeel daarover vormen zonodig ingrijpen Anders gezegd: Algemeen toezicht: Er is niets aan de hand > toezicht houden als voorzorgsmaatregel Concreet toezicht: Er is iets aan de hand -> ingrijpen! 22
Beleid? Gevaarsituatie kenbaar? (of: in hoeverre had de gevaarsituatie kenbaar kunnen of moeten zijn?) Zo ja, ingrijpen, maar welke maatregelen? in hoeverre bezwaarlijk voor de school? in hoeverre noodzakelijk voor de leerling? Belangenafweging: bezwaarlijkheid vs. noodzakelijkheid Permanent toezicht = bezwaarlijk 23 Pesten Vzr Rb Utrecht 28 mrt 2002, LJN: AE0771 Rb Den Bosch 14 feb 2007, JA 2007, 129 Hof Arnhem 11 mrt 2008, RAV 2009, 50 Rb Utrecht 25 jun 2008, LJN: BD5252 (nog) geen vordering geslaagd 24
Misbruik Rb Arnhem 4 juli 2002, NJ Kort 2002, 52 Rb Zwolle-Lelystad 6 jan 2010, JA 2010, 33 (nog) geen vordering geslaagd 25 Geweld Rb. Groningen 28 feb 2003, VR 2003, 123 Rb Den Bosch 30 aug 2006, NJF 2006, 541 (nog) geen vordering geslaagd 26
(4) Kwaliteit onderwijs 27 Zaak Schaapman 1999 28
Kwaliteit Zorgplicht school in concreto? Adequaat beleid maar: inrichten naar eigen inzicht toetsing door rechter marginaal Als: onregelmatigheden, lln presteert niet op niveau et cetera passende maatregelen rechter toetst concreet 29 Kwaliteit Toegewezen: Rb Amsterdam 26 mei 1999, AB 2000, 104 Rb Leeuwarden 24 januari 2007, JA 2007, 68 30
Kwaliteit Afgewezen: Hof Arnhem 13 juni 2006, LJN: AY9107 Rb Amsterdam 14 mei 2008, NJF 2008, 260 Hof Den Haag 17 juli 2008, JA 2008, 147 Rb Rotterdam 17 feb 2010, NJF 2010, 169 Rb Utrecht 7 juli 2010, LJN: BN5636 Toenemend aantal zaken: trend? 31 Kortom Veilige randvoorwaarden inrichting school, lokalen, schoolplein beleid (zowel onderwijs als veiligheid) opstelling (gym)oefeningen e.d. gekwalificeerde mensen et cetera Onderwijs & toezicht deugdelijk onderwijs & voldoende toezicht Ingrijpen zo nodig maatregelen: ingrijpen! en bij letsel: nazorg 32
Kortom: een bijzondere zorgplicht, maar geen absolute waarborg 33