10/09 12/09 02/10 04/10 06/10 08/10 10/10 12/10 02/11 04/11 06/11 08/11 10/11 12/11 02/12 04/12 06/12 08/12 10/12 12/12 02/13 04/13 06/13 08/13 10/13 12/13 02/14 04/14 06/14 08/14 10/14 Persconferentie 18.11.2014 Na een terugval van 1,3% in 2013 zal de activiteit in de bouw in 2014 een zekere heropleving kennen (mogelijk tot 2%). Deze groei is in zekere zin kunstmatig want hij is in grote mate te danken aan de gunstige weersomstandigheden in het begin van het jaar. Zonder dit tijdelijke effect zou de groei in 2014 wellicht op slechts 0,7% uitkomen. Voor 2015 wordt er uitgegaan van een nulgroei (+0,0%) of slechter. Tegenover deze jaren van quasi-stagnatie (2013-2015) staat de evolutie van de werkgelegenheid die al meer dan twee jaar in een neerwaartse spiraal zit. In 2014 zal de werkgelegenheid in de bouw dalen met 2,7% en zonder een vooruitzicht van groei nog eens met 2% in 2015. De afgelopen tweeënhalf jaar gingen in de bouw al 12.400 jobs verloren. De Confederatie Bouw schat dat er tegen eind volgend jaar nog 6.000 jobs zullen verdwijnen. Pessimisme van de aannemers De conjunctuurbeoordeling van de aannemers is al zeer lang negatief. Het is geleden van in het jaar 2011 dat er nog evenveel aannemers met een optimistische als een pessimistische visie waren. Het aantal pessimisten is sindsdien sterk toegenomen. Conjunctuurbeoordeling van de bouwsector 24% 22% 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Percentage ondernemingen die een stijging verwachten Percentage ondernemingen die een daling verwachten De meeste ondernemingen verwachten een stabilisering Bronnen: NBB en Confederatie bouw Persconferentie [18.11.2014] 1/7 Bouwsector op zoek naar groei
Index (2012 = 100) De toename van het pessimisme onder aannemers gaat duidelijk gepaard met een verslechtering van de economische situatie: een daling van de groei sinds 2011 en een periode van recessie tussen september 2012 en juni 2013. De verdere verslechtering van de conjunctuurbeoordeling gedurende de eerste helft van dit jaar is een slecht teken, zelfs al zijn de meest recente cijfers iets gunstiger. De trend van het pessimisme is in ieder geval niet afgewend en er zijn geen vooruitzichten die wijzen op een verbetering. Activiteit ondersteund door het weer Terwijl het pessimisme toenam tijdens de eerste helft van 2014 was er van een afname van de activiteit geen sprake, integendeel zelfs. Maar de groei die werd opgetekend, werd vooral ondersteund door de gunstige weersomstandigheden tijdens het eerste kwartaal en zelfs nog van april tot juni. De aannemers hebben geprofiteerd van deze uitzonderlijke omstandigheden om hun productie op peil te houden tijdens de traditioneel koude eerste maanden van het jaar. Hun orderboek raakte wel steeds minder gevuld op die manier, want de vraag werd niet ondersteund door het goede weer. Wanneer we proberen om dit klimatologische effect te neutraliseren in de cijfers zal blijken dat de trend op het vlak van de activiteit er helemaal anders uitziet (zie grafiek). Een opwaartse trend was alleen maar mogelijk geweest als de productiviteitswinsten tijdens de eerste zes maanden van 2014 minstens twee keer hoger lagen dan het gemiddelde van de afgelopen vijf jaar. Het valt ook nog af te wachten op welke manier het klimatologische effect van het eerste halfjaar een gevolg zal hebben voor de productie van het tweede semester. Zal dit leiden tot een hogere groei in 2014 of er enkel voor zorgen dat de werken over het jaar anders worden gespreid? We verwachten voor de bouw in 2014 een groei van 0,7% (zonder klimatologische bonus) of van ongeveer 2% (met klimatologische bonus). 104 Activiteitsniveau en werkgelegenheid in de bouw 102 100 98 96 94 92 90 2011 K1 2011 K2 2011 K3 2011 K4 2012 K1 2012 K2 2012 K3 2012 K4 2013 K1 2013 K2 2013 K3 2013 K4 2014 K1 2014 K2 Activiteitsniveau Schatting van de activiteit* Aantal werknemers Bron: INR en eigen berekeningen *Schatting zonder conjunctureel effect (op basis van de productiviteit gelijk aan het vierde kwartaal van 2013) Persconferentie [18.11.2014] 2/7
Voor de werkgelegenheid in de bouw is de trend helaas veel duidelijker: tussen het vierde kwartaal van 2011 en het tweede kwartaal van 2014 gingen in de bouw 12.400 jobs verloren. Algemeen economisch klimaat slechter dan voorzien in 2015 De meest recente vooruitzichten van het Federaal Planbureau dateren van september en gaan uit van groei van 1,5% voor de Belgische economie. Dit ziet er vandaag iets te optimistisch uit. De internationale context is sedertdien verslechterd, met name in Duitsland, een land dat goed is voor 30% van het BBP in de eurozone en de belangrijkste handelspartner is van ons land. De OESE en de Europese Commissie hebben hierdoor hun prognose herzien naar een groei van respectievelijk 0,4% en 0,6% voor de eurozone. In België hebben de nieuwe federale regering en de gewestregeringen een aantal beleidsmaatregelen genomen die onmiskenbaar een impact zullen hebben op de groei in ons land. Samen met de algemene verslechtering van de internationale economie heeft dit ertoe geleid dat de Europese Commissie haar groeivooruitzichten voor ons land drastisch heeft verlaagd: ze gaat ervan uit dat de Belgische economie nog maar met 0,9% zal groeien in 2015 en dat men tot 2016 zal moeten wachten voor het eventueel aantrekken van de groei. 2,5% Groeivooruitzichten voor de Belgische economie 2,0% 1,5% 0,7% 1,0% 0,5% 0,0% 2010 2011 2012 2013 2014 2015-0,5% Bronnen: Federaal Planbureau en Europese Commissie EC (mei 2014) FPB (september 2014) EC (november 2014) Persconferentie [18.11.2014] 3/7
Nieuwbouw nog steeds in problemen De enorme toename van bouwvergunningen eind 2013 en begin 2014 zegt niets over de werkelijke vraag, maar gaat om een anticipatie-effect in Vlaanderen. Door de strengere energievereisten vanaf 1 januari 2014 hebben veel kandidaat-bouwers hun aanvraag vervroegd ingediend en de bouwvergunningen werden dus afgeleverd in de maanden die daarop volgden. De meest recente cijfers tonen trouwens een even plotse daling die het anticipatie-effect bevestigt (zie grafiek). 10 000 Bouw van vergunde woningen 9 000 8 000 Aantal woningen 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 10/12 01/13 04/13 07/13 10/13 01/14 04/14 07/14 10/14 Brutocijfers (seizoengezuiverd) Trend Driemaandelijks gemiddelde Bron: Confederatie Bouw Wanneer we de achterliggende vraag analyseren, is de trend ontegensprekelijk negatief gericht. De randvoorwaarden zijn helemaal niet gunstig: een hoge werkloosheid, een actieve beroepsbevolking die minder sterk groeit dan enkele jaren geleden, begrotingsmaatregelen die ongunstig zijn voor de bouw en een beschikbaar inkomen dat onder druk staat. Het enige positieve element is de lage rente, die normaal gezien zou moeten leiden tot een vlottere toegang tot hypothecair krediet, maar helaas is ook dat niet het geval. De meest recente Bank Lending Survey gaat nog altijd uit van een verstrenging van de kredietvoorwaarden (zie grafiek). De beslissing van de Vlaamse regering om in die context de woonbonus vanaf 2015 af te bouwen verslechtert de toestand nog. Deze beslissing zal in eerste instantie ongetwijfeld leiden tot een nieuw anticipatie-effect, maar fundamenteel gezien zal deze beslissing de productie van nieuwbouwwoningen in de komende jaren negatief beïnvloeden. We gaan voor de bouw van nieuwe woningen uit van een groei van 3,5% in 2014 gevolgd door een even grote daling in 2015. De activiteit in dit segment ligt 20% lager dan in 2007. Persconferentie [18.11.2014] 4/7
Kwalitatieve appreciatie Evolutie van de kredietvoorwaarden Versoepeling 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Bron: Bank Lending Survey Verstrakking Renovatie: dynamiek werd verstoord Voor de renovatie van woningen is de situatie iets beter. Na twee moeilijke jaren als gevolg van het schrappen van de meeste fiscale voordelen voor energiebesparende maatregelen heeft dit segment een vorm van dynamiek teruggevonden die gelinkt is aan de uitbreiding van het woningpark en de strengere kwaliteitsnormen, vooral op het vlak van energieprestatie. Maar deze dynamiek werd opnieuw verstoord door de beslissing van de nieuwe federale regering om de leeftijd van woningen die aan het verlaagde btw-tarief van 6% kunnen worden gerenoveerd op te trekken van 5 naar 10 jaar. Omdat deze beslissing pas ingang vindt op 1 januari 2016 krijgen we waarschijnlijk opnieuw te maken met een anticipatie-effect volgend jaar en een groei van 3,4% voor dit segment in 2015. Maar fundamenteel zal deze beslissing op langere termijn een negatief effect hebben op de vraag. Niet-woningbouw: potentieel brokkelt af Ook de niet-woningbouw kan rekenen op een zekere groei in 2015 (+1%) en dit zowel op het vlak van de renovatie als de nieuwbouw. De investeringen van bedrijven nemen toe (+5,4% in 2014 en +1,5% in 2015) en ook de bouwvergunningen die werden afgeleverd in het eerste semester van 2014 ondersteunen het scenario van een lichte groei. Toch moeten we rekening houden met het feit dat de heropleving voor een groot stuk te wijten is aan de vergunning van een paar grote gebouwen en dat de perspectieven voor 2015 dus minder positief kunnen uitdraaien dan verwacht, zeker nu de Europese Commissie niet alleen haar groeiprognoses voor ons land heeft bijgesteld, maar ook de verwachtingen op het vlak van investeringen. Persconferentie [18.11.2014] 5/7
Bouw van vergunde niet-woongebouwen 8,0 7,0 6,0 Miljoenen m 3 5,0 4,0 3,0 2,0 10/12 01/13 04/13 07/13 10/13 01/14 04/14 07/14 10/14 Bron: Confederatie Bouw Brutocijfers (seizoengezuiverd) Trend Driemaandelijks gemiddelde Burgerlijke bouwkunde: vooruitzichten ronduit negatief Voor de burgerlijke bouwkunde gaat het Federaal Planbureau uit van een daling van de activiteit met 4,8% in 2014. De investeringen van lokale overheden gingen met 10% achteruit, wat voor een stuk werd gecompenseerd door investeringen in het spoor (+9,4%). De wegenbouw ging wel opnieuw fors achteruit in 2014 (-7%) na een reeds eerdere daling (-10%) in 2013. De spoorwegen zullen de burgerlijke bouwkunde niet meer ondersteunen in 2015 gezien de besparingsplannen van de NMBS. We vrezen een daling met 10% in dit segment voor volgend jaar en de jaren daarna. Samen met een nieuwe daling van de investeringen in wegenbouw (- 7%) zijn de vooruitzichten ronduit negatief voor de burgerlijke bouwkunde. Dit blijkt ook duidelijk uit de gegevens van het orderboek (zie grafiek). In 2015 spreken we van een daling van de burgerlijke bouwkunde met opnieuw 5%. Persconferentie [18.11.2014] 6/7
apr-06 jun-06 aug-06 okt-06 dec-06 feb-07 apr-07 jun-07 aug-07 okt-07 dec-07 feb-08 apr-08 jun-08 aug-08 okt-08 dec-08 feb-09 apr-09 jun-09 aug-09 okt-09 dec-09 feb-10 apr-10 jun-10 aug-10 okt-10 dec-10 feb-11 apr-11 jun-11 aug-11 okt-11 dec-11 feb-12 apr-12 jun-12 aug-12 okt-12 dec-12 feb-13 apr-13 jun-13 aug-13 okt-13 dec-13 feb-14 apr-14 jun-14 aug-14 okt-14 9,0 Orderboek in de burgerlijke bouwkunde 8,5 8,0 7,5 7,0 6,5 6,0 5,5 5,0 Bron: Confederatie Bouw In het beste geval een nulgroei in 2015 De bouwsector zal in het beste geval een achteruitgang kunnen vermijden in 2015. De vooruitzichten van het Federaal Planbureau gingen uit van een nulgroei voor de bouw (+0,0%), maar zoals we zagen, ging het Planbureau nog uit van een economische groei van 1,5% in ons land. Met de meest recente informatie over de economische context lijkt nulgroei dus het best mogelijke scenario. Bovendien gaan we er in dit scenario van uit dat er geen nieuwe negatieve elementen de sector verstoren, terwijl we een paar bedreigingen in de lucht zien hangen zoals een herziening van de woonbonus in Wallonië of een verdere afbouw van de premies voor renovatie. In ieder geval betekent het uitblijven van groei een verdere terugval van de werkgelegenheid in de bouw. Op basis van de geobserveerde productiviteitswinst in de afgelopen jaren kan men deze terugval schatten op 2% in 2015. Dat betekent dat de sector opnieuw aankijkt tegen een verlies van 6.000 jobs tussen het tweede kwartaal van 2014 en het vierde kwartaal van 2015. Persconferentie [18.11.2014] 7/7