Limburg Waterproof Klimaat, water en landbouw Provincie Limburg Maastricht, 14 september 216 Joris Schaap,
Profiel 214 heden Zelfstandig hydroloog en bodemkundige 28-214 Adviseur water in het landelijk gebied Aequator Groen & Ruimte (voorheen DLV) 26-28 Onderzoeker hydrologie Alterra, Wageningen UR 2-26 Bodem, water en atmosfeer Wageningen Universiteit
Inhoudsopgave 1. 2. 3. 4. 5. Klimaatscenario s Klimaat en water Klimaat en landbouw Waterafvoer Conclusie en aanbevelingen
Klimaat bron: KNMI
Klimaat Dagen met min. 3 mm neerslag (aantal/jaar) Langjarig gemiddeld aantal dagen met min. 3 mm neerslag per jaar voor De Bilt in het verleden (blauw) en voor de KNMI 14 scenario s met natuurlijke variabiliteit tussen 3-jaar perioden (grijs) bron: KNMI
Klimaat en water Afvoerregime van de Maas in de KNMI 14 scenario s in vergelijking met het huidige afvoerregime (in zwart) bron: Deltares, 215
Klimaat en water Waterstandsverloop voor een hoofdwaterloop door klimaatverandering 1 7 1 Herhalingstijd (jaar) 1 Jungermann et al., 215 (HKV en Waterschap Rijn en IJssel)
Landbouw en klimaat Klimaatrisico s en kansen voor de landbouw Plant Research International Wageningen UR (in opdracht van Kennis voor Klimaat en Ministerie I&M) Landbouw op Peil Aequator Groen & Ruimte, De Bakelse Stroom en Livestock Research-WUR (in opdracht van 5 waterschappen, 3 provincies) Boerderij, mei 214
Klimaatrisico s en -kansen voor de landbouw Negatieve gevolgen van extremen op opbrengsten pootaardappel Klimaat factor Kwetsb. periode Meteorologische beschrijving Bedrijfs activiteit Gevolgen voor gewas Schatting oogstverlies (%) Nat veld Hevige neerslag Oct - Apr May Sep Period of 21 days of more than.5mm rainfall on Ploegen en Groeiachterstand door laat - 75% of the days pootbed maken planten, Meer dan 45 mm in een dag of meer dan 6 mm - Rotten van knollen 25-75 in 3 dagen Hittegolf Jul Sep Hittegolf - Doorwas 25-75 Warm en nat Jul - Sep 14 D max T meer dan 2 C en 5% van de tijd - Erwinia zorgt voor rot 1-5 Spuiten Spuiten Phytophthora niet 5-1 min..5 mm neerslag Lange vochtige Jun Sep periode Nat veld 21 dagen met meer dan.5 mm regen op 75 % van de dagen Aug - Oct Periode van 21 dagen met meer dan.5mm mogelijk Oogst Schade aan knollen N.A. Bewaring Meer rot en vroege 25-75 regen op 75% van de dagen Warme winter Dec Mar Periode van min. 14 dagen met een maximum temperatuur boven 1 C kieming in maart B.F. Schaap et al., 214 (WUR-PRI)
Klimaatrisico s en -kansen voor de landbouw Frequentieveranderin per maand tussen het referentieklimaat 199 en het klimaat in 25 Klimaatfactor Scenario J F M A Nat veld G+ +1 W+ +4 +1 Hevige neerslag Hittegolf Warm en nat Lang vochtig Nat veld Warme winter M J J A S O N D Gevolg +1 +2 Laat planten -1 +3 G+ +1 W+ -1 +1 G+ +2 +7 +1 W+ +12 +12 +3 G+ +4 +5 +1 W+ +6 +6 +2 G+ -2-2 -2-4 W+ -2-4 -5-3 Rot knollen Doorwas Erwinia Phytophthora G+ -3 W+ -3-1 -1 Late oogst G+ +1 +3 +1 W+ +2 +3 +8 +1 B.F. Schaap et al., 214 (WUR-PRI) Rot en kieming
Klimaatrisico s en -kansen voor de landbouw Economische schade door hitte B.F. Schaap et al., 213 (WUR-PRI)
Landbouw op peil Duurzaam waterbeheer met vitale landbouw 15 agrarische bedrijven in Oost-Nederland Focus op verandering in grond- en oppervlaktewater Inzicht in klimaatverandering op agrarische bedrijfsvoering Bedrijven toekomstbestendig maken met maatregelen
Vocht in de wortelzone (pf) op een lemige zandgrond Huidig klimaat (21-21) Toekomstig klimaat W+ (246-255)
Landbouw op peil Grasopbrengst (kg ds per ha per jaar) Klimaatverandering + 184 Klimaatverandering + maatregel + 323
Landbouw op peil Maatregelen tegen wateroverlast: Maatregelen tegen droogte: boerenberging waterbuffering bolle percelen grondwatergestuurd peilbeheer peilgestuurde drainage peilgestuurde drainage (met aanvoer) (automatisch) stuwbeheer ondiepe nauwe drainage beperkte grondbewerking verbeteren bodemstructuur opheffen storende lagen beregening verbeteren bodemstructuur verhogen organisch stofgehalte andere gewassen andere gewassen
Landbouw op peil Conclusies: Meer opbrengst door hogere temperaturen en verlenging groeiseizoen Maatwerk op bedrijfsniveau voorkomen droogte- en natschade Waterbeschikbaarheid een probleem in de toekomst Wateroverlast op bedrijfsniveau te voorkomen (als de regionale waterafvoer voldoende is)
Waterafvoer Waterstandsverloop voor een hoofdwaterloop door klimaatverandering (links) en aanpassing maaibeleid (rechts) klimaat huidig klimaat 25W 1 7 1 Herhalingstijd (jaar) Jungermann et al., 215 (HKV en Waterschap Rijn en IJssel) 1 1 5 7 1 Herhalingstijd (jaar) 1
Waterafvoer Stroomgebied: 25 km2 Neerslag: 5 mm in 24 uur Hoe groot moet een rivier zijn om deze neerslag af te kunnen voeren??
Stroming in waterlopen (formule van Manning): Q = A x R2/3 x km x S1/2 A Q A R km S : debiet (m3/s) : natte oppervlakte (m2) : hydraulische straal (m) : wandruwheidsfactor (m1/3/s) : waterpeilverhang (-) P R=A/P Toestand waterloop km-waarde (m1/3/s) zeer schoon 45-3 schoon 35-2 licht begroeid 25-15 matig begroeid 2 1 vrij sterk begroeid 16-5 zeer sterk begroeid < 1
Afvoerkanaal (gangbaar) Meanderende rivier (natuurlijk) Toestand waterloop: schoon Toestand waterloop: vrij sterk begroeid 2m 2m 1 m 4 m Om dezelfde afvoer te kunnen verwerken, moet een begroeid accolade-profiel ongeveer 4 keer zo breed worden
Conclusies en aanbevelingen Klimaat en water Kans op extremen neemt toe, zowel qua wateroverlast als droogte Klimaat en landbouw Opbrengsten nemen toe door verlenging groeiseizoen Hitte en droogte vormen grootste economische risico s Maatregelen op bedrijfsniveau voorkomen deel droogte- en natschade (maatwerk) Toekomstig waterbeheer Regionale waterbeschikbaarheid en afvoer steeds belangrijker Waterlopen en rivieren herinrichten, wateropvangbekkens maken (ruimtelijke ordening) Teelten op geschikte locaties (ruimtelijke ordening) Maaibeleid aanpassen Waterpeilen sturen op basis van weersverwachtingen
Joris Schaap () Nederrijn bij Driel (foto: J. Schaap) Met dank aan: Marco Arts (Aequator Groen & Ruimte) Jan van Bakel (De Bakelse Stroom) Ben Schaap (Plant Research International) Lieke Melsen (Wageningen University)