Mondeling versus schriftelijk examen Omschrijving Een mondeling examen is een evaluatievorm waarbij aan de hand van een gesprek tussen de examinator en de student wordt nagegaan in welke mate de student de vooropgestelde doelstellingen beheerst. wordt voornamelijk gewerkt met open vragen (zie steekkaart Open en gesloten vragen ). Een schriftelijk examen is een evaluatievorm waarbij de student vragen krijgt en die schriftelijk (eventueel elektronisch) beantwoordt. Aan de hand van de antwoorden wordt nagegaan in welke mate de student de doelstellingen van het opleidingsonderdeel beheerst. Er is geen direct contact tussen de student en de examinator. kan zowel met open als met gesloten vragen (zie steekkaart Open en gesloten vragen ) worden gewerkt. Waaruit bestaat het? Een mondeling examen bestaat steeds uit een aantal open vragen die mondeling worden beantwoord. Hierbij zijn verschillende varianten mogelijk wat betreft: - voorbereidingstijd: De student krijgt bij het begin van het examen de vragen die hij schriftelijk voorbereidt en daarna verdedigt bij de examinator of de student krijgt de vragen ter plaatse en moet meteen antwoorden. Aan verschillende instellingen voor hoger onderwijs, waaronder de K.U.Leuven, is het verplicht om studenten een schriftelijke voorbereidingstijd te geven; - de functie van de schriftelijke voorbereiding: De examinator leest de voorbereiding van de student of laat de student een antwoord formuleren aan de hand van de voorbereiding en stelt daarna bijvragen aan de student; - de functie van bijvragen: De examinator stelt alleen bijvragen indien hij dit nodig acht/verduidelijking wilt of de examinator stelt bijvragen tot een student geen antwoord meer weet om zo de diepte van de kennis en inzicht te meten, en - het soort evaluatie: Het examen is gesloten boek of open boek (zie steekkaart Openboek- versus geslotenboekexamen ). Een presentatie is een bijzondere vorm van een mondeling examen (zie steekkaart Presentatie ). Een schriftelijk examen bestaat uit schriftelijke vragen waarop de student een antwoord moet formuleren. De opbouw van het examen en van de vragen is afhankelijk van het gebruikte vraagtype (zie steekkaarten Evalueren en Open en gesloten vragen ). Een combinatie van open en gesloten vragen is mogelijk. Het examen kan zowel open als gesloten boek zijn (zie steekkaart Openboek- versus geslotenboekexamen ). Waarvoor en hoe kan je het gebruiken? De afweging of een mondeling of schriftelijk examen de meest geschikte examenvorm is, is afhankelijk van de te evalueren doelstellingen, de groepsgrootte en de voor- en nadelen van mondeling dan wel schriftelijk examineren.
Doelstellingen van de evaluatie Een mondeling en een schriftelijk examen kunnen beide worden gebruikt om zowel kennis, inzicht, toepassing als integratie te toetsen (zie steekkaart Evalueren ). Voor de reproductie van kennis is een schriftelijke toets wellicht het meest aangewezen omdat dit meestal een minder grote tijdsinvestering van de examinator vergt. Een mondeling examen is interessant om vaardigheden te toetsen die schriftelijk moeilijk na te gaan zijn (zoals bijv. mondeling verdedigen van een standpunt, helder uitleggen van een complex begrip, oplossingsstrategieën hanteren in uiteenlopende situaties). De groepsgrootte Een mondeling examen kan zowel voor grote als voor kleine groepen studenten worden gebruikt. Een mondeling examen vergt echter, over het algemeen, een grotere tijdsinspanning van de examinator(en) dan een schriftelijk examen. Bovendien is de kans op het doorgeven van examenvragen bij een mondeling examen bij grote groepen studenten ook groter omdat niet alle studenten op hetzelfde moment examen afleggen. Mondeling examen Voordelen van mondeling examineren - Het is mogelijk om in te spelen op de antwoorden van de student doordat er direct contact is tussen de examinator en de student. Op deze manier kan de student bepaalde fouten rechtzetten of zaken aanvullen. - Veel docenten percipiëren een mondeling examen als een goede manier om naar inzicht te peilen. Hierbij wordt verondersteld dat een student die alles van buiten leert zonder de inhoud echt te begrijpen, op het examen door de mand valt. - Het onderwijs wordt minder afstandelijk omdat er persoonlijk contact is tussen de student en de examinator. Nadelen van mondeling examineren - Doordat slechts een beperkt aantal vragen kan worden gesteld, is het moeilijk om de hele inhoud en alle doelstellingen van het opleidingsonderdeel te bevragen, wat nadelig is voor de representativiteit (zie steekkaart Evalueren ). - Het is heel moeilijk om de vergelijkbaarheid tussen studenten te garanderen omdat elke student andere vragen krijgt en omdat er bijvragen worden gesteld naargelang het antwoord van de student. Hierdoor verschilt de evaluatie tussen de studenten onderling heel erg. - Een handige student kan het gesprek sturen in de richting waarin hij sterk is, maar weg van de oorspronkelijke vraag. - Het is erg moeilijk om in de beoordeling geen andere aspecten te laten meespelen dan wat moet worden geëvalueerd, zoals kleding, accent, voorkomen, stijl, Dit brengt de betrouwbaarheid van de evaluatie in gevaar. - De methode is tijdsintensief. Voor een goed mondeling examen wordt tenminste een kwartier per student voorzien. Dit kan bij grote groepen oplopen tot 3 weken fulltime examen afnemen. - Omwille van tijdsdruk is het voor een examinator vaak niet mogelijk om tot een echt gesprek te komen. - De methode kan bij bepaalde (verbaal zwakkere) studenten veel spanning veroorzaken, zodat ze niet optimaal functioneren tijdens het examen, vooral indien er wordt doorgevraagd tot zij het antwoord niet meer weten. - Het is mogelijk dat studenten vragen aan elkaar doorgeven omdat ze niet allemaal op hetzelfde moment examen afleggen. - Wanneer binnen een reeks dezelfde vragen worden gesteld, is het voor de examinator heel moeilijk om zich bij de beoordeling niet te laten beïnvloed door eerder gegeven antwoorden.
Schriftelijk examen Voordelen van schriftelijk examineren - Een schriftelijk examen is meestal minder tijdsintensief voor de evaluator(en) dan een mondeling examen. Bovendien kan de correctietijd meer worden gespreid in tijd en over beoordelaars. De correctietijd is afhankelijk van het gebruikte vraagtype: korte antwoordvragen of meerkeuzevragen zijn sneller gecorrigeerd dan open vragen (zie steekkaart Open en gesloten vragen ). - Het is mogelijk om meerdere beoordelaars in te schakelen, waarbij iedere beoordelaar bepaalde vragen corrigeert. - Het is mogelijk om alle studenten in één keer te examineren zodat het doorgeven van examenvragen beperkt is. - is er een papieren (of elektronische) neerslag wat het beoordelen achteraf gemakkelijker maakt. De papieren kopie kan ook van dienst zijn om achteraf de beoordeling te kunnen staven. Nadelen van schriftelijk examineren - Bepaalde doelstellingen zijn schriftelijk moeilijk na te gaan (zoals bijv. mondeling verdedigen van een standpunt, helder uitleggen van een complex begrip, oplossingsstrategieën hanteren in uiteenlopende situaties). Andere voor- en nadelen van schriftelijk examineren worden voornamelijk bepaald door de keuze voor open of gesloten vragen (zie steekkaart Open en gesloten vragen ). Aanbevelingen en valkuilen Vooraf - Schrijf alle examenvragen uit. De vragen van het examen samen zouden alle doelstellingen van het opleidingsonderdeel moeten dekken (zie steekkaart Toetsmatrijs ). - Bereid een antwoordmodel voor dat wordt gebruikt bij de beoordeling. Of expliciteer de criteria waaraan het antwoord moet voldoen. Op die manier wordt het risico beperkt om bij de beoordeling strenger of milder te worden naargelang het antwoord van de vorige student. - Informeer de studenten goed over de procedure en de aard van de vragen en bijvragen. Geef duidelijk aan of bijvragen worden gesteld ter verduidelijking van het antwoord, dan wel om te peilen naar de diepte van de kennis of het inzicht. Geef duidelijk aan wat de functie is van de schriftelijke voorbereiding van de student (is het een instrument voor de student zelf of wordt het gelezen door de examinator om bijvragen te stellen?). Geef naast de inhoudelijke criteria ook aan welke beoordelingscriteria nog worden gehanteerd (bijv. verzorgde taal, opbouw van het antwoord, ).
- Informeer de studenten goed over het aantal vragen en de aard van de vragen die ze zullen krijgen. - Informeer de studenten indien ze speciale zaken moeten meenemen naar het examen (bijv. een speciaal potlood voor optische formulieren bij een meerkeuze - -examen). Tijdens de afname - Handel conform het examenreglement van de instelling (voor de K.U.Leuven: http://www.kuleuven.be/onderwijs/aanbod/info/algemeen/n/060403.htm). - Waak erover dat bijkomende vragen het antwoord niet suggereren. - Maak aantekeningen tijdens het gesprek (zoals korte kernwoorden, x vergeten, fout bij y, goed verband gelegd met z ) zodat achteraf de antwoorden van de student terug voor de geest zijn te halen. Dat maakt het beoordelen achteraf eenvoudiger en betrouwbaarder. - Noteer tijdens het examen reeds een richtcijfer maar geef pas nadat alle examens zijn afgelopen, een definitief cijfer. - Noteer de bijvragen en antwoorden zodat hier later naar kan worden teruggegrepen. - Zorg voor een rustige omgeving (geen telefoon, geen in- en uitgeloop van mensen, ) zodat zowel de examinator als de student zich kunnen concentreren op het examen. - Voorzie voldoende pauze (niet alleen voor de student maar zeker ook voor de examinator). - Zorg voor een rustige omgeving (geen telefoon, geen in- en uitgeloop van mensen, ) zodat de studenten zich kunnen concentreren op het examen. - Stel een afzonderlijk blad met duidelijke exameninstructies op (zoals tijdsduur van het examen, wat te doen als een student naar het toilet wil, het aantal bladzijden waaruit het examen bestaat, ). - Nummer de bladzijden van het examenformulier. - Laat de studenten op elk blad van de examenbundel hun naam schrijven. - Zorg voor een aantal extra examenkopieën. - Plaats vragen van hetzelfde type bij elkaar (gesloten vragen bij elkaar en open vragen bij elkaar) (zie steekkaart Open en gesloten vragen ) en zet de gesloten vragen voorop. Studenten besteden vaak veel tijd aan het beantwoorden van een open vraag. Als de gesloten vragen eerst staan, beperkt men het risico dat studenten geen tijd meer hebben om de gesloten vragen te beantwoorden. - Indien het nodig zou zijn om een inhoudelijke verduidelijking te geven over een examenvraag, doe dat dan eerder voor alle studenten samen en niet voor één student (anders wordt deze ene student bevoordeeld). Beoordeling Probeer te scoren per vraag en niet globaal. Hierdoor wordt beïnvloeding door een algemene indruk en door de score op de vorige vraag vermeden.
Schakel, indien mogelijk, meerdere beoordelaars in zodat het oordeel niet afhankelijk is van één persoon (interbeoordelaarsbetrouwbaarheid) (zie steekkaart Evalueren ). Als verschillende beoordelaars worden ingeschakeld, is het aangewezen eerst een paar examens gezamenlijk te verbeteren zodat alle beoordelaars op een gelijkaardige manier corrigeren. Daarnaast is het aangewezen eenzelfde vraag door één persoon te laten corrigeren. Probeer om tijdens het examen reeds een richtcijfer te geven, maar overloop na afloop van alle examens nogmaals de antwoorden en scoor dan pas definitief. Dit verhoogt de consistentie in de beoordeling. Zie ook Aanbevelingen bij de steekkaart Open en gesloten vragen voor het opstellen van vragen. Zie ook Aanbevelingen bij de steekkaart Evalueren voor het opstellen van een examen. Zie ook Aanbevelingen bij de steekkaart Openboek- versus geslotenboekexamen. Gebruik van een digitaal leerplatform Zie steekkaart Evalueren. Wil je er meer over weten? Bender, W. (2003). Toetsen in het hoger onderwijs. Assen: Van Gorcum. De Neve, H. & Janssen, P.J. (1992). Succesvol examineren in het hoger onderwijs. Leuven: Acco. Dousma, T. & Horsten, A. (1980). Tentamineren. Utrecht/Antwerpen: Het Spectrum. Van Berkel, H. (1999). Zicht op toetsen. Toetsconstructie in het hoger onderwijs. Assen: Van Gorcum. http://www.ivlos.uu.nl/onderwijs/adviseringenonde/toetsenenbeoorde/16452main.html.