W.A.V. PROJECTVERSLAG SCHOONMAAK VERVOERMIDDELEN PERSONEN Projectnummer W18 Groningen, juli Landelijk Project Inhoudsopgave 1999 colofon 1 Samenvatting Inleiding 3 Doelstelling 4 Doelgroep 5 Branchebeschrijving 6 W.a.v. 7 Uitvoering en organisatie 7.1 Werkterrein 7. Selectie bedrijven 7.3 Capaciteit 7.4 Inspectie methode 7.5 Administratieve verwerking 7.6 Rapportage 7.7 Planning en capaciteitsbesteding 7.8 Informatieve taken 7.9 Realisatie van uitvoering en organisatie 8 Onderzoeksresultaten 9 Conclusies Bijlagen: -Overzicht van schoonmaakbedrijven, locaties, opdrachtgevers, aantal niet-eu onderdanen en illegale tewerkstellingen. -Inspectielijst module schoonmaakbedrijf/opdrachtgever -Inspectielijst module buitenlandse arbeidskracht Page 1
. COLOFON Projectnaam: Schoonmaak Vervoermiddelen Personen Projectnummer: W18 Contactpersoon: E. Bezema Arbeidsinspectie regio Noord Postbus 316 97 RM Groningen Telefoon: 5-5588 Deelnemende regio s: Regio Zuidwest Rotterdam Regio Midden Utrecht Regio Oost Arnhem Regio Noord Groningen Uitvoeringsperiode: augustus-december 1999 Dit projectverslag bevat de resultaten van een W.a.v. handhavingproject, dat op verzoek van de leiding van de Arbeidsinspectie landelijk is uitgevoerd, met voor het onderhavige project als landelijke bedrijfstakcoördinatie regio Noord SAMENVATTING Page
Het doel van dit project is het in kaart brengen van de mate waarin illegale tewerkstelling van vreemdelingen voorkomt in enkele specifieke sectoren van de schoonmaakbranche, alsmede het handhaven van de Wet arbeid vreemdelingen. De onderzochte sectoren zijn schoonmaak van binnenzijde van vervoermiddelen voor personen, zoals treinen; bussen; trams; schepen en vliegtuigen. In dit kader zijn landelijke 4 ondernemingen bezocht. In deze ondernemingen zijn in totaa 77 werknemers aangetroffen, waarvan niet EER-onderdanen. Er zijn in deze branche geen overtredingen van de Wet arbeid vreemdelingen geconstateerd. Inleiding Door de leiding van de Arbeidsinspectie is opdracht gegeven om in 1999 in de bedrijfstak "Schoonmaak" een landelijk W.a.v handhavingproject uit te voeren. In dit project is het voorkomen van illegale arbeid onderzocht in de sectoren schoonmaak van binnenzijde van vervoermiddelen voor personen, ingedeeld in de bedrijfs-indelingsklasse BIKkode 747. Voor deze sector is gekozen omdat schoonmaak van de vervoermiddelen veelal in de avonduren plaatsvindt en deze werkzaamheden worden uitbesteed. 3. Doelstelling Doel van het project was het landelijk in kaart te brengen van het vóórkomen van illegale tewerkstelling van vreemdelingen in bepaalde sectoren van de bedrijfstak Schoonmaak, alsmede het handhaven van de Wet arbeid vreemdelingen. De resultaten van de onderzoeken dienen als input voor de bedrijfstakrisico analyse in bedoelde segment van deze branche. 4. Doelgroep De doelgroep werd gevormd door de schoonmaakbedrijven, die zich bezig houden met de schoonmaak van vervoermiddelen voor personen(binnenzijde), treinen, bussen, trams, schepen en vliegtuigen (BIK 747). Een nadere verdeling van bedrijven, die zich specifiek richten op de schoonmaak van vervoermiddelen is niet aanwezig. Deze bedrijven ressorteren vermoedelijk onder BIK 7473 (Overige reiniging n.e.g.), terwijl er voorts schoonmaakbedrijven van vervoermiddelen voor personen zijn, wier hoofdactiviteit valt onder BIK 7471 (Schoonmaakbedrijven van gebouwen). Schoonmakers in dienst van, of via uitzendbureaus ingeleend door, het vervoersbedrijf (schoonmaken in eigen beheer) vielen buiten dit project. Page 3
5. Branchebeschrijving Bij de ondernemersorganisatie voor Schoonmaakbedrijven en Bedrijfsdiensten, de OSB, is slechts 15% van de geregistreerde bedrijven aangesloten (m.n. de grote schoonmaakbedrijven). De bij de OSB aangesloten bedrijven vormen een select deel de schoonmaakbedrijven. De eisen, die deze werkgeversorganisatie aan haar leden stelt, zijn hoog. Een bedrijf moet minimaal 3 jaar bestaan voor het zich kan aansluiten. De schoonmaakwerkzaamheden ten behoeve van derden worden grotendeels op basis van aanneming van werk uitgevoerd. In overige gevallen is er sprake van het ter beschikking stellen van arbeidskrachten. De lage toetredingsdrempel voor het opstarten van een bedrijf in de schoonmaak sector leid ertoe, dat zich steeds meer (kleine) bedrijven op de markt bewegen. De concurrentie, die als gevolg hiervan optreedt, samen met het feit, dat de prijzen onder druk staan, heeft tot gevol dat de gevestigde bedrijven min of meer worden gedwongen op de arbeidskosten te besparen. Dit geldt met name voor kleine en middelgrote bedrijven. Voor grote bedrijven gaat dit argument minder op, omdat zij over een sterke marktpositie beschikken. Er is sprak van een hoog verloop door bijverdieners, o.a. scholieren, studenten, parttime werkende vrouwen. Het terugdringen van de arbeidskosten is eventueel mogelijk door het in dienst nemen van illegalen. Deze groep arbeidskrachten is, gezien de zwakke positie op de arbeidsmarkt, bereid tegen zeer lage lonen en zwart te werken. Illegalen inschakelen kan in dit geval bovendien, omdat het laag geschoolde arbeid betreft. controle problematiek In de schoonmaak sector kan controle in het kader van. de W.a.v maar ten dele bij de bedrijven zelf worden uitgevoerd, omdat de werknemers op locaties aan het werk zijn. Controle op de werkplek is daarom belangrijk. In de schoonmaak sector is dit een probleem omdat locaties veelal snel wisselen en niet altijd duidelijk is, waar de verschillende werknemers aan het werk zijn. Ook het feit dat er op niet-conveniënte tijden (ochtend-/avond-/nacht- en weekenduren) gewerkt wordt, maakt controle moeilijk. In de sector personenvervoer vindt het schoonmaken van de vervoermiddelen in de avond-, nachturen en in de weekeinden plaats. In recente perspublicaties zijn bij de arbeidsomstandigheden van NS personeel vraagtekens gesteld. Na de verzelfstandiging van de NS heeft deze onderneming het schoonmaakwerk in de treinen grotendeels uitbesteed aan externe schoonmaakbedrijven. Schoonmakers van treinen werken 7 dagen per week van s avonds tot s ochtends onder hoge werkdruk. Vaak is er sprake van overwerk, dat niet extra wordt betaald, ontbreken werkpauzes, is er onvoldoende werkuitrusting en is het door het ontbreken van instapperrons voorts gevaarlijk werk. Vaak wisselen de schoonmaak ploegen per dag. Deze schoonmakers, waaronder steeds meer oproep- en uitzendkrachten, hebben geen ervaring met treinen. Gelet op voornoemde arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden, alsmede vanwege het tijdstip (nachtarbeid), waarop het schoonmaakwerk in de sector personenvervoer plaatsvindt, is de mogelijkheid aanwezig, dat schoonmaakbedrijven zich laten verleiden tot het inschakelen van "illegalen". Deze personen zijn niet mondig en klagen niet bij vakbonden. Page 4
6. W.a.v. In de inleiding is vermeld, dat in de schoonmaak branche sprake is van aanneming van werk en/of het ter beschikking stellen van arbeidskrachten. Door de brede definitie van het begrip werkgever in de W.a.v is het goed mogelijk, dat gelet op het vorengenoemde, de vreemdeling meerdere werkgevers heeft. In beginsel is de opdrachtgever (uitbesteder) of inlener vergunningplichtig. De feitelijke werkzaamheden worden immers voor of ten behoeve van hem verricht. Als het uitleenbedrijf of de (onder)aannemer echter al een vergunning heeft, waarmee de vreemdeling het desbetreffende werk bij de betrokken werkgever/opdrachtgever mag doen, hoeft de laatste geen tewerkstellingsvergunning meer aan te vragen. Wel heeft de werkgever/opdrachtgever altijd de taak om te controleren of dit inderdaad zo is, bijvoorbeeld door kopieën van de tewerkstellingsvergunning op te vragen. Bij onderaanneming blijft ook de oorspronkelijke opdrachtgever werkgever in de zin van de W.a.v. Wat dat betreft kent de W.a.v een keten aansprakelijkheid. Als een (onder)aannemer illegaal tewerkstelt, is de (onder)aannemer (als directe werkgever) en de opdrachtgever (degene voor wie het werk uiteindelijk feitelijk wordt verricht) aansprakelijk voor overtreding van de W.a.v. 7. UITVOERING en ORGANISATIE 7. 1 Werkterrein Schoonmaken van treinen (binnenzijde) Het schoonmaken van de treinen gebeurt op een beperkt aantal plaatsen. Er zijn merendeels reinigingsperrons beschikbaar. Deze perrons liggen op een rangeerterrein. Het schoonmaakwerk vindt in de avond- en de nachtelijke uren plaats en is uitbesteed aan derden. Schoonmaken van bussen (binnenzijde) Openbaar vervoer over de weg. Het schoonmaken vindt hier overdag, doch meestal s avonds en s nachts plaats bij de remises of andere locaties waar ruimte is voor (tijdelijke) stalling van bussen. Het schoonmaakwerk is merendeels uitbesteed aan derden. Ongeregeld personenvervoer per autobus. Het schoonmaken blijkt hier grotendeels in eigen beheer plaats te vinden. Schoonmaken van vliegtuigen (binnenzijde) Na een vlucht (lijndienst of charter) worden de vliegtuigen schoongemaakt. In het algemeen wordt dit werk uitbesteed aan derden, of worden door de luchthavens rechtstreeks uitzendkrachten voor schoonmaakwerk ingehuurd. Page 5
Schoonmaken van veerboten (binnenzijde) Het schoonmaken van de veerboten (geregeld vervoer) naar de waddeneilanden (Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog) is door de betreffende rederijen uitbesteed aan derden. 7. Selectie bedrijven In de meeste gevallen was (nog) niet bekend, welk schoonmaakbedrijf bij een organisatie van personenvervoer werkzaam is. Van enkele organisaties was bekend, wat de verantwoordelijke afdeling was voor het uitbesteden van het schoonmaakwerk. Op grond van Arbo-projecten bij de Arbeidsinspectie is van enkele schoonmaakbedrijven ook bekend dat zij de schoonmaakwerkzaamheden uitvoeren in de vervoersbranche. In dit project werd vooreerst een selectie gemaakt van de opdrachtgevers van bedoelde schoonmaakbedrijven. Deze opdrachtgevers behoorden tot de volgende Bedrijfsindeling Kamers van Koophandel (BIK): Vervoer per spoor 61.1 Openbaar personenvervoer over de weg Ongeregeld personenvervoer per autobus 611. Veerdiensten (zeevaart) 6 Vervoer door de lucht De schoonmaaklocaties van opdrachtgevers, werkzaam in voornoemde bedrijfstakken, dienden als uitgangspunt voor de uit te voeren werkplek controles. Dit hield in, dat in het algemeen vooraf geen selectie van schoonmaakbedrijven in GISAI kon plaatsvinden. Afhankelijk van het eventuele vooronderzoek (o.a. observaties/derden onderzoeken) bij de opdrachtgevers van de schoonmaakbedrijven werden bedrijven in dit project in Gisai opgevoerd. 7.3 Capaciteit Ten behoeve van dit project was capaciteit gereserveerd voor minimaal 1 werkplek controles per deelnemende regio. Indien mogelijk op grond van de volgende verdeling: minstens 1 x luchthaven, x spoorwegvervoer, 3 x openbaar busvervoer, 3 x ongeregeld Page 6
vervoer en 1 x veerboot. De deelnemende regio s waren voor het overige vrij in hun keuze van en het aantal te onderzoeken vervoersbedrijven. Zodra het schoonmaakbedrijf bekend was kon deze door de deelnemers in GISAI worden ingevoerd, waarbij als zaakadres van het schoonmaakbedrijf, het adres van de bezochte schoonmaak locatiemoest worden opgevoerd. N.B.: Schoonmaakbedrijven, waar reeds een redelijk vermoeden van overtreding W.a.v aanwezig was, konden wel worden geselecteerd, doch vanwege het feitelijk reactieve karakter, moest dit bij de rapportage specifiek worden vermeld! 7.4 Inspectiemethode Gekozen werd om d.m.v. observaties/derden onderzoek zicht te krijgen op schoonmaak activiteiten bij de opdrachtgevers/schoonmaak locaties. Deze handhavingonderzoeken op de schoonmaak locaties startten in beginsel vanuit het toezichtkader. De onderzoeken werden, waar mogelijk, uitgevoerd in samenwerking met de Vreemdelingenpolitie. Indien illegale tewerkstelling werd geconstateerd was het gebruikelijke W.a.v.-handhavingsbeleid van toepassing. In principe zou altijd een proces-verbaal worden opgemaakt. In bepaalde gevallen kon daarvan worden afgezien en een waarschuwing worden gegeven: o.a. als een werkgever op controleerbare gronden in de veronderstelling was, dat hij in overeenstemming handelde met de wet (goed vervalste documenten). Indien een werkgever een waarschuwing kreeg, zou dit schriftelijk worden bevestigd. N.B. Bij het werkend aantreffen van een vvtv er (F1- of F document houder), of een W-document houder zou, indien geen t.w.v. was verleend en geen sprake was van arbeid, dat naar haar aard kortdurend was, proces-verbaal worden opgemaakt. 7.5 Administratieve verwerking De inventarisatie van de werkgevers-/werknemersgegevens vond plaats binnen GISAI. De inspectielijst binnen het project bestond uit monitoringslijsten ("module schoonmaakbedrijf/opdrachtgever" en "module buitenlandse schoonmaker"), die ten behoeve van dit project in GISAI waren opgenomen. De module schoonmaakbedrijf/opdrachtgever moest altijd worden ingevuld. Page 7
De module "buitenlandse schoonmaker" moest m.b.t. de vragen inzake personalia, geboortedatum, nationaliteit, woon-/verblijfplaats van een illegaal tewerkgestelde vreemdeling altijd worden ingevuld. De overige in deze module vermelde vragen waren nie verplicht in te vullen. Deze module kon door de inspecteur mede als algemeen invulformulier worden gehanteerd tijdens de werkplek controles. 7.6 Rapportage De regio projectleider was verantwoordelijk voor de voortgang en kwaliteit van dit project i de betreffende regio. De regio projectleiders moesten aan het einde de informatie/resultaten m.b.t. de uitgevoerde controles, zowel inhoudelijk, als cijfermatig (via hun projectsecretaris door geven aan de landelijke projectleider. De landelijke projectleider droeg zorg voor de eindrapportage van het project. 7.7 Planning en Capaciteitsbesteding De looptijd van dit project was van 1 augustus 1999 tot 1 december 1999. De termijn werd op verzoek van een aantal regio projectleiders verlengd tot 4 december 1999. Het totaal aantal landelijk beschikbare uren was 3. 7.8 Informatieve taken Hoewel sprake was van handhavingonderzoeken was voorlichting, preventie en bekendheid geven aan de Wet arbeid vreemdelingen (W.a.v) en de Wet identificatieplicht (W.i.d) ook bij dit project een taakonderdeel. 7.9 Realisatie van uitvoering en organisatie Alleen in regio Noord konden de opdrachtgevers/schoonmaak locaties, behorende tot de geselecteerde BIK s allen worden gecontroleerd. In regio Oost en Midden was vooraf bekend, dat aldaar aan BIK 611. (Veerdiensten/zeevaart) vermoedelijk geen invulling kon worden gegeven. Voorts bleek in alle deelnemende regio s, dat in de sector "Ongeregeld personenvervoer per autobus" het schoonmaken hoofdzakelijk in eigen beheer werd uitgevoerd en derhalve de Page 8
doelgroep (schoonmaakbedrijven) niet van toepassing was. Overzicht aantal uitgevoerde inspecties per personen vervoerssector en per regio Regio Noord Oost Midden Zuidwest Totaal Personenvervoer per spoor 4 1 7 Openbaar personenvervoer over de weg 4 8 Ongeregeld personenvervoer per autobus 1 1 Veerdiensten (eilanden) Personenvervoer door de lucht 1 4 Totaal 1 5 7 4 In regio Oost en in regio Midden werden in de sector "ongeregeld personenvervoer per autobus", respectievelijk 1 en 3 za(a)k(en) bij dit project ingevoerd, die, vanwege het feit, dat het schoonmaken van de bussen in eigen beheer plaats vond, niet tot de doelgroep (schoonmaakbedrijven) behoorde(n). In regio Midden zijn geen schoonmaakbedrijven in onderzoek genomen omdat deze regio werd geconfronteerd met het feit, dat controles niet door gingen, omdat op de geplande data geen inzet van de Vreemdelingenpolitie mogelijk was. 8. ONDERZOEKRESULTATEN In geen van de regio s is in de onderzochte sectoren personenvervoer illegale tewerkstelling van schoonmakers vastgesteld. In regio Oost was bij een eerste controle op Airport Twente een vermoeden van illegale tewerkstelling van een vreemdeling, doch dit kon niet worden hard gemaakt, omdat betrokkene tijdens de inspectie geen schoonmaak arbeid verrichtte. Bi een hercontrole bleken betrokkene en zijn partner, die wel legaal in dienst was bij het desbetreffende schoonmaakbedrijf, beiden niet meer te werken. In regio Midden werd een vreemdeling met een au-pair verblijfsvergunning als schoonmaker werkend aangetroffen bi een touringcar bedrijf te Utrecht. Dit vervoersbedrijf maakte de bussen in eigen beheer schoon. Zoals reeds vermeld werd hiermee niet voldaan aan de beoogde doelgroep (schoonmaakbedrijven). De geconstateerde overtreding werd door regio Midden afgedaan met een waarschuwing. In totaliteit werden in de deelnemende regio s bij de werkplek inspecties 77 schoonmakers werkend aangetroffen, waarvan niet-eer-onderdanen. Page 9
In de sector personenvervoer per spoor : 46 schoonmakers, waarvan 14 niet-eer In de sector openbaar personenvervoer over de weg : 14 schoonmakers, waarvan niet -EER In de sector ongeregeld personenvervoer per autobus : 3 schoonmakers, waarvan niet-eer In de sector veerdiensten : schoonmakers, waarvan niet-eer In de sector luchtvervoer personen : 1 schoonmakers, waarvan 6 niet-eer Onder deze 77 schoonmakers waren niet alleen eigen schoonmakers van de werkzame schoonmaakbedrijven, doch ook inleenkrachten van uitzendbureau s. In welke verhouding dit voorkwam is in dit project niet nader onderzocht. 9. CONCLUSIES Alhoewel werd verwacht, door de werkdruk en het plaatsvinden van deze werkzaamheden op inconveniënte uren, in de schoonmaakbranche illegale tewerkstelling aan te treffen was dit echter niet het geval. Uit het onderzoek bleek dat, met name in de sectoren "personenvervoer per spoor" en "openbaar vervoer over de weg", het schoonmaakwerk wordt gedaan door grote landelijk opererende schoonmaakbedrijven. Deze schoonmaakbedrijven zijn aangesloten bij de werkgeversorganisatie OSB en zijn goed op de hoogte van de inhoud en uitvoering van de W.a.v en de W.i.d. Hoewel niet alle regio s meededen, kan, gelet op het landelijk opereren van de betreffende schoonmaakbedrijven en de onderzoek resultaten in de deelnemende regio s, worden geconcludeerd dat illegale arbeid in deze branche niet voor komt. De resultaten van dit project geven geen aanleiding, in het komende jaar een vervolgproject te starten naar het voorkomen van illegale arbeid bij de landelijk opererende schoonmaakbedrijven van vervoermiddelen voor personen. SIGNALERINGEN Door regio Midden is als beoogde deelnemer feitelijk geen inspectie ten behoeve van dit Page 1
project gedaan. De regionale projectleider heeft de landelijke projectleider hiervoor zijn excuses aangeboden. Andere prioriteitstelling, tijdnood en geen inzet van Vreemdelingenpolitie op geplande werkplek controles werden door hem als oorzaken aangegeven. Ook in regio Oost en Zuidwest werd vooral door andere prioriteitstelling het beoogde minimale aantal inspecties niet gehaald. Zowel in regio Oost, als in regio Midden werden de vervoersbedrijven als zaak(nummers) i Gisai opgevoerd in plaats van de desbetreffende schoonmaakbedrijven. De doelgroep van het project was toch schoonmaakbedrijven opererend op de markt van vervoermiddelen van personen. Bij het boeken van een interventie ter zake van een inspectie op een schoonmaak locatie was het de bedoeling, dat het adres van deze locatie werd ingevoerd bij de vestigingsnaam van het schoonmaakbedrijf. In het projectplan was dit onder punt 5.1. "Selectie bedrijven" wel vermeld. Page 11