TAAL- EN LEESMETHODEN ALGEMEEN Het aanbod Taal- en leesmethoden Begrijpend Lezen Algemeen: aandachtspunten bij methode Begrijpend lezen Om een goede begrijpend lezer te zijn, is het in de eerste plaats belangrijk dat kinderen bereid zijn om teksten te lezen en hier geen aversie tegen te hebben of te ontwikkelen. Daarnaast moeten kinderen: o Voldoende vlot kunnen lezen, zodat zij hun aandacht niet hoeven te richten op de techniek van het lezen, maar op de inhoud van de tekst; o Beschikken over voldoende woordenschat: er is een direct verband tussen de omvang van de woordenschat van een kind en de score op toetsen voor begrijpend lezen; o Beschikken over voldoende kennis van de wereld; o Een (beperkt aantal) leesstrategieën beheersen en flexibel kunnen toepassen. Effectieve strategieën voor begrijpend lezen Uit onderzoek weten we welke strategieën effectief zijn bij het begrijpen van teksten. Dit worden evidence-based strategieën genoemd. (Kees Vernooy en Joop Stoeldraijer, 007). Dit zijn de volgende strategieën: 1. Leesdoel bepalen: Waarom ga ik deze tekst lezen?. Voorspellen: Waar zou de tekst over gaan? 3. Gebruik maken van voorkennis over het onderwerp: Wat weet ik hier al van? 4. Jezelf vragen stellen tijdens het lezen: Begrijp ik het nog? Wat kan ik doen als ik het niet begrijp? 5. Visualiseren van de tekst: voorstellingen maken bij de tekst en schema s of woordwebben maken. 6. Samenvatten van de tekst: Waar gaat de tekst over? Wat is het belangrijkste thema? Wat is de hoofdgedachte? 7. Jezelf vragen stellen na het lezen van de tekst: Ben ik te weten gekomen wat ik wilde weten? Wat vind ik van de tekst? Wat weet ik nog niet? Belangrijk is dat deze strategieën telkens weer terugkomen, zodat leerlingen ze automatisch gaan toepassen bij het lezen van teksten. Toepassen van leesstrategieën gebeurt niet alleen tijdens de begrijpend leeslessen maar ook op andere momenten waarop teksten gelezen worden, bijvoorbeeld tijdens lessen in de zaakvakken.
TAAL- EN LEESMETHODEN ALGEMEEN Het aanbod Taal- en leesmethoden Begrijpend Lezen (& Software) Inbedding evidenced based strategieën in fasen leesproces De begrijpend leesstrategieën die in methodes worden aangeboden, komen niet altijd overeen met de begrijpend leesstrategieën die uit onderzoek effectief blijken te zijn (evidence-based). Onderstaande strategieën zijn evidence-based bevonden. Verspreid over de drie fasen van het leesproces dienen zij als denkactiviteit aan de orde te komen: voor het lezen, tijdens het lezen en na het lezen. Voor Tijdens Na 7. Ik stel vragen over de tekst o Ben ik te weten gekomen wat ik te weten wilde komen? o Wat vind ik van de inhoud? o Wat weet ik nog niet? o Wat kan ik doen om daar achter te komen? Checklist Om inzicht te krijgen in de frequentie van het aanbod van de evidence-based strategieën kan een checklist worden bijgehouden. Hiervoor kan onderstaande checklist gebruikt worden. In de derde kolom kan de frequentie worden aangegeven of de lessen waarin de desbetreffende strategie is aangeboden. Fase Evidence-based leesstrategie Frequentie/les Voor Tijdens Na 7. Ik stel vragen over de tekst: Ben ik te weten gekomen wat ik te weten wilde komen? Wat vind ik van de inhoud? Wat weet ik nog niet? Wat kan ik doen om daar achter te komen? Bron: Vernooy, K. (007). Belangrijke aandachtspunten begrijpend luisteren en begrijpend lezen. Amersfoort: CPS.
TAAL- EN LEESMETHODE METHODE Taalleesland Begrijpend Lezen: Taalleesland Algemene gegevens: Uitgeverij: Bekadidact, 003 Eindredactie: Gerrit van der Werf en Geert Woldman Leesbegrip in Taalleesland Naast Taal bevat Taalleesland een geïntegreerde methode voor begrijpend en studerend lezen. Centraal staat het beheersen van strategieën. Taalleesland integreert begrijpend en studerend lezen, waarbij het accent in de hogere groepen verschuift naar studerend lezen. In het onderstaande schema kunt u lezen wat er in de methode aan de orde komt. Sommige onderdelen komen slecht terloops aan de orde in een bepaald leerjaar, maar in het schema is aangegeven wanneer het onderdeel prominent aandacht krijgt. Soort/doelen 4 5 6 7 8 Tekstsoort Weettekst X X X X x Gedicht X x X X x Verhaal X X X X X Meningstekst X X X Doetekst X X X Overkoepelde doelen Fictionele en referentiële teksten onderscheiden X X X X X Leesstrategieën X X X Kritisch lezen X X X Ondersteunende doelen Verwijswoorden X X X Taaldenkrelaties X X X Inferenties X X X Signaalwoorden X X X Woordenboek en naslagwerk X X X Soorten vragen onderscheiden en analyseren X Overige doelen Grafieken en diagrammen X Onderzoek X X x 3
Evidence-based strategieën voor begrijpend lezen (Kees Vernooy en Joop Stoeldraijer, 007) Methode voor tijdens na Strategie 8. Ik stel vragen over de tekst: o Ben ik te weten gekomen wat ik te weten wilde komen? o Wat vind ik van de inhoud? o Wat weet ik nog niet? o Wat kan ik doen om daar achter te komen? Overzicht Evidence-based strategieën in Taalleesland In hoeveel lesdoelen van het totaal aantal lesdoelen komt de evidence-based strategie aan de orde: strategie groep 4 groep 5 groep 6 groep 7 groep 8 evidence-based 1. Waarom ga ik niet 4/96 niet 9/104 niet deze tekst lezen? 6/85 Niet 10/97 niet niet niet niet 6/97 niet niet 4. Wat doe ik als ik niet Niet Niet Niet niet het niet meer snap? 5. Ik visualiseer de 18/85 6/96 6/97 13/104 18/90 tekst (schema, web) 6. Ik vat samen 3/85 8/96 13/97 18/104 11/90 (o.a. thema, hoofdgedachte) 7. Ik stel vragen over de tekst Niet Niet 6/97 7/104 4/90 Evidence-based strategieën in Taalleesland De methode Taalleesland heeft een stevige relatie gelegd tussen de leerlijn stellen en begrijpend lezen. Doelen van begrijpend lezen komen aan de orde bij stellen en omgekeerd. Voorbeeld: Bij Leesbegrip staat als lesdoel: De tekstsoorten gedicht, verhaal, weettekst, doetekst en brief/briefje onderscheiden. Bij stellen staat als lesdoel: Een weettekst en een doetekst schrijven. De lesdoelen komen dus twee keer aan de orde, een keer bij stellen en een keer bij begrijpend lezen. Een aantal evidence-based strategieën komen niet of nauwelijks aanbod. Taalleesland biedt veel strategieën aan die niet vallen onder de categorie evidence-based. 4
Aanbevelingen De evidence-based strategieën centraal stellen en deze in elke les terug laten komen: Meer aandacht voor metacognitie: in elke les aan de orde stellen waarom je een tekst gaat lezen. Aandacht voor de verbinding tussen strategie 1: Waarom ga ik een tekst lezen? en strategie 7: Ik stel vragen over de tekst. Deze strategieën horen bij elkaar. Gedurende het lezen en na het lezen vraag je je als lezer af of het leesdoel wordt bereikt en als dat niet zo is wat je moet doen om het doel wel te bereiken. De methode Taalleesland biedt zeer veel leerstof. Omdat de onderwerpen die betrekking hebben op begrijpend lezen ook nog aan bod komen bij stellen, komt alles twee keer aan de orde. U mag, op basis van wat u zelf nodig vindt voor uw leerlingen, een selectie maken van de lessen. Doe dat, bij voorkeur, in overleg met uw collega s. U kunt u laten leiden door het schema dat we hebben gemaakt voor alle lessen die wel of niet een evidence-based strategie gebruiken. Aanpak risicoleerlingen Eerst zorgen voor voldoende technische leesvaardigheid. Methode voor begrijpend lezen in groep 4 pas starten bij voldoende technisch leesniveau. Bij het lezen van teksten altijd aandacht voor tekstbegrip via een aantal eenvoudige strategieën, bijvoorbeeld de vier V s: voorkennis, voorspellen, visualiseren/voorstellen, vragen bedenken (Paul Filipiak). Bij het lezen van teksten altijd aandacht voor woordenschat. Zo nodig pre-teaching. Overzicht van alle lessen van Taalleesland die onder Leesbegrip vallen met daarbij de kolom evidence based. Groep 4 Vriendjes en vriendinnetjes Thema Les Lesdoel Evidence-based Thema 1 les 1: De hoofdpersoon in een tekst vinden. De afloop van een gebeurtenis voorspellen. 6 les : De hoofdpersoon in een tekst vinden. De afloop van een gebeurtenis voorspellen. 6 les 3: Ontdekken dat er op verschillende manieren boodschappen kunnen worden doorgegeven. les 4: Het juiste medium kiezen om boodschappen door te geven. 5