1 > Een beeld van een kind

1 > Een beeld van een kind CEGO ZiKo-Vo leert je anders naar kinderen kijken Hoe kun je een kind goed opvolgen en je aanpak afstemmen op zijn ontwikkeling? Een vraag waarop het kindvolgsysteem ZiKo-Vo een antwoord geeft. Dit systeem voor de allerkleinsten van 0 tot 3 jaar werd in 2008 ontwikkeld door CEGO, in opdracht van Kind & Gezin. Door het grote succes en de uitdrukkelijke vraag vanuit de kleuterschool, ontwikkelde CEGO een variant voor 3- tot 6-jarigen: MijnPortret. Portret ZiKo-Vo is een vrij eenvoudig systeem om de ontwikkeling van baby s en peuters op te volgen. Om de twee maanden vul je een portret in van elk kind in zijn/haar opvangsituatie. Op basis van dit portret kan de onthaalouder of begeleider bepaalde acties ondernemen voor de opvang of voor elk kind apart. Eigenlijk is ZiKo-Vo een vertaling van ZiKo: het Zelfevaluatie-instrument voor welbevinden en betrokkenheid van kinderen in de opvang 17 voor onthaalouders. Maar intussen wordt het ook steeds meer in kinderdagverblijven gebruikt, en in een licht aangepaste vorm (MijnPortret) heeft het ook ingang gevonden in het kleuteronderwijs. Elk kind is speciaal ZiKo-Vo en MijnPortret stellen de beleving van kinderen centraal. Het volgsysteem biedt een stramien om gericht te observeren en van daaruit te reageren. Het helpt je te antwoorden op belangrijke vragen als Hoe goed voelt dit kind zich? (welbevinden) en Hoe geboeid is het bezig? (betrokkenheid). Het fijne is dat je het als gebruiker kunt aanpassen aan wat je zelf haalbaar vindt. De basis is een figuur, waarmee je visueel duidelijk maakt hoe het kind de opvang beleeft en wat die beleving beïnvloedt. Het portret 17 Ziko is in 2005 ontwikkeld als een zelfevaluatie-instrument voor de kinderopvang. Een gratis download van de handleiding en formulierenset is te vinden op www.cego.be (klik op Projecten en dan op Project Kind en Gezin ). Van Vipbaby tot inventieve peuter 17

geeft een overzicht van de stappen die het kind in zijn/haar ontwikkeling gezet heeft, en als je er de vorige portretten bij neemt, zie je in één oogopslag de evolutie die het doormaakte. In de acht ontwikkelingsdomeinen rond de figuur wordt opgelijst waar het kind staat, wat zijn/haar talenten zijn en welke vragen de begeleider daarbij eventueel heeft. In ieders ontwikkeling zijn er enkele mijlpalen, maar toch ontwikkelt elk kind vooral via een eigen spoor. Om dat spoor zo goed mogelijk te kunnen volgen, wordt het kind in dit systeem alleen met zichzelf vergeleken en zijn er geen strikte normen vastgelegd. Holistisch Bovendien bekijkt het volgsysteem elk ontwikkelingsdomein als één samenhangend geheel en niet als een optelsom van losse vaardigheden. Of het kind nu een puzzel legt of een deksel op een potje past, het oefent op dezelfde manier zijn/haar kleine motoriek. Daarbij ligt in Ziko-Vo en MijnPortret de nadruk altijd op het positieve: wat kan het kind allemaal al kan en niet wat het niét kan. Hoewel deze benadering in de praktijk niet altijd gemakkelijk is, zorgt ze er wel voor dat je op een andere manier naar kinderen gaat kijken. Om het positieve nog meer te benadrukken, werken de instrumenten met kroontjes boven elk ontwikkelingsdomein. Door een bepaald kroontje in te kleuren, kan de begeleider aangeven wat het talent is van elk kind. Of een kind zwakker is of sterker dan leeftijdsgenootjes, is hier van geen tel: bij elk kind wordt gezocht naar iets wat hem of haar goed ligt. Voorbeelden van kroontjes Helena, 16 maand Zo is zestien maand oude Helena telkens weer haar fijne motoriek aan het oefenen. Mama helpen uien te pellen, de sluiting van een fietshelm telkens weer open en toe doen, de verschillende lagen van spruitjes afpellen of zeer fijne krulletjes maken met een potlood, telkens weer valt haar fijne motoriek op. Meer nog, ze doet het niet alleen graag en veel, ze is er ook erg bedreven in. Daan, 15 maand Als ik vijftien maand oude Daan zie, vangt hij m n aandacht onmiddellijk met zijn blik. Grote nieuwsgierige ogen en een onweerstaanbare lach maken dat hij in het gezelschap vaak al heel snel alle aandacht heeft. Hij maalt er niet om wanneer hij van schoot naar schoot gaat, integendeel, hij geniet er erg van. En hij lijkt het bewust uit te spelen. Wanneer de voorleespapa, die elke week bij de onthaalmoeder komt voorlezen, aankomt, strekt hij zijn armen uit: alsof hij de man met alles wat hij in zich heeft wil verwelkomen. Keisuke, 4 jaar Keisuke (vier jaar oud) is een geweldige observator. Technische zaken boeien hem mateloos. En telkens weer probeert hij ze na te bouwen zo realistisch mogelijk. De laatste twee weken boeit een plooitafel hem mateloos. Hout, papier, alles wordt gebruikt om de tafel zo echt mogelijk na te bouwen. Met groot succes. Na heel wat proberen en een grote dosis doorzettingsvermogen komt hij tot een levensecht resultaat. Ziet de papieren plooitafel er niet schitterend uit? En wat meer is, ze plooit nog ook! Door de ogen van het kind Zowel ZiKo-Vo, MijnPortret als ZiKo zijn instrumenten die vertrekken vanuit hetzelfde principe: je kijkt in de eerste plaats naar hoe een kind het maakt in de opvang. Als het zich goed voelt (welbevinden) en intens bezig kan zijn (betrokkenheid), weet je als begeleider dat je aanpak aansluit bij wat het kind nodig heeft. Bij ZiKo observeer je de beleving van tien kinderen tijdens hetzelfde halfuur. Je probeert naar je opvang te kijken door de ogen van deze kinderen en zo mogelijkheden te vinden om je eigen werking bij te sturen. Die scanning kan gebeuren door een teamlid of de verantwoordelijke. Waar Ziko vertrekt vanuit de observatie van de hele groep, vertrekken ZiKo-Vo en MijnPortret vanuit het individuele kind. Door het invullen van een portret maak je onrechtstreeks een analyse van wat dit kind nodig heeft om zich goed en uitgedaagd te voelen. Hierdoor krijg je automatisch tips over wat je in jouw werking voor dat ene kind kunt doen. De beide volgsystemen vullen elkaar dus duidelijk aan. Als begeleiders zelf op regelmatige basis bijvoorbeeld om de twee maanden portretten invullen, blijven ze aandacht hebben voor het welbevinden en de betrokkenheid van elk kind. En een halfjaarlijkse scanning van een halfuurtje opvang met ZiKo geeft je een beeld van waar je als groep staat. Communicatie met ouders Via het ingevulde portret ondersteunen en versterken we de communicatie met ouders. Het visuele 18

aspect spreekt dadelijk aan en biedt in één oogopslag een leidraad voor gesprekken. Het geeft enerzijds heel concrete informatie over hoe de begeleidster het kind kent en ervaart binnen de setting (bij de onthaalmoeder, in het kinderdagverblijf of binnen het kleuteronderwijs ). Anderzijds laat de dialoog toe om je beeld van het kind te toetsen en aan te vullen met de informatie van de ouders. Vanuit andere contexten kennen zij het kind immers het best. Het zorgt ervoor dat de gesprekken met de onthaalouder/begeleider breder gaan. Een ouder getuigt: Het is heel interessant om lezen. Het is verrassend te lezen dat m n kind soms anders reageert in de opvang dan thuis. Je krijgt een heel goed beeld van de ontwikkeling van je kind en je staat als ouder ook extra stil bij hoe je je eigen kind verder kan stimuleren. Het portret en de gesprekken met de onthaalouder geven me ook tips. In het kleuteronderwijs Voor het kleuteronderwijs [3 6 jaar] is ZIKo-Vo aangepast en aangevuld met elementen uit het Procesgericht Kindvolgsysteem 18. De basisidee is identiek aan Ziko-Vo. Aanpassingen situeren zich vooral in de verwoording van een aantal ontwikkelingsdomeinen (zo spreken we van logisch en wiskundig denken in plaats van verstandelijke ontwikkeling ) en het toevoegen van muzische expressie als extra domein. Op de achterzijde van de formulieren is er in de kleutervariant plaats voor eigen creaties van kinderen: een eigen getekend portret, kunstwerkjes, foto s, Ook hier biedt het een houvast in de communicatie met ouders: het is een ideale kapstok om te gebruiken bij gesprekken op ouderavonden. Maar ook tijdens teamoverleg en overgangsgesprekken tussen collega s van de verschillende kleuterklassen is het richtinggevend: doordat alle info op één bladzijde staat, helpt het uitstekend om een totaalbeeld te krijgen van de ontwikkeling. Maar bovenal is het een positief verhaal dat de potentiële talenten en sterktes in elk kind goed in de verf wil zetten! Auteurs: Ferre Laevers, Mieke Daems, Griet De Bruyckere, Bart Declercq, Kristien Silkens,Gerlinde Snoeck Meer info & vormingen: Centrum ErvaringsGericht Onderwijs Schapenstraat 34 - bus 3776 3000 Leuven cego@ped.kuleuven.be www.cego.be 016 32 57 40 016 32 57 91 Eén doorgaande lijn van nul tot achttien jaar Toen ik vroeger ellenlange observatielijsten invulde had dit weinig invloed op mijn praktijk. Door welbevinden en betrokkenheid als richtsnoer te nemen bij het observeren, zie ik vaak bijna meteen wat mij te doen staat. De vragen Hoe voelt een kind zich (welbevinden)? en Hoe boeiend is het voor hem/ haar (betrokkenheid)? vormen de twee sleutelvragen in de door CEGO (Centrum ErvaringsGericht Onderwijs) ontwikkelde volgsystemen. De volgende materialen zijn beschikbaar voor kinderopvang en onderwijs en garanderen een doorgaande lijn van 0 tot 18 jaar. Meer info vind je op www.cego.be Kinderopvang 0-3 jaar: Laevers, F. et. al. (2008). Ziko-Vo: een kindvolgsysteem voor baby s en peuters. Leuven: CEGO Publishers. Basisonderwijs 3-6 jaar: Laevers, F. et. al. (2010). MijnPortret: Ontwikkeling zien en bevorderen bij peuters en kleuters. Leuven: CEGO Publishers. 3-6 jaar: Laevers, F. et. al. (2007).Procesgericht kindvolgsysteem voor kleuters (KVS-K). Mechelen: Wolters Plantyn. 3-12 jaar: Laevers, F. et. al. (2006).Een digitaal procesgericht leerlingvolgsysteem. Mechelen: Wolters Plantyn. Secundair onderwijs 12-18 jaar: Laevers, F. & Vehoeven, A. (2003). Procesgericht leerlingvolgsysteem voor 12- tot 18-jarigen. CEGO: Leuven. (niet meer beschikbaar) Laevers, F., Mangelschots, K., & Jossa, L. (2008). JOPSI. JongerenProcesGericht Screenings- Instrument. Digitaal. Leuven: Steunpunt GOK, Centrum ErvaringsGericht Onderwijs. 18 Laevers, F. et. al. (2007).Procesgericht kindvolgsysteem voor kleuters (KVS-K). Leuven: CEGO Publishers. Dit instrument is te bestellen bij Plantyn. Van Vipbaby tot inventieve peuter 19

ZiKo-Vo helpt mij om genuanceerder naar kinderen te kijken Marian Waignein, onthaalmoeder Een jaar geleden introduceerde onze dienstverantwoordelijke ZiKo-Vo. Ik ben er meteen mee aan de slag gegaan, want ik was niet tevreden over het kindvolgsysteem waar ik tot dan mee werkte: een boekje met routinevragen waarop je ja of nee moest antwoorden. Met ZiKo-Vo benader je het kind op een heel andere manier. Zelfs als ik zijn naam op het portret niet invul, weet de dienstverantwoordelijke toch over wie het gaat. Bij het vorige systeem was dat niet zo. Ik vul de portretten om de twee à drie maanden in, voor alle kinderen op hetzelfde moment. De week erop geef ik het mee aan de ouders, met de vraag om het aan te vullen. Als zij het terugbezorgen, praten we erover. En in de laatste week van die maand bespreek ik de portretten met de dienstverantwoordelijke. Bij het invullen leg ik vooral de nadruk op het middenluik van het portret: hoe het kind de opvang beleeft. Bij de ontwikkelingsdomeinen geef ik een eerste aanzet en vraag daarna de ouders om aan te vullen met voorbeelden uit de thuissituatie. Hun reacties zijn super. Ze vinden het fijn om te zien hoe hun kind in de opvang is en wat zijn relatie is met de anderen. Zo staan ouders ook eens stil bij de ontwikkeling van hun spruit, en bovendien krijg ik op die manier veel informatie van hen. Zelfs bij zorgenkinderen is het makkelijker om een gesprek te voeren aan de hand van een portret met concrete voorbeelden. ZiKo-Vo helpt mij om genuanceerder naar kinderen te kijken, omdat de eigenheid van elk kind zo mooi naar boven komt. Dankzij de portretten zie ik veel beter hoe een kind evolueert. Zo hebben de meeste kinderen bij de start een lager welbevinden dan een paar maanden later. Die ontwikkeling in kaart brengen is erg motiverend. veel aspecten in het groeiproces in beeld, en je ontdekt de interesses en mogelijkheden van elk kind in de groep. Of het nu veel of weinig komt, van elk kind vult een vaste begeleidster één keer per twee maanden het portret in. Dat portret wordt eerst besproken met de staf. Die bespreking nodigt uit om dingen in vraag te stellen, na te denken en actiepunten voor meer welbevinden en betrokkenheid uit te diepen. Een groot voordeel van dit volgsysteem is dat je niet alleen het verhaal van de iets drukkere kinderen op tafel legt, maar dat ook de stillere kinderen aan bod komen. En dat is een verschil met vroeger: nu ontsnapt geen enkel kind meer aan onze aandacht. Daarna gaan we het portret met een van de ouders bespreken. Zo worden de overeenkomsten tussen de opvang- en de thuissituatie duidelijk. Het positief benoemen van alle domeinen vraagt een bepaalde manier van denken. Het invullen van de ontwikkelingsdomeinen lukt al aardig. Alleen de elementen ontdekken van de wereld en zelfsturing zijn moeilijker in te schatten. We stellen vast dat bij ons de rol van de begeleidster in het verhogen van het welbevinden en de betrokkenheid nog niet altijd goed is uitgewerkt, maar het is zeker de bedoeling dat de observaties als leidraad dienen om een kwalitatieve opvang op maat van de kinderen te garanderen. Daarvoor is een intensere begeleiding noodzakelijk om concrete kwesties te kunnen verwoorden, tot een goede synthese te komen en observaties te koppelen aan acties. Het totaalpakket van ZiKo en ZiKo-Vo is iets waar we negen jaar geleden naar uitkeken. Door het gebruiken van die systemen, is er heel wat veranderd: elk kind krijgt zijn/haar eigen plek in de opvang. MijnPortret, een prachtig werkinstrument An van Meerbeek, peuterjuf Met Ziko-Vo ontsnapt geen enkel kind nog aan onze aandacht Annick Vanderper en Lut Devolder, verantwoordelijken kinderdagverblijf Wij zijn in januari vorig jaar met ZiKo-Vo gestart, en meteen zagen we de voordelen. Je gaat de kinderen intenser observeren, het is leuk voor de ouders en het komt ook de communicatie tussen ouders en begeleiders ten goede. Dit volginstrument brengt Ik was al jaren op zoek naar een handig en leuk meetinstrument om het welbevinden en de betrokkenheid van mijn peuters in kaart te brengen. Zelf heb ik geprobeerd om een paar keer iets in elkaar te steken, maar daar was ik nooit helemaal tevreden over. Tot ik via CEGO kon kennismaken met Mijn- Portret. Eindelijk! Eindelijk een goed observatiedocument gericht naar jonge peuters in volle ontwikkeling.een handig document, één enkel bladzijde, waarop alle ontwikkelingsdomeinen terug te vinden zijn. Omdat 20

het oog ook wel wat wil, was ik alvast erg verrast met het speelse uiterlijk van dit observatieblad. Het oogt vrolijk! Een groot blad dat makkelijk noteert. Alvast een pluspunt.ik hoef ook niet ongerust te zijn dat ik sommige aspecten van de peuterontwikkeling vergeet, want dit document geeft me een goede richtlijn. Ook bij een oudercontact. Je kan heel snel en duidelijk met de ouders de bevindingen van de peuter samen overlopen.ook veranderingen in de ontwikkeling zijn duidelijk zichtbaar en kunnen op deze manier vlot besproken worden. Door MijnPortret zal een oudercontact minder schools verlopen. Het is echt een handig WERKdocument. Aan de slag! MijnPortret doet me grondiger nadenken Nadia Bas, peuterjuf Van bij de eerste blik vond ik MijnPortret een prachtig instrument. Met welbevinden en betrokkenheid als start krijg je zeer makkelijk een algemene en volledige indruk van de kleuter: immers, de kleuter en de diverse ontwikkelingsgebieden staan centraal, de relatie van de kleuter met de andere kleuters en met de juf komt in beeld en de verschillende domeinen worden uitgelicht, waardoor ik het makkelijk kan gebruiken in relatie met het Procesgericht Kindvolgsysteem. Je begint ook verder te kijken dan het klasgebeuren en je af te vragen wat er in de thuissituatie van de kleuter gebeurt. Niet alleen de kleuter staat centraal maar zoveel andere betrokken actoren. Ik heb het met diverse ouders besproken en die vonden het zeer fijn om de ontwikkeling van hun kind op een blad zo grondig samengevat te zien. Met ouders die achter dit instrument staan, groeit het beslist uit tot een mooie wisselwerking tussen school en thuis. Het heeft me concrete aanknopingspunten gegeven om met een oudercontact te beginnen. Je ziet minder over het hoofd. Dingen die moeten gezegd worden, staan genoteerd. Het grootste probleem vind ik dat het met een grote klas een hele opdracht is om alles in te vullen en bij te houden,zeker als je het goed wil doen. Het vraagt ook een grote sensitiviteit, alles komt immers zeer duidelijk naar voor, wat confronterend kan zijn voor ouders. Het portret roept soms veel vragen op bij ouders. Dat is toch wel moeilijk om te duiden, vooral bij kleuters die extra zorg vragen. Talentenontwikkeling, een voorbeeld uit de Freinetscholen Werken met ZiKo-Vo Alle kinderen zijn gelijkwaardig, niet alle kinderen zijn gelijk! Vanuit dat aspect van het pedagogisch project van het GO! streven we naar een optimale ontwikkeling van de talenten in ieder kind. In de Freinetscholen heeft dit onder meer een uiting gevonden in de methodiek van de talentenbank. De talentenboom vindt zijn oorsprong bij Bernard Collot, een Franse onderwijzer in een classe unique (alle leeftijden samen in een klas), militant van de Franse Freinetbeweging. Hij ontwikkelde Arbres de connaissances, een nieuwe benadering van klasorganisatie, gebaseerd op het positief aanwenden van diversiteit, communicatie- en zelfsturingsmogelijkheden van kinderen. Hij maakte een oplijsting van de voor de organisatie bruikbare competenties van alle individuen (leerlingen / medewerkers in een organisatie) en plaatste die in een boomstructuur. Zo werd deze kennisboom een talentenbank, een gedetailleerd overzicht van alle beschikbare competenties die de organisatie ten goede kwamen. Een competentie is een cluster van kennis, vaardigheden en attitudes. Naar aanleiding daarvan zijn verschillende Freinetwerkers beginnen experimenteren met talentenbanken in hun klaspraktijk. Daarna werden die experimenten aan elkaar voorgesteld op een bijeenkomst van Freinetbeweging Vlaanderen. De aanpak weetweide van Annik Lampens van Freinetschool De Loods in Gent ligt aan de basis van de talentenweide. De talenten worden gevisualiseerd (op een boom of als bloemen in een weide, of.) en ter beschikking gesteld aan alle medewerkers van de organisatie. Elke individuele medewerker in de organisatie beslist zelf welke van zijn/haar competenties in de talentenbank opgenomen worden. Immers wat je goed kan, doe je graag en vaardig. De talenten kunnen aangegeven worden door het kind, door andere kinderen of door de leraar, en Van Vipbaby tot inventieve peuter 21

dienen als instrument van coöperatief leren. Daarom focussen we op competenties die kinderen ten dienste willen stellen van de groep (vb. klastaken en onderlinge hulp). Aandachtspunten hierbij zijn volgende vragen: Hoe leren kinderen klastaken uitvoeren? Is het nodig dat elk kind elke klastaak kan uitvoeren? Hoe ga je om met verschillende competenties bij kinderen? Klastaken zijn soms complex. Kinderen moeten de kans krijgen om te leren hoe ze klastaken kunnen uitvoeren. Dit kan door ze bijvoorbeeld visueel voor te stellen of in een stappenplan te gieten. Het werken met talenten creëert unieke kansen om van en met elkaar te leren! 22