Beleidsvisie Toekomstbestendig Marktmodel September 2014 1
Colofon: Deze beleidsvisie is opgesteld door: VEMW Houttuinlaan 12 3447 GM Woerden Tel: 0348 48 43 50 www.vemw.nl Voor meer informatie: Dr. Hans Grünfeld, Algemeen Directeur Drs. Frits van der Velde, Senior Beleidsadviseur Energie Copyright: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door print-outs, kopieën, of op welke andere manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van VEMW. Disclaimer: Op dit paper is onze disclaimer van toepassing, zoals gepubliceerd op de website. September 2014 2
Samenvatting De meeste Europese landen hebben hun elektriciteitsmarkt vormgegeven op basis van hetzelfde marktmodel. De elektriciteitsmarkt is de handelsplaats waar aanbieders en vragers in concurrentie elektriciteit verhandelen. Het marktmodel dat bij de start van de liberalisering van de elektriciteitsmarkt is gekozen om een goed functionerende interne markt tot stand te brengen is het zgn. energy only model. De markt wordt daarbij gevormd door partijen die met elkaar transacties overeenkomen voor de commodity elektriciteit op basis van effectieve prijssignalen. Elektriciteitsproducenten ontvangen geen separate vergoeding voor het beschikbaar stellen van capaciteit. De aannames waarop dit markmodel is gebaseerd staan echter in toenemende mate onder druk en zijn aan verandering onderhevig. Dit is met name het gevolg van het snel groeiend marktaandeel van hernieuwbare elektriciteit en toenemende netwerkcongestieproblemen. Deze ontwikkelingen zijn aanleiding voor discussie in de energiesector over de houdbaarheid van het huidige energy-only marktmodel. Vanwege de onzekere en potentieel grote - gevolgen die wijziging van het marktmodel kan hebben voor elektriciteitsafnemers heeft dit onderwerp de volle aandacht van VEMW. Deze beleidsvisie beschrijft de problematiek waarmee de elektriciteitsmarkt wordt geconfronteerd en de risico s van de verstoringen op de elektriciteitsmarkt voor (zakelijke) energiegebruikers. Er zijn verschillende mogelijkheden om de problemen op de elektriciteitsmarkt het hoofd te bieden. Zo is het mogelijk om de verstoringen weg te nemen en het energy-only model weer te laten functioneren. Een ander uiterste is kiezen voor een ander marktmodel dat minder gevoelig is voor verstoringen. Voor VEMW staat voorop dat een toekomstbestendig marktmodel moet voldoen aan een zestal criteria. Deze criteria worden in de beleidsvisie gepresenteerd en toegelicht. Volgens VEMW voldoet het huidige energy-only model aan deze zes criteria en kunnen de problemen op de elektriciteitsmarkt het best opgelost worden door de verstoringen weg te nemen. VEMW presenteert in deze beleidsvisie daarom 10 punten om van het energy-only model een toekomstbestendig marktmodel te maken.. September 2014 3
Aanleiding Bij de liberalisering van elektriciteitsmarkten in 1998 is gekozen voor een bepaald marktmodel. Sinds die tijd kennen we in Europa onderling gekoppelde regionale energy-only markten. In theorie kan dit marktmodel ongestoord efficiënte marktuitkomsten combineren met effectieve investeringsprikkels. De aannames waarop dit markmodel is gebaseerd staan echter in toenemende mate onder druk en zijn aan verandering onderhevig. Dit is met name het gevolg van het snel groeiend marktaandeel van hernieuwbare elektriciteit en toenemende netwerkcongestieproblemen. Deze ontwikkelingen zijn aanleiding voor discussie in de energiesector over de houdbaarheid van het huidige energy-only marktmodel. Vanwege de onzekere en potentieel grote - gevolgen die wijziging van het marktmodel kan hebben voor elektriciteitsafnemers heeft dit onderwerp de volle aandacht van VEMW. Dit paper beschrijft de problematiek waarmee de elektriciteitsmarkt wordt geconfronteerd, schetst de criteria voor een toekomstbestendig marktmodel en doet aanbevelingen hoe te komen tot een toekomstbestendig model. Wat is een marktmodel? De meeste Europese landen hebben hun elektriciteitsmarkt vormgegeven op basis van hetzelfde marktmodel. De elektriciteitsmarkt is de handelsplaats waar aanbieders en vragers in concurrentie elektriciteit verhandelen. Het marktmodel dat bij de start van de liberalisering van de elektriciteitsmarkt is gekozen om een goed functionerende interne markt tot stand te brengen is het energy only model. De markt wordt daarbij gevormd door partijen die met elkaar transacties overeenkomen voor enkel de commodity elektriciteit op basis van effectieve prijssignalen. Elektriciteitsproducenten ontvangen geen separate vergoeding voor het beschikbaar stellen van capaciteit. Zij bieden elektriciteit aan op basis van verschillen in marginale kosten zonder subsidies. Dit systeem van short term marginal pricing zorgt ervoor dat elektriciteit wordt geproduceerd door installaties met de laagste kosten. Producenten ontvangen op basis van de marktprijs een vergoeding ter compensatie van hun variabele kosten (vooral brandstof- of opportunitykosten) en verdienen hun vaste kosten (vooral kapitaal) terug wanneer de marktprijs hoger is dan hun korte termijn exploitatiekosten. Relatief lage toetredingsdrempels stelt de markt open voor nieuwkomers. Er is daarnaast een stabiel en voorwaarden scheppend reguleringskader gericht op tot stand komen van een goed functionerende interne markt zonder politieke bemoeienis. In een energy-only markt hebben producenten dus een prikkel om zo efficiënt mogelijk te produceren en te investeren in voldoende capaciteit om aan de vraag naar elektriciteit te kunnen voldoen. September 2014 4
Tot een paar jaar geleden heeft het energy-only model laten zien dat het, in markten die volledig vrij zijn en gedomineerd worden door stuurbare productie, de gewenste efficiëntie- en investeringsprikkels oplevert. Conventionele elektriciteitsproducenten konden, volgens de wisselende vraag-aanbod curves, rekenen op tussen de 5000 tot meer dan 7000 draaiuren. In markten met veel gasgestookte capaciteit, waar zo n 75 procent van de totale kosten wordt gedekt door marginale kosten, was het risico dat bedrijven hun vaste kosten niet kunnen terugverdienen beperkt. Hierdoor kwam de voorzienings- en leveringszekerheid niet onder druk. Waarom staat het marktmodel onder druk? Door de snelle opmars van zwaar gesubsidieerde hernieuwbare elektriciteitsproductie komt het traditionele marktmodel onder druk. In Duitsland is de capaciteit van zon PV bijna verzesvoudigd in de periode 2009-2014. Totaal staat thans ca. 37 GW zon PV vermogen opgesteld. Opgeteld bij de 35 GW aan opgesteld windvermogen vertegenwoordigt dit bijna de helft van het totale opgestelde vermogen in Duitsland en 25 procent van de opgewekte stroom. De omvang van deze nieuwe productiecapaciteit is niet het gevolg van efficiënte marktuitkomsten maar wordt gestuurd door overheidssubsidies waarbij netbeheerders de verplichting hebben om alle opgewekte stroom tot het net toe te laten. Dit heeft grote gevolgen voor zowel de inzet van conventionele elektriciteitscentrales als de prijsvorming van elektriciteit. Het groeiend aanbod van hernieuwbaar gesubsidieerd vermogen heeft een sterk prijsdrukkend effect op stroomprijzen. Gezien de zeer lage variabele kosten van hernieuwbaar vermogen, is het subsidiebedrag maatgevend voor de (negatieve) prijs waarmee dit vermogen wordt aangeboden. Door de snelle groei van niet-regelbaar vermogen wordt op een zonnige dag met veel wind op sommige uren minder dan de helft van de stroom opgewekt met conventionele eenheden. Dit heeft grote gevolgen voor het aantal draaiuren van o.m. kolen- en gascentrales. Meer en meer verdringt hernieuwbaar vermogen de zgn. mid-merit centrales uit de markt. Dit betreft dan vooral gasgestookt vermogen, dat het gemiddeld aantal draaiuren waarop de investering is gebaseerd met tientallen procenten ziet verminderen. Gevolgen: Oudere centrales gaan dicht, nieuwe centrales worden gemottenbald en plannen voor nieuwbouw worden niet uitgevoerd. In België en het Verenigd Koninkrijk zijn al maatregelen aangekondigd om de komende jaren voldoende conventionele capaciteit veilig te stellen. In Duitsland zijn reeds maatregelen getroffen om te voorkomen dat er onvoldoende back-up capaciteit voor hernieuwbaar ontstaat, met name in de zuidelijke deelstaten. Deze maatregelen zijn, net als subsidies voor hernieuwbare energie, niet markt-gebaseerd, waardoor marktuitkomsten nog inefficiënter worden. September 2014 5
Door de teruggang in bedrijfstijd ontstaat het zgn. missing money probleem. In een energy-only markt verdient een opwekeenheid zijn operationele kosten terug per uur waarin de marktprijs minimaal gelijk is aan deze kosten. Echter, de vaste kosten moeten worden gedekt door productie gedurende uren waarin de marktprijs hoger is dan de operationele kosten. Door de genoemde verandering van de markt groeit het risico dat het aantal draaiuren onvoldoende is om deze kosten terug te verdienen, de marktprijs onvoldoende hoog is of dat de overheid een prijsplafond instelt. De kans bestaat dat het geld ontbreekt om de kapitaalskosten van dergelijke opwekeenheden terug te verdienen (missing money), hetgeen bestaande elektriciteitsproducenten in de problemen kan brengen en nieuwe investeerders afschrikt. Als gevolg van deze ontwikkelingen groeit het besef dat de bestaande energy-only markt onvoldoende garantie biedt voor betrouwbaarheid van de elektriciteitsvoorziening. De aannames waarop dit model gebouwd is zijn aan verandering onderhevig. Het aandeel duurzaam groeit ten koste van het aandeel conventioneel vermogen. Die groei wordt met name gedreven door verschillende subsidieregimes welke geen of onvoldoende efficiencyprikkels kennen. Het aandeel op de elektriciteitsmarkt dat wordt aangeboden tegen geen tot zeer lage marginale kosten neemt fors toe. Daarnaast levert het toenemende aandeel niet-regelbaar vermogen naast problemen op de markt ook problemen op voor de beheerders van de landelijke elektriciteitstransportnetten. Zo levert nietregelbaar vermogen geen tot een beperkte bijdrage aan ondersteunende diensten voor de stabiliteit van het systeem. In verschillende Europese lidstaten dragen niet-regelbare eenheden verminderde of soms helemaal geen verantwoordelijkheid voor de handhaving van de systeembalans. Ook leveren zonne- en windenergie geen reactief vermogen om de spanning van het net op peil te houden. In zeer beperkte mate zou niet-regelbaar vermogen een bijdrage kunnen leveren aan de flexibiliteitsbehoefte van het systeem. Een windturbine of zonnepaneel produceert maximaal en zal niet zomaar even opof afschakelen. Ook leveren zon en wind geen of een beperkte bijdrage aan het op peil houden van de frequentie op het elektriciteitsnet. Daarnaast kunnen verschillen tussen geprognotiseerde en geleverde elektriciteit tot grote problemen leiden op het net. Een onverwacht windfront of een periode van bewolking kunnen plots leiden tot afwijkingen op het net van enkele duizenden megawatturen. September 2014 6
Wat zijn de risico s en consequenties van de huidige ontwikkelingen? Overheden nemen het zekere voor het onzekere en overwegen nationale maatregelen of hebben deze zelfs al ingevoerd. Deze variëren van het instellen van capaciteitsvergoedingen tot het uitbreiden van programmaverantwoordelijkheid, het inrichten van strategische reserves en opslagsystemen tot het bevorderen van demand response. De recent ingevoerde of aangekondigde nationale maatregelen hebben vaak niet problemen met het energy-only model als achtergrond. Veelal liggen er nationale problemen aan ten grondslag zoals interne congestie op het net of effecten van overheidsinterventies op de energiemarkt. In Duitsland treden capaciteitsproblemen op omdat elektriciteit vooral opgewekt wordt in het noorden terwijl de behoefte in het zuiden ligt. Het ontbreken van noord-zuid verbindingen gecombineerd met de Atomaustieg zijn in Duitsland aanleiding geweest tot het instellen van een zogenaamde strategische reserve in Zuid-Duitsland. In andere landen die capaciteitsmechanismen hebben ingevoed of aangekondigd, zoals het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en België, hebben problemen ten aanzien van een tekort aan beschikbare en flexibele capaciteit vooral te maken met (de aankondiging van) overheidsingrijpen in de markt. Het is nog onduidelijk wat de exacte consequenties van verschillende nationale maatregelen zullen zijn voor elektriciteitsafnemers. Duidelijk is wel dat door m.n. capacity payments producenten een deel September 2014 7
van het investeringsrisico willen overhevelen naar de gebruiker en dat eenzijdige nationale invoering van een dergelijke maatregel in bijvoorbeeld Duitsland tot een investeringsstop in andere landen, waaronder Nederland, zal leiden omdat in andere landen een aantrekkelijk gereguleerd rendement behaald kan worden. De eerder genoemde veranderingen hebben grote consequenties voor burgers en bedrijven. De substantiële internationale prijsverschillen leiden tot congestie op grensverbindingen en remmen de totstandkoming van de interne markt af. Door structureel dalende marktprijzen, afvlakkende piekprijzen en verminderde dispatch ontstaat grote onzekerheid t.a.v. de mogelijkheid voor cost recovery voor conventionele capaciteit. Deze prijsontwikkelingen leiden tot sluiting van bestaande capaciteit en het wegvallen van investeringsprikkels voor nieuwe capaciteit en daardoor tot een mogelijk tekort aan back-up vermogen voor de elektriciteitsvoorziening. Een toenemend risico op marktingrijpen (bv. prijsplafonds) en toenemende reguleringsonzekerheid (bv. over kernenergie) belemmeren investeringen verder. Ondertussen vergroot de toename van intermitterend duurzaam vermogen de onbalans op het net, en vermindert het aanbod van systeemdiensten (reservevermogen, blindvermogen, frequentiehandhaving). Dit zal resulteren in hogere systeemkosten a.g.v. minder liquiditeit en concurrentie en meer en hogere vaste (subsidie-) kosten. Bovendien zal er een toename zijn van de behoefte aan netcapaciteit en zal de system operator vaker moeten interveniëren om het net in balans te houden. Bovenstaande ontwikkelingen kunnen tenslotte de betrouwbaarheid van het net beïnvloeden. Een gebrek aan flexibel vermogen of een verminderd aanbod van systeemdiensten kunnen de kwaliteit van de elektriciteitsvoorziening onder druk zetten. Aan welke criteria moet een toekomstbestendig marktmodel voldoen? Er zijn verschillende mogelijkheden om de hierboven genoemde problemen op de elektriciteitsmarkt het hoofd te bieden. Zo is het mogelijk om de verstoringen weg te nemen en het energy-only model weer te laten functioneren. Een ander uiterste is kiezen voor een ander marktmodel dat minder gevoelig is voor verstoringen. Voor VEMW staat voorop dat een toekomstbestendig marktmodel moet voldoen aan een zestal criteria: 1. Kostenveroorzaking Een toekomstig marktmodel moet kostenreflectief zijn. Dat betekent voor VEMW dat iedereen die gebruik maakt van de elektriciteitsvoorziening; dus zowel invoeders als ontrekkers, ook daarvoor moet betalen. Het marktmodel moet de kosten voor het systeem op basis van kostenreflectiviteit toewijzen. Voor VEMW staat het principe van kostenveroorzaking voorop staan bij het verdelen van September 2014 8
energiekosten. Door het toepassen van dit principe worden adequate prijsprikkels gegeven voor investeringen. 2. Kostentransparant Voor een goed functionerende markt is kostentransparantie essentieel. De kosten voor de totale elektriciteitsvoorziening moeten inzichtelijk en herleidbaar zijn. Alleen op basis van transparante kosten kan uitvoer gegeven worden aan het eerste criterium en kunnen de juiste prijssignalen worden afgegeven, een noodzakelijke voorwaarde voor investeringen. 3. Kostenefficiënt Een toekomstbestendig marktmodel moet bijdragen aan een kostenefficiënte elektriciteitsvoorziening. Voor VEMW betekent dit dat het marktmodel ervoor moet zorgen dat enkel efficiënte investeringen worden gedaan in de elektriciteitsvoorziening. Enkel op basis van marktuitkomsten kunnen effectieve prijssignalen en effectieve investeringsprikkels in elektriciteitsopwekking en infrastructuur gegenereerd worden. Op die manier kan gezorgd worden voor voldoende concurrerend aanbod van back-up voor intermitterend vermogen, voldoende aanbod van diverse systeemdiensten om de systeembalans te handhaven en economisch efficiënte investeringen in de infrastructuur. Binnen een marktmodel dat bijdraagt aan een kostenefficiënte elektriciteitsvoorziening worden prikkels afgegeven voor kostenbesparingen. Op die manier kunnen marktpartijen hun energiekosten optimaliseren én een bijdrage leveren aan een kostenefficiënt systeem. Het marktmodel moet daarvoor de juiste signalen afgeven die vraag en aanbod reflecteren zodat marktpartijen hun transacties daarop af kunnen stemmen. 4. Gelijk speelveld Een toekomstbestendig marktmodel moet een gelijk speelveld bevorderen. Het marktmodel moet ervoor zorgen dat marktpartijen in Europa worden geconfronteerd met dezelfde spelregels op de elektriciteitsmarkt en bijdragen aan de totstandkoming van een Europese interne energiemarkt zonder dat daarbij ook de internationale concurrentiepositie uit het oog wordt verloren. 5. Concurrentie bevorderend De concurrentiepositie van zakelijke energiegebruikers staat onder druk. Een toekomstbestendig marktmodel moet resulteren in marktuitkomsten die deze concurrentiepositie bevorderen. Het marktmodel moet daarvoor integratie van Europese energiemarkten en concurrentie op de September 2014 9
elektriciteitsmarkt bevorderen. Efficiënte marktuitkomsten leiden ertoe dat gebruikers concurrerende prijzen gaan betalen voor energie. 6. Beheersbare risico s Een toekomstbestendig marktmodel is voorspelbaar en robuust. Normale onzekerheden, zoals de exacte hoogte van brandstofprijzen en CO 2 uitstoot zijn core-business voor bedrijven die investeren in elektriciteitsopwekking. Daarentegen zijn eventueel overheidsingrijpen en risico s op marktfalen grote onzekerheden voor investeerders. VEMW is van mening dat marktuitkomsten leiden tot de meest efficiënte inrichting van de brandstofmix en risico s voor investeerders beheersbaar houden. September 2014 10
Hoe is een toekomstbestendig marktmodel te realiseren? Zoals hierboven beschreven moet een toekomstbestendig marktmodel volgens zakelijke energiegebruikers aan zes criteria voldoen. Volgens VEMW voldoet het huidige energy-only model aan deze criteria. VEMW is van mening dat de problemen op de elektriciteitsmarkt het best opgelost kunnen worden door de verstoringen weg te nemen in plaats van het model te wijzigen. VEMW presenteert hieronder 10 punten om van het energy-only model een toekomstbestendig marktmodel te maken: 1. Maak CO2-reductie leidend in klimaatbeleid Elkaar tegenwerkende doelstellingen en subsidies in de strijd tegen klimaatverandering leiden tot suboptimale resultaten en verstoren de prijsvorming op de markt. CO2-reductie als enige en leidende beleidskeuze geeft een betrouwbaar en realistisch prijssignaal voor gewenste investeringen. 2. Laat prijzen op de markt tot stand komen Vraag en aanbod op een handelsplaats bepalen de prijs voor een product. Marktprijzen bieden adequate prikkels voor voldoende opwekkingscapaciteit en systeemdiensten. 3. Bevorder concurrentie op de (Europese) energiemarkt Concurrentie zorgt voor efficiënte marktprijzen. Zo ontstaande juiste prijsprikkels voor een passend aanbod van back-up voor intermitterend vermogen. 4. Maak niet-regelbaar vermogen integraal onderdeel van de markt Ook niet-regelbare opwekkingscapaciteit moet worden blootgesteld aan vraag en aanbod. Niet marktconforme subsidies verstoren de markt. 5. Geef partijen gelijke rechten en plichten Geef alle partijen gelijke balanceringsverplichtingen. Dit zal leiden tot lagere kosten door betere voorspellingen en zorgt bovendien voor een eerlijke kostenverdeling. 6. Optimaliseer grenscapaciteit Optimaliseer import en exportmogelijkheden tot een economisch efficiënt niveau om maximaal schaal- en comparatieve voordelen te benutten. 7. Voorkom kruissubsidies Door elke gebruiker te laten betalen voor de kosten die gemaakt worden om het systeem in balans te houden ontstaan de juiste investeringsprikkels. 8. Creëer maximale mogelijkheden om energiekosten te beïnvloeden Alle marktpartijen moeten in dezelfde mate in de gelegenheid worden gesteld om hun eigen energiekosten te beïnvloeden door een bijdrage te leveren aan het in balans houden van het elektriciteitsnet. 9. Zorg voor efficiënte investeringen in het net Efficiënte investeringen in het net voorkomen dat verkeerde signalen worden afgeven aan investeerders. 10. Laat markt brandstofmix bepalen De primaire brandstoffen- en CO2-prijs bepalen de optimale brandstofmix. Overheden moeten hier geen speler in zijn. September 2014 11
Bijlage: toelichting 10-puntenplan: 1. Maak CO 2 reductie leidend in klimaatbeleid Europa moet een duidelijke beleidskeuze maken om klimaatverandering het hoofd te bieden. Één klimaatdoel moet leidend zijn om de uitstoot van CO 2 te beperken. Verschillende doelstellingen werken elkaar tegen en leiden tot suboptimale resultaten en een verstoorde prijsvorming op de markt. Verschillende nationale doelstellingen gecombineerd met aparte subsidiestelsel voor de opwekking van duurzame elektriciteit verstoren daarnaast efficiënte (Europese) marktuitkomsten. Om te komen tot een noodzakelijk betrouwbaar en realistische prijssignaal als noodzakelijke voorwaarde voor de gewenste investeringen om CO 2 uitstoot te beperken dient volgens VEMW CO 2 -reductie leidend te zijn. 2. Laat prijzen op de markt tot stand komen VEMW is van mening dat prijsvorming op de markt volledig vrij moet worden gelaten. Het oorspronkelijke idee van het energy-only model gaat ervan uit dat er adequate prijsprikkels ontstaan voor producenten om te investeren in voldoende productiecapaciteit. In verschillende Europese lidstaten worden elektriciteitsprijzen nog steeds gereguleerd door bijvoorbeeld prijsplafonds of prijsregulering. Ook komen prijzen voor het in stand houden van de systeembalans niet altijd tot stand op een markt. VEMW is van mening dat prijzen tot stand moet komen op een echte markt. Een handelsplaats waar vragers en aanbieders met elkaar in concurrentie de prijs voor producten bepalen. Ongereguleerde prijsvorming op basis van vraag naar en aanbod van elektriciteit zal adequate prikkels opleveren om voldoende opwekkingscapaciteit beschikbaar te houden. Dit geldt ook voor de benodigde elektriciteit en vermogen om de balans op het net te bewaken. 3. Bevorder concurrentie op de (Europese) Energiemarkt Een toekomstbestendig marktmodel moet concurrentie bevorderen op de energiemarkt. Door overheidsingrijpen kan de markt ernstig worden verstoord. Door concurrentie komen efficiënte marktprijzen tot stand en daarmee de juiste prijsprikkels. Efficiënte marktprijzen en daarmee gepaard gaande prijsprikkels zorgen voor een passend aanbod van back-up voor intermitterend vermogen. Daarbinnen zijn alle oplossingen mogelijk zoals flexibele inzet van conventionele centrales, het optimaliseren van grenscapaciteit, demand-side management en energieopslag. Daarbovenop bevorderen efficiënte prijzen de concurrentiepositie van zakelijke elektriciteitsgebruikers. VEMW is van mening dat alles op alles moet worden gezet om een Europese interne energiemarkt te realiseren waar concurrentie voor de juiste prijssignalen zorgt. September 2014 12
4. Maak niet-regelbare vermogen integraal onderdeel van de markt Binnen een toekomstbestendig marktmodel is het uiterste noodzaak dat niet-regelbaar vermogen zoals zonne- en windenergie volledig geïntegreerd wordt in de markt. Zoals hiervoor beschreven zal een steeds groter gedeelte van de opwekkingscapaciteit bestaan uit niet-regelbaar vermogen. Dit vermogen heeft een grote invloed op de prijsvorming van elektriciteit maar wordt in verschillende Europese lidstaten onttrokken aan de prijsvorming op de markt. Dit komt bijvoorbeeld door de keuze voor een bepaald subsidiestelsel. Feed-in subsidies zijn zeer verstorend voor het marktmodel en kennen vaak weinig tot geen efficiency prikkels. Binnen een toekomstbestendig marktmodel wordt ook niet-regelbare opwekkingscapaciteit blootgesteld aan vraag en aanbod. 5. Geef partijen gelijke rechten en plichten Vanuit het oogpunt van kostenreflectie is het wenselijk dat binnen een toekomstbestendig marktmodel alle partijen gelijke rechten en plichten hebben. Zo hebben tot op heden niet-regelbare eenheden in verschillende lidstaten een verlaagde of geen programmaverantwoordelijkheid. Je houden aan een energieprogramma is voor de werking van de totale elektriciteitsvoorziening een belangrijke voorwaarde. Volledige programmaverantwoordelijkheid leidt tot betere voorspellingen en daarmee tot betere energieprogramma s voor landelijke netbeheerders. Daarnaast leidt het in rekening brengen van de volledige kosten die invoeding of onttrekking van elektriciteit teweeg brengt tot een eerlijke kostenverdeling en daarmee de juiste investeringsprikkels. 6. Optimaliseer grenscapaciteit Een toekomstbestendig marktmodel moet maximaal gebruik maken van het aanbod van en de vraag naar elektriciteit in omringende landen. Een toekomstbestendig marktmodel maakt daarom, tot op een economisch efficiënt niveau, maximaal gebruik van import en exportmogelijkheden om schaal- en comparatieve voordelen te benutten en concurrentie op de markt te bevorderen. 7. Voorkom kruissubsidies Binnen een toekomstig bestendig marktmodel betaalt elke marktpartij voor het beslag dat hij legt op de elektriciteitsvoorziening. Op dit moment betalen elektriciteitsproducenten niets voor het gebruik van het elektriciteitsnet terwijl er voor hen wel forse kosten worden gemaakt. Bovendien zal elektriciteitsproductie een steeds geringere bijdrage kunnen leveren aan de stabiliteit van het net. Door elke netgebruiker te laten betalen voor de kosten die gemaakt worden om het systeem in balans te houden ontstaan de juiste investeringsprikkels. Daarom is het binnen een toekomstbestendig model noodzakelijk dat iedereen een bijdrage levert aan de kosten die TenneT maakt om het net in balans te houden. September 2014 13
8. Creëer maximale mogelijkheden om energiekosten te beïnvloeden Een toekomstbestendig marktmodel moet het voor alle marktpartijen mogelijk maken om hun energiekosten te beïnvloeden. Alle marktpartijen moeten in dezelfde mate in de mogelijkheid worden gesteld om een bijdrage te leveren aan het in balans en vrij van congestie houden van het elektriciteitsnet en daarmee zijn eigen energiekosten te beïnvloeden. Enerzijds kan dit zijn door een stabiele afname van elektriciteit of doordat marktpartijen zich strikt houden aan het door hun ingediende energieprogramma. Anderzijds kan een bijdrage worden geleverd aan de stabiliteit van het systeem door meer of minder elektriciteit af te nemen of in te voeden om netwerkproblemen op te lossen of te voorkomen. Een belangrijke voorwaarde is hierbij dat kosten volgens het principe van kostenveroorzaking worden verdeeld en dat er gepaste prijsprikkels zijn. Wanneer eindgebruikers van elektriciteit in de mogelijkheid worden gesteld om hun elektriciteitskosten te beïnvloeden kunnen zij optimaal gebruik van de elektriciteitsvoorziening bevorderen en een bijdrage leveren aan een doelmatige inrichting van de elektriciteitsvoorziening. Daarvoor is het van groot belang dat er transparante- en vrij toegankelijke signalen komen over vraag en aanbod op momentane situaties in combinatie met de capaciteit op het netwerk. Wanneer iedereen een bijdrage kan leveren aan het in stand houden van de balans op het net kan op een efficiënte manier voldoende flexibiliteit worden gerealiseerd. 9. Zorg voor efficiënte investeringen in het Efficiënte investeringen in het elektriciteitsnet dragen bij aan de totstandkoming van een toekomstbestendig marktmodel. In de toekomst zal enerzijds meer decentraal elektriciteit worden opgewekt. Anderzijds zal ook centraal niet-regelbaar vermogen op het net aangesloten worden bijvoorbeeld in de vorm van grote (offshore) windparken. Efficiënte investeringen in het net voorkomen dat verkeerde signalen worden afgeven aan investeerders en maakt dat standed assets in de toekomst niet via de energierekening betaald moeten worden. 10. Laat markt brandstofmix bepalen Overheidsbemoeienis moet tot een minimum beperkt worden. Overheidsbemoeienis met de brandstofmix leidt tot grote onzekerheid voor investeerders. Zo is het aankondigen van het in de toekomst bouwen of sluiten van kerncentrales zeer bepalend voor een investeerder in nieuwe flexible opwekkingscapaciteit. Binnen een toekomstbestendig marktmodel bepalen marktsignalen welke vormen van elektriciteitsopwekking de voorkeur genieten. Enerzijds is dat de prijs voor elektriciteit, anderzijds de prijs voor CO 2 emissie. Te allen tijde moet een lock-in van bestaande spelers worden voorkomen door het toekennen van capaciteitsvergoedingen. September 2014 14