Handreiking Motivatorenonderzoek als basis voor succes volle inburgeringsmarketing Vraagstelling, onderzoeks - methodiek en resultaten
Welkom in Leeuwarden Al eeuwenlang komen mensen uit diverse landen naar Nederland. Ze zijn op de vlucht of op zoek naar werk en een betere toekomst. Momenteel wonen er in Leeuwarden ongeveer 8500 allochtonen. De gemeente Leeuwarden vindt het belangrijk dat iedereen in Leeuwarden - dus ook deze nieuwe Leeuwarders - prettig kan leven, wonen, werken en studeren. Het volgen van een inburgeringstraject helpt hierbij. Voor een goede inzet van deze trajecten willen we antwoorden op vragen als: hoe krijgen we allochtone inwoners en (vrijwillige) inburgeraars zover om een inburgeringstraject te volgen? Wat hebben mensen nodig om te worden wat ze kunnen en willen zijn en hoe kan men nog beter participeren in wijk, buurt, school of werk? Kortom: hoe kunnen we (vrijwillige) inburgeraars uitdagen de taal (nog) beter te leren en hun talenten te gebruiken. Leeuwarden doet daarom mee aan het innovatietraject wijkgerichte inburgering. Dit traject is, samen met 7 andere gemeenten, door het ministerie van VROM/WWI ingezet om de wijkstructuur beter te benutten voor inburgeren. Het traject levert werkwijzen - zoals deze handreiking - op waar andere gemeenten weer hun voordeel mee kunnen doen. In 2010 en 2011 gaat de gemeente Leeuwarden - in een reeks van 10 handreikingen - de ervaringen van het innovatietraject vastleggen. De handreikingen geven onder ander inzicht in: het onderzoek naar de motivatoren de werving en organisatie van voortrajecten voor vrijwillige inburgeraars (ontmoeting)activiteiten mogelijkheden om de onderwijswereld te vervlechten met de inburgering onderzoek en de vertaling ervan naar succesvolle inburgeringsmarketing. Met de uitkomsten van het onderzoek is de gemeente beter in staat om: met meer kennis gericht de doelgroep te benaderen; beter maatwerk te leveren binnen de inburgerings- en participatietrajecten; effectiever (werving)beleid te voeren gericht op de verschillende groepen. De cursus was een goede ervaring. Ik heb veel geleerd en vond het fijn dat in mijn groep alleen vrouwen waren. Het was een kleine groep en niet te druk. Op de centrale locatie van het ROC zijn de groepen meestal groter. Vrouw, Marokkaans, 50 jaar. > Wat u leert van deze handreiking Wat doet een vrijwillige inburgeraar besluiten mee te doen aan een inburgeringsof participatietraject? Om deze vraag te kunnen beantwoorden heeft de gemeente Leeuwarden een motivatorenonderzoek laten uitvoeren onder vrijwillige inburgeraars. In deze handreiking ontdekt u de centrale vraagstelling, de onderzoeksmethode én natuurlijk het resultaat van dit onderzoek. Ook krijgt u een aantal waardevolle tips, onder meer voor het zelf doen van
> Wat beweegt de vrijwillige inburgeraar? Vraagstelling en onderzoeksmethoden van het motivatorenonderzoek De centrale vraag waarmee het onderzoek naar de motivatoren van vrijwillige inburgeraars in Leeuwarden is gestart, is tweeledig: 1. Wat zijn de motivatoren van vrijwillige inburgeraars om daadwerkelijk deel te nemen aan een taaltraject? 2. Hoe kunnen we als gemeente het aanbod zo inrichten dat we optimaal aansluiting vinden bij de vraag van de doelgroep? Uiteraard is de groep vrijwillige inburgeraars geen homogene groep. Wel zijn er in iedere stad, buurt of wijk groepen te onderscheiden die moeilijker zijn te bereiken. Het gaat vaak om mensen zonder inkomen uit werk of uitkering, vooral vrouwen, vluchtelingen, Antillianen en Arubanen. Daarnaast is er een groep werkenden die prima gebruik zou kunnen maken van het inburgeringsaanbod, maar die nu vaak te druk is om gemakkelijk mee in contact te komen. Goede onderzoeksmethoden zijn het halve werk Voor het achterhalen van de motivatoren van vrijwillige inburgeraars zijn in Leeuwarden de volgende drie onderzoeksmethoden ingezet: literatuurstudie, gesprekken met vertegenwoordigers van welzijns-, gemeente en onderwijsinstellingen én benadering van de vrijwillige inburgeraars zelf. In deze handreiking staat de benadering van vrijwillige inburgeraars zelf centraal. Om deze inburgeraars voor het onderzoek te benaderen bestaan ook weer verschillende methoden. De belangrijkste zijn: Sneeuwbal- en vindplaatsmethode; het vinden van mensen via netwerken of via locaties. Steekproef uit een bestand, bijvoorbeeld het GBA, systeem van de Sociale Dienst of het BPI. In Leeuwarden is gekozen voor de sneeuwbal- en vindplaatsmethode. Bij de sneeuwbalmethode kijkt een interviewer eerst in zijn eigen netwerk naar personen die voldoen aan het profiel voor een interview. Hij benadert deze personen en vraagt hen vervolgens weer om nieuwe kandidaten (familieleden, vrienden of kennissen) die passen in het profiel. Bij de vindplaatsmethode worden mensen benaderd op plaatsen waar zij veel komen, bijvoorbeeld op het schoolplein, in de ouderkamer van school, in een geloofshuis of bij een sportvereniging. Op zoek naar gedifferentieerde antwoorden Voor het inventariseren van motivatie en ervaringen van inburgeraars is in Leeuwarden gekozen voor gestructureerde interviews (gesloten vragen met antwoordcategorieën) en groepsgesprekken. Om het risico op oppervlakkige informatie te ondervangen en de kans op gedifferentieerde antwoorden te vergroten was er veel ruimte voor toelichtingen op antwoorden. De groepsgesprekken zijn vooral gebruikt om eerdere bevindingen verder te toetsten. Motivatie = de innerlijke drive die je voelt om datgene te bereiken wat je wilt bereiken
> Eureka: het onderzoeksresultaat! Uit het motivatorenonderzoek blijkt dat ook in Leeuwarden inburgeraars vinden dat een goede beheersing van de Nederlandse taal belangrijk is omdat dit betere kansen op werk, meer zelfstandigheid en het aangaan van meer sociale contacten biedt. Tóch leggen de meeste inburgeraars geen prioriteit bij het verder leren van de Nederlandse taal. Het onderzoek heeft de volgende resultaten opgeleverd: Waarom mensen aarzelen om een inburgerings- of participatietraject te volgen: V aak wordt tijdgebrek of andere praktische bezwaren aangevoerd. De respondenten zijn druk met werk, het huishouden en andere activiteiten. De urgentie om beter Nederlands te leren is niet zo groot dat mensen er makkelijk dingen voor opzij zetten. Bij doorvragen blijkt er vaak meer aan de hand te zijn. Bijna alle mensen die we hebben gesproken hebben al eerder een taalcursus gevolgd zonder dat dit het verwachte resultaat heeft opgeleverd. Kortom: er zit vaak een gat tussen de persoonlijke verwachtingen en het eindresultaat. Vooral laagopgeleide migrantenvrouwen zijn hierdoor erg onzeker en vermijden het volgen van nog weer een cursus. Veel deelnemers hebben zelf het idee al voldoende te participeren, omdat ze druk zijn in gezin, (vrijwilligers)werk of met andere activiteiten. Deze groep wil best in beweging komen maar dan moet het ze persoonlijk gevraagd worden. Voor veel vrijwillige burgeraars vormt het idee van een financiële bijdrage een belangrijke drempel om mee te doen. Een greep uit de motivatoren: mensen doen eerder mee aan een cursus als er bij de werving voldoende aandacht wordt besteed aan het doelperspectief van de individuele inburgeraar en dat dit doelperspectief kraakhelder is. De cursus stelt een deelnemer bijvoorbeeld in staat betere sollicitatiebrieven te schrijven. Of de deelnemer kan voortaan betere gesprekken voeren met de leerkrachten op de school van zijn of haar kind; als de inhoud van de cursustrajecten voldoende is afgestemd op de doelgroep en ambities (bijvoorbeeld werk, gezondheid of ouderbetrokkenheid) van deze doelgroep; als het tijdstip van de cursus goed te combineren is met andere activiteiten: de lestijden moeten zo goed mogelijk worden afgestemd op de doelgroep. Ook aandacht voor kinderopvang is belangrijk; als er voldoende individuele aandacht en persoonlijke begeleiding is voor de deelnemers; als de leslocatie in de wijk gesitueerd is: dit geldt met name voor laagopgeleide vrouwen of inburgeraars met kinderen die naar de basisschool gaan; als vooraf bekend is wat de mogelijke vervolgtrajecten zijn; Belangrijk: laat inburgeraars onomwonden het persoonlijke voordeel van de cursus zien, want dát is de belangrijkste motivator voor deelname! als de cursusgroep niet te groot is en is samengesteld uit deelnemers die hetzelfde niveau en dezelfde doelperspectieven hebben; als deelnemers - ook na het inburgeringstraject - in hun eigen tempo kunnen doorgaan. Hierdoor wordt bovendien kennis, dag-/werkritme en motivatie vastgehouden. Het uitgebreide onderzoek en de samenvatting kunt u vinden op: www.vrom.nl/wijkgerichteinburgering Ik ben te druk met werk. Bovendien vond ik mijn vorige cursus niets. Ik heb nauwelijks iets nieuws geleerd, maar was er veel tijd mee kwijt. Man, Tsjetsjeens, 44 jaar > De onderzoeksresultaten vertaald naar de praktijk: inburgeringsmarketing en zichtbaarheid In de huidige situatie van inburgeringscursussen en de Wet Inburgering is er een vrij standaardaanbod van cursussen waarin beperkt rekening gehouden kan worden met de dagelijkse bezigheden en ambities van de cursisten. Bovendien moeten alle cursussen leiden tot het inburgeringsexamen of een staatsexamen. Tóch willen we zoveel mogelijk vrijwillige inburgeraars verleiden een inburgeringstraject te volgen. Daarom hebben we de resultaten van het motivatorenonderzoek vertaald in een nieuwe kijk en aanpak (én in een nieuw woord!): inburgeringsmarketing. Bij het benaderen van vrijwillige inburgeraars maken we gebruik van marketingtechnieken uit het bedrijfsleven. Zo stellen we de vraag van de cursist centraal, kijken we goed naar zijn of haar what s in it for me gehalte en benaderen we hem of haar altijd individueel. Op deze manier bewandelen we een effectieve middenweg tussen standaardisering en maatwerk. Standaardisering én maatwerk? Voor het zorgen voor maatwerk hoeven niet
per se individuele trajecten vormgegeven te worden, integendeel. Er zijn volop subdoelgroepen te onderscheiden met vergelijkbare wensen. Zo kun je bijvoorbeeld een groep samenstellen met mensen die hun schrijfvaardigheden willen verbeteren. Op deze manier hoeft er amper gesleuteld te worden aan het standaardaanbod. Belangrijk is wel dat elke inburgeraar individueel benaderd wordt: het gaat immers om zijn of haar persoonlijke wensen. Óp naar het persoonlijke belang van de inburgeraar Voor het achterhalen van het persoonlijke doel en belang van de inburgeraar zijn verschillende mogelijkheden en voorwaarden te noemen: Bij de werving staat het naar boven halen van doelperspectief van de inburgeraar centraal We moeten dus zo snel mogelijk zijn of haar ambities boven tafel zien te krijgen: de een wil de taal leren om (beter) betaald werk te vinden, de ander om een gesprek te kunnen voeren bij de dokter. Het is dus erg belangrijk om meer vraaggericht te gaan werken. Na een succesvolle werving moet het doelperspectief een verdere invulling in de intake krijgen Dit vraagt om tijd en ruimte in de intake zodat alle verschillende aspecten in kaart te brengen zijn. Het achterhalen van vroegere dromen, perspectief en ambities kan een belangrijk aanknopingspunt zijn om met de inburgeraar te komen tot een passend traject. Het meer vraaggericht werken heeft ook effect op de inkoop. De gemeente opereert echter binnen een wettelijk kader. Het vraagt creativiteit om het inburgerings- en participatieaanbod zo in te zetten dat dit aansluit bij de wensen en mogelijkheden van de klant. Het zorgdragen voor een traject dat aansluit bij de wensen van de inburgeraar en goed verwachtingmanagement door de casemanager zijn essentieel voor het slagen van het traject. Wanneer het traject aansluit bij de verwachtingen en leidt tot nieuwe mogelijkheden voor de inburgeraar, zal dit leiden tot een positieve beeldvorming over inburgering waardoor anderen zich mogelijk ook sneller zullen laten verleiden. Inburgering zichtbaar voor de doelgroep Leeuwarden heeft de uitkomsten van het onderzoek ter harte genomen en ervoor gekozen haar burgers proactief tegemoet te treden. Zo hebben we met een wervingsteam van ervaren en succesvolle inburgeraars actief markten en vindplekken bezocht. En geven we de inburgering een gezicht Obligaat maar waar De beste reclame is een tevreden klant, die trekt anderen over de streep! door in huis-aan-huisbladen regelmatig portretten en interviews te plaatsen van intermediairs of geslaagde inburgeraars. Daarnaast is er - onder de titel Taal & Talent - lokaal voorlichting- en promotiemateriaal in verschillende talen gedrukt. In de aanbestedingsprocedure is ten slotte rekening gehouden met de wens om meer maatwerk te kunnen bieden. In Leeuwarden zijn we - mede door het onderzoek - ervan doordrongen dat het achterhalen van iemands persoonlijke leerdoel en motivatie vraagt om contact en vertrouwen. De grootste investering doen we dan ook in de mensen die hét instrument zijn om te zorgen voor kwalitatief goede contacten, intakes en (maatwerk) trajecten: de inburgeringsconsulenten, frontlijnwerkers en coaches. > Deze tips helpen u bij uw eigen onderzoek Onderzoekinhoudelijke tips Essentieel voor een succesvol onderzoek is een goede vraagdefiniëring door de gemeente. Wat wil je als gemeente precies? Maak hierbij onderscheid tussen een motivatie-, tevredenheidsof belemmeringenonderzoek. Deze onderzoeken vragen om een verschillend type vragen en benadering van respondenten. Houd bij een beperkt budget de subdoelgroepen beperkt. Het levert meer op om een goed beeld van een beperkt aantal groepen te krijgen dan een versnipperd beeld van de hele groep. Houd rekening met de doorlooptijd van een onderzoek. Werving van interviewers kost tenminste drie weken. De doorlooptijd van het benaderen van respondenten aan de hand van een bestand vraagt minimaal vier weken en in het geval van een sneeuwbal- of vindplaatsmethode tenminste vijf weken. Hoewel er nog niet veel onderzoek is gedaan naar motivatoren, neemt het aantal onderzoeken toe. Deze onderzoeken vormen belangrijke input voor een gemeente die zelf een onderzoek laat uitvoeren. In het eigen onderzoek kan vervolgens specifiek op de lokale situatie worden ingegaan. Voor het interviewen van de inburgeraars is het handig om te werken met meertalige
interviewers, bij voorkeur met talenkennis van de meest voorkomende talen in de doelgroep. Het is vooral belangrijk dat de interviewers over voldoende (professionele) gespreksvaardigheden beschikken en ervaren en bedreven zijn in het spreken met mensen die minder taalvaardig zijn. Het verdient bovendien de voorkeur om te werken met mensen uit de eigen stad of omgeving: zij kennen de mensen, hebben een netwerk en fungeren naast interviewer ook als intermediair. Drempelverlagende en verleidingsverhogende tips Zorg als gemeente voor direct contact met allochtone groepen. Wees zichtbaar en verzamel verhalen en ervaringen ook uit eerste hand. Op die manier weet je als gemeente wat er onder bepaalde groepen leeft. Hiervoor is het echter wel belangrijk dat er vertrouwen is en dat je zowel formeel (bijvoorbeeld met wethouders en bestuurders) als informeel (bijvoorbeeld tijdens multiculturele activiteiten) regelmatig je aanwezigheid laat gelden. De beste reclame en promotors zijn de verhalen van de ervaren inburgeraars zelf. In Leeuwarden maken we daarom gebruik van een wervingsteam en intermediairs die hun eigen achterban benaderen. Dit team benadert de inwoners van de stad met de vraag of ze nog mensen kennen die gebruik willen maken van het aanbod om de taal beter te leren spreken en mee te doen in Leeuwarden. Zorg voor consulenten die het gezicht voor de inburgering zijn. Wanneer zij zichtbaar en toegankelijk zijn, komt veel informatie vrij die niet via de gebaande wegen naar je toekomt. In Leeuwarden sluiten casemangers bijvoorbeeld regelmatig aan bij taallessen en zijn zij aanwezig op de leslocatie. Een inburgeringsloket op de beursvloer van het Werkplein draagt hier ook aan bij. Wees realistisch over het te bieden aanbod. De Wet Inburgering kent een structuur en een aanbod. Hierbinnen is het zoeken naar maatwerk. Door niet alleen de behoefte centraal te stellen, maar ook aan verwachtingenmanagement te doen, kan teleurstelling bij een inburgeraar worden voorkomen. Het uitgebreide onderzoeksrapport en de samenvatting kunt u downloaden op de website van het innovatietraject Wijkgerichte Inburgering: www.vrom.nl/wijkgerichteinburgering Of vraag ze aan via onderstaand e-mailadres. > Als u meer wilt weten neemt u contact op met: Team Inburgering Werkplein Leeuwarden Tesselschadestraat 33-35 8913 HA Leeuwarden Tel: (058) 233 88 86 E-mail: inburgering@leeuwarden.nl U bent van harte welkom!