Vragen webinar '10 redenen om een (levens)testament te maken' Op 30 mei jl. organiseerden Goede Doelen Nederland en Netwerk Notarissen een webinar over het testament en het levenstestament. Tijdens de live uitzending van het webinar was er de gelegenheid om vragen te stellen. De gestelde vragen, en de antwoorden op deze vragen, vind je hieronder. Ze zijn verdeeld in de volgende categorieën (klik op de link om direct naar de categorie te gaan): Testament Levenstestament Erfgenamen Erven en schenken Buitenland Erfbelasting en zorgbijdrage Goede doelen Het webinar is terug te kijken door op deze link te klikken. Het stellen van vragen is vanzelfsprekend niet meer mogelijk. Testament Wat is een testament en wat is een levenstestament? Een testament maak je voor de situatie dat je overlijdt en een levenstestament is voor als je zelf geen beslissingen meer kan nemen, bijvoorbeeld vanwege dementie. In beide gevallen kun je zelf bepalen wat er gebeurt in die situaties. Doe je dat niet, dan vult de wet dat voor je in. Kan je ook gewoon in een mailtje zetten hoe je wil dat jouw erfenis na je overlijden wordt geregeld? Nee, dat is niet rechtsgeldig. Juridisch gezien heeft het mailtje geen waarde. De enige uitzondering hierop is een codicil, maar daarin kan je alleen specifieke zaken regelen. Wat is een codicil? Een codicil is een handgeschreven testament, dat geldt bij overlijden. Een codicil moet worden ondertekend door degene die het heeft geschreven en van een datum worden voorzien. Het is verstandig het codicil goed te bewaren, bijvoorbeeld bij het testament dat je gemaakt hebt. De notaris kan hiervoor zorgen. Hierin kan je voor een beperkt aantal zaken regelen wie deze erft. Je kan dit gebruiken voor wat je wilt dat er gebeurt op je begrafenis en wie bepaalde goederen in je huis krijgt. Dit kan je ook in je testament regelen, maar mag je ook in een codicil zetten. Als het gaat om hele kostbare goederen, kunstvoorwerpen zoals een Picasso, dan kun je dat niet in een codicil regelen. Daarvoor moet je een testament maken.
Kan je zelf een testament maken en dit bij de notaris in bewaring geven? Ja, dit kan. Dit is een rechtsgeldig testament. Je neemt hiermee wel een risico als je het alleen aan de notaris geeft om te bewaren en niet door de notaris laat bekijken. Het is mogelijk dat er in het testament fouten staan of dat er iets in staat wat in strijd met de wet is. Na het overlijden kan dit niet meer worden gerepareerd. Mijn moeder is dementerend. Tot welk moment kan ze een testament laten maken? Is er bij het maken van een testament controle van de notaris of ze nog wilsbekwaam is? Dementerend wil niet meteen zeggen dat iemand niet meer weet wat de gevolgen zijn van het testament. Moeder kan een testament maken zolang ze nog wilsbekwaam is. Dit betekent dat ze weet wat de gevolgen zijn van het testament en deze gevolgen ook wenst. In de woorden van de wet: zolang ze haar wil kan bepalen. De notaris heeft hiervoor een lijst met indicatoren aan de hand waarvan hij kan vaststellen of moeder nog wilsbekwaam is. Als de notaris twijfelt, kan hij de hulp inschakelen van een arts. Soms is er geen tijd meer om nog een arts te raadplegen, bijvoorbeeld bij het maken van een testament op het sterfbed. De notaris moet dan zelf de beslissing nemen of ze nog wilsbekwaam is. Welke aandachtspunten zijn er voor de ondernemer? Als ondernemer is het belangrijk dat je duidelijk maakt wat er met jouw bedrijf moet gebeuren als je overlijdt en het bedrijf niet al tijdens je leven is overgedragen. Dit kun je in een testament regelen. Maar ook een levenstestament is belangrijk, omdat je daarmee kunt bepalen wat er met je bedrijf moet gebeuren als je zelf geen beslissingen meer kan nemen, bijvoorbeeld als je een ongeluk hebt gehad. Hoe gemakkelijk is het om een testament te veranderen? Dit loopt via de notaris. Het ligt aan de veranderingen die je wilt doorvoeren, hoe ingewikkeld dit is. Vaak wordt daarbij ook gekeken of de omstandigheden (bijvoorbeeld de wet of persoonlijke omstandigheden) intussen zijn veranderd en of ook daarom het testament moet worden aangepast. Bij een verandering in de persoonlijke situatie is het sowieso verstandig om contact op te nemen met de notaris, om te kijken of je testament hierop moet worden aangepast. Levenstestament Wat regel je in een levenstestament? Een levenstestament maak je voor als je zelf geen beslissingen meer kan nemen. Je legt in het levenstestament vast wie jou in dat geval mag vertegenwoordigen. Ook geef je aan welke beslissingen er genomen moeten worden. Dat kan gaan over allerlei zaken, bijvoorbeeld schenkingen of medische beslissingen.
Als je niks regelt en je kunt zelf geen beslissingen meer nemen, beslist de rechter wie jou vertegenwoordigt. De rechter benoemt dan een bewindvoerder. De gang naar de rechter kost extra tijd en geld. Het is dus niet zo dat automatisch je partner dan de beslissingen mag nemen. Is de partner van iemand met Alzheimer automatisch bewindvoerder? Of moet je dit laten vastleggen in een levenstestament? Nee, de partner is niet automatisch bewindvoerder. Als je wilt dat je partner je zaken regelt als je Alzheimer krijgt, moet je dat laten vastleggen in het levenstestament. Je moet wel op tijd je levenstestament maken, namelijk zolang als je nog wilsbekwaam bent. Waar leg je vast als iemand met Alzheimer een andere progressieve ziekte krijgt en hij/zij daarvoor niet behandeld wil worden, als diegene met Alzheimer dit zelf niet kan aangeven? Dit kan worden aangegeven in het levenstestament. Dit moet dan wel worden vastgelegd voordat de Alzheimer zodanig ernstig is dat degene die het levenstestament maakt, zijn/haar wil niet meer kan bepalen. Het is belangrijk om hiervan ook je huisarts en, als die er is, je behandelend arts op de hoogte te stellen. Erfgenamen Wat is de volgorde van erfgenamen? Als je geen testament hebt, bepaalt de wet de volgorde van de erfgenamen. Er zijn vier groepen van erfgenamen. Deze groepen zijn: de echtgenote en de kinderen van de overledene; de ouders en de (half)broers en (half)zussen van de overledene; de grootouders van de overledene; de overgrootouders van de overledene. Als er één of meer erfgenamen in een groep nog in leven zijn, zijn dat de erfgenamen. Eventuele personen in andere groepen komen dan niet aan de beurt. Bijvoorbeeld: meneer De Boer overlijdt. Hij heeft geen vrouw en kinderen. Zijn moeder leeft nog en ook twee van zijn broers zijn nog in leven. Zijn erfgenamen zijn dan: zijn moeder en zijn twee broers. Dan gelden er ook nog regels voor plaatsvervulling. Dit betekent dat als een erfgenaam niet meer in leven is, zijn/haar kinderen erven. Bijvoorbeeld: een zus van meneer de Boer is overleden. Haar kinderen erven dan bij plaatsvervulling. Deze regels werken ook als in het testament staat dat de wettelijke regels van erfopvolging gelden. Je kunt het ook anders regelen in een testament: dan bepaal je zelf wie je erfgenamen zijn en hoe je erfenis wordt verdeeld. Hoe wordt mijn erfenis verdeeld als ik achterlaat: een vader, een broer en twee neefjes (kinderen van mijn overleden zus)? Als je geen testament hebt gemaakt, dan maakt de wet uit dat je erfgenamen zijn: je vader, je broer en je twee neefjes. Het gedeelte dat zij krijgen uit de erfenis wordt dan als volgt bepaald: je vader en broer erven beiden 1/3 en de neefjes erven (bij plaatsvervulling) beiden 1/6.
Wat gebeurt er als er geen familie is en je hebt geen testament gemaakt? Als er helemaal geen familie is, dan erft de Staat de bezittingen. Dit komt niet vaak voor, omdat er wordt gezocht naar familie tot in de zogenoemde zesde graad. Dit zijn je achternichten en neven. Hoe zit het met het accepteren van de erfenis? Als je als erfgenaam bent aangewezen (door de wet of door het testament), heb je drie keuzes. Je kunt de erfenis zuiver aanvaarden: dat betekent dat je alle lusten en lasten erft. Oftewel: je erft zowel de bezittingen als de schulden. Je kunt ook beneficiair aanvaarden. Daarmee ben je in principe niet aansprakelijk voor de schulden. De schulden hoef je dan niet uit eigen zak te betalen. Die worden via een procedure die deels bij de rechter loopt, uit de erfenis betaald. Je kunt ook de erfenis verwerpen. Je wordt dan geen erfgenaam. Als je kinderen hebt, worden zij de erfgenaam. Let op: als dat niet gewenst is, moeten de kinderen dus ook verwerpen. Wat is de verantwoordelijkheid van een executeur? De executeur beheert je erfenis na je overlijden en regelt alle zaken voor de afwikkeling daarvan. Hij of zij is de centrale persoon die de beslissingen neemt. Dit is praktisch en kan ruzie tussen erfgenamen voorkomen. De executeur kan ook een rol spelen na beneficiaire aanvaarding. In principe moet na een beneficiaire aanvaarding de erfenis via de rechter worden afgewikkeld. Dit lijkt op de afwikkeling van een faillissement. Als er een executeur is en deze verklaart dat er genoeg in de erfenis zit om de schulden te betalen, is het niet nodig om de erfenis af te wikkelen via de rechter. De executeur zorgt dan voor de afwikkeling. Hoe onterf je iemand? Dit kan door het maken van een testament. In het testament bepaal je dan dat deze persoon niks erft. Je kan ook je kinderen onterven. Zij hebben dan wel recht op een zogenaamde legitieme portie. Dat is kort gezegd een geldbedrag uit de erfenis ter grootte van de helft van wat zij op grond van de wet zouden erven. Erven en schenken Een man heeft een huis gekocht en wil samen gaan wonen met zijn vriendin. Zij heeft ook een bedrag in het huis geïnvesteerd, maar er is geen samenlevingsovereenkomst. Als de man overlijdt, welke rechten heeft zij dan en moet hier iets van worden vastgelegd? Samenwoners zijn geen erfgenamen van elkaar. Dat betekent dat als er niks geregeld is en de man overlijdt, zijn vriendin niks erft. Het huis staat op naam van de man en zijn erfgenamen erven dan het huis. Als zijn vriendin en hij geen kinderen hebben, zijn de erfgenamen zijn ouders en eventuele
broers en zussen. De vriendin moet dan al redelijk kort na het overlijden het huis verlaten. Wel moet, als zij kan bewijzen dat zij geld in het huis gestopt heeft, dit geld aan haar worden terugbetaald. Het is verstandig als zij iets over de woning en de investering daarin op papier zetten. Het advies is om een samenlevingscontract te maken en een testament. Zo wordt vastgelegd welk bedrag er is geïnvesteerd en wat daarmee moet gebeuren bij overlijden. Ook kan zo worden geregeld dat zij elkaars erfgenamen zijn. Stel dat één dochter nu een voorschot op haar erfenis heeft gekregen en na het overlijden van de schenker blijkt dat er niet meer voldoende geld is om andere kinderen een gelijk deel te geven. Moet de dochter dan een deel van het voorschot inleveren? Het hangt er vanaf of de schenking als een voorschot op de erfenis kan worden gezien. Als de schenker bij het doen van de schenking of later in zijn testament zegt dat de schenking moet worden ingebracht dan moet het voorschot worden verrekend met het erfdeel. Een Italiaanse moeder, woonachtig in Italië, schenkt een geldbedrag aan haar zoon in Nederland. Haar zoon is getrouwd in gemeenschap van goederen. Valt het geldbedrag in de gemeenschap van goederen? Ja, dit bedrag valt in de gemeenschap van goederen. Je kunt dit voorkomen door een zogenaamde uitsluitingsclausule bij de schenking te maken. Dit houdt in dat de schenking niet in de gemeenschap van goederen valt. Wat is een uitsluitingsclausule? Een uitsluitingsclausule wordt gemaakt bij een schenking of testament. Hiermee kun je bepalen dat de schenking of erfenis niet in de gemeenschap van goederen valt van degene die de schenking of de erfenis krijgt. Hiermee voorkom je dat diegene de schenking of erfenis moet delen met zijn of haar partner bij een scheiding. Buitenland Hoe gaat de notaris om met buitenlandse testamenten? Sinds 17 augustus 2015 zijn er nieuwe regels voor erfenissen in Europa. Deze nieuwe regels gelden voor alle erfenissen in de Europese lidstaten, met uitzondering van Denemarken, het Verenigd Koninkrijk en Ierland. Deze regels betekenen onder meer dat in het buitenland gemaakte notariële testamenten ook in Nederland worden erkend. Deze regels zijn ook van belang voor mensen met vermogen in het buitenland. Bijvoorbeeld een Nederlander met een huis in Frankrijk. Nederlanders met een huis in Frankrijk hoeven voor dit huis niet meer een apart testament te maken bij de buitenlandse notaris, zoals eerder vaak het geval was. Heeft u al een (apart) testament gemaakt bij de buitenlandse notaris voor uw tweede huis, dan blijft dit testament geldig.
Hoe zit het met schenken en nalaten vanuit het buitenland door Nederlanders aan goede doelen. Stel dat een Nederlandse vrouw die woonachtig is in Frankrijk wil nalaten aan een goed doel in Nederland. Moet zij dan geen erfbelasting in Frankrijk betalen? Degene die de erfenis ontvangt, moet de erfbelasting betalen. Het goede doel is hiervan vrijgesteld. Op de website van de Belastingdienst kun je opzoeken of het goede doel van jouw keus geen belasting hoeft te betalen. Het goede doel is dan aangewezen als ANBI. ANBI betekent een algemeen nut beogende instelling. Erfbelasting en zorgbijdrage Als je alles erft van je huwelijkse partner is er een vrijstelling van erfbelasting van ruim 600.000 euro. Ben je dan niet verplicht om over het vermogen dat voorlopig niet naar de kinderen gaat belasting te betalen? Als je een erfenis krijgt, moet je daarover erfbelasting betalen (vroeger heette dit successiebelasting) als je meer erft dan het vrijgestelde bedrag. Voor partners is die vrijstelling inderdaad ruim 600.000 euro. Voor kinderen is er ook een vrijstelling, van ruim 20.000 euro. Als er geen testament is, geldt de zogenaamde wettelijke verdeling voor de achterblijvende echtgenoot en de kinderen. Alle spullen gaan naar de partner en de kinderen krijgen hun erfdeel in de vorm van een claim die wordt uitbetaald als de echtgenoot ook is overleden. Deze claim wordt juridisch geldvordering genoemd. Voor de erfbelasting geldt dat over het erfdeel van de kinderen na het overlijden van de eerste ouder al erfbelasting moet worden betaald (als ze meer erven dan het vrijgestelde bedrag). De achterblijvende echtgenoot moet deze belasting betalen. In je testament kan je hier van afwijken, bijvoorbeeld om erfbelasting te besparen of om erfbelasting uit te stellen totdat beide ouders zijn overleden. Hoe kun je bij het overlijden van je partner het uitstellen van de erfbelasting voor de kinderen regelen? Dit kan met een zogenaamde tweetrapsmaking. Deze tweetrapsmaking is een regeling in het testament. Het houdt in dat je bepaalt dat je vermogen bij je overlijden eerst naar je partner gaat en pas als je partner is overleden, alles wat er dan nog over is gebleven van de eerste erfenis, naar je kinderen gaat. Je vermogen wordt dus eigenlijk twee keer geërfd: eerst door je partner en daarna (bij zijn/haar overlijden) door je kinderen. Omdat eerst de partner erft, moet hij/zij alleen erfbelasting betalen over zijn verkrijging. Omdat er zo n grote vrijstelling is voor de erfbelasting (600.000 euro) hoeft de partner in veel gevallen geen belasting te betalen. Pas als de partner is overleden, erven de kinderen. De kinderen moeten ook dan pas erfbelasting betalen. Je stelt dus het moment van belasting betalen uit. De vrijstelling van de kinderen voor de erfbelasting is 20.000 euro. Over alles wat zij meer erven, moeten zij belasting betalen. Als zij dan ook erven van de langstlevende partner, moeten zij ook daarover erfbelasting betalen. Zo n testament kan bijvoorbeeld handig zijn als al het vermogen wat je hebt in de stenen zit : behalve een huis heb je weinig bezittingen. Als het gevaar dreigt dat de partner, om de erfbelasting
te kunnen betalen, het huis moet verkopen, dan kan je deze verkoop voorkomen met een tweetrapsmaking. Krijg je bij een tweetrapsmaking, achteraf alsnog de vrijstelling die geldt bij de eerst overledene? Ja. De tweetrapsmaking werkt bij een partner en kinderen zo: eerst erft de partner. Als de partner overlijdt, gaat dat wat van de erfenis nog over is naar de kinderen. Voor het gedeelte dat is geërfd van de eerst overledene, geldt dat erfbelasting moet worden betaald alsof je direct van de eerst overledene erft. De vrijstelling die de kinderen hebben bij het erven van een ouder, wordt ook hier toegepast. Als de kinderen dan ook erven van de langstlevende partner, moeten zij ook daarover erfbelasting betalen. De erfbelasting en de vrijstelling die dan gelden, worden bepaald op basis van de relatie van de kinderen met de langstlevende. Hoe voorkom je dat al het geld naar een zorginstelling gaat van de nog langstlevende partner? Sinds enige tijd wordt voor de berekening van de eigen bijdrage voor een zorginstelling ook het eigen vermogen meegenomen. Hierdoor kan het zijn dat de langstlevende partner die naar een zorginstelling gaat, eerst het eigen vermogen moet opeten om de zorgbijdrage te betalen. Dit kan ook de erfenis zijn van de partner die als eerste is overleden. Dit kan worden voorkomen door in het testament op te nemen dat de kinderen de erfenis krijgen uitbetaald bij een verblijf in een zorginstelling. Dit moet in het testament van de overledene zijn opgenomen. Er wordt voor de berekening van de zorgbijdrage per jaar steeds gekeken naar de stand van het vermogen van twee jaar terug. Het duurt is even voordat zo n maatregel effect heeft. Hoe zit het met een tweetrapsmaking en de eigen bijdrage voor de zorg, levert dat voordeel op? De tweetrapsmaking an sich levert geen voordeel op omdat de langstlevende namelijk het hele vermogen erft. Voor de berekening van de eigen bijdrage voor een zorginstelling wordt ook het eigen vermogen meegenomen. Door de tweetrapsmaking is dit vermogen juist toegenomen en dat kan betekenen dat de eigen bijdrage dus ook hoger wordt. Kan je door het maken van een testament belasting besparen? Ja. Door middel van een testament kun je er bijvoorbeeld voor zorgen dat de kinderen minder belasting betalen. Ook kan je in je testament je kleinkinderen tot erfgenaam benoemen. Kleinkinderen hebben een vrijstelling voor de erfbelasting van ruim 20.000 euro. Door al je kleinkinderen het vrijstelde bedrag te laten erven, bespaar je belasting. Je kunt ook belasting besparen door te schenken: tijdens leven schenk je dan al bedragen, zodat je uiteindelijke erfenis kleiner is en hierover dus minder belasting betaald hoeft te worden.
Goede doelen Wat zijn de voordelen om een goed doel op te nemen in je testament? Je steunt daarmee een goed doel, ook na je overlijden. Een ander belangrijk voordeel is dat een goed doel geen erfbelasting betaalt. Waarom hoeven goede doelen die een ANBI-status hebben geen belasting te betalen over schenkingen en erfenissen die ze ontvangen? Hoe weet ik of dat geldt voor het goede doel van mijn keus? Vanaf 2006 zijn erfenissen en schenkingen aan goede doelen vrijgesteld van erf- en schenkbelasting. Dit komt mede door een vraag van Johan Cruyff aan de staatssecretaris in 2005. Een vrijstelling stimuleert het schenken en nalaten aan goede doelen. Op de website van de Belastingdienst kan je opzoeken of het goede doel van jouw keus geen belasting hoeft te betalen. Het goede doel is dan aangewezen als ANBI. ANBI betekent een algemeen nut beogende instelling. Hoeveel goede doelen kan ik opnemen in mijn testament? Er is geen maximum aan het aantal goede doelen. Wel is het goed om na te denken over wat je aan ieder goed doel wilt nalaten en of dit betaald kan worden uit het vermogen dat je achterlaat na je overlijden. Wat is het verschil tussen legateren (aan goede doelen) en nalaten (aan goede doelen)? Legateren betekent dat je in je testament een bepaald goed (dit kan ook een geldbedrag zijn) nalaat aan het goede doel. Nalaten betekent dat het goede doel ook erfgenaam is. Bij een legaat is dat niet het geval. Hierbij is het belangrijk dat je ook een executeur benoemt, die kan helpen bij de het regelen van de uitvaart en de afwikkeling van je erfenis. Kan ik via mijn testament ook regelen dat het geld dat ik nalaat aan een goed doel op een door mij bepaalde specifieke manier wordt besteed? Ja, dat kan. Bovendien bestaat bij sommige goede doelen de mogelijkheid om een fonds op naam in te stellen via je testament. Dan bepaal je grotendeels zelf de regels over hoe het geld moet worden uitgegeven. Kan een goede doel instelling die als erfgenaam is benoemd ook als executeur optreden? Ja, dit kan. Dit betekent dan wel dat de goede doel instelling de erfenis moet afwikkelen.
Wat kan je in het levenstestament regelen voor de goede doelen? Je kunt in je levenstestament duidelijk maken dat de donaties die je nu al doet moeten worden voortgezet. Of, als je nog geen geld geeft aan een goed doel, dat er in een bepaalde situatie aan een goed doel geschonken moet worden. Bijvoorbeeld: als je in een verzorgingshuis moet worden opgenomen en je kan zelf geen beslissingen meer nemen, dan moet er een bepaald bedrag aan een door jou bepaald goed doel worden geschonken. De informatie in dit document is met grote zorgvuldigheid tot stand te komen. De informatie is algemeen van karakter en niet van toepassing op individuele situaties en personen. Voor een persoonlijk advies kunt u contact opnemen met een Netwerknotaris.