COMMISSIE 351001xx NEN Materialen & Bouwproducten Postbus 5059 2600 GB Delft SECRETARIS ir. Annemarie Mewe 05-04-2016 Vlinderweg 6 2623 AX Delft VERGADERINGNUMMER 2016-01 AANVANG 13:30 EINDTIJD 16:00 (015) 2 690 390 <email adres> www.nen.nl Nederlands Normalisatie-instituut VERGADER 31-03-2016 PLAATS NEN, Delft 1. Opening en Programma De opening geschiedt door de dagvoorzitter dhr. Van der Zwaan. Dhr. Van der Zwaan is directeur bij Kenniscentrumglas. Deze organisatie heeft vooral kennisverspreiding van vlakglas tot doel. Dhr. Van der Zwaan is tevens voorzitter van de normcommissie vlakglas. Opgemerkt wordt dat het vandaag een zeer gemêleerd gezelschap betreft en een goede opkomst. Het uitgangspunt van deze workshop zijn twee normen uit 1990 die zouden moeten worden herzien. Het doel van vandaag is om te onderzoeken of er voldoende draagvlak bestaat om deze normen te herzien. Dhr. Van der Zwaan licht het programma van vandaag toe: Mevr. Hemming en dhr. Swinkels van de Wageningen University (WUR) zullen aftrappen met een gezamenlijke presentatie. Hierbij zullen ze dieper ingaan op de problematiek die bestaat met de huidige versies van de normen (NEN 2675 en NEN 2674). Daarna zal dhr. Nederpelt van Glasimport een toelichting geven op problemen die men in de dagelijkse praktijk tegenkomt vanwege het feit dat de normen sterk verouderd zijn. Mevr. Annemarie Mewe van NEN zal de rol van NEN en het kader rondom normalisatie toelichten. Na deze presentaties volgt een koffiepauze en een interactieve sessie o.b.v. stellingen. Hierna zal de dagvoorzitter de workshop sluiten en inventariseren of er behoefte vanuit de markt bestaat om beide normen te herzien. 2. Presentatie 1: Mevr. Hemming en Dhr. Swinkels Mevr. Silke Hemming van de WUR licht toe dat de aanleiding voor een herziening van NEN 2674 en NEN 2675 vooral voorkomt vanuit het gebruik van nieuwe materialen, de behoefte aan het meten van nieuwe eigenschappen en de noodzaak tot een vergelijking van materialen. De huidige normen NEN 2675 en NEN 2674
voldoen niet meer. Er bestaan momentele nog geen normen voor een aantal andere materialen zoals schermen en tijdelijke coatings. Er zijn een aantal andere internationale normen beschikbaar zoals de EN 410 maar ook deze voldoen niet meer t.a.v. de huidige situatie. 2/6 Het is belangrijk dat er eenduidigheid komt in de methodes, de reproduceerbaarheid, en dat apparatuur commercieel beschikbaar komt. Deze ontwikkelingen zijn relevant voor alle stakeholders. Mevr. Hemming licht toe dat er een PPS project loopt samen met Hortivation, de doorlooptijd van dit project is tot eind 2017. Dhr. Swinkels legt e.e.a. uit over de verschillende eigenschappen die belangrijk zijn om te meten. Hij benoemd hierin licht transmissie, licht verspreiding, het lichtspectrum, droge- en natte materialen en de veroudering van materialen. A. De lichttransmissie: bepaalt de productie in de kas. B. De lichtverspreiding: er zijn steeds meer materialen die licht verstrooien, dit is beter voor de productie maar is momenteel niet als testmethode opgenomen in de norm. C. Lichtspectrum: sommige planten ontwikkelen zich anders in het lichtspectrum, ook dit is ene belangrijke eigenschap in de tuinbouw D. Condens gedrag: dit wordt steeds belangrijker, vooral omdat het glas in Nederland altijd nat is in de winter. E. Veroudering: dit aspect is zeker met coatings belangrijk, de werking van deze materialen deze kunnen onder invloed van omstandigheden achteruit gaan. Huidige tekortkomingen in de normen: - NEN 2675: uitgangspunten van de norm, voldoet niet meer aan de huidige materialen en technieken. - NEN 2675: beperkingen: de correlatie tussen loodrecht en hemisferisch klopt niet meer, standaard apparatuur is niet geschikt voor het meten van nieuwe materialen Hemisferische transmissie: dit treedt op wanneer het buiten bewolkt is, het licht komt binnen met dezelfde intensiteit. Het is belangrijk om dit te weten omdat het Nederland vaak bewolkt of diffuus is. Dit zou een goede benchmark kunnen zijn voor het materiaal. De methode om de hemisferische lichttransmissie te meten wordt binnen de WUR gebruikt maar is nog niet vastgelegd in een officiële norm. Haze; dit betreft de mate van lichtverstrooiing. Het blijkt dat er ook voor folies een groot verschil zit tussen een hemisferisch- en loodrechte lichttransmisse meting op twee soorten folies (helder en dicht).
Het meetprotocol van TNO wordt aangehaald. Dit protocol wordt door de WUR gebruikt en is gebaseerd op de huidige norm. Het protocol beschrijft de methoden voor het meten van transmissies voor alle kasdekmaterialen. Dit maakt het vergelijken van testresultaten tussen materialen mogelijk. WUR is tevens bezig met een protocol voor schermen, ook hier is de vraag wat de lichttransmissie is. Dit is echter in een minder verregaand stadium als het TNO protocol. De WUR licht toe dat zij nu hun eigen apparatuur bouwen maar deze apparatuur in de toekomst commercieel willen gaan aanbieden. Zij zoeken een partner hiervoor. De apparatuur van de WUR heet Transvision. Opgemerkt wordt dat zowel de norm als de apparatuur bedoeld zijn voor labmetingen en niet voor praktijkmetingen. Vanuit de zaal wordt opgemerkt dat het veel zou schelen als de apparatuur in de productielijn zou kunnen worden ingezet. Op die manier hoeft er veel minder achteraf getest te worden en kunnen de metingen deel uit maken van de factory production control die de glasproducenten moeten hebben vanuit de CE verplichting (op glas als bouwproduct). 3/6 T.a.v. lichtverspreiding wordt opgemerkt dat er nu vrijwel enkel nog diffuus glas in de handel is, dit heeft te maken met de spreiding, hoe groter de spreiding des te beter het glas werkt. Diffuus glas heeft veel voordelen zoals een hogere opbrengst, een beter microklimaat, en een hogere fotosynthese. Momenteel is de ASTM-D1003 voor lichtspreiding voorhanden, dit is op dit moment de maat voor de helderheid van het materiaal. Deze norm zegt niet genoeg over de lichtverspreiding en de metingen zijn onnauwkeurig. T.a.v. de lichtverspreiding BSDF en de F-scatter licht dhr. Swinkels het volgende toe: De invalshoek is belangrijk, loodrechte lichtinval komt bijna niet voor. Materialen met een hoge HAZE kunnen een slechte verspreiding hebben. De F- scatter is een soort HAZE waarde. Het grote verschil is dat de F-scatter gemeten worden met als ijkpunt de maar hoe goed komt het materiaal in de buurt van de lambertiaanse diffusor. 0=helder, 100= lambertiaanse diffusor). Een voordeel is dat de apparatuur voor F scatter commercieel beschikbaar is. In de toekomst zal volgens Swinkels de nadruk moeten liggen op de volgende onderwerpen: a. Condens gedrag van diffuse materialen b. het UV spectrum; kleuren van bloemen etc. c. NIR spectrum: energieverbruik d. Transmissie van coatings (prestatie hangt af van invalshoek en dit wordt nog niet gemeten) e. Veroudering: nog weinig onderzoek naar gedaan in de praktijk
3. Presentatie 2: Dhr. Nederpelt Dhr. Henri Nederpelt van Glasimport gaat in zijn presentatie dieper in op de achtergrond van het gebruik van tuinbouwglas en de verschuiving die heeft plaatsgevonden van de kwantiteit van licht naar de kwaliteit van licht. 4/6 Normen zijn belangrijk voor het invullen van informatie in de keten. In de praktijk is het lastig om het geleverde te vergelijken met het uitgevraagde, belangrijk is dat er haalbare producttoleranties zijn. De definities in de bestaande normen zijn aan herziening toe, het TNO meet protocol moet omgezet worden naar een norm. Tevens dient NEN 2674 aangepast te worden zodat een haalbare steekproef gevraagd wordt. 4. Presentatie 3. Mevr. Mewe Mevr. Annemarie Mewe van NEN licht kort het principe van normaliseren toe. Normalisatie is gestoeld op de 3 pijlers, open en vrijwillig, gelijkwaardigheid, en consensus. Deze pijlers dragen bij tot een breed gedragen document toepasbaar door de belanghebbenden in het onderwerp. Met normalisatie wordt bereikt een gelijkwaardig speelveld voor partijen, duidelijkheid tussen partijen, vergroting van efficiëntie, Het normalisatieproces begint met het initiatief of de behoefte aan het eenduidig opstellen van afspraken tussen belanghebbenden. De belanghebbenden stellen een ontwerpnorm op welke voor een periode van minimaal 3, maximaal 6 maanden ter commentaar wordt gepubliceerd. Na afloop van de commentaarperiode worden de ontvangen commentaren verwerkt tot een definitieve norm. Dit proces staat open voor iedere belanghebbende, die bereid is om zijn kennis te delen, tijd te investeren en een financiële bijdrage wil leveren. De mate van inspanning en financiering is afhankelijk van het onderwerp, beschikbare kennis en aantal participanten. OIp basis van een voorzichtige inschatting, kan gedacht worden aan een individuele bijdrage van 3.500-5.000 Euro. Participeren in het proces heeft als voordeel invloed te hebben op de inhoud van de norm, levert een kennis- en strategische voorsprong op en vergroot je (kennis)netwerk. Pauze
5. Stellingen Na een korte instructie worden 5 stellingen aan de zaak gepresenteerd. De deelnemers kunnen via de mobiele telefoon live hun stem uitbrengen. 5/6 De resultaten zijn als volgt: 1. Heeft u behoefte aan uitbreiding van de norm ook voor schermmaterialen, kunststoffen en tijdelijke coatings? Ja/nee verhouding 18-6 Er is wel behoefte aan maar men is van mening dat het proces wellicht te lang gaat duren indien andere materialen ook aan de norm toegevoegd worden. Men is er niet van overtuigd dat 1 testmethode van toepassing kan zijn op verschillende materialen. Tevens zijn bij schermdoeken ook andere eigenschappen van belang die bij glas niet van toepassing zijn. 2. De huidige norm (NEN 2675) is niet meer goed toepasbaar op de huidige beglazing. Eens/oneens verhouding 23-0 3. Ik ben bekend met de inhoud van de NEN 2674 en zie de meerwaarde van de norm voor de sector. Eens/ oneens verhouding 9-12 Men kent NEN 2674 wel maar deze norm wordt zeer weinig gebruikt vanwege de onrealistische steekproefomvang. 4. Hemisferische lichttransmissie moet eenduidig gemeten worden met nauwkeurige resultaten. Eens/oneens verhouding 18-0 5. Lichtverstrooiing moet eenduidig gemeten worden met nauwkeurige resultaten. Eens/oneens verhouding 18-0 6. Afsluiting Dhr Van der Zwaan concludeert n.a.v. de input vanuit de deelnemers dat er voldoende behoefte is in de markt om NEN 2675 en NEN 2674 te herzien. De vraag is nog of het mogelijk en wenselijk is om alle materialen hierbij te betrekken en het niet enkel van toepassing te maken voor glas. Aan NEN wordt gevraagd om hier
over na te denken en om hier een plan voor op te stellen. NEN geeft aan dat eind april met de genodigden gecommuniceerd zal worden. Dank aan de sprekers en de dagvoorzitter voor de geleverde input. Ook dank aan alle deelnemers voor de constructieve bijdrage. Een evaluatieformulier wordt verstrekt waarbij gevraagd wordt om aan te geven of men bereidt is om deel te nemen aan de op te richten werkgroep. Op basis van deze formulieren zullen de deelnemers benaderd worden. 6/6