Het geluid van jongvolwassenen op Schiermonnikoog Leven op Schiermonnikoog nu en in de toekomst Vanuit de Streekagenda Waddeneilanden werken inwoners en verschillende partijen samen aan een uitvoeringsprogramma van projecten van en voor de streek, om de Wadden vitaal en leefbaar te houden. Eén van de belangrijkste vraagstukken op de Friese Waddeneilanden is de veranderende bevolkingssamenstelling. Het aantal ouderen neemt toe, terwijl het aantal jongeren krimpt. Om voldoende personen in de productieve leeftijd op de eilanden te behouden, is het van belang dat de leefbaarheid voor jongeren op de eilanden op peil blijft en waar mogelijk vergroot wordt. Partoer onderzocht hoe jongeren hun leven op Schiermonnikoog ervaren, en wat zij als kansen voor de toekomst van het eiland zien. Deze publicatie laat de stem van de jongere Schiermonnikogers horen.
52 RESPONDENTEN 81% woont op SCHIERMONNIKOOG 31% 69% 30 JAAR gemiddelde LEEFTIJD 12% volgt een OPLEIDING 8% heeft geen WERK 80% WERKT Wat is het eerste woord dat in je opkomt als je aan Schiermonnikoog denkt? De wordcloud hieronder geeft een eerste indruk van wat Schiermonnikoog voor de respondenten betekent. In de cloud staan de woorden die het eerst bij de jongeren opkomen als ze aan Schiermonnikoog denken. Hoe groter het woord, hoe vaker genoemd. Te zien is dat Schiermonnikoog voor veel respondenten een thuis is. Ook associëren veel jongeren het eiland met rust, ruimte en de natuur ( strand en paradijs ). De eerste associaties met Schiermonnikoog zijn overwegend positief. Enkele respondenten zeggen negatief of bekrompen als ze aan Schiermonnikoog denken. Enquête en focusgroep De deelnemers aan het onderzoek zijn 18- tot en met 35-jarigen. Zowel jongeren die nu op Schiermonnikoog wonen als zij die er gewoond hebben, behoren tot de doelgroep. Om het geluid van de jongeren te verzamelen, zijn een focusgroep en een enquête gehouden. Deze publicatie brengt vooral de resultaten van de enquête in beeld. Uitkomsten van de focusgroepen zijn beschreven in een aanvullend verslag. De respondenten voor de enquête zijn via Facebook geworven. De kenmerken van deze respondenten ziet u hierboven. 54% woont en werkt op SCHIERMONNIKOOG thuis paradijs strand negatief bekrompen veilig zee rust bijzonder life vrijheid opgegroeid eiland kitesurfen ruimte genieten stilstand
Verbondenheid met Schiermonnikoog is groot Aan de jongeren is gevraagd een cijfer van 1 tot en met 10 te geven voor de mate waarin verschillende aspecten van het leven op Schiermonnikoog aan hun wensen en behoeften voldoen. De sociale contacten en de natuurlijke omgeving scoren hierin hoog (cijfers 8,0 en 8,9). Aan de andere kant zijn er, ondanks de grote tevredenheid met het leven op Schiermonnikoog, enkele aspecten van het wonen en leven op Schiermonnikoog die de jongeren wat minder hoog waarderen. Het gaat hier vooral om de woningmarkt (cijfer 4,1), opleidingsmogelijkheden (4,6), de arbeidsmarkt (cijfer 5,9) van Schiermonnikoog en de voorzieningen op het eiland (5,9). Naast deze vooraf opgestelde aspecten waarvoor jongeren een cijfer konden geven en waar expliciet naar is gevraagd, komt naar voren dat jongeren zich zorgen maken over het veranderende karakter van het eiland en het toerisme. Ook deze twee thema s komen aan bod in deze publicatie. 89% 83% Ziet Schiermonnikoog als zijn/haar thuis Voelt zich verbonden met Schiermonnikoog Je wordt hier heel snel opgenomen. In de stad kent bijna niemand elkaar, dat lijkt me zo lastig. SOCIALE OMGEVING NATUURLIJKE OMGEVING WONINGMARKT OPLEIDINGSMOGELIJKHEDEN ARBEIDSMARKT VOORZIENINGEN BOOTVERBINDING 8,0 8,9 4,1 4,6 5,9 5,9 6,5 Leeftijd geldt hier niet. Het maakt niet uit met wie je omgaat. Sociale omgeving Sociale omgeving zorgt voor binding met eiland 67% van de respondenten voelt zich door de sociale omgeving verbonden met Schiermonnikoog. Het hebben van een sterke band met verschillende mensen (familie, vrienden) en het kennen van veel mensen, maken het eiland vertrouwd en veilig. De jongeren beschouwen Schiermonnikoog als een hechte sociale gemeenschap, waar jong en oud met elkaar omgaat. Openstaan voor nieuwkomers Als je laat zien iets goeds voor Schier te gaan betekenen, kun je er zo tussenkomen. Iedereen heeft er belang bij dat het hier goed gaat. Het positieve is, je gunt elkaar dingen. Als je iets nieuws wilt starten, dan zeggen de mensen wat leuk, heb je daar en daar aan gedacht, kan ik je helpen? cijfer 8,0 Slechts enkele respondenten noemen de keerzijde van de hechte gemeenschap: sociale controle en geroddel. De jongeren benadrukken dat dit in iedere kleine gemeenschap aan de orde is. De sociale controle is ook afhankelijk van de seizoenen. In de winter is het heel rustig op het eiland en wordt er meer geroddeld. In de zomer is daar geen tijd voor. Toch wegen de positieve aspecten van de hechte gemeenschap op tegen de negatieve. Op het eiland staat men altijd voor elkaar klaar. De respondenten benadrukken dat de gemeenschap open staat voor nieuwkomers die zich op het eiland willen vestigen. Hiervoor is van de kant van de nieuwkomers wel enig aanpassingsvermogen vereist, volgens de jongeren. Als je hier komt en je begint meteen heel hoog van de toren te blazen en je houdt je niet aan de ongeschreven regels, dan keert die hechte gemeenschap zich tegen je.
Natuurlijke omgeving cijfer 8,9 Woningmarkt cijfer 4,1 Geen stress Tekort aan betaalbare woningen Rust, ruimte en natuur op het eiland worden vaak als positief genoemd door de respondenten. Zij zien het eiland als een plek waar zij volledig kunnen onthaasten en waarderen de vrijheid die het eiland biedt. De natuurlijke omgeving is dan ook, naast de sociale omgeving, het belangrijkste aspect dat de jongeren aan Schiermonnikoog bindt. Als ik een dag aan de wal ben geweest dan ben ik helemaal gestrest, omdat ik de boot moet halen. Als ik dan weer aankom denk ik echt ah lekker rustig! Het is hier gewoon rustiger dan als je in de stad woont. Waar je maar de hele tijd in je auto zit, naar je werk, weer terug, rennen, rennen. Als je na het werk thuis komt en je gaat dan even aan de wandel, dan ervaar je rust. Als ik op het strand ben, kom ik bij. Dat heb je aan de wal niet, denk ik. Jongeren zijn verre van tevreden over de woningmarkt op Schiermonnikoog. Er is een tekort aan betaalbare woningen. De prijzen voor koopwoningen zijn hoog. Hierdoor staan er dure koopwoningen leeg, terwijl veel jongeren staan te springen om op zichzelf te gaan wonen. Ook zijn er maar weinig sociale huurwoningen. 81% van de respondenten is van mening dat er te weinig huurhuizen op Schiermonnikoog zijn. De wachttijd voor een huurhuis is dan ook lang. Er zit gewoon een te groot gat tussen de huizen die te koop staan voor gemiddeld vier ton en wat een startende woningzoekende kan betalen. Op papier hebben we hier genoeg huizen, maar er zit helemaal geen doorstroming in.
Wat vind je van het huidige woningaanbod op Schiermonnikoog? KOOPHUIZEN LAGERE PRIJSKLASSE koop & huur HOGERE PRIJSKLASSE koop & huur 31% HUURHUIZEN Woningmarkt Terugkeer naar het eiland is lastig 86% 12% 2% 4% 19% 77% 29% 40% 81% 19% 0% Respondenten op de vaste wal wonen geven aan dat zij wel willen terugkeren naar het eiland, maar dat er voor hen geen geschikte woning op het eiland is. Ook kennen de respondenten andere jongeren op de vaste wal die wel terug willen keren, maar dat niet doen omdat ze geen woonruimte kunnen vinden op het eiland. Wat kan er worden gedaan om het vestigen op Schiermonnikoog aantrekkelijker te maken? De jongeren zouden graag zien dat er goedkope starterswoningen op het eiland worden gebouwd. Ook zouden er vanuit de gemeente enkele regelingen getroffen kunnen worden, waardoor het voor jongeren gemakkelijker wordt een woning te betrekken. De jongeren zien echter ook de nadelige effecten van deze regelingen. Voor één à twee ton kan hier toch ook gebouwd worden? Dan zou al een groot deel van de mensen - jongeren - zijn voorzien! Lastig is, dat zodra het huis af is, het ineens drie ton waard is. De verleiding is dan groot om het huis te verkopen. Voor de huizen die nu leeg staan, zou een regeling moeten komen. Bijvoorbeeld als je huis langer dan twee jaar te koopt staat, dat je het dan wel mag verhuren.
cijfer 5,9 Werk Weinig banen voor hogeropgeleiden Veel jonge starters hebben het lastig op de arbeidsmarkt. Dit is in heel Nederland het geval, zo ook op Schiermonnikoog. Door de kleinschaligheid van het eiland, ervaren de jongeren op Schiermonnikoog extra beperkingen. Na hun opleiding willen zij wel terugkeren naar het eiland, maar er zijn weinig banen die aansluiten bij hun opleiding. Driekwart van de respondenten vindt dat er te weinig banen op hbo- en wo-niveau op Schiermonnikoog zijn. Over banen op mbo-niveau zijn de respondenten beter te spreken. 67% van hen vindt dat er genoeg banen op mbo-niveau zijn. Meer dan een kwart van de op Schiermonnikoog werkende jongeren, stelt niet het werk te doen waarvoor zij zijn opgeleid of dat zij het liefst zouden willen doen. 20% van de werkenden geeft aan dat zij aan de vaste wal werken omdat ze geen geschikte baan op Schiermonnikoog kunnen vinden. Werk Veel banen in de horeca Het toerisme is de grootste sector op het eiland. Veel jongeren hebben dan ook een baan die direct of indirect gerelateerd is aan de toeristische sector. De horeca is ook aantrekkelijk voor jonge ondernemers. De respondenten stellen dat er onder de jongeren van Schiermonnikoog nauwelijks werkloosheid is. Slechts 2% van de respondenten zoekt werk. Als er ergens een baan was, zou ik hier wel blijven. Mensen die naar de wal gaan en die een horecaopleiding doen, komen allemaal terug. 27% Mensen met een hogere opleiding kunnen hier nu te weinig. Kansen zijn er alleen in flexwerken, vrije beroepen en ondernemen. Er zijn weinig mogelijkheden voor mensen in hbo-/wo-beroepen. Dat zijn juist wel de mensen die de duurdere huizen zouden kunnen kopen....van de werkenden op Schiermonnikoog doet niet het werk waarvoor hij/zij is opgeleid of dat hij/zij het liefst zou willen doen. 60% 30% 10% Mijn ouders/familie/ vrienden stimule(e)r(d)en mij om voor studie, carrière of persoonlijke groei verder te kijken dan Schiermonnikoog
Wat vind je van het banenaanbod op Schiermonnikoog? Opleidingsmogelijkheden cijfer 4,6 WO NIVEAU HBO NIVEAU MBO NIVEAU Opleidingsmogelijkheden Meerdere respondenten noemen het beperkte aanbod van opleidingsmogelijkheden als een nadeel van het wo- 67% 75% 27% nen op het eiland. Zij maken zich zorgen over de kwaliteit van het onderwijs. Beter onderwijs zorgt er voor dat het eiland meer gezinnen met kinderen zou trekken. Op de basisschool is het aantal klassen teruggelopen. Het is lastig de kwaliteit van het basisonderwijs te waarborgen. Verder is het aanbod voor het voortgezet onderwijs beperkt. Daarvoor volgt een deel van de jongeren hun middelbare schoolopleiding aan de wal. Ook voor het 23% 25% 73% volgen van beroepsonderwijs moeten jongeren naar de vaste wal. Hierdoor verlaten de meeste jongeren het eiland. 10% 0% 0% Veel jongeren die het eiland verlaten voor een opleiding komen niet weer terug, alleen in het weekend. Er zijn nu meer mogelijkheden dan vroeger. Nu meer jongeren gaan studeren, verlaten ook steeds meer jongeren het eiland.
cijfer 5,9 cijfer 6,5 Voorzieningen Bootverbinding Beperkt voorzieningenaanbod Mogelijkheden voor forensisme Jongeren zien het beperkte aanbod in voorzieningen en activiteiten op Schiermonnikoog als een nadeel van het wonen op het eiland. Het eiland heeft maar een beperkt aantal winkels en het aanbod is relatief duur. De respondenten zien graag dat er nog een supermarkt en enkele kledingwinkels zouden komen. Enkele respondenten noemen het aanbod van zorgvoorzieningen beperkt, men is voor specifieke zorg op de vaste wal aangewezen. Ook zouden respondenten graag een uitgebreider aanbod in sportieve en culturele activiteiten zien. Niet alle sporten kunnen beoefend worden op het eiland. Voor een cultureel uitstapje moet men meestal naar de vaste wal. Al heeft dat voor sommige respondenten ook zijn charme ( een dagje uit ). Er zou op het eiland meer georganiseerd kunnen worden op het gebied van optredens en live muziek. Jongeren staan open voor het organiseren van een festival op het eiland. Jongeren zijn gemiddeld tevreden over de bootverbinding op het eiland. Zij zien mogelijkheden voor het wonen op het eiland en het werken of studeren op de vaste wal. Er zijn veel pendelaars op het eiland die dagelijks heen en weer gaan. Het zou een positieve ontwikkeling zijn als dit er meer worden. De huidige afvaarten bieden hier volgens de jongeren goede mogelijkheden voor. De boot vaart nu frequent. Volgens de jongeren zou het nog aantrekkelijker worden om te forenzen als de reistijden worden verkort. Hiervoor zou bijvoorbeeld een watertaxi kunnen worden ingezet. Thuis bevallen kan niet, er zijn beperkte mogelijkheden voor zorg. Als er iets gebeurt ben je afhankelijk van de boot, reddingsboot en de heli. Voor mijn hobby s moet ik naar het vasteland. Je kunt niet s avonds spontaan naar de vaste wal gaan als daar iets is. Voor sportactiviteiten ben je hier aangewezen op hardlopen, voetbal, tennis, zwemmen, paardrijden of kitesurfen. Wat ontbreekt zijn vooral teamsporten. De frequentie is nu om de drie uur geworden. Die is niet lager geworden, maar constanter. En dat is een verbetering! Je zou meer mensen kunnen trekken: je kunt op een prachtig stukje Nederland wonen, maar je kunt rustig aan de wal blijven werken. En wat je nu ziet: als je om vijf uur vrij bent moet je alsnog met de boot van half zeven mee. Als je met de watertaxi gaat om zes uur kun je om half zeven aan tafel schuiven. Het wordt dan echt veel aantrekkelijker om hier te wonen en daar te werken.
Verbinding met de vaste wal Zorg over veranderend karakter van Schiermonnikoog Respondenten vrezen dat, door de toename van het aantal ouderen, er nog meer voorzieningen voor jongeren verdwijnen en daarmee ook de ontgroening sterker wordt. Jongeren zien dat er iets moet gebeuren op het eiland, maar ervaren hierin tegenwerking van de oudere garde, die het liefst ziet dat alles bij het oude blijft. Enkele jongeren zien wel dat er iets verandert. Zij ervaren dat er meer wordt samengewerkt en afgestemd, onder andere tussen ondernemers en de gemeente. De jongeren zouden graag zien dat naar de lange termijn wordt gekeken, in plaats van dat er wordt gefocused op het nu. Volgens enkele jongeren is hierin een rol voor de gemeente weggelegd. Zorg over veranderend toerisme Jongeren zien ook veranderingen in het toerisme. Enkele jongeren maken zich zorgen over de terugloop van het toerisme als belangrijkste levensader. Andere jongeren vinden dat het eiland zich niet alleen maar op een beperkte doelgroep toeristen moet focussen. Zij zoeken naar mogelijkheden om Schiermonnikoog te promoten, zodat het eiland ook bij jongeren in trek blijft. Ook hierin moet, volgens hen, worden samengewerkt tussen ondernemers, inwoners en de gemeente. Heus niet alles hoeft te veranderen, maar je moet wel met de tijd meegaan en zorgen dat het eiland leefbaar blijft. Het eiland vergrijst, dat heeft invloed op de hele samenleving. Denk aan het aantal vrijwilligers en het verenigingsleven. Ik snap die angst van de oudere inwoners ook wel, hoor. Het is een bedreiging om een heel concept te veranderen. Aan het concept Schiermonnikoog moet je ook niet teveel komen. 60%...van de respondenten geeft aan zich wel eens zorgen te maken over de toekomst van het eiland. Meer gaan ondernemen. Schier beter gaan promoten omdat we moeten inzien dat we meer toeristen moeten lokken. Het type toerist dat naar Schier komt, verschilt per seizoen. In de zomervakantie zijn er veel jonge gezinnen. Net na de zomer begint de grijze golf. Hier moeten we ons beter op instellen. Je moet een toeristische visie hebben voor twintig, dertig jaar. Nu zijn ouderen inderdaad een grote markt. Zij hebben de dikste portemonnee, maar het is de vraag of dat toekomst heeft.
Schiermonnikoog is voor mij een geschikte plek om een groot deel van mijn leven te wonen NEDERLAND Waar woon je over 10 jaar? SCHIERMONNIKOOG BUITENLAND 54% 40% 6% 65% 10% 25% Eigen toekomst op Schiermonnikoog Om welke reden denk je dat je ooit weer op Schiermonnikoog gaat wonen? PENSIOEN 65% 15% 5% WERK FAMILIE 20% KINDEREN Wat is je motivatie? Wat zijn voor jou de belangrijkste redenen om over 10 jaar op Schiermonnikoog of elders te wonen? SCHIERMONNIKOOG ELDERS Aan de respondenten is gevraagd waar zij denken te wonen over tien jaar: op Schiermonnikoog of aan de vaste wal. Daarna is gevraagd wat de reden is voor deze keuze. De meerderheid van de respondenten (60%) denkt over tien jaar niet op Schiermonnikoog te wonen. De belangrijkste redenen hiervoor zijn: opgroeien van kinderen, partner en werk. De overige 40% denkt over tien jaar nog steeds op Schiermonnikoog te wonen. De belangrijkste redenen hiervoor zijn: werk, partner en het type en/of prijs huizen. Van de personen die aangeven over tien jaar niet op Schiermonnikoog te wonen, geeft 64% aan ooit wel weer op Schiermonnikoog te willen wonen. Zij gaan terug naar Schiermonnikoog na hun pensioen of omdat zij in de buurt van familie willen wonen. Als je denkt over tien jaar aan vaste wal te wonen. Denk je dat je ooit weer op Schiermonnikoog wilt wonen? 64% 36% 1. Kinderen laten opgroeien 2. Partner 3. Werk 4. Sociale contacten 5. Natuurlijke omgeving 6. Type en/of prijs huizen 7. Opleiding 8. Bereikbaarheid 9. Type en/of prijs huizen 1. Werk 2. Partner 3. Type en/of prijs huizen 4. Bereikbaarheid 5. Sociale contacten 6. Voorzieningen 7. Kinderen laten opgroeien 8. Opleiding 9. Natuurlijke omgeving
De kracht van Schiermonnikoog De vraag wat de kracht van Schiermonnikoog is, wordt enthousiast beantwoord. Slechts vijf respondenten weten de kracht van Schiermonnikoog niet te benoemen. Schiermonnikoog betekent veel voor de jongeren. Dit blijkt ook uit het feit dat de meeste jongeren die het eiland willen of hebben verlaten, aangeven ooit weer naar het eiland te willen terugkeren. Hiernaast staan enkele citaten over de kracht van Schiermonnikoog. Ik denk dat je een gevoel bij Schier moet hebben. Er zijn jongeren die het hier niks vinden, maar er zijn ook jongeren die het geweldig vinden. De kracht van Schiermonnikoog is de openheid van de eilanders. De mooie natuur. En de gezellige sfeer in het dorp. Colofon Het geluid van jongvolwassenen op Schiermonnikoog is een uitgave van Partoer, januari 2014. Deze publicatie is financieel mogelijk gemaakt door de provincie Fryslân. Auteurs Sanne Wiegersma, Partoer Inge de Vries, Partoer Wilma de Vries, Partoer Met dank aan Marijn Oud, provincie Fryslân Maeike Lok, Partoer Eindredactie Sonja Toonstra, Partoer Opmaak Jongens van de Jong Partoer Westersingel 4 8913 CK Leeuwarden T (058) 234 85 00 www.partoer.nl