NEDERLAND IN DE 16e EEUW In de 16e eeuw vielen de Nederlanden onder de Spaanse overheersing. Er bestonden grote verschillen tussen de gewesten (= provincies), bv: - dialect - zelfstandigheid van de gewesten - belastingen, etc. Waarom waren de gewesten zo zelfstandig? Dit was een overblijfsel uit de middeleeuwen. De adel had een groot aantal privileges (= voorrechten). Belangrijk was vooral het recht om zichzelf, onafhankelijk van de koning, te mogen besturen. Na het aftreden van Karel V werd Filips II de baas over de Nederlanden. Wat wilde hij bereiken? 1. eenheid in bestuur - daarvoor moest hij de privileges van de adel afpakken 2. eenheid van godsdienst - daarvoor moest hij de protestanten (calvinisten) vervolgen en het calvinisme verbieden Filips II bestuurde de Nederlanden vanuit Madrid. Omdat de afstand zo groot was, ging dit erg moeilijk. Zijn oplossing: Hij benoemde een plaatsvervanger (= landvoogd(es)). De eerste landvoogdes in de Nederlanden werd zijn halfzus Margaretha van Parma. Zij moest de besluiten van Filips II uitvoeren. De adel verzette zich hiertegen en probeerde Margaretha van Parma op andere gedachten te brengen. Hoe? 1566 Smeekschrift : De lage adel bood Margaretha van Parma een petitie (= een schriftelijk verzoek) aan waarin ze haar smeekten de kettervervolgingen te stoppen. Zij luisterde naar deze edelen en er vonden tijdelijk minder vervolgingen plaats. 1566 Beeldenstorm : Er werden veel katholieke kerken geplunderd. Dit vond vooral in de Zuidelijke Nederlanden plaats omdat: Hoe reageerde Filips II? - hier de meeste katholieke kerken stonden - hier de kettervervolgingen het sterkst waren -de katholieke kerken in de Noordelijke Nederlanden de beeldenstormers zagen aankomen en hun kerken sloten en de beelden begroeven Hij stuurde een generaal naar de Nederlanden. Dit was de Hertog van Alva. Alva moest de problemen in de Nederlanden komen oplossen; dit tot ontevredenheid van Margaretha van Parma. Na zijn aankomst voerde Alva 2 maatregelen in, nl: - instellen van de raad van beroerten (= bloedraad) - instellen van drie vaste belastingen (= penningen) Dit waren : - de tiende penning - de twintigste penning - de honderdste penning
De tegenstanders van Filips II, waaronder Willem van Oranje vluchtten massaal naar Duitsland en Engeland. Eindelijk had Filips II alle macht in de Nederlanden in handen. Dit duurde echter maar even, want op 1 april 1572 namen de Watergeuzen Den Briel in. Andere steden, in Holland en Zeeland, sloten zich nu bij deze opstandige stad aan. 1573 Alva stuurde zijn zoon, Don Frederik, naar de opstandige steden om deze weer te heroveren. Dit lukte wel met Haarlem, maar Alkmaar en Leiden hielden stand. Dit belegeren van steden kostte erg veel geld. Filips II kon op een gegeven moment zijn soldaten niet meer betalen. Het gevolg was dat deze soldaten gingen muiten en plunderen. Hoe reageerden de gewesten in de Nederlanden? 1576 Pacificatie van Gent : Dit was een verdrag tussen de opstandige gewesten in het noorden en de katholieke gewesten in het zuiden om de Spaanse troepen het land uit te werken. Afspraken: - verdrijven van alle Spaanse soldaten - invoeren van godsdienstvrijheid - meer zelfstandigheid voor steden en gewesten 1578 Filips II stuurde de Hertog van Parma. Hij werd de nieuwe landvoogd en verving de hertog van Alva. Hij heroverde weer een deel van de Zuidelijke Nederlanden en sloot met deze gewesten een nieuw verdrag. 1579 Unie van Atrecht : een verdrag tussen Filips II en de Zuidelijke Nederlanden waarin zij Filips II weer trouw zwoeren. Gevolg hiervan was? 1579 Unie van Utrecht : de opstandige gewesten in de Noordelijke Nederlanden sloten nu samen een verdrag tegen Filips II. Dit was vooral een militaire overeenkomst, maar ook de afspraken uit de Pacificatie werden opnieuw bevestigd 1581 Acte van Verlatinghe : De Noordelijke Nederlanden gingen nu zo ver dat zij Filips II niet meer als hun koning erkenden. Uiteindelijk verklaarden zij zichzelf zelfstandig onder leiding van Willem van Oranje. 1584 Moord op Willem van Oranje door Balthasar Gerards. De Nederlanden vochten door tot 1648. In dat jaar werd de Vrede van Munster gesloten. Afspraken: - Spanje erkende de Nederlanden als een zelfstandig land - De Zuidelijke Nederlanden blijven bij Spanje
SPAANS BESTUUR VAN DE NEDERLANDEN (benoemd) FILIPS II LANDVOOGDES (benoemd) (geven advies) GEHEIME RAAD RAAD VAN FINANCIëN RAAD VAN STATE STATEN GENERAAL toestemming geven ivm de financiën (belastingen) (benoemd) STADHOUDER (benoemd) BALJUW : PLATTELAND SCHOUT+SCHEPENEN : STAD STANDEN IN DE NEDERLANDEN : ADEL GEESTELIJKHEID BURGERIJ BESTUUR VAN DE REPUBLIEK DER NEDERLANDEN * vergadering van de gewesten - vetorecht * bestuur van de Generaliteitslanden STATEN GENERAAL GEWESTELIJKE STATEN * benoemen van raadpensionaris en stadhouder STAD : SCHOUT EN SCHEPENEN PLATTELAND : BALJUW PLAATSELIJK BESTUUR
Nadat de Nederlanden zelfstandig waren geworden veranderde ook het bestuur. De koning en de landvoogd(es) bestonden niet meer. De Republiek werd bestuurd door de 7 gewesten. Deze hadden zeer veel privileges en waren erg zelfstandig. De standen van zo'n gewest (adel, geestelijkheid en burgerij) kwamen in een vergadering bijeen. Dit noemden we de Statenvergadering. Aan het hoofd van een gewest stond de stadhouder. Uit het gewest Holland kwam de raadpensionaris. (= minister van justitie en buitenlandse zaken). Tussen de stadhouder en hem bestond vaak een strijd om de machtde Staten Generaal was de vergadering van alle gewesten in de Republiek. Elk gewest had vetorecht. Behalve beslissingen over oorlog, vrede en belastingen bestuurden de gewesten ook Brabant en Limburg (= Generaliteitslanden) De stadhouder en raadpensionaris van het gewest Holland waren de belangrijkste mensen in de Republiek. Dit was namelijk het rijkste gewest van de Nederlanden. De stadhouders gingen zich, in de ogen van de burgerij, gedragen als koningen. Als gevolg hiervan kwam er, na de dood van Willem II in 1650, geen nieuwe stadhouder. 1e stadhouderloze tijdperk (1650-1672) Hieraan kwam in 1672 een einde omdat de Republiek werd aangevallen door Frankrijk en Engeland. (Rampjaar) De raadpensionaris van Holland (Johan de Witt) werd vermoord en er kwam weer een nieuwe stadhouder: Willem III. Willem III werd bovendien in 1688 koning van Engeland na zijn huwelijk met de Engelse prinses Mary Stuart. Toen hij in 1702 dood ging kwam er wéér geen nieuwe stadhouder. 2e stadhouderloze tijdperk (1702-1747)
1591-1625: MAURITS WILLEM VAN ORANJE 1625-1647: FREDERIK HENDRIK 1647-1650: STADHOUDER WILLEM II 1672-1702: STADHOUDER WILLEM III 1747-1751: STADHOUDER WILLEM IV 1751-1795: STADHOUDER WILLEM V BEZET DOOR FRANKRIJK: 1795-1806: BATAAFSE REPUBLIEK 1806-1813: FRANSE PROVINCIE 1813-1840: KONING WILLEM I 1840-1849: KONING WILLEM II 1849-1890: KONING WILLEM III 1890-1948: KONINGIN WILHELMINA 1948-1980: KONINGIN JULIANA 1980-2013 KONINGIN BEATRIX 2013 -... KONING WILLEM-ALEXANDER ORANJE EN DE NEDERLANDEN