18 april 2016 Aviodrome, Lelystad Namens
OPENING Joost Meijs Eindhoven Airport/NVL
Dagvoorzitter Coert Munk - NVL Deel 1: Procesgang en rapport Deel 2: Reactie op het proces en onderdelen van het rapport door betrokken partijen
TGAL procesverantwoordelijke de lusten en de lasten enkele waarnemingen Erik Lagerweij - NVL
Aanleiding TGAL Groei van de grote commerciële Luchtvaart Gevoel van verdringing bij GA gebruikers Afspraken Alderstafels SPL, Eindhoven, Lelystad Behoud van GA zeer van belang voor grote commerciële luchtvaart Invulling capaciteitsbehoefte GA luchtvaart door Provincies (RBML gevolg) en het Rijk (I&M) Onvoldoende zicht op mogelijkheden GA in NL
Activiteiten in de tijd uitgezet 2013 Knelpuntennotitie capaciteit GA sector 2013 Position paper GA luchthavenvisie 2014 Projectplan Toekomstvaste GA locaties: Taakomschrijving proces coördinator (onafhankelijk) Commitment I&M (financieel/ oppakken GA beleid) Commitment betrokken partijen (input en timing) Kick off bijeenkomst 26 mei 2014 Verwachtte termijn afronding TGAL februari 2015
Enkele waarnemingen tijdens proces Samenwerking niet vanzelfsprekend Heilige huisjes/verborgen agenda s bestaan Vertrouwen en wantrouwen Luchtruim (3D) check extra complex door; Beschikbare capaciteit LVNL (ook prioritering) Veel EU/Nationale wijzigingsprojecten Luchtruim Onderzoek economische effecten GA zeer van belang voor goede afwegingen
Mission Impossible? In 2015 ontstond forse vertraging in uitvoering 3D luchtruimcheck GA sector partijen raakten verdeeld over voortgang/inbreng en deelname aan TGAL Vertraging leek lange tijd niet oplosbaar De aanhouder wint, maar ten koste van wat; Rol/taak proces coördinator Rol/taak uitvoerende begeleider NVL Rol/taak bestuur NVL (als opdrachtnemer TGAL)
Enkele waarnemingen na afloop van het proces Samenwerking is duidelijk gegroeid Heilige huisjes zijn ter discussie gesteld Wantrouwen liep geleidelijk over in vertrouwen Luchtruim (3D) check uiteindelijk waardevol uitgevoerd door 3 de segment in te voegen (nog niet vast te stellen = oranje gebieden) Het Rijk (I&M) en de Provincies (ICL) stelden zich steeds meer constructief op toen resultaten van het onderzoek inzichtelijk werden
Betrokken partijen We begonnen met: KNVvL AOPA NACA NVL LVNL (CLSK) Business Aviation partijen MRO partijen Toehoorders: I&M Provincies (ICL) We eindigden met: Alle partijen in de linker kolom aangevuld met; Darpas & Puca ANWB MAA KLPD Luchtvaartpolitie CLSK/Min. van Defensie PAL- V Helikopter partijen
Inhoudelijke toelichting en algemene conclusies rapport Chris Lorraine Lorraine Consulting
Toekomstvaste General Aviation Locaties GA Symposium 18 April 2016, CHRIS LORRAINE EHLE 18/04/16 12
Inhoud Inleiding Beschrijving TGAL Projectplan Proces Verloop & Uitdagingen Uitkomsten: Het Rapport Aanbevelingen De niet concrete uitkomsten KNVvL 6 juli 2015 13
Inleiding Introductie: wie staat voor u In maart 2014 benaderd: Onafhankelijk procescoördinator TGAL (?) Reactie: Heb wat ruimte over in april / mei Na inleidend gesprek / goedkeuring in april 2014 begonnen. Wat is een Onafhankelijk procescoördinator TGAL Voor de regie van het komende proces gaat gewerkt worden met een procescoördinator, die zoveel mogelijk onafhankelijk is van de sectorpartijen en het Ministerie. Dat geeft het Ministerie en de GA-sector de grootste kans op een breed gedragen advies, terwijl de sectorpartijen alle een gelijkwaardige inbreng kunnen leveren, binnen de kaders van hun specifieke branche en/of verenigingsdoelstellingen. 14
Beschrijving TGAL STAS I&M daagt GA uit, binnen bestaande beleidskaders; Opdrachtgevers: KNVvL / AOPA / NVL / NACA (projectplan) = de sector ; Overige Deelnemers: Min I&M; Toehoorders: Provincies (ICL), MRO, BA, LVNL, Defensie; Doel: onderzoeken waar in Nederland toekomstbestendige mogelijkheden zijn voor GA-activiteiten en wat zowel luchtzijdig als landzijdig nodig is, om die mogelijkheden te realiseren. Het proces richt zich dus op het driedimensionaal accommoderen van alle gebruikersgroepen binnen de GA, inclusief sociaal-recreatieve luchtvaart, MOR en Business Aviation. KNVvL 6 juli 2015 15
Projectplan In de Luchtvaartnota is opgenomen dat het Rijk gebruikersgroepen van de GA gericht wil accommoderen. In de Luchtruimvisie is aangegeven hoe het toekomstig gebruik van het luchtruim in Nederland eruit ziet. De prioriteit in de TMA Schiphol ligt bij het mainportgebonden verkeer. Aan de Alderstafel Lelystad en Eindhoven wordt ingezet op groei van het commerciële verkeer op die luchthavens. Als gevolg daarvan ontstaat in de GA-sector een spanning: enerzijds ligt er een opgave om GA te accommoderen anderzijds wordt deze verdrongen van de genoemde locaties. Een duidelijke oplossing is er (nog) niet. De provincies zijn over het algemeen bevoegd gezag van burgerluchthavens, uitgezonderd luchthavens van nationale betekenis. Provincies kiezen bij de afweging van belangen soms voor een ander belang dan luchtvaart. 16
Projectplan II Het Rijk start een proces met de GA organisaties, het regionaal bevoegd gezag (provincies) en de betrokken Luchtverkeersdienstverleners (LVNL & Defensie) om te komen tot toekomstvaste oplossingen voor GA activiteiten. Daarbij geldt: Het Rijk faciliteert; bovengenoemde partijen dragen zelf onderzoeksgegevens en oplossingen aan. Kaders worden gegeven door de Luchtvaartnota (inclusief de Aldersakkoorden) en de Luchtruimvisie. Afsluitend symposium in maart 2015 gepland. 17
Proces Bestaande onderzoeken / rapporten raadplegen; Inventarisatie: Bestaande luchthaven / vliegveld capaciteit (NVL, KNVvL, AOPA); Behoefte GA-sector (KNVvL, AOPA); Luchtzijdige inpasbaarheid 3D Toets LVNL Defensie / Luchtmacht Concept eindrapport 2 x verspreid onder deelnemers (en toehoorders) voor commentaar. 18
Verloop & Uitdagingen 1 e constatering: GA is meer dan KNVvL, NVL, AOPA en NACA; Overige betrokkenen benaderen en betrekken (RPAS, Politie, ANWB ); Benaderd worden door belanghebbenden betrekken. Gegevens van (recreatieve) GA-sector komen traag binnen = vertraging; Capaciteit (prioriteit) LVNL = knelpunt = vertraging; Commitment partijen om proces te voltooien bedreiging voor project; Uitblijven besluiten voorgenomen luchtruim wijzigingen (4 e Fix etc) = minder definitieve uitspraken; Resultaat: Een jaar vertraging en een rapport minder Rood Groen dan aanvankelijk gedacht. 19
Uitkomsten: Het Rapport Concrete- en niet concrete uitkomsten; Bestaande activiteiten / locaties: Groen, Oranje of Rood: Groen: 89 / 66 Oranje: 9 / 8 Rood: 3 / 3 Potentiële nieuwe locaties: Betuwe, Zwolle, Noordoost Noord-Holland; Bijvangst 20
Aanbevelingen Rapport De combinaties van locaties / activiteiten die in de 3D Toets als Oranje zijn beoordeeld verder uit te werken op de momenten dat de benodigde informatie over luchtruimwijzigingen beschikbaar komt; Voor het Nationaal Parachute Centrum Teuge te onderzoeken: het gebruik van FUA-tools om de problematiek binnen aanvaardbare grenzen te houden; of routes voor de grote luchtvaart omgelegd kunnen worden en wat daarvan de kosten zijn; De mogelijkheid de huidige maximale hoogte voor valschermspringen op Midden Zeeland te verhogen. De discussie tussen overheid (Rijk en provincies) en GA-sector over de potentiële nieuwe locaties die uit luchtzijdig oogpunt als kansrijk zijn beoordeeld te starten; De in een separate communicatie aan Min I&M gecommuniceerde onderwerpen, die als bijvangst van dit proces zijn geïdentificeerd, in de agenda van het reguliere GAplatform op te nemen. 21
De niet concrete uitkomsten Primeur ondanks belemmeringen hebben partijen volgehouden; Het proces is afgerond; een basis om dialoog voort te zetten; Binnen de GA-sector zijn (voorzichtige) keuzes gemaakt, binnen bestuurlijke mogelijkheden; Voor LVNL 6 maanden geleden niet gelooft dat we konden zijn waar we nu staan. 22
Het TGAL Rapport is opgesteld m.m.v.: KNVvL NVL AOPA Netherlands NACA DARPAS & PUCA Business Aviation in NL MRO Sector PAL-V KLPD Luchtvaartpolitie ANWB MAA LVNL Min van Defensie & CLSK Min I&M IPO-ICL 23
Deel 2: Reactie op het proces en onderdelen van het rapport door betrokken partijen
Reactie Ministerie van I&M Paul van Gurp Manager Luchtruim DGB
Ronald Schnitker Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart
PAUZE tot 14.30 uur
Mark Rademaker Aircraft Owners & Pilots Association
Jasper Daams Luchtverkeersleiding Nederland
LVNL en Toekomstvaste GA-Locaties Jasper Daams
Staatssecretaris Dijksma: Alle vormen van GA hebben de mogelijkheid om hun activiteiten in Nederland te kunnen uitvoeren. Zowel nu als in de toekomst. LVNL en Toekomstvaste GA-Locaties 18 april 2016
Luchtverkeersleiding Nederland Bezoekadres Stationsplein ZuidWest 1001 1117 CV SCHIPHOL Postadres Postbus 75200 1117 ZT SCHIPHOL T +31 (0)20 4062000 F +31 (0)20 6484999 E communications@lvnl.nl W www.lvnl.nl www.luchtverkeersleider.nl
Economische betekenis GA in Nederland Jonathan de Bruijne Buck Consultants
Reactie Interprovinciaal Overleg Josan Meijers Gedeputeerde Staten van Gelderland
Economische betekenis van General Aviation in Nederland Jonathan de Bruijne Senior adviseur Lelystad, 18 april 2016 Buck Consultants International Postbus 1456 6501 BL Nijmegen Telnr : 024 379 0222 Mobiel : 06 5497 4652 Fax : 024 379 0120 E-mail : jonathan.bruijne@bciglobal.com
Wat is de economische betekenis van General Aviation in Nederland? Buck Consultants International, 2016 36
Waarom dit onderzoek? Onderzoek toekomst vaste general aviation locaties (TGAL) Integraal voeden discussie toekomst vast accommoderen general aviation: capaciteit en economie Gefragmenteerd beeld van economische betekenis en kansen general aviation Onderzoekresultaten uit 2014 Buck Consultants International, 2016 37
General Aviation in Nederland Vliegvelden in Nederland A: Luchthavens van nationale betekenis : Schiphol Eindhoven Airport Groningen-Eelde Airport Maastricht Aachen Airport Rotterdam Den Haag Airport Lelystad Airport Enschede Airport Twente Den Helder Airport (militair veld) B: Luchthavens van regionale betekenis: Buck Consultants International, 2016 38 Vliegveld Ameland Vliegveld Drachten Vliegveld Hilversum Vliegveld Hoogeveen Vliegveld Oostwold Kempen/Budel Airport Seppe Airport Teuge Airport Texel Airport Midden-Zeeland Airport C: Groot aantal velden voor MLA, zweefvliegen en hang- en paraglider-acitiviteiten
# Vliegtuigbewegingen (vtb) In 2013 was het aantal GA-vliegtuigbewegingen 481.000 Nationale betekenis: 232.000 vtb (48%) Regionale betekenis: 249.000 vtb (52%) 120.000 100.000 80.000 Luchthaven van nationale betekenis Luchthaven van regionale betekenis 60.000 40.000 20.000 0 Bron: CBS, 2013 en opgave luchthavens Buck Consultants International, 2016 39
Vliegvelden van regionale betekenis Ontwikkeling vliegtuigbewegingen (2000-2015) 460.000 440.000 420.000 400.000 380.000 360.000 340.000 320.000 300.000-17% +20% -23% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Vliegtuigbewegingen naar type (2013) Vliegtuigbewegingen naar veld (2013) Bron: CBS, 2013 en opgave luchthavens Buck Consultants International, 2016 40
Unmanned 200 bedrijven (productie en services) in verschillende staten van professionaliteit Totale werkgelegenheid in de sector ca. 750 banen Sector georganiseerd in branchevereniging DARPAS. Ruim 70 leden, waarvan: 81% operators 12% fabrikanten 7% scholen/consultants Locatie bedrijven niet luchthavengeboden Buck Consultants International, 2016 41
GA activiteiten op drie schaalniveaus Luchthavens van regionale betekenis* Ameland Budel Drachten Hilversum Hoogeveen Midden-Zeeland Oostwold Seppe Teuge Texel Luchthavens van nationale betekenis 1 Schiphol 2 Burgerluchthavens nationale betekenis Rotterdam-The Hague Airport Maastricht Aachen Airport Groningen Eelde Airport Lelystad Airport Enschede Airport Twente 3 Militaire luchthavens Eindhoven Airport Den Helder Airport Overig Nederland General Aviation activiteiten elders in Nederland Unmanned * Alleen luchthavens met een luchthavenbesluit zijn in deze studie meegenomen Buck Consultants International, 2016 42
Economische betekenis Economische effecten van general aviation Buck Consultants International, 2016 43
Bepalen van de effecten Directe effecten Vestigingen, werkgelegenheid en TW Topdown (data-analyse) vs. bottom up (check velden en sector) Indirecte effecten Werkgelegenheid Via multiplier van directe effecten Toegevoegde waarde Op basis van directe werkgelegenheid Gebruik van kengetallen (TW per werknemer) Buck Consultants International, 2016 44
Economische betekenis General Aviation Op luchthaven Buiten luchthaven Totaal Luchthavens van nationale betekenis Luchthavens van regionale betekenis Elders in Nederland Unmanned Economische betekenis GA Nederland Vliegtuigbewegingen 229.626 249.171 NB. NB. 478.797 Bedrijfsvestigingen 100 94 462 200 856 Directe werkgelegenheid 1.311 593 578 750 3.232 Indirecte werkgelegenheid (achterwaarts) 0-656 0-297 0-289 0-375 0-1.616 Totale werkgelegenheid 1.311-1.967 593-890 578-867 750-1.125 3.232-4.848 Toegevoegde waarde (mln.)* 84-104 29-36 37-48 48 198-236 * De toegevoegde waarde is berekend over de directe werkgelegenheid Buck Consultants International, 2016 45
Welke bedrijfsactiviteiten zijn dominant? 1% 9% 27% 63% Luchtvaartactiviteiten Horeca MRO Overige activiteiten Buck Consultants International, 2016 46
Geografische spreiding over de velden Vestigingen Werkgelegenheid Toegevoegde waarde 12% 23% 11% 23% 39% 22% 41% 18% 20% 54% 18% 15% Luchthavens van nationale betekenis dominant (WGH, TW) GA elders in Nederland gelijke omvang met luchthaven van regionale betekenis Buck Consultants International, 2016 47
Recreatie Recreatieve betekenis GA Recreatieve waarde passief actief Jaarlijks bezoeken 600.000-650.000 mensen velden van regionale velden Gemiddelde besteding bedraagt 3,00-6,00 (NBTC-NIPO en impactmodel vrijetijdsector) Jaarlijkse recreatieve bestedingen 1,8 3,8 mln. Circa 23.000 actieve beoefenaard van de luchtsport De bestedingen per beoefenaar varieert sterk en is afhankelijk de type beoefening Gemiddelde besteding van een luchtsportbeoefenaar is 1.660 per jaar Totale bestedingen bedragen 37 mln. Buck Consultants International, 2016 48
Resultaten in perspectief Conclusies De GA-sector is zeer divers, zowel qua activiteiten als qua bedrijfslocaties Economische betekenis is met ruim 3.000 banen een toegevoegde waarde van 200-250 mln. substantieel, maar sector is wel conjunctuurgevoelig De sector staat onder druk (afname lesvluchten) Economische kansen zitten in niches (MRO, business aviation, logistiek) Recreatie belangrijke economische drager, maar TW is beperkt Buck Consultants International, 2016 49
Aanbevelingen Waar zit economie? Confrontatie capaciteit en economie Waar versterken, consolideren (keuzes maken?) Kwadrant 1: gelukkig niet Kwadrant 2: versterk economisch basis Kwadrant 3: activiteiten naar andere locaties? Kwadrant 4: status quo of versterken van economische betekenis Buck Consultants International, 2016 50
Aanbevelingen Wat is het onderscheidend vermogen van de luchthaven: Weet wat onderscheidend vermogen (GA-activiteiten) van de luchthaven is en zet hier op in (van single naar mixed use) Veel economisch activiteit buiten de luchthaven: hoe trek je deze naar de luchthavens toe (wat is je propositie)? Unmanned is groeimarkt: waar en hoe accommodeer je deze activiteit? Kans of bedreiging? Is de luchthaven de juiste locatie of juist elders? Van focus op vliegbewegingen naar beter benutten van economische kansen (innovaties en ontwikkelingen) Buck Consultants International, 2016 51
Vragen? Buck Consultants International, 2016 52
REACTIE INTERPROVINCIAAL OVERLEG OP PROCESGANG EN RAPPORT TOEKOMSTVASTE GENERAL AVIATION-LOCATIES Josan Meijers, Gedeputeerde Staten van Gelderland Provincie Gelderland 2 mei 2016
Wat hebben de provincies geleerd van het TGAL-proces? Basis voor samenwerking is verbeterd. Meer inzicht in de veelkleurigheid van de GA-sector. Totaaloverzicht van alle gebruikte velden ontbreekt. Provincie Gelderland 2 mei 2016 54
Algemene reactie van de provincies Eerst de bestaande terreinen optimaal benutten. Nieuwe locaties: lastig realiseerbaar, maar bereid tot meedenken. Maximaal één uur rijafstand is onvoldoende zwaarwegend argument. Beter totaaloverzicht van gebruikte terreinen is noodzakelijk, bijvoorbeeld via meldingsplicht. Provincie Gelderland 2 mei 2016 55
Reactie provincies op de beoogde nieuwe GA-locaties Betuwe: ruimtelijke inpassing wordt lastig. Regio Zwolle: twijfel bij nut en noodzaak. Vergroot de bestaande zorgen over toekomst zweefvliegterrein Lemelerveld in relatie tot routestructuur Lelystad Airport. Noordoost Noord-Holland: zorgen over relatie met naburige windenergie-plannen. Provincie Gelderland 2 mei 2016 56
Afsluiting Joost Meijs