Patiënteninformatiedossier (PID) Longkanker (longcarcinoom) onderdeel LONGKANKER
INHOUD Wat is radiotherapie eigenlijk?... 3 Gang van zaken... 4 Het eerste bezoek... 4 Vervolgafspraken... 5 Bijwerkingen... 6 Machtiging taxivergoeding... 9 Waar moet u zijn... 10 2
Wat is radiotherapie eigenlijk? is een behandeling door middel van straling. Deze straling is onzichtbaar en niet te voelen. De behandeling is niet pijnlijk. Na de behandeling blijft er geen straling in het lichaam achter. De straling remt cellen in hun groei en kan cellen doden, waarna deze dode cellen door het lichaam worden opgeruimd. Bestralingsbehandeling is, net als een operatie, een plaatselijke behandeling. Zowel het gunstige effect als ook de bijverschijnselen blijven beperkt tot de weefsels binnen het bestraalde gebied. Bij de behandeling is het echter onvermijdelijk dat ook gezonde weefsels worden mee bestraald. Deze moeten tijdens en na de behandeling herstellen. De bestralingsbehandeling is mogelijk, omdat de gezonde cellen meestal sneller en beter herstellen dan de kankercellen. Daarom worden vrijwel alle bestralingsbehandelingen in een serie van dagelijkse bestralingen gegeven. De bestralingsbehandeling gebeurt meestal poliklinisch. De duur en het aantal bestralingen worden bepaald door de radiotherapeut; deze zijn afhankelijk van de gevoeligheid van de te bestralen weefsels: het kwaadaardige gezwel met de omringende gezonde weefsels/organen het doel van de behandeling: genezing, klachtenbehandeling, voorkomen van uitgroei van mogelijke achtergebleven tumorcellen na eerdere operatie of chemotherapie. 3
Na afloop van de bestralingsserie is het volledige resultaat nog niet bereikt, want de effecten van de bestraling zullen nog enige tijd nawerken. In die periode kan verdere genezing optreden en zullen gezonde weefsels zich van de bestraling herstellen. Gang van zaken Als u in aanmerking komt voor radiotherapie, dan meldt de specialist u aan bij het radiotherapeutisch centrum Isala óf het Arnhems Radio-Therapeutisch Instituut (ARTI). U kunt zelf aangeven welk van de twee instituten uw voorkeur geniet. Vervolgens krijgt u een telefonische- of schriftelijke uitnodiging voor het eerste gesprek. Het eerste bezoek U wordt verzocht u te melden bij de receptie waar uw persoonlijke gegevens worden gecontroleerd. Vervolgens komt u bij één van de radiotherapeuten om met hem of haar over de ziekte en de behandeling te praten. Daarna wordt u onderzocht en worden doel, opzet en bijwerkingen van de behandeling besproken. Wilt u graag iemand meenemen naar het bestralingscentrum, dan kunt u dat gerust doen. Indien u het op prijs stelt dat uw begeleider/ster ook aanwezig is bij de gesprekken met uw behandelend arts, dan kant dat. Belangrijk is dat u voldoende wordt geïnformeerd. U kunt altijd uitleg vragen over de behandeling. Vraag 4
gerust als u iets niet begrijpt. Schrijf de vragen thuis op, zodat u niets vergeet. Heeft u antwoorden een eerste keer niet gehoord of begrepen, kom er dan op terug. Vervolgafspraken Op dezelfde dag of tijdens een nieuwe afspraak, zullen de verdere voorbereidingen voor uw behandeling in gang worden gezet. Deze voorbereidingen kunnen bestaan uit; Bestralingsplanning; Voor elke patiënt wordt berekend hoe de straling toegediend moet worden en in welke hoeveelheid. Dit wordt de bestralingsplanning genoemd. Het plannen van de bestralingstechniek is een ingewikkelde en tijdrovende klus. De benodigde dosis is afhankelijk van het type, de ligging van de tumor en de bouw van de patiënt. Daarbij wordt er geprobeerd om de dosis op de gezonde, omliggende organen zo laag mogelijk te houden om complicaties te vermijden. Soms is het daarom nodig gebruik te maken van CT-scans van de patient. Deze foto s maken alle betrokken organen en de tumor op het computerscherm zichtbaar. CT-scan; CT-foto s geven de radiotherapeutoncoloog een gedetailleerd beeld van het te bestralen gebied. Deze CT wordt in het radiotherapeutisch centrum gemaakt en wordt gebruikt om een bestralingsplan te maken van het te behandelen gebied. 5
De CT-scan is enkel bedoeld ter voorbereiding op de behandeling. U krijgt dan ook geen uitslag van de resultaten. Afhankelijk van de plaats waar u bestraald wordt, komt u enkele dagen na het van maken van de CTscan terug voor het aantekenen van het definitieve bestralingsplan. Simulator; Voordat de behandeling begint, gaat u naar het radiotherapeutisch centrum om het bestralingsgebied vast te stellen. Dat gebeurt met een simulator; een röntgentoestel dat het bestralingsgebied nabootst. De radiotherapeut bekijkt, met behulp van het toestel, op welke manier de stralenbundels op het gebied van de tumor gericht moeten worden. Tijdens de simulatie worden de bestralingsvelden op uw huid of masker aangetekend. Dit wordt gedaan met speciale inkt. Hierdoor kunnen de laboranten precies zien waar er bestraalt dient te worden. Bijwerkingen De bijwerkingen van radiotherapie verschillen van patiënt tot patiënt. Sommige patiënten ervaren nauwelijks bijwerkingen; anderen hebben meer klachten tijdens en na hun behandeling. Naast algemene bijwerkingen zoals huidirritatie en vermoeidheid, kunt u enkele bijwerkingen hebben die vooral bij de bestraling van de long(en) voorkomen. Nl; slikklachten en hoesten. 6
Slikklachten Tijdens de bestraling kunt u problemen krijgen met slikken. Dat komt omdat de slokdarm bij de bestraling van een longtumor vaak in het bestralingsveld van de long ligt. U kunt daarnaast het gevoel hebben dat het eten niet wil zakken. Pijn bij het slikken begint rond de derde week van de bestraling en neemt geleidelijk toe. Als het nodig is kan uw radiotherapeut hiervoor medicatie voorschrijven. U zult merken dat de pijn al na enkele dagen na afloop van de bestralingsbehandeling vermindert. Na twee tot vier weken is de pijn volledig verdwenen. Adviezen bij slikklachten Eet kleine maaltijden (bijvoorbeeld om de twee uur) in plaats van drie grote maaltijden. Gebruik veel melkproducten zoals pap, yoghurt, karnemelk en milkshakes. Hete dranken of gerechten worden vaak minder goed verdragen dan gerechten op kamertemperatuur. Een scheutje room door het vruchtensap werkt verzachtend. Probeer niet te roken. Vermijd hard en droog eten zoals noten, chips, beschuit, onrijp fruit en rauwe groenten. Vermijd scherpe kruiden zoals peper, curry, paprika en mosterd. Sinaasappel, kiwi, grapefruit en vruchtensappen kunnen teveel prikkelen. 7
Hoesten Bestraling van de luchtwegen of longen irriteert de weefsels. Daardoor moet u hoesten. Dat kan een droge hoest zijn, maar u kunt ook juist een overvloedige speekselproductie en slijmvorming hebben. Wanneer u vóór de behandeling hoestklachten had, verergert dit mogelijk door de behandeling. De hoest als gevolg van de bestraling is meestal van tijdelijk aard. Adviezen bij hoesten Zorg voor zo weinig mogelijk stof in uw omgeving. Vermijd spuitbussen zoals haarsprays, deodorants of luchtverfrissers. Stop met roken en voorkom meeroken. U kunt ervoor zorgen dat het slijm minder dik wordt door melk en zuivelproducten te vermijden en door meer te drinken dan gewoonlijk. Zorg voor een vochtige lucht om het slijm makkelijk op te hoesten, bijvoorbeeld door luchtbevochtigers of een kan met water op de verwarming. Haal regelmatig diep adem. Probeer na elke diepe ademhaling te hoesten, zodat uw longen beter van het slijm worden gezuiverd. Kies warme dranken of zuig bijvoorbeeld op een muntsnoepje om de hoest te verlichten. Vraag eventueel aan uw dokter geneesmiddelen om uw hoest tegen te gaan. Neem uitsluitend geneesmiddelen volgens voorschrift. 8
Machtiging taxivergoeding Het is aan te raden vóór de eerste bestraling in het radiotherapeutisch centrum, bij uw zorgverzekeraar een vergoeding voor zittend ziekenvervoer aan te vragen. Bent u verzekerd bij; Agis Zilveren Kruis FBTO Interpolis Avero Achmea OZF dan kunt u de vergoeding regelen via de vervoerslijn. De vervoerslijn is te bereiken op telefoonnummer: 0900-230 23 40. Bent u elders verzekerd, dan kunt u bij uw zorgverzekeraar een declaratieformulier taxivergoeding opvragen. Deze kunt u meenemen naar het eerste bezoek aan de radiotherapeut, waar het samen met u wordt ingevuld. 9
Waar moet u zijn Arnhems Radio-Therapeutisch Instituut (ARTI) Wagnerlaan 47 6815 AD Arnhem Telefoon: (026-) 3712412 Het ARTI bevindt zich naast ziekenhuis Rijnstate of Radiotherapeutisch centrum Isala Klinieken Dokter van Heesweg 2 8025 AB Zwolle Telefoon: (038) 4245000 10
Uitgave: Patiëntencommunicatie Harderwijk, februari 2014 Internet: www.stjansdal.nl CAZ LO 26.02.14 11