INVENTARISATIE DOELGROEP ARMOEDEBELEID AMELAND

INVENTARISATIE DOELGROEP ARMOEDEBELEID AMELAND

Inventarisatie doelgroep armoedebeleid gemeente Ameland Colofon Opdrachtgever Gemeente Ameland Datum december 2014 Auteurs Harry Piepers Tessa Schoot Uiterkamp KWIZ Stavangerweg 23 5 9723 JC Groningen 050 5252473 contact@kwiz.nl Uitgave Deze publicatie is een uitgave van KWIZ. Het overnemen van cijfers en / of teksten is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd en / of openbaar gemaakt worden in welke vorm dan ook zonder voorafgaande toestemming van KWIZ.

Inhoudsopgave Inleiding... 2 1. Omvang doelgroep armoedebeleid Ameland... 3 1.1. Huidig gebruik inkomensvoorzieningen... 3 1.2. Inkomensverdeling huishoudens tot 120 procent Wsm... 3 1.3. Doelgroep armoedebeleid binnen vermogensgrenzen Wwb... 5 2. Uitvoeringsscenario s armoedebeleid... 6 2.1. Invoering standaard armoedebeleid... 6 2.2. Invoering vereveningsfonds... 7 1

Inleiding Het lokale armoedebeleid van de gemeente Ameland is afgestemd op de minimale landelijke kaders die daarvoor gesteld worden. In concreto betekent dit dat de gemeente op dit moment geen eigen voorzieningen in het kader van het armoedebeleid kent. Belangrijkste reden om hier toe niet over te gaan is het unieke sociaal economische karakter van deze eilandgemeente die een extreem lage uitkeringsdichtheid kent. Met de komst van de participatiewet, waardoor meer lokale beleidsvrijheid ontstaat, is ook op Ameland de discussie actueel geworden of het voeren van eigen lokaal armoedebeleid wenselijk is. Om die reden is KWIZ gevraagd om te inventariseren: Hoe groot de doelgroep is die jaarlijks gebruik maakt van inkomensvoorzieningen op de huidige inkomensgrens van 100 procent Wsm; Hoe groot de jaarlijkse doelgroep is bij uitbreiding van het lokale armoedebeleid naar een inkomenspercentage van 120 procent Wsm; Hoe groot het (verwachte) gebruik van de meest voorkomende lokale voorzieningen die gemeenten in het kader van het armoedebeleid kennen is bij deze inkomenspercentages; Welke uitvoerings- en programmakosten de invoering van de meest gangbare voorzieningen met zich meebrengt; Op welke wijze de inrichting van het lokale armoedebeleid gelet op het unieke karakter van deze gemeente het beste gestalte kan krijgen. Opzet van het onderzoek Het jaarlijkse gebruik van inkomensondersteunende maatregelen in de gemeente Ameland is onderzocht aan de hand van het gebruik van Wwb regelingen en de kwijtschelding van lokale heffingen over de laatste 3 jaar. De inschatting van de omvang van de doelgroep met inkomens tot 120 procent Wsm is tot stand gekomen met behulp van (afgeleide) inkomensgegevens van het CAK. Het verwachte gebruik van voorzieningen en de uitvoerings- en programmakosten zijn afgeleid van het gemiddelde gebruik in gemeenten waar KWIZ armoedeonderzoek heeft uitgevoerd. Leeswijzer In het inleidende hoofdstuk in deze rapportage gaan we nader in op de omvang van de doelgroep voor het lokale armoedebeleid in de gemeente. In hoofdstuk 2 beschrijven we een aantal mogelijkheden om het lokale armoedebeleid in de toekomst vorm te geven. 2

1. Omvang doelgroep armoedebeleid Ameland In dit inleidende hoofdstuk gaan we in op de omvang van de groep Amelander huishoudens die jaarlijks op enig moment een inkomen op of iets boven het wettelijke sociale minimum heeft. 1.1. Huidig gebruik inkomensvoorzieningen De volgende tabel geeft het jaarlijkse gebruik van inkomensvoorzieningen in de gemeente Ameland over de afgelopen jaren weer. Tabel 1.1.1 Gebruik inkomensvoorzieningen gemeente Ameland Categorie 2012 2013 2014 Gemiddeld WWB uitkering 15 19 14 16 Kwijtschelding heffingen 10 9 8 9 Zowel WWB als KS 7 6 5 6 Totale gebruikersgroep 22 25 19 22 Jaarlijks maken gemiddeld 16 huishoudens op enig moment gebruik van een bijstandsuitkering voor levensonderhoud. Op de kwijtschelding van lokale heffingen wordt door gemiddeld 9 economische eenheden per jaar gebruik gemaakt. Als we corrigeren voor meervoudig gebruik leidt dit tot een groep van 22 economische eenheden die jaarlijks op enig moment een inkomen op bijstandsniveau heeft. Duur op het inkomen Naar duur op het inkomen ziet de verdeling van de minimahuishoudens er als volgt uit. Tabel 1.1.2 Minima huishoudens naar duur op inkomen Categorie 2014 Minder dan 1 jaar 5 26 % 1 tot 3 jaar 9 46 % Langer dan 3 jaar 5 26 % Totale gebruikersgroep 19 100 % Te zien is dat er op dit moment 5 huishoudens zijn die minder dan 1 jaar tot de minimapopulatie behoren. In totaal 9 huishoudens hebben 2 jaar een dergelijk inkomen terwijl er 5 huishoudens zijn die tot de langjarige minima behoren. Gebruik bijzondere bijstand In de afgelopen drie jaar is er aan de groep burgers die een inkomen op het wettelijke sociale minimum hebben jaarlijks gemiddeld een bedrag van 5.400,- aan individuele bijzondere bijstand verstrekt. Per huishouden gaat het dus jaarlijks om een bedrag van bijna 250,- per jaar. 1.2. Inkomensverdeling huishoudens tot 120 procent Wsm Met de komst van de participatiewet wordt het mogelijk om voor bepaalde verstrekkingen hogere inkomensgrenzen in te bouwen dan de nu gangbare maximale 110 procent van het wettelijke sociale minimum. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om een zorgverzekering, de verstrekking van bijzondere bijstand en de nieuwe gemeentelijke maatwerkregeling chronisch zieken. 3

In dit verband is het van belang om te achterhalen hoe groot de doelgroep huishoudens met inkomens tot 120 procent van het wettelijke sociale minimum op Ameland is. Omdat het CBS hierover uitsluitend in honderdtallen rapporteert 1 bepalen we de omvang van deze doelgroep met behulp van afgeleide inkomensgegevens van het CAK 2. Huishoudens met inkomens tot 100 procent Wsm De volgende tabel geeft de inkomensverdeling weer van de Amelander huishoudens die in het jaar 2013 een Wtcg vergoeding hebben gekregen. Tabel 1.2.1 Gebruik Wtcg naar inkomen in Ameland in 2013 Verzamelinkomen < 65 jaar >65 jaar Totaal tot 15.000 13 39 52 15.000-18.000 6 27 33 18.000-20.000 9 9 Totaal tot 100% Wsm 28 66 94 Bron: CAK bewerking KWIZ Uit de tabel valt af te lezen dat er in de groep huishoudens in de leeftijd tot 65 jaar in totaal 28 huishoudens zijn die een verzamelinkomen tot maximaal 20.000,- hebben. Voor echtparen is dit een inkomen op precies 100 procent Wsm. Voor 65 plussers ligt de inkomensgrens van 100 procent Wsm voor alleenstaande op een verzamelinkomen van 14.200 en voor echtparen op 19.500 per jaar. In totaal zijn er 66 huishoudens die een inkomen tot maximaal 18.000,-. hebben. Omdat de CAK gegevens niet naar huishoudtype kunnen worden uitgesplitst gaan we er van uit dat de verdeling in de groep van 28 minimahuishoudens gelijk is aan de huishoudverdeling onder alle huishoudens tot 65 jaar 3. Op grond van deze verhouding kunnen we berekenen dat de gemeente Ameland 20 huishoudens in de leeftijd tot 65 jaar telt met een inkomen tot 100 procent Wsm. Als we dezelfde systematiek toepassen op de groep waarvan het oudste gezinslid ouder dan 65 jaar is leidt dit tot een aantal van 46 huishoudens boven de 65 jaar met een inkomen tot 100 procent Wsm 4. Met elkaar leidt dit dus tot een groep van 66 huishoudens die jaarlijks op enig moment een inkomen op het wettelijke sociale minimum hebben in de gemeente Ameland. 1 Het CBS geeft voor het jaar 2011 aan dat 200 Amelander huishoudens een inkomen tot maximaal 120 procent Wsm hebben. 2 De CAK gegevens hebben betrekking op de inkomensverdeling van alle in totaal 351 Amelander huishoudens die in het jaar 2013 een WTCG vergoeding hebben gekregen. 3 In de gemeente Ameland wonen begin 2014 in totaal 339 alleenstaanden, 771 meerpersoonshuishoudens en 51 een oudergezinnen in de leeftijd tot 65 jaar. bron CBS. 4 In de gemeente Ameland wonen begin 2014 in totaal 210 alleenstaanden en 273 meerpersoonshuishoudens in de leeftijd boven 65 jaar. bron CBS. 4

Huishoudens met inkomens tot 120 procent Wsm Als we de inkomensverdeling van Wtcg gebruikers uitbreiden met de groep verzamelinkomen tot 120 procent WSM zien we het volgende beeld. Tabel 1.2.1 Gebruik Wtcg naar inkomen in Ameland in 2013 Verzamelinkomen < 65 jaar >65 jaar Totaal 18.000-20.000 9 9 20.000-22.000 8 8 Totaal tot 120% Wsm 8 9 17 Bron: CAK bewerking KWIZ In de groep huishoudens tot 65 jaar treffen we 8 economische eenheden aan met een inkomen tot maximaal 120 procent WSM (voor een echtpaar). Onder 65 plusser ligt dit aantal op 9 huishoudens. Op basis van de eerder gevonden huishoudverhoudingen op het eiland mogen we concluderen dat er nog eens 12 huishoudens zijn waar jaarlijks een inkomen tussen de 100 en 120 procent van het Wsm binnenkomt. Met elkaar leidt dit dus tot een groep van 78 huishoudens die jaarlijks op enig moment een inkomen tot maximaal 120 procent van het wettelijke sociale minimum hebben in de gemeente Ameland. 1.3. Doelgroep armoedebeleid binnen vermogensgrenzen Wwb Het voeren van lokaal armoedebeleid is alleen mogelijk binnen de vermogensgrenzen die de Wwb wetgeving hanteert. Voor alleenstaanden is dit een maximaal vermogen van 5.850,- terwijl dit bedrag voor meerpersoonshuishoudens op 11.700 ligt. Verder geldt er een maximale vrijlating van een overwaarde van 49.400,- voor een eigen woning. Om de doelgroep voor het lokale armoedebeleid bij benadering te bepalen moeten we dus een inschatting maken van de mate waarin het aantal Amelander huishoudens met inkomens tot 120 procent Wsm eigen vermogen heeft. De enig mogelijk vergelijkingsgrondslag hiervoor is de verhouding tussen het aantal jaarlijks toegekende kwijtscheldingen voor lokale heffingen 5 en het aantal jaarlijks verstrekte Wwb uitkeringen. In de afgelopen 3 jaar lag deze verhouding in de gemeente Ameland op 9 kwijtscheldingen per 16 Wwb uitkeringen. Als we uitgaan van deze verhouding komen we tot een jaarlijkse totale doelgroep voor het lokale minimabeleid van 37 huishoudens met een inkomen tot 100 procent Wsm en een doelgroep van 44 huishoudens met inkomens tot 120 procent Wsm. 5 De vermogensgrens voor kwijtschelding van lokale heffingen ligt op een bedrag van 2.269,- 5

2. Uitvoeringsscenario s armoedebeleid In dit hoofdstuk worden twee alternatieven gepresenteerd waarbinnen de gemeente Ameland het toekomstige armoedebeleid vorm kan geven. Daarbij wordt ook zoveel mogelijk een inschatting van de uitvoerings- en programmakosten die dit met zich meebrengt gegeven. Op grond van deze scenario s is eventuele nadere besluitvorming mogelijk. 2.1. Invoering standaard armoedebeleid Onderstaand gaan we nader in op de mogelijkheden die er zijn om tot de invoering van lokaal armoedebeleid over te gaan. De hieronder gepresenteerde regelingen zijn zoveel mogelijk afgestemd op de kenmerken van de eilander populatie die een inkomen op of iets boven het sociale minimum heeft. Belangrijkste kenmerken van deze populatie zijn dat het met name alleenstaanden en ouderen zijn die voor een verhoudingsgewijs klein deel tot de langjarige minima behoren. Verstrekking bijzonder bijstand Met de invoering van de participatiewet vervallen de inkomensgrenzen die voor veel regelingen tot nu toe gelden. Op dit moment is de gemeentelijke individuele bijzondere bijstandsverstrekking zo ingericht dat alle extra noodzakelijk kosten tot een inkomen tot 100 procent Wsm worden vergoed en dat daarboven een eigen bijdrage regeling naar draagkracht geldt. Overwogen kan worden om deze draagkracht tot een inkomen van 120 procent Wsm op nihil te stellen. Uitbreiding van de doelgroep van 37 naar 44 huishoudens zal op grond van de verstrekte bedragen over de afgelopen 3 jaar jaarlijks minimaal 3.000,- aan extra uitgaven vergen. Verruiming langdurigheidstoeslag De langdurigheidstoeslag is bedoeld als inkomensondersteuning voor mensen die langdurig afhankelijk zijn van een inkomen op bijstandsniveau. Op Ameland behoort iedereen tussen de 21 jaar en de pensioengerechtigde leeftijd, die gedurende een periode van 5 jaar een inkomen heeft tot maximaal 100 procent van de bijstandsnorm, tot de doelgroep. Verder geldt als voorwaarde voor toekenning dat er geen perspectief op inkomensverbetering door werkaanvaarding (meer) mag zijn. Uitbreiding van de doelgroep tot een inkomensgrens van 120 procent en een verkorting van de referteduur van 5 naar 3 jaar zal naar verwachting jaarlijks maximaal 4 extra verstrekkingen met zich meebrengen. De kosten daarvan liggen rond de 1.500,-. Invoering zorgverzekering De gemeente Ameland kan er toe overgaan om met De Friesland Zorgverzekeraar een collectieve zorgverzekering af te sluiten. Een dergelijke verzekering biedt korting op de premie voor de basis- en de aanvullende verzekering, de AV Friso. Daarnaast hebben de verzekerden recht op een uitgebreid pakket aanvullende voorzieningen. Invoering van een zorgverzekering zal er toe leiden dat jaarlijks maximaal 10 huishoudens gebruik gaan maken van deze voorziening. De gemeentelijke bijdrage per hoofverzekerde ligt in de orde van grootte van 15 per maand. Uitgaande van 14 hoofdverzekerden gaat het bij deze regeling om een bedrag van 2.500,- per jaar. Programma en uitvoeringskosten invoering lokaal armoedebeleid De extra uitgaven aan programma kosten bij invoering van lokaal armoedebeleid vallen alleszins mee. Naar verwachting is hier jaarlijks om een bedrag van rond de 7.000,- Met de uitvoering van de regelingen, en het actualiseren van de verordeningen, zijn jaarlijks rond de 80 extra werkuren gemoeid. Op basis van een uurprijs van 60,- gaat het op dit punt om een bedrag van 4.800,-. 6

2.2. Invoering vereveningsfonds Een alternatieve mogelijkheid om lokaal armoedebeleid te voeren is de instelling van een vereveningfonds. Via een dergelijk fonds kunnen bestuurlijk verantwoordelijken, buiten de strakke inkomens en vermogensregels regels van de WWB wetgeving om, besluiten om in voorkomende gevallen extra financiële hulp te bieden. Er zijn een aantal gemeenten in Nederland die een dergelijk fonds hebben. Jaarlijks wordt de Raad geïnformeerd over de mate waarin en voor welke bedragen succesvol een beroep op dit fonds is gedaan. Programma en uitvoeringskosten vereveningsfonds We gaan er van uit dat de programmakosten voor de instelling van een vereveningsfonds gelijk zijn aan de kosten van uitbreiding van de lokale voorzieningen. We gaan dus ook hier uit van meeruitgaven van rond de 7.000, per jaar. De uitvoeringskosten ramen wij op 50 werkuren per jaar wat neerkomt op een bedrag van 3.000,- 7