BiblioMemo Handleiding voor de leerkracht Groep 5
Colofon Cubiss Tilburg, 2009 Het spel BiblioMemo is een product van NBD/Biblion en is ontwikkeld in samenwerking met Cubiss. Samenstelling: José Peijen, Cubiss J:\klantenservice\Rode Draad\handleiding Leerkracht\BiblioMemo leerkr 060709
Inhoudsopgave Pagina 1. Inleiding 5 2. Organisatie 6 2.1 Inhoud van het project BiblioMemo 6 2.2 Opzet van het project BiblioMemo 6 3. Introductie 6 3.1 Memoryspel BiblioMemo 6 3.2 Introductieles: Hoe kies ik een boek? 9 4. Verwerkingsactiviteiten 10 4.1 Boeken sorteren 10 4.2 Ontwerp je eigen boekpicto 10 4.3 Boekentips op internet 10 4.4 Zoeken in de online catalogus van de bibliotheek 11 4.5 Mijn stempel.nl 11 4.6 Poster Boekentips 11 Bijlage - Mijn eigen boekpicto
1. Inleiding In groep 5 zijn kinderen toe aan het leren kiezen van boeken. Ze kunnen nu goed lezen, ze maakten kennis met verschillende soorten boeken en ze gaan meer en meer hun eigen smaak ontwikkelen. Hieraan vooraf gaat het leren kiezen uit een aanbod van boeken. Bij begrijpend lezen wordt gebruik gemaakt van een opdracht. Er worden vragen beantwoord of er wordt een verslag gemaakt. De opdracht vormt de motivatie om iets te gaan lezen. Wie voor zichzelf gaat lezen moet die keuze zelf maken. Niet de opdracht vormt de motivatie om te lezen maar het boek zelf. Het kiezen van het juiste boek is bepalend voor het leessucces en is essentieel voor het bevorderen van leesplezier. Boeken lezen werkt als een cirkel: het kiezen van een boek, het beleven, het waarderen en daarna, met de opgedane ervaring, weer kiezen, beleven en waarderen. Lezen is leuk! Sommige kinderen hebben echter wel een duwtje nodig om de smaak te pakken te krijgen. BiblioMemo is een project van het leesbevorderingsprogramma Rode Draad met een collectie boeken als basis, een memospel met de pictogrammen van de bibliotheek en verschillende verwerkingssuggesties rondom het kiezen van boeken. Het kiezen van boeken berust op kennis van boeken en zelfvertrouwen. Kennis van boeken wordt bij kinderen opgebouwd door hen voor te lezen, genres te introduceren, over boeken te praten of door een bibliotheekbezoek. Veel keuzes van boeken komen tot stand doordat een vriend of vriendin het boek gelezen heeft, via ouders, televisie of andere media. Zelfvertrouwen ontstaat door bemoedigen, interesse tonen en prijzen, maar vooral door het met veel plezier uitlezen van boeken. Met het project BiblioMemo maken kinderen kennis met aspecten die bepalend zijn voor de keuze van een boek en kan net dat duwtje in de rug geven dat ze nodig hebben om te genieten van lezen. Doelstelling: - Kennismaking met leesboeken die geschikt zijn voor leerlingen in groep 5. - Kennismaking met de pictogrammen van de bibliotheek. - Leerlingen lezen met plezier de boeken uit de collectie van de bibliotheek. - Leerlingen op basis van een aantal criteria een boekkeuze laten maken. Kerndoelen Het project BibioMemo sluit aan op de Kerndoelen basisonderwijs (2006): - 9: De leerlingen krijgen plezier in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en informatieve teksten. De kerndoelen geven aan wat in elk geval aan alle leerlingen moet worden aangeboden in de periode waarop zij het basisonderwijs bezoeken. De leesbevorderingsactiviteiten in deze handleiding leerkracht zijn gebaseerd op de Tussendoelen & leerlijnen Nederlands. De kerndoelen zijn door SLO en het Expertisecentrum Nederlands uitgewerkt in tussendoelen en leerlijnen. Hierin wordt het mogelijke onderwijsaanbod bij de verschillende kerndoelen per leerjaar beschreven. Meer informatie over Kerndoelen basisonderwijs en Tussendoelen & leerlijnen: http://tule.slo.nl en www.slo.nl. 5
2. Organisatie 2.1 Inhoud van het project BiblioMemo U ontvangt van de bibliotheek: - een collectie boeken; - het spel BiblioMemo 2x24 zwarte pictogrammen, 2x26 pictogrammen in kleur en een spelregelboekje; - een poster Boekentips; - handleiding leerkracht. 2.2 Opzet van het project BiblioMemo U kunt een aantal weken met dit project werken. Tijdens deze weken komen de volgende activiteiten aan bod: - introductie van de pictogrametiketten van de bibliotheek; - introductieles: hoe kies ik een boek?; - boeken kiezen en lezen; - verwerkingsactiviteiten. In de eerste projectweek introduceert u het project met het spel BiblioMemo en praat u met de leerlingen over de pictogrammen van de bibliotheek en over belangrijke elementen bij het kiezen van boeken. Leerlingen kiezen vervolgens een boek uit de boekencollectie. In de daarop volgende weken kiezen en lezen de leerlingen andere boeken en kunnen ze verschillende verwerkingsactiviteiten uitvoeren. De collectie bestaat uit boeken van verschillend leesniveau, leesboeken en informatieve boeken over allerlei thema s. In de collectie zijn boeken opgenomen met én zonder pictogrametiket. Het spel BiblioMemo is een introductie op de pictogrametiketten van de bibliotheek, die een belangrijk hulpmiddel zijn bij het kiezen van het juiste boek. Leesboeken zijn vaak voorzien van een zwart pictogram. Verschillende bibliotheken gebruiken voor de informatieve boeken pictogrammen in kleur. Het kan zijn dat uw bibliotheek geen gebruik maakt van de gekleurde pictogrammen voor de informatieve boeken. Dit is geen belemmering om het spel BiblioMemo met de klas te spelen. De gekleurde pictogrammen worden gebruikt voor een verwerkingsactiviteit bij de introductie van BiblioMemo waarbij informatieve boeken naar onderwerp ingedeeld worden. 3. Introductie 3.1 Memoryspel BiblioMemo Vraag uw leerlingen op een strookje papier een onderwerp te schrijven waarover ze graag boeken lezen. Laat ze ook hun naam op het papier schrijven. Indien uw leerlingen over meerdere onderwerpen graag boeken lezen dan laat u meerdere strookjes maken. Verzamel de strookjes van alle kinderen. Bij de afsluiting van de introductieactiviteit zullen de strookjes een rol spelen. Hierna bekijkt u samen met de leerlingen de collectie boeken die de klas van de bibliotheek heeft gekregen. Bij de collectie zit een zwarte doos: BiblioMemo. 6
Wat zou dat zijn? Waar lijkt de naam op? Misschien noemen de leerlingen een memoryspel. Open de doos, haal de kaartjes eruit en lees de toelichting van het spelregelboekje uit de doos voor: BiblioMemo Het memoryspel met de pictogrammen van de bibliotheek. Voor 2 8 spelers vanaf 6 jaar. Speel en leer de pictogrammen van de bibliotheek kennen In een openbare bibliotheek staan duizenden boeken en andere media. Maar waar gaan al die boeken over? En nog belangrijker: hoe vind je het boek dat je zou willen lezen? Een goede wegwijzer is het pictogram dat op bijna alle boekenruggen staat. Het pictogram is een plaatje dat aangeeft om wat voor soort leesboek het gaat (bijvoorbeeld een griezelverhaal, een romantisch verhaal of een sprookje) of wat voor informatie je in het boek vindt (bijvoorbeeld over een hobby, dieren of techniek). Om de boeken van je keuze te vinden is het dus handig om te weten wat al die pictogrammen betekenen. Speel dit spel. Leuk, spannend en je vindt snel je weg als je weer in de bibliotheek bent. Laat twee of drie boeken uit de boekencollectie zien en wijs op de pictogrammen van het etiket. Speel BiblioMemo met de klas U stelt uw leerlingen voor om het spel met de klas te spelen. Wie kent de spelregels? Lees eventueel de spelregels van het spel voor. Het spel kent 50 paren pictogrammen. Speel het spel in twee groepen zodat BiblioMemo niet al te lang duurt. Maak twee kringen en leg de kaartjes in een vierkant in het midden: 1 kring voor een spel met 24 paren zwarte pictogrammen en 1 kring voor het spel met 26 paren pictogrammen in kleur. Gesprek over de zwarte pictogrammen voor leesboeken Na het spelen van het spel volgt een gesprek met alle leerlingen. Laat de kinderen die een set hebben gedraaid vertellen over het pictogram: Waar zouden de boeken met dit pictogram over gaan? De betekenis van de pictogrammen vindt u in het spelregelboekje. De zwarte pictogrammen worden gebruikt voor de leesboeken, zowel voor jeugdboeken als voor boeken voor volwassenen. De meeste pictogrammen spreken voor zich. Een aantal pictogrammen zal niet herkend worden omdat ze sporadisch gebruikt worden voor jeugdleesboeken die geschikt zijn voor 8 9 jarigen zoals het pictogram voor biografie of sociaal/politiek verhaal. U kunt deze pictogrammen kort toelichten en vertellen dat deze pictogrammen gebruikt worden voor boeken voor jongeren en volwassenen. De pictogrammen vriendschap, prentenboek, verhalenbundel en voorleesboek worden niet in alle bibliotheken gebruikt. Binnen het project BiblioMemo, bij de verwerkingssuggesties, worden deze pictogrammen gebruikt om boeken uit de boekencollectie van de bibliotheek, de schoolcollectie of boeken van thuis in te delen. Overigens worden niet alle leesboeken van een pictogram voorzien: er is een keuze gemaakt van 24 onderwerpen voor jeugdboeken en niet alle leesboeken zijn in te delen naar een onderwerp. 7
Leg de verschillende paren met de zwarte pictogrammen op een aantal tafels. U kunt de volgende vragen aan de leerlingen stellen: - Welke leesboeken uit de bibliotheekcollectie kunnen bij de kaartjes worden gelegd? De leesboeken zonder pictogrametiket kunnen de leerlingen naar eigen inzicht indelen bij een pictogram of op de tafels leggen zonder een BiblioMemo-kaartje erbij. - Neem de strookjes papier waarop de leerlingen de onderwerpen hebben geschreven waarover ze graag boeken lezen. Laat de kinderen de strookjes op de pictogrammen leggen. Niet alle strookjes zullen bij de pictogrammen van leesboeken gelegd kunnen worden. Deze strookjes kunt u bewaren voor het gesprek over de gekleurde pictogrammen van informatieve boeken. Uw leerlingen hebben waarschijnlijk ook onderwerpen voor leesboeken opgeschreven waarvoor geen pictogrammen zijn gemaakt. Bij de verwerkingssuggesties vindt u hiervoor een opdracht die later in de projectperiode uitgevoerd kan worden. - De strookjes papier op de verschillende pictogrammen geven een goed beeld welke onderwerpen het meest geliefd zijn. Ontdekken de leerlingen met dit overzicht nog andere leuke onderwerpen waaraan ze eerder niet hebben gedacht? Gesprek over de gekleurde pictogrammen voor informatieve boeken Laat de kinderen die een set gekleurde pictogrammen hebben gedraaid vertellen over het pictogram: Waar zouden de boeken met dit pictogram over gaan? De betekenis van deze pictogrammen vindt u ook in het spelregelboekje. De gekleurde pictogrammen worden gebruikt voor informatieve boeken, zowel voor jeugdboeken als voor boeken voor volwassenen. De meeste pictogrammen spreken voor zich. Een aantal pictogrammen zal niet herkend worden omdat ze sporadisch gebruikt worden voor jeugdleesboeken die geschikt zijn voor 8 9 jarigen. Sommige pictogrammen kunt u beter met eigen woorden omschrijven en toelichten aan de hand van een voorbeeld. Zo wordt het pictogram Geestelijk leven gebruikt voor boeken die gaan over de menselijke geest, over belangrijke levensvragen, maar ook over ongrijpbare dingen in het leven zoals dromen. Het pictogram Mens en Maatschappij gaat over de samenleving. Hiertoe horen boeken over nationale en internationale vraagstukken zoals kinderrechten, voedselproblemen en veiligheid. Leg de verschillende paren met de gekleurde pictogrammen op een aantal tafels. U kunt de volgende vragen aan de leerlingen stellen: - Welke informatieve boeken uit de boekencollectie kunnen bij de kaartjes worden gelegd? Indien de informatieve boeken uit de bibliotheekcollectie niet voorzien zijn van gekleurde etiketten kunt u de boeken samen met de leerlingen indelen. - Neem de strookjes papier waarop de leerlingen de onderwerpen hebben geschreven waarover ze graag boeken lezen. Dit kunnen de strookjes zijn die na het gesprek over de leesboeken zijn overgebleven, maar u kunt ook alle geschreven strookjes hiervoor gebruiken. Laat de kinderen de strookjes op de pictogrammen leggen. - De strookjes papier op de verschillende pictogrammen geven een goed beeld welke informatieve onderwerpen het meest geliefd zijn. Ontdekken de leerlingen met dit overzicht nog andere leuke onderwerpen waaraan ze eerder niet hebben gedacht? U kunt hierbij nogmaals benadrukken dat je over onderwerpen kunt lezen in een leesboek én in een informatief boek. Kunnen de leerlingen formuleren wat de kenmerken zijn van een leesboek en een informatief boek? 8
3.2 Introductieles: Hoe kies ik een boek? De pictogrammen op de boeken zijn goede wegwijzers bij het kiezen van een boek. Maar er zijn meer elementen waarop je kunt letten bij het kiezen van een boek. Laat de leerlingen zelf criteria benoemen die van belang zijn bij het kiezen van een boek. Dit kunnen serieuze maar ook minder serieuze criteria zijn. U kunt een boek uit de collectie laten zien zodat het voor de leerlingen eenvoudiger is om de criteria te benoemen. U kunt bij elk criterium een nadere toelichting geven door het stellen van vragen. De volgende elementen kunnen aan bod komen: - Het pictogram van het boek: genrepictogrammen voor de leesboeken en pictogrammen voor informatieve boeken zijn door het spel BiblioMemo aan bod geweest. - De titel van het boek. Krijg je al zin om het boek te lezen? - De schrijver van het boek. Ken je de schrijver? Heb je al een ander boek van de schrijver gelezen? Wat vond je van dat boek? - Uiterlijk van het boek. Hoe ziet de omslag eruit?, hoe dik is het boek?, hoe zwaar is het boek? - De tekst op de achterkant van het boek. Weet je nu waar het verhaal over gaat? Lees je graag over dat onderwerp? - Een stukje in het boek lezen. Vind je de figuren uit het boek leuk? Is het boek gemakkelijk te lezen of is het een moeilijke tekst? - De tekeningen in het boek. Vind je de tekeningen in het boek mooi? Lees je graag boeken met tekeningen erin? Of juist niet? Bedenk je graag in je hoofd hoe alles uit het verhaal eruit ziet? - Serieboek. Is het een boek uit een serie? Ken je de serie? Heb je al meer uit deze serie gelezen? Was dat een leuk boek? - Film van een boek. Heb je de film van een boek gezien en wil je dan het boek ook lezen? - Mening van andere kinderen. Is het belangrijk wat vriendjes of vriendinnetjes over het boek zeggen? - Informatie over boektitels. Lees je in een tijdschrift of in de taalmethode over een boektitel? Of hoor je op tv iets over boeken? Word je dan nieuwsgierig naar het boek? Als afsluiting kunt u nogmaals het spel BiblioMemo laten spelen in twee groepen, zodat alle leerlingen het spel kunnen spelen met de zwarte en gekleurde pictogrammen. Laat alle leerlingen tot slot een boek kiezen uit de boekencollectie om in de projectperiode te lezen. Gedurende de projectperiode worden de boeken uiteraard onderling geruild zodat de leerlingen zoveel mogelijk boeken uit de collectie hebben gelezen. 9
4. Verwerkingssuggesties De bibliotheek heeft een aantrekkelijke collectie boeken samengesteld afgestemd op de smaak van kinderen. Een van de belangrijkste doelen van het project BiblioMemo is leerlingen kennis laten maken met leuke boeken voor groep 5 waarin ze met veel plezier kunnen lezen. Hieronder vindt u een aantal verwerkingssuggesties met aandacht voor het kiezen van boeken en die zeker het leesplezier zullen stimuleren. 4.1 Boeken sorteren Vraag de kinderen boeken van thuis of de geleende boeken van de bibliotheek mee naar school te brengen. Ook uit de schoolbibliotheek kunnen boeken verzameld worden. Laat de leerlingen van deze boeken een mooie tentoonstelling maken. De kaartjes van BiblioMemo worden bij de verschillende boeken gelegd. Laat de kinderen bij een aantal boeken slagzinnen maken die ze kunnen verwerken in een poster die als aandachtstrekker kan dienen voor de tentoonstelling. Een voorbeeld: Zelfs een draak kan ons niet storen als we lezen in Meester Jaap gaat nooit verloren. 4.2 Ontwerp je eigen boekpicto Met het spel BiblioMemo zijn de pictogrammen van de leesboeken bij de leerlingen onder de aandacht gebracht. Niet alle leesboeken van de bibliotheek hebben een pictogram. Soms gaat een boek over meerdere onderwerpen of past het boek niet bij een van de genrepictogrammen. Inventariseer bij de kinderen of ze pictogrammen missen. Zijn er onderwerpen waarover ze graag lezen en waar geen pictogram voor is gemaakt? Of zijn er pictogrammen die ze niet zo leuk vinden en kunnen ze zelf een mooier etiket maken? Laat alle leerlingen op een A-4 een pictogram ontwerpen (zie bijlage). In overleg met de bibliotheek kunnen deze pictogrammen (of een selectie) na afloop van de projectperiode in de bibliotheek tentoongesteld worden. 4.3 Boekentips op internet Op internet zijn websites te vinden met boekentips. Bekijk samen met uw leerlingen deze verschillende sites, bijvoorbeeld met het digibord. Daarna kunnen de leerlingen individueel of in kleine groepjes boekentips verzamelen die ze op de poster Boekentips kunnen noteren (zie 4.6 Poster Boekentips). www.leesplein.nl Op zoek naar een leuk boek? Leesplein biedt veel tips. Voor kinderen tussen de 6 en 12 jaar is er het Kinderboekenplein. Je kunt bijvoorbeeld zoeken op onderwerp. Bij het onderdeel Boeken zoeken vind je een lijst met onderwerpen met leestips. Je vindt er een afbeelding van de kaft, een korte inhoud en je kunt zien voor welke leeftijd het boek geschikt is. Ook vind je er veel informatie over boeken, schrijvers en tekenaars en kun je spelletjes spelen of mee doen aan een boekenquiz. Bij het onderdeel Leestips vind je geregeld bespreking van nieuwe boeken. 10
www.boekenzoeker.org Wil je een boek dat past bij je gevoel? Zoek je een boek over een onderwerp? De boekenzoeker helpt kinderen op weg. De website maakt een onderscheid in drie leeftijdsgroepen: 8-12 jaar, 12-15 jaar en 15-18 jaar. Op de startpagina van Boekenzoeker 8-12 jaar klik je op het rode boek om de zoektocht naar boeken te beginnen. Je kunt een keuze maken voor: een boek bij een gevoel of een boek bij een onderwerp. Na deze keuze worden verschillende boektitels getoond met daarbij een afbeelding van de kaft, een korte inhoud en je kunt zien voor welke leeftijd het boek geschikt is. 4.4 Zoeken in de online catalogus van de bibliotheek Veel bibliotheken hebben een online catalogus. Vaak is er ook een speciale jeugdcatalogus. Hier vinden kinderen leestips, nieuws en activiteiten. Bekijk samen met uw leerlingen de online catalogus van de bibliotheek, bijvoorbeeld met het digibord, zodat kinderen ook met deze catalogus hun zoektocht naar boeken kunnen voortzetten. 4.5 Mijn stempel.nl Leerlingen kunnen een recensie schrijven op www.mijnstempel.nl. Deze website is een onderdeel van www.leesplein.nl en is ook via deze ingang te vinden. U kunt www.mijnstempel.nl met het digibord aan de kinderen laten zien en een eerste recensie samen schrijven. Op de website zijn ook reacties van kinderen op boeken te vinden. Elke dag is er ook een nieuwe Top 10 van de leukste boeken. 4.6 Poster Boekentips Op de poster Boekentips kunnen de leerlingen bij de verschillende pictogrammen van de bibliotheek de meest favoriete leesboeken noteren. Maak 10 verschillende groepjes en laat elk groepje vijf leesboeken noteren. Dit kunnen boeken zijn die in de boekencollectie zitten, maar ook boeken die de leerlingen zelf geleend hebben van de bibliotheek of van de schoolbibliotheek, boeken die kinderen thuis hebben of boeken die ze gezocht hebben via www.leesplein.nl of www.boekenzoeker.org. Elk groepje verzamelt zoveel mogelijk leesboeken die horen bij het pictogram en maakt vervolgens daarvan een top 5. Op de poster wordt de titel én de schrijver van het boek genoteerd. Het resultaat is een prachtige advieslijst met leuke boeken voor groep 5. De ingevulde poster blijft na de projectperiode in de klas en kan leerlingen stimuleren om boeken te lezen die goedgekeurd zijn door de kinderen uit de klas. 11
Mijn boekpicto is voor boeken die gaan over:... Naam: Basisschool:... Leeftijd: