D15c (2) Het project 20080409 Pagina 1 van 6 Energiediensten: Verlaging van het energieverbruik van de burger door gedragsverandering Document: D15a (2) Het project 20080409.doc Kortmann, Jaap; Krutwagen, Barth (2008a): Het project. Werkdocument D15a. Amsterdam: Interfacultaire Vakgroep Milieukunde (IVAM) van de Universiteit van Amsterdam Funded by EACI Executive Agency for Competitiveness and Innovation EIE/07/242/SI2.467624 - Runtime: December 2007 to June 2010 Disclaimer: The sole responsibility for the content of this report lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Communities. The European Commission is not responsible for any use that may be made of the information contained therein. Contact: IVAM Ir Jaap Kortman Roetersstraat 33 P.O Box 18180 1001 ZB Amsterdam The Netherlands jkortman@ivam.uva.nl Tel. 0031-(0)20-5255918 Amsterdam, januari 2008
D15c (2) Het project 20080409 Pagina 2 van 6 Inhoud 1 Samenvatting... 2 2 Inleiding... 2 3 Deelnemerslijst... 3 4 Werkprogramma... 4 5 Partners... 6 1 Samenvatting Huishoudens zijn verantwoordelijk voor 30% van het totale energieverbruik in Europa, ondanks de moderniseringen die de laatste tientallen jaren aan woningen zijn uitgevoerd om het energieverbruik te verbeteren. Het energieverbruik van gebouwen kan nog altijd zo'n 30% omlaag. Deze reductie kan deels worden gerealiseerd door gedragsveranderingen bij de bewoners zelf, zonder verlies van comfort. Het project heeft tot doel deze gedragsveranderingen te stimuleren en de implementatie van energiediensten in samenwerking met woningbouworganisaties en - ondernemingen te bevorderen. Hierbij wordt gebruikgemaakt van de ervaringen met binnenlandse en EU-projecten ( goede praktijkvoorbeelden ). Dit project moet een database van energiediensten opleveren, die zal worden verspreid onder woningbouworganisaties en -ondernemingen en publieke en particuliere energiedienstverleners. Dit moet ten gunste komen aan huurders en huiseigenaren. Samen met diverse institutionele partners vanuit de overheid en het bedrijfsleven worden goede praktijkvoorbeelden voor energiediensten gecultiveerd door middel van workshops van betrokken partijen, workshops op locatie, lezingen, publicaties en een handleiding. Het project wordt gefinancierd door het Uitvoerend agentschap voor concurrentievermogen en innovatie (EACI) binnen het programma Intelligente energie voor Europa 2006 (EIE/07/242/SI2.467624 ). Het project is begonnen in december 2007 en loopt tot en met mei 2010. Het IZT leidt het project voor. De Europese partners voor het project zijn IVAM (Amsterdam), EIfER (Karlsruhe, /Frankrijk) en INASMET-Tecnalia (San Sebastián, Spanje). 2 Inleiding Huishoudens zijn verantwoordelijk voor 30% van het totale energieverbruik in Europa, ondanks de moderniseringen die de laatste tientallen jaren aan woningen zijn uitgevoerd om het energieverbruik te verbeteren. Om het energieverbruik te verlagen wordt in het nieuwe actieplan voor energie-efficiëntie van de EU gestreefd naar een extra efficiëntieverbetering van 1,5% per jaar in Europa. Het energieverbruik van gebouwen kan nog altijd zo'n 30% omlaag. Deze reductie kan deels worden gerealiseerd door gedragsveranderingen bij de bewoners zelf, zonder verlies van comfort. Volgens Europees onderzoek hebben de meeste burgers van Europa, met name in huishoudens met een laag inkomen, meer informatie nodig over efficiënt energiegebruik in hun eigen woning. Tegen deze achtergrond is de algemene doelstelling van het project de inwoners van Europa eigenaars en huurders toegang te geven tot energiediensten. Deze diensten moeten informatie geven en mogelijkheden aangebieden om technisch alles uit moderne gebouwen te halen, het energieverbruik in
D15c (2) Het project 20080409 Pagina 3 van 6 huishoudens door gedragsverandering te verlagen en kostenstijgingen te voorkomen, met name voor kwetsbare groepen. Het project heeft tot doel deze gedragsverandering te stimuleren en de implementatie van energiediensten in samenwerking met woningbouwverenigingen en -ondernemingen te bevorderen. Hierbij wordt gebruikgemaakt van de ervaringen met binnenlandse en EU-projecten ( goede praktijkvoorbeelden ). In het kader van dit project vinden de volgende activiteiten plaats: De energiediensten die van belang zijn voor het energiebewustzijn, alsmede actiegerichte informatie, worden geïdentificeerd, geanalyseerd, geïnventariseerd en verspreid. Aantoonbaar effectieve diensten ( best practices ) worden afgestemd op de binnenlandse markten en de wet- en regelgeving in de verschillende landen. Deze diensten worden in samenwerking met woningbouwverenigingen door heel Europa verspreid onder de woningbouwondernemingen. Het project concentreert zich op vier landen: Nederland,, Frankrijk en Spanje. Zo wil men een goede samenwerking bewerkstelligen tussen onderzoekers, woningbouwverenigingen en - ondernemingen. Dit betekent tevens dat het project zich richt op een beperkt maar aanzienlijk aantal huishoudens, met uiteenlopende modernisatieniveaus en verschillende verhoudingen tussen huurder en verhuurder. Dit project moet een database van energiediensten opleveren, die onder de bewoners zal worden verspreid door woningbouwverenigingen en energiedienstverleners. In het project zal veel aandacht worden besteed aan het bevorderen van het energiebewustzijn, transparantie en monitoring, groene alternatieven en advies. Het project brengt drie belangrijke partijen in de Europese landen bijeen, die samen een nieuw kader voor het energieverbruik van de burger kunnen stellen: woningbouwverenigingen, woningbouwondernemingen en energiedienstverleners. Tezamen worden deze door ingezet als medium voor het bevorderen van gedragsverandering bij de burger. In samenwerking met diverse institutionele partners uit deze groepen worden goede praktijkvoorbeelden voor energiediensten gecultiveerd door middel van workshops van betrokken partijen, workshops op locatie, lezingen, publicaties en een handleiding. 3 Deelnemerslijst Nr. Naam deelnemer Contactpersoon 1 (CO) Institut für Zukunftstudien und Technologiebewertung. Schopenhauerstraße 26 D-14129 Berlijn Coördinator Dr. Michael Scharp Telefoon: 0049-(0)30-803088-14 Fax: 0049-(0)30-803088-88 E-mail: m.scharp@izt.de 2 (CB) IVAM UvA bv Postbus 18180 1001 ZB Amsterdam 3 (CB) EifER Europäisches Institut für Energieforschung Emmy-Noether Str. 11 D-76131 Karlsruhe 4 (CB) FUNDACION INASMET-Technalia Mikeletegi Pasealekua, 2 E-20009 San Sebastián Spanje Ir. Jaap Kortman Roetersstraat 33 Telefoon: 0031-(0)20-5255918 Fax: 0031-(0)20-5255850 E-mail: jkortman@ivam.uva.nl Dr. Nurten Avci Telefoon: 0049-(0)721 610513-11 Fax: 0049-(0)721 610513 32 E-mail: navci@eifer.org Daniela Velte Telefoon: 0034-943-003348 Fax: 0034-943-003800 E-mail: dvelte@inasmet.es
D15c (2) Het project 20080409 Pagina 4 van 6 4 Werkprogramma Het volgende stroomschema biedt een overzicht van het project met de belangrijkste subtaken, de methodiek, de belangrijkste resultaten en de communicatie- en verspreidingsactiviteiten. Afbeelding 1: Stroomschema van het project. WP2 Inventarisatie D: inventarisatie 100 energiediensten M: interviews met deskundigen, literatuur- en webanalyse D: 30 goede praktijkvoorbeelden M: SWOT D: bespreking van goede praktijkvoorbeelden M: Europese workshop R: eerste ontwerp Communicatieconcept best practices M: samenvatting WP-resultaten V: -website en Europese workshop WP3 Aanpassing D: aanpassing BP s aan binnenlands kader M: opsporen hindernissen en kansen V: website bijwerken D: overdraagbaarheid BP s M: interviews met deskundigen R: tweede ontwerp Communicatieconcept overdraagbaarheid van best practices M: samenvatting van WP-resultaten WP4 Strategieën D: implementatieplan voor BP s M: strategieontwikkeling D: strategieën voor implementatie van BP s M: 8 binnenlandse workshops deskundigen D: synopsis van strategieën M: analyse van WSresultaten R: derde ontwerp Communicatieconcept implementatiestrategieën M: samenvatting van WP-resultaten V: nieuwbrief nr. 1; 6 publicaties in huisvestingsbladen, website bijwerken; 8 workshops WP5 Casusonderzoeken D: implementatieconcept voor lokaal kader M: bespreking en analyse met vastgoedbeheerders en dienstverleners V: nieuwsbrief nr. 2; 6 publicaties in huisvestingsbladen; website bijwerken; 20 workshops D: implementatieplannen voor BP s M: 20 workshops bij woningbouwondernemingen R: vierde ontwerp Communicatieconcept casusonderzoeken M: samenvatting WP-resultaten WP6 Handleiding D: concept van landenvergelijking, M: analyse van algemene factoren, strategieën en bijzondere kenmerken D: ontwerp handleiding M: vergelijking van resultaten op binnenlands niveau R: handleiding Energiedienstverlening M: samenvatting van WP-resultaten WP8 V: handleidingen in het Nederlands, Duits, Frans, Spaans, Engels; website bijwerken D: gemeenschappelijke verspreidingsactiviteiten voor EACI M: uitwerken diverse materialen en bijdragen aan EACIevenementen D: gemeenschappelijke verspreidings- en communicatieactiviteiten van eindresultaten (projectteam) M: publicaties en lezingen WP7 V: factsheets, dia s, foto s, bijdrage aan evenementen en nieuwsbrief V: 12 lezingen; 8 publicaties, nieuwsbrief nr. 3; website bijwerken Legenda: D = doel; M = methode, R = resultaat, BP = best practice, WP = werkpakket, V = verspreidingsactiviteiten Bron: eigen afbeelding. 4.1 Werkpakket 1: Management Het IZT is de algemeen coördinator van het project. Dit betekent algemeen, onafgebroken toezicht op het projectplan en controle op de doelstellingen en de begroting. Verder controleert het IZT de tussenresultaten. Het IZT is tevens verantwoordelijk voor het opzetten en bijwerken van de website met interne en externe informatie en toegang.
D15c (2) Het project 20080409 Pagina 5 van 6 4.2 Werkpakket 2: Inventarisatie en best practices Het werkpakket bestaat uit het inventariseren van 100 voorbeelden van energiediensten in heel Europa. Deze inventarisatie wordt uitgevoerd door projecten van woningbouworganisaties en andere betrokkenen op EU-, nationaal en lokaal niveau te analyseren. Het onderzoeksconcept voor het aanwijzen van goede praktijkvoorbeelden omvat het volgende: doorlichten van Europese projecten m.b.t. energiediensten voor huishoudens / woningbouworganisaties (web- en literatuuranalyse); contact opnemen met projectpartners op Europees of binnenlands niveau van eerdere Europese of binnenlandse projecten (middels een soort flipperkastonderzoek : Kent u een energiedienst of kent u iemand die ); interviews met deskundigen van Europese woningbouwverenigingen (zoals UEPC of CECODHAS) om een interviewkader in de Europese landen te ontwikkelen en informatie over goede praktijkvoorbeelden te verzamelen; interviews met deskundige projectleiders van EU-projecten over verwante onderwerpen; telefonische interviews met woningbouwverenigingen of energieorganisaties in de betreffende Europese landen om informatie over mogelijke goede praktijkvoorbeelden en dienstverleners te verzamelen; telefonische interviews met vier of vijf mogelijke energiedienstverleners; bezoeken aan en besprekingen op locatie met een selectie van 30 tot 50 projecten, waarin goede praktijkvoorbeelden aan bod komen uit lidstaten die geen deel van het consortium uitmaken. De geïdentificeerde diensten worden in een eenvoudige vorm beschreven (energie- en CO 2 -effecten, kostenbesparingen, organisatie, betrokken partijen en type). De diensten worden met de SWOTmethode geanalyseerd op mogelijke hindernissen, gunstige en ongunstige factoren, en overdraagbaarheid. Na afloop worden tijdens een internationale workshop dertig voorbeelden van best practices met deskundigen besproken. Deze internationale workshop wordt gezamenlijk georganiseerd (workshop gekoppeld aan congres). De internationale workshop moet de eerste stap in de Europese dialoog vormen. In het kader van het terugkoppelings- en valideringsproces worden actuele bevindingen gepresenteerd en besproken met Europese deskundigen en worden nadere besprekingen met organisaties op binnenlands niveau gevoerd. 4.3 Werkpakket 3: Aanpassing van geselecteerde diensten De dertig goede praktijkvoorbeelden worden geanalyseerd op overdraagbaarheid en aanpassing aan het binnenlandse kader in Nederland,, Frankrijk en Spanje. Een aanpassingsvoorstel wordt uitgewerkt en vervolgens besproken met deskundigen op binnenlands niveau. Op grond van de overdraagbaarheidsanalyses wordt voor ieder land een specifieke verzameling best practices geselecteerd. 4.4 Werkpakket 4: Verspreiding van best practices in samenwerking met woningbouwverenigingen en vergelijkbare partijen Het communicatieconcept met betrekking tot de best practices wordt verder ontwikkeld tot een implementatieconcept. Op basis van dit concept worden per land twee workshops met woningbouwverenigingen en andere partijen (bewonersverenigingen, dienstverleners, energieagentschappen enzovoort) georganiseerd. Tijdens deze workshops worden de goede praktijkvoorbeelden gepresenteerd en worden de implementatiestrategieën op nationaal en lokaal niveau en de strategieën voor het wegnemen van hindernissen besproken. Op basis van de resultaten van deze workshops werken de projectpartners een synopsis uit van bepalende factoren, hindernissen en strategieën voor de overdracht van goede praktijkvoorbeelden.
D15c (2) Het project 20080409 Pagina 6 van 6 4.5 Werkpakket 5: Verspreiding van best practices in samenwerking met woningbouwondernemingen en vergelijkbare partijen Het vijfde werkpakket begint met het contact opnemen met vijf woningbouwondernemingen of energiedienstverleners voor casusonderzoeken in Nederland,, Frankrijk en Spanje. In samenwerking met deze potentiële energiedienstverleners wordt een implementatieconcept voor één dienst opgesteld en worden per land vijf workshops op locatie georganiseerd. Tijdens deze workshops bespreken we de geselecteerde voorbeelden, bespreken we de aanpassing/overdraagbaarheid van het praktijkvoorbeeld dat voor de woningbouwondernemingen en vergelijkbare partijen het beste is ( best practice ), bespreken we manieren om hindernissen weg te nemen en stellen we een implementatieplan voor de geselecteerde energiedienst op. 4.6 Werkpakket 6: Ontwikkeling van een handleiding Op grond van de resultaten tot dat moment en een aanvullende feedbackronde met deskundigen van woningbouworganisaties en -ondernemingen werken de projectpartners een handleiding uit, die de belangrijkste uitkomst van het project moet vormen. De eerste taak in het werkpakket bestaat uit synthese, waarbij de resultaten van de workshops met woningbouwverenigingen en de workshops op locatie aan de orde komen en met elkaar worden vergeleken. Tevens worden de specifieke eigenschappen van de diverse huisvestingssystemen en hun belang voor de energiedienstverlening onder de loep genomen. De tweede stap bestaat uit integratie, waarbij de verschillende Europese diensten worden ingepast in het binnenlandse kader in Nederland,, Frankrijk en Spanje. De tijdens de workshops besproken en geselecteerde diensten worden geanalyseerd op hindernissen met betrekking tot het binnenlandse kader en er worden strategieën vastgesteld om hindernissen met betrekking tot het binnenlandse kader weg te nemen. De derde stap is het uitwerken van de handleiding. Deze handleiding zal worden gebaseerd op het laatste ontwerp van Communicatie van goede voorbeelden energiediensten voor woningbouworganisaties en bewoners. De taken synthese en integratie zullen de grondslag vormen voor het Europese hoofdstuk, de ervaringen op binnenlands niveau worden uitgewerkt in casusonderzoeken. De handleiding vormt de laatste stap in de vastlegging van goede praktijkvoorbeelden. 4.7 Werkpakket 7: Communicatie en verspreiding van eindresultaten De communicatiestrategie behelst enerzijds de gefaseerde ontwikkeling van een handleiding en een gids voor goede praktijkvoorbeelden en best practices (materiaalbestand) en anderzijds het verspreiden van de resultaten (informatiebestand). Het informatie-/verspreidingsbestand omvat acht binnenlandse workshops en twintig workshops op locatie ( Communicatieconcept casusonderzoeken ), publicaties, nieuwsbrieven, een handleiding in vijf talen en lezingen tijdens congressen. 5 Partners Het project wordt uitgevoerd in samenwerking met diverse instanties en bedrijven. Drie woningbouwverenigingen en één grote bouwonderneming hebben reeds belangstelling in het project getoond en hebben intentieverklaringen ingediend. Onze partners zijn: ACCIONA Infrastructuras BBU Berlin-Brandenburgischer Wohnungsverband BFW Bundesverband freier Wohnungsunternehmen GDW Bundesverband deutscher Wohnungsunternehmen Gemeinnützige Wohnungsbaugesellschaft Kleinmachnow mbh LOGIREP UEPC Union Europenne des Promoteurs-Constructeurs Spanje Frankrijk EU