Energie Prestatie Contracten Standaardisatie proces en documentatie Lessen uit Europa

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Energie Prestatie Contracten Standaardisatie proces en documentatie Lessen uit Europa"

Transcriptie

1 Energie Prestatie Contracten Standaardisatie proces en documentatie Lessen uit Europa Marijke Menkveld, ECN Beleidsstudies Rotterdam, 29 September

2 Inhoud EU project Transparense Voordelen Energie Prestatie Contracten EPC proces: ingewikkeld? Buitenlandse voorbeelden Conclusie/Discussie 2

3 EU project Transparense Project focust op Energy Performance Contracting (EPC) waarbij een ESCo garanties geeft over de besparing in een project. Naast barrières als gebrek aan awareness, onbekendheid en financieringsproblemen speelt wantrouwen in EPC model een rol. Doel van Transparense is de transparantie van en het vertrouwen in EPC markten te vergroten door ontwikkeling van een Code of Conduct en overdracht van kennis en ervaring tussen landen 20 partners in 20 verschillende EU landen Transparense project No: IEE/12/678/SI Visit

4 Gedragscode Energie Prestatie Contracten Wat mag je van een ESCo verwachten? Ondertekenaars staan op de website van ESCoNetwerk.nl 4

5 Voordelen Energie Prestatie Contract Garantie op energiebesparing gedurende looptijd contract (meestal 5 tot 10 jaar) ESCo heeft daarmee dezelfde belangen als de klant, heeft motivatie de besparing te maximaliseren Die garantie kan projectfinanciering dekken Turn key service: ontwerp, voorbereiding, implementatie, onderhoud en bediening, monitoring en verificatie van besparingen en hulp bij financiering 5

6 EPC proces 6

7 Facilitators Guideline for Energy Performance Contracting Hoe doe je project identificatie? Hoe ziet de tender documentatie eruit? Wat zijn verschillende financieringsmogelijkheden en hoe maak je daarin een keuze? Wat moet er in het contract staan? 7

8 Noorwegen Nationale norm EPC Verschenen in april 2014 Regels voor alle fasen van een EPC project van aanbesteding, implementatie tot regels voor relatie ESCo/klant in exploitatiefase Templates voor documentatie Maar al eerder modelcontract, 1 facilitator en veel trainingen gemeenten door Noorse energieagentschap en VNG 8

9 Europees Modelcontract Artikel 18 uit EED verplicht landen modelcontracten voor EPC beschikbaar te stellen voor publieke gebouwen Eurocontract project heeft al in 2007 modelcontract opgesteld voor EPC: e-projects/files/projects/documents/eurocontract_ epc_model_contract_en.pdf 9

10 Duitsland Energy Saving Partnership Berlin Energy Saving Partnership Berlin, waarin Berlin Energie Agentur tenders faciliteert omtrent energie prestatiecontracten voor een verzameling van publieke gebouwen. Sinds 1995 is in 1400 gebouwen in 26 EPC contracten energiebesparing gerealiseerd. Gemiddeld 25% besparing op energiekosten. 10

11 Engeland UK RE-FIT Londen Gestart in 2008 RE-FIT programma moedigt publieke organisaties aan hun gebouwen te renoveren met 12 vooraf geselecteerde ESCo s. Klanten hoeven niet meer te gaan shoppen voor beste deal, profiteren van beschikbare kaders voor beoordeling, aanbesteding, financiering en meting & verificatie. Klanten in Londen worden begeleid gedurende het hele proces door PDU (Programme Delivery Unit) Sinds 2008 zijn 440 publieke gebouwen van energiebesparing voorzien Londen/EU ELENA program 11

12 Wat doet RE-FIT Programme Delivery Unit PDE Ontmoet senior management in organisaties om vragen over RE-Fit te beantwoorden Helpt een financierbare business case te formuleren Adviseert klanten over mogelijkheden financiering en hoe deze toe te passen Voert een benchmarking uit om te adviseren over optimale energiebesparing Helpt tender documentatie voor te bereiden om aanbesteding te starten voor ESCO project Is aanwezig bij visitatie door ESCo s van gebouw Levert best practice templates om iedere projectfase uit te voeren op de meest efficiënte en effectieve manier Levert ervaren team dat dit proces al vele malen heeft uitgevoerd 12

13 Conclusie/discussie Energie Prestatie Contracten in publieke gebouwen? Laat dan niet iedere gemeente opnieuw het wiel uitvinden! Kom tot guideline voor het proces en templates voor documentatie Nog beter: zet een programma op, waar publieke gebouweigenaren kunnen aankloppen, dat het hele proces faciliteert. Die projecten bundelen, de weg weten naar financieringsmogelijkheden en die een voorselectie maken in ESCo s 13

14 Contact: Marijke Menkveld ECN Beleidsstudies The sole responsibility for the content of this presentation lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EACI nor the European Commission are responsible for any use that may be made of the information contained therein. 14

Lessen uit Europa. Een stimulans voor energieprestatiecontracten. Marijke Menkveld, ECN Beleidsstudies Utrecht. 12 Februari 2014

Lessen uit Europa. Een stimulans voor energieprestatiecontracten. Marijke Menkveld, ECN Beleidsstudies Utrecht. 12 Februari 2014 Lessen uit Europa Een stimulans voor energieprestatiecontracten Marijke Menkveld, ECN Beleidsstudies Utrecht 12 Februari 2014 1 SER Energieakkoord: inzet van ESCo s actief stimuleren Marktpartijen worden

Nadere informatie

EPC ESCO VME. Sven Wuyts Factor4

EPC ESCO VME. Sven Wuyts Factor4 EPC ESCO VME Sven Wuyts Factor4 Energie Prestatie Contract Energy Service COmpany Vereniging van MedeEigenaars Sven Wuyts Factor4 Factor4: Antwerpen en Amsterdam Ingenieurs en financieel experts Energiebesparingsprojecten

Nadere informatie

Consumentenvertrouwen door kwaliteitsborging

Consumentenvertrouwen door kwaliteitsborging Consumentenvertrouwen door kwaliteitsborging COHERENO Business Collaboration Event Arnhem, 08/10/2014 Erwin Mlecnik OTB, Faculteit Bouwkunde, TU Delft BENG-renovatie: een complexe uitdaging Rijtjeswoning

Nadere informatie

Procedure voor de selectie van installateurs

Procedure voor de selectie van installateurs Procedure voor de selectie van installateurs Project: MKB Energy CheckUP Contract Number: IEE/13/384/S12.675577 Deliverable: D 4.1 rev 7 Status: Openbaar Datum: 1/06/2015 Auteurs: Daniele Forni, Claudia

Nadere informatie

Wilt u uw elektriciteitsfactuur te verminderen?

Wilt u uw elektriciteitsfactuur te verminderen? Wilt u uw elektriciteitsfactuur te verminderen? De Universiteit van Luik is betrokken geweest bij vele jaren in Europese projecten op het vlak van het milieu en energie. Dit jaar zijn we op zoek naar partners

Nadere informatie

STEAM-UP Stand van Zaken

STEAM-UP Stand van Zaken STEAM-UP Stand van Zaken Synergie met Onderhoud Co-funded by the Intelligent Horizon2020 Energy Europe Programme Programme of the European of the European Union Union The The sole sole responsibility responsibility

Nadere informatie

Bewonerservaringen bij doorgedreven renovatie: input voor bedrijfsmodellen. Erwin Mlecnik, TU Delft i.s.m. PHP Ad Straub, TU Delft

Bewonerservaringen bij doorgedreven renovatie: input voor bedrijfsmodellen. Erwin Mlecnik, TU Delft i.s.m. PHP Ad Straub, TU Delft Bewonerservaringen bij doorgedreven renovatie: input voor bedrijfsmodellen Erwin Mlecnik, TU Delft i.s.m. PHP Ad Straub, TU Delft Inhoud Inleiding Doel Onderzoeksaanpak Resultaten/ analyse Conclusie Vooruitzichten

Nadere informatie

De MKB Energy Check Up. VNO-NCW Midden & CCS Energieadvies

De MKB Energy Check Up. VNO-NCW Midden & CCS Energieadvies The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EACI nor the European Commission are responsiblefor

Nadere informatie

Procedure voor de selectie van adviseurs

Procedure voor de selectie van adviseurs Procedure voor de selectie van adviseurs Project: SME Energy CheckUp Contract Number: IEE/13/384/S12.675577 Deliverable: D 4.2 Status: Public Date: 1/09/2015 Authors: Daniele Forni, Claudia Samarelli,

Nadere informatie

Veelgestelde vragen in EPC-projecten

Veelgestelde vragen in EPC-projecten Veelgestelde vragen in EPC-projecten European Energy Service Initiative 2020 EESI 2020 IEE/12/686/SI2.644738 December 2013 Opgesteld door Factor4, Johan Coolen and Charles-Henri Bourgois Disclaimer: The

Nadere informatie

Trainingsmodule 1 Energie Prestatie Contracten (EPC) de basis

Trainingsmodule 1 Energie Prestatie Contracten (EPC) de basis Trainingsmodule 1 Energie Prestatie Contracten (EPC) de basis Transparense Project Juni 2015 OVERZICHT VAN TRAININGSMODULES I. EPC de basis II. EPC-Proces van Projectidentificatie tot aanbesteding III.

Nadere informatie

ADMINISTRATIEVE EN WETTELIJKE ASPECTEN BIJ DE TOEPASSING VAN ZONNESTROOM IN NEDERLAND PV LEGAL / PV GRID. Holland Solar Arthur de Vries

ADMINISTRATIEVE EN WETTELIJKE ASPECTEN BIJ DE TOEPASSING VAN ZONNESTROOM IN NEDERLAND PV LEGAL / PV GRID. Holland Solar Arthur de Vries ADMINISTRATIEVE EN WETTELIJKE ASPECTEN BIJ DE TOEPASSING VAN ZONNESTROOM IN NEDERLAND PV LEGAL / PV GRID Holland Solar Arthur de Vries Eindhoven, 13 september 2012 PV LEGAL Eenvoudiger, goedkoper en sneller

Nadere informatie

nzeb markt Nederland

nzeb markt Nederland Ad Straub, TU Delft nzeb markt Nederland Initiatieven overheid: Subsidieprogramma Blok voor Blok Innovatieprogramma Energiesprong: Gemeenten: Lokaal Alle Lichten op Groen Pioniers: Huis Vol Energie Het

Nadere informatie

Leverbare 6.2 PPT-presentatie. RenoValue. Drijvende krachten voor verandering: Versterking van de rol van taxateurs binnen de markttransitie

Leverbare 6.2 PPT-presentatie. RenoValue. Drijvende krachten voor verandering: Versterking van de rol van taxateurs binnen de markttransitie Leverbare 6.2 PPT-presentatie RenoValue Drijvende krachten voor verandering: Versterking van de rol van taxateurs binnen de markttransitie IEE/13/618/SI2.675119 (van 13-02-2014 tot 13-02-2016) Achtergrond:

Nadere informatie

C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe

C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe DELIVERABLE n. 7.1 TRANSFERABILITY PLAN FOR LOCAL GOVERNMENTS ON ENERGY SAVING AND SUSTAINABLE

Nadere informatie

Naar een integraal aanbod van bijna-energieneutrale (BEN) renovaties van eengezinswoningen in België

Naar een integraal aanbod van bijna-energieneutrale (BEN) renovaties van eengezinswoningen in België Naar een integraal aanbod van bijna-energieneutrale (BEN) renovaties van eengezinswoningen in België FRDO Lunchdebat Brussel, 19 januari 2014 Erwin Mlecnik, TU Delft Faculty of Architecture and the Built

Nadere informatie

Project ESCO Service Center / Servicepunt Duurzame Energie Onderwerp Plan van aanpak verduurzaming Datum 19 juni 2013 Status [Status]

Project ESCO Service Center / Servicepunt Duurzame Energie Onderwerp Plan van aanpak verduurzaming Datum 19 juni 2013 Status [Status] Project ESCO Service Center / Servicepunt Duurzame Energie Onderwerp Plan van aanpak verduurzaming Datum 19 juni 2013 Status [Status] 13181693560drs. ir. E.I. BurdorfESCO Service Center / Servicepunt Duurzame

Nadere informatie

LOKALE KRACHTEN BUNDELEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST

LOKALE KRACHTEN BUNDELEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST LOKALE KRACHTEN BUNDELEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST Wat is het Covenant of Mayors netwerk? Alle gemeenten kunnen zich aansluiten bij een Europees netwerk van gemeenten: het Covenant of Mayors (burgermeestersverdrag).

Nadere informatie

C h r i s L o r i s t, V N O - N C W. M a r n i x va n Os, C o t r u s t. B a r t Ve r h a g e n, C C S E n e r g i e - ad v i e s

C h r i s L o r i s t, V N O - N C W. M a r n i x va n Os, C o t r u s t. B a r t Ve r h a g e n, C C S E n e r g i e - ad v i e s The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors. Itdoes not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EACI nor the European Commission are responsiblefor

Nadere informatie

Cyclus 2014-2016. Sessie 1 23/10/2014

Cyclus 2014-2016. Sessie 1 23/10/2014 Cyclus 2014-2016 Sessie 1 23/10/2014 The sole responsibility for the content of this presentation lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EASME

Nadere informatie

IEE/12/046/SI2.645700 2013-2016

IEE/12/046/SI2.645700 2013-2016 IEE/12/046/SI2.645700 2013-2016 04/07/2014 Disclaimer The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union.

Nadere informatie

D2.5 Aanbevelingen voor de ontwikkeling van de EPC markt in Nederland

D2.5 Aanbevelingen voor de ontwikkeling van de EPC markt in Nederland D2.5 Aanbevelingen voor de ontwikkeling van de EPC Nederland Transparense project This document has been conducted within the framework of project Transparense - Increasing Transparency of Energy Service

Nadere informatie

SPP TENDER MODEL. Inkoop groene elektriciteit. Afkomstig van additionele, lokale bronnen. kale bronnen

SPP TENDER MODEL. Inkoop groene elektriciteit. Afkomstig van additionele, lokale bronnen. kale bronnen SPP TENDER MODEL Inkoop groene elektriciteit Afkomstig van additionele, lokale bronnen kale bronnen Opdrachtgever: Contract: Gemeente Den Haag 15 jaar leveringscontract voor elektriciteit uit wind en zon

Nadere informatie

Resultaten. aanbesteden voor een CO 2. -arme economie. Onze besparing* In totaal bespaarde GPP partners: t CO2e toe. *dd:

Resultaten. aanbesteden voor een CO 2. -arme economie. Onze besparing* In totaal bespaarde GPP partners: t CO2e toe. *dd: aanbesteden voor een CO 2 -arme economie Resultaten CO 2 REDUCTION Onze besparing* In totaal bespaarde GPP partners: 701.248 t CO2e 90.378 toe *dd: 08-04-2016. GPP 2020 in het kort Nationale, regionale

Nadere informatie

Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen. Introductie

Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen. Introductie 1 Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen Introductie Introductie De afkorting EPI-CREM staat voor Energy Performance Integration in Corporate Real Estate Management oftewel de integratie

Nadere informatie

Naar een integraal aanbod voor bijna-energieneutrale renovaties van eengezinswoningen. Erwin Mlecnik, TU Delft/ Passiefhuis-Platform vzw.

Naar een integraal aanbod voor bijna-energieneutrale renovaties van eengezinswoningen. Erwin Mlecnik, TU Delft/ Passiefhuis-Platform vzw. Naar een integraal aanbod voor bijna-energieneutrale renovaties van eengezinswoningen Erwin Mlecnik, TU Delft/ Passiefhuis-Platform vzw Inhoud Context: COHERENO Aanpak onderzoek : Ontstaan van nieuwe samenwerkingen

Nadere informatie

ENERGIE. besparen. vandorp.eu

ENERGIE. besparen. vandorp.eu ENERGIE besparen ENERGIE- KOSTEN Stelt u zich eens voor dat u 1,- per m 2 aan energiekosten kunt besparen in een pand van 5.000 m 2. In een tijd van stijgende energieprijzen zal dit in 10 jaar al gauw

Nadere informatie

ESCo s en EPC, Ook voor Openbare besturen en KMO s? ECONEXT, Antwerpen, 18 April 2013 Factor4, C-H Bourgois

ESCo s en EPC, Ook voor Openbare besturen en KMO s? ECONEXT, Antwerpen, 18 April 2013 Factor4, C-H Bourgois ESCo s en EPC, Ook voor Openbare besturen en KMO s? ECONEXT, Antwerpen, 18 April 2013 Factor4, C-H Bourgois Agenda ESCO s en EPC, definitie Minimale project criteria Openbare besturen KMO s Conclusies

Nadere informatie

Online availability of training material on Energy Performance Contracting

Online availability of training material on Energy Performance Contracting Online availability of training material on Energy Performance Contracting Belgium Co-funded by the European Union Energy Performance Contracting Plus 2 Factor4 Lange Winkelstraat 26 2010 Antwerpen Belgium

Nadere informatie

Training Module 5. Energie Prestatie Contracten Supportstrategie. Transparense Project Juni

Training Module 5. Energie Prestatie Contracten Supportstrategie. Transparense Project Juni Training Module 5. Energie Prestatie Contracten Supportstrategie Transparense Project Juni 2015 OVERZICHT VAN TRAININGSMODULES I. EPC de basis II. EPC-Proces van Projectidentificatie tot aanbesteding III.

Nadere informatie

Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school

Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school Inhoudsopgave 1. INTRODUCTIE 3 1.1 Wat is de Verkeersslang? 3 1.2 Waarom de Verkeersslang? 3 1.3 Tijdsplanning 3 2. SPELMATERIALEN

Nadere informatie

Integratie van energieprestatie. Aanpak. in vastgoedprocessen

Integratie van energieprestatie. Aanpak. in vastgoedprocessen 2 Integratie van energieprestatie Aanpak in vastgoedprocessen Introductie Het EPI-CREM project (Energy performance Integration in (public) Corporate Real Estate Management) heeft als hoofddoel het bevorderen

Nadere informatie

Ontwikkeling van web componenten voor het stimuleren van energiebesparende maatregelen

Ontwikkeling van web componenten voor het stimuleren van energiebesparende maatregelen Ontwikkeling van web componenten voor het stimuleren van energiebesparende maatregelen Erwin Mlecnik Afdeling Management in the Built Environment, Faculteit Bouwkunde TU Delft, Nederland 24 oktober 2017

Nadere informatie

Europese Gedragscode voor Energieprestatiecontracten

Europese Gedragscode voor Energieprestatiecontracten 11 July 2014 Transparense project Dit document is tot stand gekomen in het kader van het project Transparense Increasing Transparency of energie Service Markets gefinancierd door het EU programma Intelligent

Nadere informatie

Nieuwsbrief 10, 1 november 2014 Het huidige speciaal nummer van het ENCLOSE nieuwsbrief is beschikbaar in 12 talen!

Nieuwsbrief 10, 1 november 2014 Het huidige speciaal nummer van het ENCLOSE nieuwsbrief is beschikbaar in 12 talen! Nieuwsbrief 10, 1 november 2014 Beste lezer, Welkom bij het laatste nummer van ENCLOSE nieuwsbrieven! Het ENCLOSE project gericht op energiebesparing bij stedelijke logistieke diensten in kleine en middelgrote

Nadere informatie

Een familieanamnese afnemen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project.

Een familieanamnese afnemen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Een familieanamnese afnemen Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. This project has been co-funded by the European Union under the Erasmus+ programme. The material in

Nadere informatie

ENERGiE BOEKHOUDING. Empowered by KU Leuven, VITO, imec & UHasselt

ENERGiE BOEKHOUDING. Empowered by KU Leuven, VITO, imec & UHasselt ENERGiE BOEKHOUDING Empowered by KU Leuven, VITO, imec & UHasselt JOINT ENGAGEMENT FOR ENERGY This project has received funding from the European Union s Horizon 00 research and innovation programme under

Nadere informatie

www.steeep.eu November 2014 Nieuwsbrief nr 1

www.steeep.eu November 2014 Nieuwsbrief nr 1 Van: Ruymen Sigrid Verzonden: vrijdag 28 november 2014 15:12 Aan: 'vanessa@beeckmanspices.be'; 'william@beeckmanspices.be'; 'geert.lindemans@lindemans.be'; 'Philippe@straetmans.be'; 'philippe@oudpapiermichel.be';

Nadere informatie

MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen

MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen Maureen Rutten-van Mölken SELFIE tweede nationale workshop 29 maart 2018 Agenda 12:00 12:30u Inloop met koffie, thee en broodjes 12:30 12:45u Voorstelrondje 12:45

Nadere informatie

ENERGIECONCEPTEN. Advies op maat. vandorp.eu

ENERGIECONCEPTEN. Advies op maat. vandorp.eu ENERGIECONCEPTEN Advies op maat ENERGIE- KOSTEN Stelt u zich eens voor dat u 1,- per m 2 aan energiekosten kunt besparen in een pand van 5.000 m 2. In een tijd van stijgende energiekosten zal dit in 10

Nadere informatie

Energiereductie met een ESCo. Jan-Maarten Elias Unica Ecopower

Energiereductie met een ESCo. Jan-Maarten Elias Unica Ecopower Energiereductie met een ESCo Jan-Maarten Elias Unica Ecopower Inhoud 1. Over Unica Ecopower 2. Huidige en toekomstige energie wetgeving 3. Wat is een ESCo 4. Europese Gedragscode voor ESCo s 5. Voorbeeld

Nadere informatie

Slimme meter en beter energiemanagement voor gebouweigenaren en facilitair

Slimme meter en beter energiemanagement voor gebouweigenaren en facilitair Slimme meter en beter energiemanagement voor gebouweigenaren en facilitair managers Real-time monitoring van het dagelijkse energieverbruik Traceren verbruikspieken en ongewenst verbruik Inzicht in effect

Nadere informatie

Prestatiecontracten voor bestaand maatschappelijk vastgoed: slim besparen én verduurzamen

Prestatiecontracten voor bestaand maatschappelijk vastgoed: slim besparen én verduurzamen Prestatiecontracten voor bestaand maatschappelijk vastgoed: slim besparen én verduurzamen 6 december 2011 Albert Hulshoff Ede 22 maart 2012 Prestatiecontracten - Prestatiecontracten - ESCo-eigenschappen

Nadere informatie

Trainingsmodule 4. Voor EPC-beginnersmarkten

Trainingsmodule 4. Voor EPC-beginnersmarkten Trainingsmodule 4. Voor EPC-beginnersmarkten Energie Prestatie Contracten-financiering Transparense Project OVERZICHT VAN TRAININGSMODULES I. EPC de basis II. EPC-Proces van Projectidentificatie tot aanbesteding

Nadere informatie

Energy Service Company: een kans voor u?

Energy Service Company: een kans voor u? 1 Energy Service Company: een kans voor u? Stand van zaken provinciale pilot & Kansen voor de installatiebranche Hans van der Heide Pilot provincie Friesland (1) Doel: Ervaring opdoen met het opzetten

Nadere informatie

Markt voor energiediensten in Vlaanderen/België

Markt voor energiediensten in Vlaanderen/België Markt voor energiediensten in Vlaanderen/België Charles-Henri Bourgois, Adviseur, Fedesco KnowledgeCenter, Factor4 Inleiding Sterke groei in de Belgische energie diensten sector Veel verschillende spelers

Nadere informatie

Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school

Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school Inhoudsopgave 1. INTRODUCTIE 3 1.1 Wat is de Verkeersslang? 3 1.2 Waarom de Verkeersslang? 3 1.3 Tijdsplanning 3 2. SPELMATERIALEN

Nadere informatie

factsheet #2 MOBILITEITSMANAGEMENT MAATREGELEN VOOR SCHOLEN Informatie voor scholen, besturen, ambtenaren en mobiliteits- en onderwijsorganisaties

factsheet #2 MOBILITEITSMANAGEMENT MAATREGELEN VOOR SCHOLEN Informatie voor scholen, besturen, ambtenaren en mobiliteits- en onderwijsorganisaties Informatie voor scholen, besturen, ambtenaren en mobiliteits- en onderwijsorganisaties factsheet #2 MOBILITEITSMANAGEMENT MAATREGELEN VOOR SCHOLEN De Verkeersslang is een campagne waarbij kinderen, ouders

Nadere informatie

C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe

C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe DELIVERABLE D2.2 Knowledge Sharing Workshop proceedings- SUMMARY (Dutch) Dissemination level:

Nadere informatie

EPC in de praktijk, Stad Oostende

EPC in de praktijk, Stad Oostende EPC in de praktijk, Stad Oostende Tom Germonpré Schepen, Stad Oostende Inhoud Waarom Oostende voor EPC koos EPC project Oostende Uitdagingen bij de start van het project De rol van Oostende en de EPC facilitator

Nadere informatie

Seminar 360 on Renewable Energy

Seminar 360 on Renewable Energy Seminar 360 on Renewable Energy Financieren van duurzame energie initiatieven ING Lease (Nederland) B.V. Roderik Wuite - Corporate Asset Specialist - Agenda I 1. Introductie 2. Financiering van duurzame

Nadere informatie

Afbeeldingenhandboek

Afbeeldingenhandboek Go&Learn initiatief Afbeeldingenhandboek G&L European Network Management Body The Go&Learn initiative is a multilateral network supported by the EU LLP funds. It is aimed to organize and manage an international

Nadere informatie

De bedrijven maken 2 soorten producten Alle bedrijven verkopen deze producten in dezelfde markt. Klanten

De bedrijven maken 2 soorten producten Alle bedrijven verkopen deze producten in dezelfde markt. Klanten The Business Game 1 Business Game De bedrijven maken 2 soorten producten Alle bedrijven verkopen deze producten in dezelfde markt Klanten This publication reflects the views only of the author, and the

Nadere informatie

Bedrijfsmodellen voor de renovatie van particuliere eengezinswoningen. Antwerpen, 28 April 2016 Kennisplatform Renovatie Ad Straub, TU Delft

Bedrijfsmodellen voor de renovatie van particuliere eengezinswoningen. Antwerpen, 28 April 2016 Kennisplatform Renovatie Ad Straub, TU Delft Bedrijfsmodellen voor de renovatie van particuliere eengezinswoningen Antwerpen, 28 April 2016 Ad Straub, TU Delft Agenda nzeb particuliere markt Nederland Renovatiewinkels COHERENO coalities aanbodzijde

Nadere informatie

Genetische testen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project.

Genetische testen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Genetische testen Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Inzicht krijgen in genetische testen en testresultaten Inhoud Wat is genetisch testen? Klinische toepassingen

Nadere informatie

Samen naar een goede waterkwaliteit in de Bollaertbeek

Samen naar een goede waterkwaliteit in de Bollaertbeek Samen naar een goede waterkwaliteit in de Bollaertbeek Programma: 13u00 Ontvangst met koffie 13u15-13u30 Inleiding (Elien Dupon, Inagro) 13u30 13u50 Zuiver water is een noodzaak (Ingrid Keupers, De Watergroep)

Nadere informatie

Verplichtingen voor kantoorgebouwen op vlak van energie

Verplichtingen voor kantoorgebouwen op vlak van energie Verplichtingen voor kantoorgebouwen op vlak van energie Een overzicht van maatregelen in een aantal Europese lidstaten Sven Wuyts, Factor4 27 februari 2015 Inhoud Hinderpalen Verplichtingen vanuit Europa

Nadere informatie

Aanvraag voor signatory status onder de Europese Gedragscode voor Energieprestatiecontracten. Procedure en formulieren

Aanvraag voor signatory status onder de Europese Gedragscode voor Energieprestatiecontracten. Procedure en formulieren Aanvraag voor signatory status onder de Europese voor Energieprestatiecontracten Procedure en formulieren Aanvraag voor signatory status onder de Europese voor Energieprestatiecontracten Transparense project

Nadere informatie

Serviceplannen. Handleiding

Serviceplannen. Handleiding Serviceplannen Handleiding Sure IT b.v. 2017, Sure IT b.v. Het Wilmar logo en Wilmar Infosystems zijn handelsmerken van Sure IT b.v. Dit document is met uiterste zorg samengesteld. Sure IT aanvaardt geen

Nadere informatie

Project 7 Pratende plant Deel 1

Project 7 Pratende plant Deel 1 Project 7 Pratende plant Deel 1 1 Wist je dat? Wist jij dat er ook luchtzuiverende planten bestaan? Deze planten zorgen niet alleen voor een leuke sfeer en voor zuurstof, maar dus ook voor een schonere

Nadere informatie

Het Vlaams EnergieBedrijf Drie pijlers, één focus. Project ESCO Limburg 2020 Andries Gryffroy 28 maart 2014

Het Vlaams EnergieBedrijf Drie pijlers, één focus. Project ESCO Limburg 2020 Andries Gryffroy 28 maart 2014 Het Vlaams EnergieBedrijf Drie pijlers, één focus Project ESCO Limburg 2020 Andries Gryffroy 28 maart 2014 De Vlaamse Overheid als verbruiker De Vlaamse Overheid verbruikt circa 300 miljoen euro energie

Nadere informatie

Project 2 Dobbelsteen Deel 1

Project 2 Dobbelsteen Deel 1 Project 2 Dobbelsteen Deel 1 1 Wist je dat? 2 Dit ga je maken Slimme technische oplossingen kunnen mensen met een beperking helpen om makkelijker mee te doen met activiteiten van andere mensen. We kunnen

Nadere informatie

Financiering van Openbare Duurzame Verlichting voor Gemeenten

Financiering van Openbare Duurzame Verlichting voor Gemeenten Financiering van Openbare Duurzame Verlichting voor Gemeenten Den Haag 9 september 2015 Intoductie BNG Bank Leo Valkenburg & Pieter Oppermann 2 Duurzame verlichting voor gemeenten Pieter Oppermann 01/03/2012

Nadere informatie

Bollaertbeek action lab België

Bollaertbeek action lab België Bollaertbeek action lab België Ellen Pauwelyn, Elien Dupon, Els Belmans, Eva Kerselaers, Ingeborg Joris, Piet Seuntjens 6 december 2018, Inagro Disclaimer: This presentation only reflects the author s

Nadere informatie

Bewegen Werkt OMGAAN MET DRUK DOOR MARIKE VAN KALKEN LEEFSTIJLCOACH

Bewegen Werkt OMGAAN MET DRUK DOOR MARIKE VAN KALKEN LEEFSTIJLCOACH Bewegen Werkt OMGAAN MET DRUK DOOR MARIKE VAN KALKEN LEEFSTIJLCOACH STRESSLESS Improving Educators Resilience to Stress This project has been funded with support from the European Commission. This publication

Nadere informatie

Project 5 Spelen met licht Deel 1

Project 5 Spelen met licht Deel 1 Project 5 Spelen met licht Deel 1 1 Wist je dat? Licht belangrijk is voor de gezondheid. Ons lichaam licht nodig heeft om vitamine D te maken. Ons slaap- en waakritme wordt gecontroleerd door licht. Een

Nadere informatie

Europese programma s en films vertegenwoordigen driekwart van de uitzendingen met de grootste kijkdichtheid

Europese programma s en films vertegenwoordigen driekwart van de uitzendingen met de grootste kijkdichtheid IP/09/840 Brussel, 28 mei 2009 Europese programma s en films vertegenwoordigen driekwart van de uitzendingen met de grootste kijkdichtheid In Europa vervaardigde films en televisieprogramma s blijven Europese

Nadere informatie

Inzicht hebben in veel voorkomende patronen van overerving. Professor Martina Cornel and professor Heather Skirton Gen-Equip Project

Inzicht hebben in veel voorkomende patronen van overerving. Professor Martina Cornel and professor Heather Skirton Gen-Equip Project Inzicht hebben in veel voorkomende patronen van overerving Professor Martina Cornel and professor Heather Skirton Gen-Equip Project Leerdoelen Inzicht hebben in de drie belangrijkste patronen van overerving

Nadere informatie

Groundbreaking Innovative Financing of Training in a European Dimension. Final GIFTED Model May 2013

Groundbreaking Innovative Financing of Training in a European Dimension. Final GIFTED Model May 2013 Groundbreaking Innovative Financing of Training in a European Dimension Final GIFTED Model May 2013 Project Reference no. 517624-LLP-1-2011-1-AT-GRUNDTVIG-GMP Workpackage no. WP 3 Test and Validation Deliverable

Nadere informatie

Seminar Hernieuwbare energie voor bedrijven

Seminar Hernieuwbare energie voor bedrijven Seminar Hernieuwbare energie voor bedrijven Financieren van duurzame energie initiatieven ING Auke de Boer- manager ING Groenbank N.V. Agenda I 1. Introductie 2. Financiering duurzame energie initiatieven

Nadere informatie

Sociale statuten: zelfstandige versus werknemer

Sociale statuten: zelfstandige versus werknemer Sociale statuten: zelfstandige versus werknemer Als je in België werkt, betaal je sociale lasten waardoor je recht hebt op sociale bescherming. Dit wordt het sociaal statuut genoemd. Er zijn drie verschillende

Nadere informatie

Urgenda ESCo-project. Peter Odermatt

Urgenda ESCo-project. Peter Odermatt Urgenda ESCo-project Peter Odermatt Inleiding Ambitie Urgenda: Vergroten energie efficiency in NL Beter benutting hernieuwbare energie potentieel in NL Verkennen onder welke voorwaarden ESCo s een bijdrage

Nadere informatie

Historiana s gebruikershandleiding

Historiana s gebruikershandleiding Historiana s gebruikershandleiding Historiana is een online leeractiviteitenplatform, ontwikkeld door geschiedenisonderwijsgevenden uit heel Europa en daarbuiten. Het doel is om collega s the helpen bij

Nadere informatie

Energie Exploitatie Ontwikkelingen in Nederland

Energie Exploitatie Ontwikkelingen in Nederland Energie Exploitatie Ontwikkelingen in Nederland Leo Brouwer Programma adviseur Duurzame Energie en Energietransitie 16 oktober 2007 donderdag 18 oktober 2007 1 Daan van Vliet Directeur Unica Bestuurslid

Nadere informatie

Energiebesparing, hoe begin je eraan? Agoria Gent, 12 juni 2012 Charles-Henri Bourgois, Factor4

Energiebesparing, hoe begin je eraan? Agoria Gent, 12 juni 2012 Charles-Henri Bourgois, Factor4 Energiebesparing, hoe begin je eraan? Agoria Gent, 12 juni 2012 Charles-Henri Bourgois, Factor4 Inhoud Waarom is energiebesparing interessant? Belang van een juiste aanpak Zelf doen vs. Outsourcing Klassieke

Nadere informatie

Ervaringen van het verduurzamen van Rotterdams gemeentelijk vastgoed m.b.v. ESCo s

Ervaringen van het verduurzamen van Rotterdams gemeentelijk vastgoed m.b.v. ESCo s Ervaringen van het verduurzamen van Rotterdams gemeentelijk vastgoed m.b.v. ESCo s Gert-Jan de Looze & Peter van Schijndel Gemeente Rotterdam & Strukton Gert-Jan de Looze Peter van Schijndel Rotterdamse

Nadere informatie

Project 6 De Quiz Deel 1

Project 6 De Quiz Deel 1 Project 6 De Quiz Deel 1 1 Wist je dat? 2 Dit ga je maken In Nederland staat één van de grootste bloemenveilingen ter wereld. Iedere dag wordt er gehandeld in miljoenen bloemen en planten. Na de veiling

Nadere informatie

Module leren: preventiemodule vroegtijdig schoolverlaat voorkomen door middel van digitale verhalen en kaarten. tellyourstorymap.

Module leren: preventiemodule vroegtijdig schoolverlaat voorkomen door middel van digitale verhalen en kaarten. tellyourstorymap. Module leren: preventiemodule vroegtijdig schoolverlaat voorkomen door middel van digitale verhalen en kaarten tellyourstorymap.eu -Co-funded by the Erasmus+ Programma of the European Union Module voor

Nadere informatie

ENTRE-YOU in Practice

ENTRE-YOU in Practice ENTRE-YOU in Practice 1 Erasmus+ Strategische Partnership voor beroeps-educatie en training Project Titel: ENTRE-YOU - Ondernemende mentaliteit voor jonge benadeelde werkzoekenden Project nummer: 2015-1-RO01-KA202-015052

Nadere informatie

Trainingsmodule 4. Voor gevorderde EPC-markten

Trainingsmodule 4. Voor gevorderde EPC-markten Trainingsmodule 4. Voor gevorderde EPC-markten Energie Prestatie Contracten-financiering Transparense Project OVERZICHT VAN TRAININGSMODULES I. EPC de basis II. EPC-Proces van Projectidentificatie tot

Nadere informatie

Een energieprestatiecontract Een ESCO De rol van een facilitator

Een energieprestatiecontract Een ESCO De rol van een facilitator Een energieprestatiecontract Een ESCO De rol van een facilitator Inhoud Wat is een energieprestatiecontract? Wat doet een ESCO? De rol van een facilitator De aanpak van het VEB De resultaten Een concreet

Nadere informatie

BewareE. Energiediensten: Verlaging van het energieverbruik van de burger door gedragsverandering. Document: D15a (2) Het project BewareE 20080409.

BewareE. Energiediensten: Verlaging van het energieverbruik van de burger door gedragsverandering. Document: D15a (2) Het project BewareE 20080409. D15c (2) Het project 20080409 Pagina 1 van 6 Energiediensten: Verlaging van het energieverbruik van de burger door gedragsverandering Document: D15a (2) Het project 20080409.doc Kortmann, Jaap; Krutwagen,

Nadere informatie

Project 3 Bibberspiraal Deel 1

Project 3 Bibberspiraal Deel 1 Project 3 Bibberspiraal Deel 1 1 Wist je dat? 2 Dit ga je maken Er maar weinig chirurgen zijn die kleine bloedvaten en zenuwcellen kunnen herstellen. Dit komt omdat zij niet kunnen opereren zonder hun

Nadere informatie

Update implementatie bepalingen klinisch onderzoek MDR in Nederland

Update implementatie bepalingen klinisch onderzoek MDR in Nederland Update implementatie bepalingen klinisch onderzoek MDR in Nederland Sabina Hoekstra-van den Bosch Verdiepende sessie Klinisch Onderzoek VWS, Den Haag, 23 mei 2019 Samenvatting 1. Inleiding 2. Nieuwe EU

Nadere informatie

D.3.1.c Samenvatting Business plan voor het EPC coaching traject voor gemeenten en gemeenschapsvoorzieningen in de provincie Vlaams-Brabant

D.3.1.c Samenvatting Business plan voor het EPC coaching traject voor gemeenten en gemeenschapsvoorzieningen in de provincie Vlaams-Brabant D.3.1.c Samenvatting Business plan voor het EPC coaching traject voor gemeenten en gemeenschapsvoorzieningen in de provincie Vlaams-Brabant Titel van het project: EPC coaching voor gemeenten. Locatie:

Nadere informatie

Hoe samenwerking, verandering en voorlichting zorgen voor meer en betere ESCo projecten in Nederland P5 presentatie Christine van Oeveren

Hoe samenwerking, verandering en voorlichting zorgen voor meer en betere ESCo projecten in Nederland P5 presentatie Christine van Oeveren Hoe samenwerking, verandering en voorlichting zorgen voor meer en betere ESCo projecten in Nederland 17-04-2014 P5 presentatie Christine van Oeveren 1 Inhoudsopgave Inleiding 1. Wat zijn ESCo s? 2. Meer?

Nadere informatie

OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELGISCHE ONDERNEMER EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE RESULTATEN

OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELGISCHE ONDERNEMER EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE RESULTATEN OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELGISCHE ONDERNEMER EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE RESULTATEN 13 oktober 2017 hellocrowd.be @hellocrowdnl @hellobankbelgie METHODOLOGIE - Een

Nadere informatie

Actuele ontwikkelingen ten aanzien van toetsen van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen

Actuele ontwikkelingen ten aanzien van toetsen van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen Actuele ontwikkelingen ten aanzien van toetsen van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen NVMETC scholingsdagen 2017 Monique Al Sr wetenschappelijk stafmedewerker CCMO Ontwikkelingen wetgeving 1.

Nadere informatie

Onderschrijving van het Belgische Stappenplan

Onderschrijving van het Belgische Stappenplan Gelieve terug te bezorgen aan: Build Up Skills Belgium t.a.v. Kristof Van Roy Koningsstraat 132 1000 Brussel Beste, Onderschrijving van het Belgische Stappenplan Het project Build Up Skills Belgium resulteerde

Nadere informatie

Europese Commissie Directoraat generaal Gezondheid en Consumentenbescherming. Raadpleging inzake gezondheidsdiensten B232 8/102 B-1049 BRUSSEL België

Europese Commissie Directoraat generaal Gezondheid en Consumentenbescherming. Raadpleging inzake gezondheidsdiensten B232 8/102 B-1049 BRUSSEL België Europese Commissie Directoraat generaal Gezondheid en Consumentenbescherming. Raadpleging inzake gezondheidsdiensten B232 8/102 B-1049 BRUSSEL België Utrecht, 31 januari 2007 Onderwerp: Consultatiedocument

Nadere informatie

Even voorstellen. Philip Blaauw. INNAX GEBOUW & OMGEVING Directie 0885533000 pblaauw@innax.com

Even voorstellen. Philip Blaauw. INNAX GEBOUW & OMGEVING Directie 0885533000 pblaauw@innax.com Even voorstellen Philip Blaauw INNAX GEBOUW & OMGEVING Directie 0885533000 pblaauw@innax.com INNAX GROUP is een onafhankelijk Energie Diensten Bedrijf = ESCO voor het verduurzamen van gebouwen INNAX GROUP

Nadere informatie

Onderzoek A Spuitwater Voedingskleurstof (in verschillende kleuren: oranje, geel, rood, groen) Bekertjes

Onderzoek A Spuitwater Voedingskleurstof (in verschillende kleuren: oranje, geel, rood, groen) Bekertjes 6-8 jaar Wetenschappelijke inhoud: Humane biologie Beoogde concepten/vaardigheden: Zintuigen Beoogde leeftijdsgroep: 6-8 jaar oud Duur van de activiteit: 2-3 lessen, al naargelang het aantal onderzoeken

Nadere informatie

Bezwaren en oplossingen analyse van de denktanksessies installatiebranche

Bezwaren en oplossingen analyse van de denktanksessies installatiebranche Bezwaren en oplossingen analyse van de denktanksessies installatiebranche Bezwaren / Opmerkingen uit de Yellow paper sessie van 25-06-2014 Omvang 1. Alleen voor grote bedrijven met grote projecten 2. Te

Nadere informatie

COHERENO. renovatie van een rijwoning tot. feitelijk nulenergie

COHERENO. renovatie van een rijwoning tot. feitelijk nulenergie COHERENO renovatie van een rijwoning tot feitelijk nulenergie 6de Energiecongres, 7 3 4 Wouter Hilderson, Irati Artola, Passiefhuis- Platform vzw wat is COHERENO? de samenwerking tussen bedrijven versterken

Nadere informatie

Agenda. Frederik Hindryckx, CEO, VEB. Robert Pernetta, European Investment Bank. Jan Bocken, Eubelius. Anthony Logge, Eubelius

Agenda. Frederik Hindryckx, CEO, VEB. Robert Pernetta, European Investment Bank. Jan Bocken, Eubelius. Anthony Logge, Eubelius Expert Seminarie Agenda Titel Marktontwikkeling EPC: visie op clustering, facilitatie, ESCO s en financiering Waarom balansneutrale EPC s belangrijk zijn voor het behalen van de energie-efficiëntieobjectieven

Nadere informatie

Water governance Vergelijking van de EU actiegebieden

Water governance Vergelijking van de EU actiegebieden Water governance Vergelijking van de EU actiegebieden Belgische WaterProtect stakeholder workshop 6 december 2018 Els Belmans (ILVO) Eva Kerselaers (ILVO), Ellen Pauwelyn (Inagro), Elien Dupon (Inagro),

Nadere informatie

Is een energieprestatiecontract. interessant voor de sportsector? Dirk Meire CEO Vlaams EnergieBedrijf

Is een energieprestatiecontract. interessant voor de sportsector? Dirk Meire CEO Vlaams EnergieBedrijf Is een energieprestatiecontract interessant voor de sportsector? Dirk Meire CEO Vlaams EnergieBedrijf Inhoud 1. Wat is een energieprestatiecontract? 2. Wat doet een ESCO? 3. Waarom is dit interessant voor

Nadere informatie

Zaal ATELIER Energie hernieuwen en opslaan: ontdek het prestatiecontract

Zaal ATELIER Energie hernieuwen en opslaan: ontdek het prestatiecontract Zaal ATELIER +1 5.7. Energie hernieuwen en opslaan: ontdek het prestatiecontract Inhoud Visie in een notendop Patrimoniumvisie Data-analyse M&V Opvolging en monitoring EPC PV-installaties Submetering

Nadere informatie

Lean Six Sigma. Examen Richtlijnen. Dr. R. Messnarz / D. Ekert / H.C. Theisens

Lean Six Sigma. Examen Richtlijnen. Dr. R. Messnarz / D. Ekert / H.C. Theisens Lean Six Sigma Examen Richtlijnen Dr. R. Messnarz / D. Ekert / H.C. Theisens 2 ECQA / LSSA Examen Richtlijnen Inhoudsopgave 1 Introductie... 3 1.1 Certificatie niveaus... 3 1.1.1 Yellow Belt / Orange Belt...

Nadere informatie