Geachte relatie, Europa en Nederland moeten de economische positie sterk verbeteren. Daarvoor zijn grote veranderingen in de maatschappij noodzakelijk. Ook ondernemers zullen aan die veranderingen een bijdrage moeten leveren. Welke idealen heeft de maatschappij in dat opzicht? Of worden die idealen verdrongen door persoonlijke ambities? In deze nieuwsbrief worden een aantal vernieuwingsprocessen besproken. Banken, adviseurs en interim-managers bezitten niet altijd de vereiste integriteit om ondernemers door lastige situaties heen te loodsen. Er zijn vele voorbeelden van cases waar het in de praktijk fout ging. Ondergetekende heeft ook dergelijke verbazingwekkende ervaringen opgedaan. Bij het recente faillissement van topconsultantsbedrijf Boer & Croon kwamen er ook een aantal zaken aan het licht waarbij de integriteit in het geding was. Een interview met Pieter Lakeman over een dergelijke kwestie wordt in deze nieuwsbrief uiteengezet. Deze kwestie beperkt zich zeker niet tot de ABN AMRO bank en Boer & Croon. Politici en ambtenaren van ministeries proberen al langere tijd de structuur en cultuur in bepaalde sectoren te veranderen. Een voorbeeld hiervan is de bouw en aannemerij sector. In het boek samen sneller slimmer proberen de auteurs deze beweging goed te onderbouwen en geven zij hun visie over de toekomst. Het geeft een interessant beeld van welke richting de politiek nu op wil, maar of dit maatschappelijk ook gedragen gaat worden is de vraag. Er worden twee voorbeelden gegeven waarbij dit in het MKB momenteel niet het geval is. Een visie van een MKB aannemer over de contractvorming die door Rijkswaterstaat wordt gehanteerd, wordt verderop besproken aan de hand van een recente lezing. Maar ook in het topsectorenbeleid van de overheid gaat het weleens mis zoals blijkt uit een voorbeeld in het logistieke MKB. Diverse partijen kijken met begerige ogen naar de pensioenfondsen. Ook de topsector water zou graag zien dat er een investeringsfonds voor de watersector komt, zodat we onze kennis behouden en versterken. China is hard op weg om de belangrijkste wereldmacht te worden en gaat ook een andere invulling geven aan de onderlinge handelsverhoudingen. Hun recept voor de matige economische ontwikkeling in de EU is om beter samen te werken, als ook met hun, want dat is in ieders belang. Voor de succesvolle overdracht van een familiebedrijf is goede informatie, grondige voorbereiding, betrokkenheid van de familie en onafhankelijke begeleiding cruciaal. De grote vier accountantskantoren hebben een goed idee gelanceerd waardoor zowel op milieu- als op economisch gebied belangrijke winstpunten geboekt kunnen worden door middel van aanpassingen in het fiscale stelsel. Naar aanleiding van bovenstaande inleiding, hebben we de volgende artikelen voor u op een rijtje gezet: Bedrijfsprofielen van te koop aangeboden bedrijven & gevraagde bedrijven Hoe Boer & Croon een gezond bedrijf het faillissement in dreef SAMEN SNELLER SLIMMER Contractvormen, feiten & politieke fictie Topsectorenbeleid moet zich weer richten op logistieke ketens Waterwinst lekt weg uit Nederland Houdt rekening met strategie shift van China Zes valkuilen bij generatiewisseling in familiebedrijven Big four: belast grondstoffen, niet arbeid We hebben dit jaar besloten een bijdrage leveren aan een goed doel. Het bedrag dat we normaal gesproken aan kerstpakketten uitgeven, doneren we deze keer aan de Voedselbank te Alblasserdam. Heeft u vragen over bovenstaande onderwerpen of suggesties voor onze nieuwsbrief, of wilt u zich aanmelden? Laat het ons weten via boodt@boodt.com of bel naar 078 69 909 75. Met vriendelijke groet, Kees Boodt Bedrijfsprofielen van te koop aangeboden bedrijven & gevraagde bedrijven Te koop aangeboden bedrijven: Beleggingsobject op A-locatie Diverse machinefabrieken Handelsbedrijven in gereedschappen, (gereedschaps-)machines en verhuur van machines, lasmachines en materialenhandel Handels- en servicebedrijven, gereedschapsmachines, meetinstrumenten, warmtewisselaars en mengers 1
Prefab betonwapeningsbedrijf Productie- en onderhoud procesbesturingssystemen Productiebedrijf componenten en installaties voor de basisgrondstoffen van productiebedrijven Schildersbedrijf Gezochte bedrijven: Op onze website www.boodt.com vindt u gedetailleerde bedrijfsprofielen van zowel te koop aangeboden als gevraagde bedrijven. Aannemer bouw Installatiebedrijf duurzaam Aannemer bouw met projectenportefeuille Installatiebedrijf electrotechniek Aannemer kleinschalige baggerwerkzaamheden Installatiebedrijf werktuigbouw Activa transactie in metaalindustrie Installatiebedrijf procescontrol en besturing Advies- en trainingsbureau Installatiebedrijf Oost-Nederland Bedrijf in verpakkingsmachines Installatiebedrijf regio Amsterdam Bedrijf in lasmachines en toebehoren Koel technisch bedrijf food Beveiligings- en bewakingsdiensten Kraanbouwer Constructiebedrijf Lasbedrijf Groeier in gezondheidszorg Loonwerkersbedrijf met baggertechnische ervaring Handelsbedrijf E-instrumentatie & installatiebedrijf Logistiek dienstverlener (exceptioneel vervoer) Handelsbedrijf flenzen en fittingen Machinale werkplaats Handelsbedrijf hand- en elektrische gereedschappen Naar Azië verplaatsbare productieactiviteiten of bedrijfje Handelsbedrijf lasmachines en toebehoren Olie- of gasgerelateerde bedrijven Handelsbedrijf RVS profielen en plaatstaal Onderhoudsbedrijven metaal/electro/bouw Handelsbedrijf werkkleding en persoonlijke Onderhoudsbedrijf pompen beschermingsmiddelen Producent plaatwerk Handelsvertegenwoordiging technische Producent kunststofproducten (spuitgieten) materialen en instrumenten t.b.v. industrie Producent metaal en kunsstoffen Handels- en distributiebedrijf promotie-artikelen Productie en servicebedrijf Handels- en of productiebedrijf bedrijf food Productiebedrijf RVS meubilair Handels- en of productiebedrijf bedrijf metalen Scheepsbouw producten Spreaders voor containers Handel en/of productie waterzuiveringen Tandwiel(kasten) producent Handel en/of productie-apparaten olieindustrie Toeleverancier scheepsbouw, baggerindustrie Handel en/of verhuurbedrijven B-2-B en offshore industrie HVAC-installateur West- of Oost-Nederland Transportbedrijf (bijzonder) ICT-bedrijven, zoals hardware- en Uitzendbureau / detacheringsbedrijf automatiseringsbedrijven Verfproducent Ingenieursbureau bouw Verhuisbedrijf Ingenieursbureau machinebouw Verhuurbedrijf aannemersmaterieel Ingenieursbureau mechatronica Verkoop, verhuur, service vorkheftrucks Ingenieursbureau systemen Waterbehandelingsbedrijf Installatiebedrijf beveiligingsinstallaties Werving & Selectie en detachering techniek Zakelijke dienstverlener bouwkosten beheersing. Een uitgebreide omschrijving van te koop aangeboden en gevraagde bedrijven kunt u op onze website onder het kopje Bedrijfsprofielen vinden. Hoe Boer & Croon een gezond bedrijf het faillissement in dreef In de eerste week van oktober 2014 ging de adviestak van het bedrijf Boer & Croon failliet. Columnist Pieter Lakeman heeft met een ander onderdeel van de ooit zo gewaardeerde firma nog een appeltje te schillen. Op 3 oktober bracht het Financieele Dagblad het nieuws dat Boer & Croon failliet zou gaan. Het bleek alleen om de adviestak te gaan. Het interim-management van BoerCroon (zoals het bureau sinds enige tijd heet) blijft bestaan. Naamgever Cees Boer ken ik als jaar- en dispuutgenoot en het bedrijf Boer & Croon uitsluitend van het interim-management. Mijn eerste ervaring met de firma stamt uit de jaren negentig. ABN AMRO had toen in een krimpende markt twee grote concurrenten als klant: hardware leveranciers HCS en Infotheek. ABN AMRO adviseerde Infotheek om Boer & Croon als interimmanager aan te stellen. Boer & Croon ging aan de slag, maar deed dat op een wijze waar aandeelhouders niet gelukkig mee waren. Korte tijd later, begin jaren 90, ging Infotheek failliet. Mede dankzij het optreden van advocaat Ben Knuppe en de vanuit Amsterdam ingevlogen curator Rutger Jan Schimmelpenninck, die ik beide in die tijd leerde waarderen, werden de Infotheek aandeelhouders niet helemáál kaal geschoren. Opvallende samenwerking De intensieve samenwerking tussen Boer & Croon en ABN AMRO was al vele jaren zo opvallend dat de heer Van Gerven van de SP daar in 2009 Kamervragen over heeft gesteld. Zij vroeg aan minister Ab Klink: Is het waar dat ABN AMRO Fortis aandelen heeft van Boer & Croon? De minister weigerde de vraag te beantwoorden, omdat hij het niet als zijn verantwoordelijkheid zag de gevraagde informatie bij de bank op te vragen. 2
De tweede keer dat ik met Boer & Croon als interimmanager werd geconfronteerd was in 2008. Pharma Bio Research International (PBRI), de grootste Europese medicijnentester, was in 1999 failliet gegaan, kort nadat Boer & Croon als interimmanager was aangesteld en de ABN AMRO het krediet had opgezegd. De voormalige aandeelhouders wilden een schadeclaim indienen en vroegen mij onderzoek te doen en een feitenrapport op te stellen waarmee advocaten aan de slag konden gaan. Het onderzoek leverde verbluffende conclusies op over de samenwerking tussen de ABN AMRO (hoofd Bijzondere Kredieten Jan Pieter Schmittmann) en Boer & Croon (Jos Staatsen, directievoorzitter Boer & Croon Process Managers B.V.). Later zou Schmittmann onder ede bevestigen dat hij Jos Staatsen goed kende. Bijzondere Kredieten Jan en Ineke Jonkman waren eigenaar en directeur van Pharma Bio Research International dat alle grote farmaceutische industrieën als klant had. In september 1998 had de ABN AMRO een nieuw krediet verstrekt. Omdat Professor Jan Jonkman zich wilde concentreren op wetenschap en commercie kreeg Boer & Croon in januari 1999 opdracht een nieuwe directeur voor de dagelijkse leiding te zoeken. Vrijwel direct nadat Boer & Croon de opdracht had aanvaard, startte de ABN AMRO een onderzoek om na te gaan of het bedrijf naar Bijzondere Kredieten overgebracht zou moeten worden. Kort voor 11 maart werd Pharma Bio Research naar Bijzondere Kredieten overgebracht. Op 12 maart eiste Boer & Croon dat Jan en Ineke Jonkman als statutair directeur zouden aftreden, een Raad van Commissarissen zouden instellen waarin ook Staatsen zou worden opgenomen en hun aandelen zouden certificeren. Jan en Ineke Jonkman weigerden aan deze eisen te voldoen. Vervolgens deelde Schmittmann op 14 april mee dat de bank het krediet zou opzeggen wanneer Boer & Croon zich als interimmanager zou terugtrekken. Hij voegde daaraan toe dat Boer & Croon zich zou terugtrekken wanneer Jan en Ineke niet als statutair directeur zouden aftreden. Onder druk van de dreigende kredietopzegging zwichtten Jan en Ineke Jonkman voor de wensen van Schmittmann en Staatsen, en traden zij af als statutair directeur. Onder druk van de dreigende kredietopzegging zwichtten Jan en Ineke Jonkman voor de wensen van Schmittmann. Eind april groeide twijfel aan de elke week ongunstiger wordende liquiditeitsprognoses die Boer & Croon aan de ABN AMRO overhandigde. Een bevriende accountant schreef aan Schmittmann dat hij twijfelde aan de juistheid van de liquiditeitsprognoses die Boer & Croon aan de bank verschafte. De brief werd niet door Schmittmann maar door Jos Staatsen beantwoord: U hoeft zich geen zorgen te maken, want de onderneming is capabel genoeg om juiste gegevens naar voren te brengen, was het antwoord. De bank had het kredietbeleid zodanig aan Boer & Croon overgedragen dat Schmittmann tijdens een bespreking die op verzoek van aandeelhouders was belegd vrijwel zijn mond niet open deed, en de niet uitgenodigde Jos Staatsen alle standpunten van de bank naar voren bracht, zoals een aanwezige accountant schriftelijk heeft verklaard. Daarnaast zijn ook besluiten en correspondentie namens de bank op privé faxen van functionarissen van Boer & Croon verzonden. Kredietopzegging Nadat de advocaat van Jonkman op 3 mei Boer & Croon Proces Management BV aansprakelijk heeft gesteld, vraagt Ernst & Young op 5 mei namens aandeelhouders bij Boer & Croon financiële informatie met betrekking tot de liquiditeitsprognoses en aan de bank gepresenteerde maandresultaten op. Vrijwel direct daarna wordt besloten dat Boer & Croon zich zal terugtrekken en de bank het krediet zal opzeggen. Op 7 mei wordt het krediet opgezegd. Daarbij kan opgemerkt worden dat sinds februari elke maand positieve resultaten zijn behaald, de orderportefeuille goed gevuld was en de winsten door de ingezette reorganisatie zelfs zouden toenemen. Als reden voor de kredietopzegging wordt aangegeven dat Jan en Ineke Jonkman niet als directeur wilden terugtreden. Dat argument is ook in de rechtszaak die zij twee jaar geleden tegen de ABN AMRO zijn gestart als reden opgegeven. De kredietopzegging lag echter al op de fax toen Jan en Ineke Jonkman, op voorstel van Boer & Croon, bij de notaris zaten om de formaliteiten van de directiewijziging bij de Kamer van Koophandel af te ronden. Bij het onderzoek bleek niet alleen de ernstige belangenvermenging, maar ook kwam er duidelijk naar voren dat Boer & Croon volstrekt onjuiste financiële cijfers aan de bank had verstrekt. 3
Na de kredietopzegging raakte Pharma Bio Research International in surseance en begin juli in faillissement. Direct na het faillissement verhoogt de bank het krediet tot boven het niveau van 7 mei en neemt daarbij genoegen met minder zekerheden dan in de oude situatie. Dat doet de bank pas nadat de aandelen zijn overgedragen aan een andere goede relatie van de bank: Trimoteur. Tweeënhalf jaar na het faillissement wordt de onderneming verkocht voor 90 miljoen euro. Bij het onderzoek bleek niet alleen de ernstige belangenvermenging, maar ook bleek duidelijk dat Boer & Croon volstrekt onjuiste financiële cijfers aan de bank had verstrekt en vertraagd factureerde met het voorzienbare gevolg dat de liquiditeit zou verslechteren (vertraagd factureren is een standaardtruc om een onderneming in problemen te brengen). Ondanks het feit dat de onderneming bij bijzonder beheer was ondergebracht en de aandeelhouders hun wantrouwen tegen Boer & Croon hadden geuit heeft de bank volgens eigen zeggen noch de gerapporteerde maandresultaten, noch de liquiditeitsprognoses onderzocht. Pieter Lakeman staat Jan en Ineke Jonkman bij in hun juridische strijd tegen de ABN AMRO en Boer & Croon. Bron: Follow the money, Oktober 2014, Pieter Lakeman SAMEN SNELLER SLIMMER Optimistisch boek over de bouw. Onder het motto never waste a good crisis constateren de auteurs dat de sector zichzelf opnieuw aan het uitvinden is. Begrippen als BIM, asset management, lean-productie, ketensamenwerking en levensduur denken raken snel ingeburgerd en zetten bedrijven en overheden aan tot veelbelovende innovaties. Toch heeft de bouwketen nog een lange weg te gaan. Te midden van massaontslagen, faillissementen en een stagnerende woningmarkt is het moeilijk voor te stellen dat de rol van de sector fundamenteel kan veranderen en een nieuwe maatschappelijke betekenis kan krijgen. De vele interviews en praktijkvoorbeelden in het boek bieden architecten, bouwbedrijven, ontwikkelaars en opdrachtgevers een inspireren toekomstperspectief. Trans sectoraal masterplan Door trans-sectorale samenwerking kan de crisis direct substantieel worden aangepakt. Kijken we in samenhang naar zes cruciale sectoren: energie, financiën, bouw, zorg en ICT en last but not least de sector die het hart vormt van de samenleving: de ruim zeven miljoen huishoudens. Een haalbare sector overschrijdende waarde propositie voor onze Nederlandse samenleving ziet er voor de sectorcombinatie als volgt uit: 1. Investeer in de komende tien jaar 150 miljard euro in vijf miljoen nu doorgaans archaïsch geoutilleerde Nederlandse woningen. Dat is gemiddeld 30.000 euro per woning. Investeer dat geld in duurzame energie-, zorg-, veiligheids- en ICTvoorzieningen, modulaire pakketten op maat. Bij een te betalen rente van zes procent resulteert dit in 150 euro aan maandlasten per woning. 2. Financier dat met behulp van pensioenfondsen: het geleidelijk terugtrekken van een deel van het kapitaal uit het buitenland, waar nu 90 procent belegd is en doorgaans slacht rendeert. Het totaal belegde vermogen van de pensioenfondsen het geld dus van ons allemaal- bedraagt inmiddels ruim 1.000 miljard! Rente op geïnvesteerd vermogen is nu niet stabiel en is mager. Met een constante, stabiele stroom van zes procent van de meest betrokken stakeholders namelijk wijzelf!- wordt die stroom royaal en draagt dubbel bij aan onze eigen toekomst: ons pensioen en ons duurzaam wooncomfort. 3. Kijk naar de vaste lasten van het modale gezin: energiekosten bedragen zon 210 euro per maand per gezin. Breng dit terug naar 60 euro per maand met zonne-energie (hoezo energieschaarste van 175.000 terawatt, die ons volcontinue nog voor drie miljard jaar wordt geschonken, hebben we er minder dan 14 nodig, ongehoord!) 4. De rentelast per huis is 1.800 euro per jaar, wat neerkomt op 150 euro per maand, kan opgebracht worden door de eerdergenoemde energiebesparing. 5. Overige kosten dalen en het comfort, de veiligheid en de opties om langer thuis te wonen stijgen: dat is pure winst! 6. Dit is een feest voor de sectoren bouw, zorg, financiën en ICT/telecom en uiteindelijk voor de prosument zelf. De economie krijgt een ongelofelijke boost; innovatie en duurzaamheid krijgen een vitale impuls. 7. In één klap maken we gezond langer thuis wonen mogelijk in een wijzigende demografie. 8. We versterken de sociale cohesie op wijkniveau en zetten stappen op weg naar wijk-autarkie. 9. Laten we zelf aan onze toekomst bouwen en weer leiderschap gaan tonen: Het Goede Leven, met als wenkend perspectief voor de toekomst innovaties in alle sectoren die onze kwaliteit van leven verbeteren, thuis, onderweg en op het werk, in een samenleving waarin het normaal is om naar vermogen voor elkaar te zorgen. Weg uit de crisis. Het is zinvol, leuk, innovatief, inspirerend en aanstekelijk en het kost niets! De transitie naar Samen Sneller Slimmer De transitie naar Samen, Sneller en Slimmer loopt langs twee lijnen. Visionaire bestuurders zien de mogelijkheden van nieuwe manieren van werken en zetten druk op de invoering ervan. Zij dwingen innovaties af, zien toe op toepassing op de werkvloer, geven steun indien de verandering niet meteen tot het gewenste resultaat leidt. Visionaire uitvoerders nemen geen genoegen meer met de bestaande situatie en brengen nieuwe manieren van werken in de praktijk. Doelstellingen als kostenbesparing, duurzaamheid en transparantie zijn daarvoor de aanleiding. Deze lijnen kunnen elkaar versterken en zo zorgen voor een krachtige, energieke transitie. Een verandering van kaders, richtlijnen, regelgeving en fiscale maatregelen versterkt de manier waarop organisaties en bedrijven veranderen: er komt meer ruimte voor en het is lucratief. Vraagherstel, macro-economie en fiscaal beleid kan de bouw zelf niet sturen. Wel kan de bouw een belangrijke rol spelen bij economisch herstel en de realisatie van duurzame groei. Spelers in de sector zouden een gezamenlijk programma moeten formuleren, met aansprekende lange termijndoelen en realistische doelen voor de kortere termijn. Toekomstige maatschappelijke uitdagingen en de maatschappelijke bijdrage van de sector moeten voorop staan. Weg uit de crisis, weg uit institutionele koker: door samen sneller en slimmer te worden. 4
Perspectief De bouw kan opnieuw een vitale en gezonde sector worden. Daarvoor zijn nieuwe leiders nodig: mannen en vrouwen die bereid zijn hun belangen op tafel te leggen, integer te handelen die hun vormkracht in durven zetten voor het realiseren van een leefbare, duurzame ruimte, vraag gestuurd vastgoed en dienstbare infrastructuur. Er zal veel opgeruimd moeten worden. Veel oud denken, oude technologie en oude werkwijzen die tot formele kaders, richtlijnen en contractvormenzijn gestold. Om echt ruimte te creëren moeten jong en oud samenwerken. Naast leertrajecten zijn afleertrajecten nodig. Een gemeenschappelijke uitdaging over de generaties heen: leren en afleren, ruimte maken voor zinvol invullen voor een duurzamer, sterker en mooier Nederland. Bron: SAMEN SNELLER SLIMMER, Getrud Blauwhof e.a., Blauwdruk, ISBN 9 789075 271799 Contractvormen, feiten & politieke fictie In de grond-, weg- en waterbouw is de Nederlandse overheid de belangrijkste opdrachtgever. Infrastructurele werken worden o.a. door Rijkswaterstaat uitbesteed en uitgevoerd door aannemers, zoals baggerbedrijf de Boer. De dienst Rijkswaterstaat zit al vele jaren in een transitieproces waarbij de rol van de opdrachtgever sterk is veranderd. Er zijn nieuwe contractvormen ontwikkeld waarbij Rijkswaterstaat steeds meer taken naar de markt toe heeft geschoven. Dit heeft grote gevolgen voor de marktordening en de marktpartijen. De nieuwe Aanbestedingswet is in 2012 van kracht geworden waarbij projecten nu op basis van de Economisch Meest Voordelige Inschrijving (EMVI) worden gegund. In 2012 zijn de Uniforme Administratieve Voorwaarden (UAV) 1989 daarop aangepast. Omdat de overheid het principe hanteert van de markt tenzij worden er nu Design, Built, Finance, Maintain en Operate (DBFMO) en allerlei tussenvormen van contracten in de markt gezet. Op zich zijn de doelstellingen van de transitie goed. Echter, opdrachtnemers hebben in een aantal gevallen ervaren dat het veranderingsproces ook grote nadelen heeft, welke niet alleen financieel zijn. Ook de kennis over infrastructurele werken is weggelekt en kan heel moeilijk naar Rijkswaterstaat teruggebracht worden. Rijkswaterstaat zal naar haar overtuiging het aanbestedingsproces meer moeten richten op de situatie en omvang van de opdracht en zal daarnaast vooral weer moeten streven naar voldoende technisch inhoudelijke kennis binnen de organisatie over de op hande zijnde en/of lopende opdrachten. Bron: Presentatie Ir. C.J. van de Graaf, KIVI Kring Drechtsteden, 17 november 2014 Topsectorenbeleid moet zich weer richten op logistieke ketens Tussen het topsectorenbeleid van de overheid en het logistieke MKB in de mainports bestaat een kloof. De overheid gaat uit van netwerk denken : het MKB zou moeten samenwerken in ketenoverstijgende netwerken. Maar het MKB focust zich doorgaans slechts op de eigen schakel in de keten: zelf overleven staat voorop. De jarenlange recessie heeft dit versterkt. Om het MKB te laten innoveren, moeten overheid en MKB inzetten op de keten. Dit blijkt uit het grootschalige vierjarige RAAK Pro-onderzoek van de Hogeschool van Amsterdam naar het logistieke MKB in de mainports. Het onderzoeksrapport (Terug)schakelen naar Keten denken is op 29 oktober gepresenteerd tijdens het eindseminar Logistiek MKB in de Mainports op de Hogeschool van Amsterdam. Daarbij waren onder andere Schiphol, Havenbedrijf Amsterdam, ECT en de Douane aanwezig. Enno Osinga, senior vice-president Schiphol Cargo: Dit onderzoek levert concrete suggesties op, waarmee het innovatiebeleid van de overheid en diverse innovatieplatforms direct hun voordeel kunnen doen. Dick van Damme, lector Logistiek aan de HvA: Het topsectorenbeleid gaat nu uit van netwerken in de logistiek. Maar voor het MKB zijn die netwerken een brug te ver: MKB-bedrijven zijn gericht op de kortere termijn. Om het MKB mee te nemen in innovatietrajecten zal de overheid terug moeten schakelen van netwerk- naar ketenniveau. Tegelijk ligt er voor het MKB zich de uitdaging om van de eigen schakel over te schakelen naar de keten. Op deze manier kan Nederland ook op langere termijn internationaal koploper blijven op logistiek gebied. Concurrentie voorblijven met specialisatie Het rapport signaleert dat de mainport de concurrentie kan voorblijven door zich te specialiseren. Haven, luchthaven en ondernemers moeten meer differentiëren. Zo kan Schiphol internationaal koploper voor de farmaceutische industrie worden, wanneer de luchthaven inzet op een fast lane voor het afhandelen van farmaceutische goederenstromen. Inzetten op leaderfirms Tijdens het vierjarige onderzoek zijn 40 leader firms onderzocht. Via deze leader firms is het logistieke MKB bereikt. Studenten en onderzoekers onderzochten onder andere de farmaketen, de cacaoketen, de bloemenketen en de tweedehandsautoketen. Ook hier blijkt een rol voor de overheid weggelegd, bijvoorbeeld op het gebied van regelgeving en handhaving. Deze handhaving verschilt nogal eens in Europa: zo mogen Nederlandse stuwadoors (lossers van zeevracht) volgens Europese richtlijnen geen zware cacaozakken tillen, maar leeft de Antwerpse haven deze richtlijn niet na. Daardoor is er geen level playing field, en treedt oneerlijke concurrentie op. 5
Benchmark airport-seaportregio s Tot slot bevat het onderzoeksrapport nog de conclusies van een benchmark van 17 airport-seaportregio s wereldwijd. Nederland scoort goed: Amsterdam neemt een vierde plek in, terwijl de combinatie Amsterdam-Rotterdam op de tweede plaats staat na Singapore. Een verbeterpunt daarbij is dat Nederland kan inzetten op een betere verbinding met het achterland. Bron: Maritiemniews.nl Waterwinst lekt weg uit Nederland Call in the Dutch. Niet alleen als steden overstromen, ook als het water vervuild is zouden ze in het buitenland de Nederlandse technologie moeten inroepen, vindt Cees Buisman. Volgens de directeur van technologisch instituut Wetsus in Leeuwarden zou Nederland meer geld kunnen verdienen aan de export van haar waterkennis. Nederland is in de wereld voor watertechnologie minder bekend dan ze zou kunnen zijn, maar om dezelfde reden waarom we zo goed in dijken zijn, zijn we ook zo goed in watertechnologie. De voorsprong van de Nederlandse kennis van waterzuivering ligt volgens Buisman in de oorsprong van ons water. Tegen de tijd dat het water uit Zwitserland in onze rivieren aankomt, is het al helemaal vervuild. Als een van de eerste landen zijn we dat op gaan lossen. Na de oorlog zijn we er in geslaagd om uit vervuild rivierwater, zonder chloor, drinkwater van de hoogste kwaliteit te halen. Inmiddels is de Nederlandse watertechnologie versnipperd. Ruim 1.400 bedrijven leveren toe of houden zich bezig met het winnen, zuiveren, transporteren, afvoeren van afvalwater of verwerking van slib. Met Wetsus heeft Nederland een centrum voor de ontwikkeling van watertechnologie, dat al tien jaar bestaat. Het instituut moet als kraamkamer fungeren van unieke technologieën, zoals het terugwinnen van fosfaten uit afvalwater met bacteriën, nieuwe technieken om water te ontzilten of om stikstof terug te winnen uit afvalwater. Die moeten Nederland een te verzilveren voorsprong geven in de sector. Cees Buisman is van mening dat juist met die kennis op watergebied goed geld te verdienen. Deze markt is wereldwijd zo n 100 mrd per jaar waard. Nederland zou hier een groter deel van naar zich toe kunnen trekken, denkt u. Hoe kan het dat te weinig goede ideeën te gelde worden gemaakt? We zetten niet genoeg goede ideeën om in nieuwe bedrijven in Nederland. Neem een ontziltingsbedrijf als Voltea. Een heel interessant bedrijf, maar grotendeels in handen van buitenlanders. Amerikanen zijn daar goed in. Ze zijn helemaal niet innovatiever, maar hebben veel geld te besteden en daar kopen ze alle innovaties mee op. Kijk naar alle biotech- en medicijnbedrijven die door Amerikaanse bedrijven worden overgenomen. We moeten oppassen dat bij watertechnologie niet hetzelfde gebeurt. Wetsus Financiering Wetsus is in 2004 opgezet met gelden die bedoeld waren om de economie in Noord-Nederland te versterken. In 2006 werd het een van de technologische topinstituten die gefinancierd werden uit de gasbaten. Inmiddels put Wetsus uit meerdere bronnen geld. Zo is er dankzij geld dat voortvloeit uit de compensatieregeling voor het uitblijven van de hogesnelheidslijn naar het noorden nu financiering tot 2020, wat neerkomt op zo n 6 mln per jaar. Bedrijven investeren 3 à 5 mln per jaar, en er komt 1,5 mln vanuit Europese projecten. Universiteiten dragen bij in natura, in de vorm van kennis, promotieonderzoekers en begeleiding. Afgelopen maand trad Wetsus toe als lid tot de Climate-KIC, een innovatieprogramma van het European Institute of Innovation en Technology. Dat leverde het instituut nog eens 2,5 mln van het ministerie van Economische Zaken op. Volgens Wetsus kan het dankzij het lidmaatschap via tenders nu ook een aantal nieuwe Europese geldstromen aanboren. Buisman stelt dat het instituut een belangrijke rol speelt voor de regio. Die is relatief kennisarm en kent geen ander universitair instituut van enige omvang. Nu trekt Wetsus kennis en bedrijvigheid aan en ontstaan nieuwe bedrijven vanuit het instituut. Buisman: 50% van de nieuwe bedrijven in de watersector is hier in Friesland opgericht. Hoe kunnen we dat voorkomen? Onze Nederlandse pensioenfondsen investeren in venture capital in Amerika waarmee Nederlandse bedrijven opgekocht worden. Dat is natuurlijk een raar systeem. Waarom creëren ze niet zelf een beursfonds in Nederland voor die bio- of watertechnologiebedrijven? Op deze manier presteren we nooit wat in Europa. Er is zoveel Nederlands geld geïnvesteerd waarbij de opbrengsten niet in Nederland terechtkomen. Dat zouden we slimmer moeten doen. Het is misschien wat protectionistisch, maar als pensioenfondsen alleen in Europa zouden mogen investeren, zoals Amerikaanse pensioenfondsen voornamelijk in de VS actief mogen zijn, zou er al een hele andere situatie ontstaan. Zijn er genoeg investeerders in Nederland die instappen? De goede bedrijven hebben geen probleem om investeerders te vinden, alleen vinden ze er niet zoveel als in de VS. Als je daar met een slecht idee naar de beurs gaat, krijg je 50 mln. Als je hier in Nederland met een briljant idee komt, krijg je een half miljoen. Nederlandse bedrijven moeten zelf ambitieuzer zijn, maar zodra buitenlandse venture kapitalisten voet aan de grond krijgen, dan is het eerste wat ze doen het bedrijf naar Amerika verplaatsen. Ik hoop dat de Nederlandse bedrijven die groter zijn, zoals Nijhuis Water en Paques, de kleinere bedrijven onder hun vleugels nemen. Dan krijg je clusters die niet naar de VS verdwijnen. Bye! Veelbelovende bedrijven komen in buitenlandse handen terecht en verkassen naar Amerika. 6
Wat is nu de beste exportstrategie voor nieuwe bedrijven? Iedereen wil zelf water maken in de wereld, dus je kan alleen meedoen als je unieke kennis hebt. Dan kun je zoals de Fransen met grote waterbedrijven grote concessies winnen om bijvoorbeeld Shanghai of Berlijn van drinkwater te voorzien. Dat past in mijn ogen alleen niet bij Nederland, daar zijn we te klein voor. Dus kom je automatisch in de niches terecht. Daar is het minste kapitaal voor nodig, haal je de hoogste toegevoegde waarde naar voren en loop je als bedrijf het minste risico. Hoe helpt Wetsus Nederland meer geld te laten verdienen aan de waterkennis? Wij kijken bij alle universiteiten en bedrijven of er goede ideeën zijn. Iets wat conceptueel kan, maar nog niet bestaat. Daar investeren we in. Dat levert relatief meer innovaties op. Universiteiten onderzoeken heel breed, niet specifiek gericht op innovaties. Dat bredere onderzoek kan maatschappelijk relevant zijn of nuttig. Maar wanneer je 1 mrd inzet en het levert 1% aan innovaties op, dan kun je je afvragen of dat het beste model is om meer uit de technologie te halen. Wetsus ontwikkelt bijvoorbeeld bacteriën die stroom maken. Daar heb je een membraamtechnoloog, een microbioloog, biotechnoloog en een elektrochemicus voor nodig. Er is geen universiteit die dat kan organiseren. Normaal gesproken zijn bedrijven huiverig om samen in te stappen, uit vrees dat de ander meer kennis krijgt of minder betaalt. Hier werkt dat op basis van vertrouwen. Elk bedrijf dat deelneemt aan een project draagt even veel bij en alle kennis binnen een thema wordt gedeeld. Je kan bovendien alleen deelnemen als de zittende bedrijven dat toelaten. En directe concurrenten zitten niet bij elkaar in een cluster. Niet alleen bedrijven kunnen met een goed idee komen. Hoogleraren zijn scouts voor veelbelovend onderzoek dat bij hen plaatsvindt. Daarnaast hebben we nog ruim dertig eigen wetenschappers. Zo zijn we een ideeëngenereermachine. Bron: FD, 6 november 2014, Charlotte Waaijers, Arend Clahsen Houdt rekening met strategie shift van China Een van de top presentaties op het KIVI Jaarcongres 2014 was van Wu Jianmin, Vice-chairman of het China Institute for Innovation and Development Strategy, former Ambassador die hiervoor speciaal uit China was overgekomen. Hij had direct de aandacht van de zaal toen hij vertelde dat hij Nederland zag als: Small country, big achievements. Volgens Mr. Wu zijn er drie megatrends zichtbaar: 1. Er komt meer focus te liggen op wereldvrede en op samenwerking. 2. De machtsverhouding is verschoven van the Atlantic to the Pacific. 3. De groei van ontwikkelingslanden. Wu ging in op de impact van deltasteden. Er komen steeds meer deltasteden bij en bovendien spelen deze steden ook een grotere economische rol dan voorheen. Dit brengt uitdagingen, maar vooral ook mogelijkheden, met zich mee. Niet alleen nationaal, maar ook internationaal. Daarbij is de rol van ingenieurs groot. Zij hebben namelijk een grote verantwoordelijkheid, bieden oplossingen en zien kansen in verandering en samenwerking. Als advies gaf Wu mee om niet alleen China, maar ook andere landen te bezoeken. Te luisteren naar de lokale problemen en te komen met gepaste oplossingen. Want: Without engineers the world would be in big trouble. Bron: KIVI Zes valkuilen bij generatiewisseling in familiebedrijven De rol van de voorgaande generatie na een bedrijfsoverdracht is cruciaal voor het slagen van de nieuwe generatie die in het familiebedrijf aan het roer staat. Dit stelt ING Economisch Bureau vast in een onderzoek naar een aantal recente cases. De mate van betrokkenheid van de oud-directeur groot aandeelhouder (dga) na bedrijfsoverdracht wordt bepaald door drie factoren. Zes valkuilen Veel familiebedrijven staan aan de vooravond van een bedrijfsoverdracht. Aan de hand van een aantal recente cases identificeert ING Economisch Bureau zes valkuilen die, in geval van bedrijfsoverdracht naar de volgende generatie, in ieder familiebedrijf kunnen voorkomen. De zes valkuilen zijn: 1. Emoties belemmeren een succesvolle overdracht 2. Na de overname geen stap terug (kunnen/willen) doen 3. Twijfel aan de kwaliteiten van de nieuwe generatie 4. Nalaten om de organisatie/strategie aan te passen aan de nieuwe tijd 5. Ontbreken duidelijke taakverdeling management 6. (Te) grote invloed Raad van Commissarissen Mate van betrokkenheid oud-dga cruciaal voor succes nieuwe generatie De oud-dga kan nog in verschillende rollen invloed hebben op het bedrijf. Daarbij dienen de valkuilen omzeild te worden. Uit een nadere analyse van de zes valkuilen blijkt dat de mate van betrokkenheid van de voormalig dga na bedrijfsoverdracht door drie 7
factoren wordt bepaald. Dit zijn ten eerste het aantal generaties dat het familiebedrijf al heeft gehad, de mate van financiële betrokkenheid van de oud-dga en het tijdstip waarop de bedrijfsoverdracht heeft plaatsgevonden. Hogere generaties fungeren als bewaker van het familiebedrijf Hoe meer generaties een bedrijf achter de rug heft, des te gemakkelijker de overdracht zal verlopen. Het bedrijf, en de familie, hebben immers al ervaring met de overdracht. Naarmate er meerdere generaties in het bedrijf hebben gezeten, neemt de betrokkenheid af. Hogere generaties (>3e generatie) fungeren eerder als bewaker of bestuurder van het familiebedrijf in plaats van ondernemer. Zeggenschap in het bedrijf, ongeacht de officiële positie Een overname van het familiebedrijf door de kinderen gaat vrijwel altijd gepaard met financiële hulp van de ouders. Als de oud-dga een aandelenbelang in het familiebedrijf heeft, of wanneer hij voor zijn pensioen afhankelijk is van de resultaten van het bedrijf, is het logisch dat hij ook enige zeggenschap wil hebben in het bedrijf, ongeacht zijn officiële positie in het bedrijf. De betrokkenheid van de oud-dga wordt minder naarmate de jaren verstrijken. De derde factor betreft het tijdstip waarop de bedrijfsoverdracht heeft plaatsgevonden. Bij veel familiebedrijven neemt de betrokkenheid van de voorgaande generatie af naar mate de overdracht langer geleden heeft plaatsgevonden. De oud-dga wordt er ten slotte ook niet jonger op, terwijl het familiebedrijf niet stil blijft staan. Bron: ING Economisch Bureau Big Four: belast grondstoffen, niet arbeid De hoge belasting op arbeid verleidt bedrijven om te automatiseren en te robotiseren. De lage belasting op grondstoffen leidt tot vervuiling en verspilling, zelfs van zeldzame materialen. Door dit om te draaien worden zowel duurzaamheid als werkgelegenheid bevorderd. Dit stellen de grote fiscale adviesbureaus PwC, EY, Deloitte en KPMG, de zogenoemde Big Four. Op 27 november hebben zij in Den Haag hun rapport aan vertegenwoordigers van de Europese Commissie, het internationale bedrijfsleven en directeur duurzaamheid Koen de Snoo van het ministerie van Infrastructuur & Milieu aangeboden. De 'Big Four' hebben bewust gekozen voor deze groep in de hoop zo brede en internationale steun te krijgen. De bureaus denken dat er sowieso minstens tien jaar nodig is om deze omwenteling van de grond te krijgen. De eerste stap is dat er studie gedaan gaat worden naar de mogelijkheden en effecten van deze keuze. Het belastingsysteem komt uit een tijd waarin nauwelijks werd geconsumeerd en er grondstoffen in overvloed waren. Inmiddels is het tegenovergestelde het geval. Europa leidt als grootste importeur aan een grondstoffen-obesitas, terwijl er tegelijk maar liefst 23 miljoen Europeanen op zoek naar werk zijn. Volgens de Europese Commissie waren in 2010 al 35 essentiële grondstoffen en metalen schaars. Soms komt er een alternatief op de markt, maar daar kan niet altijd vanuit worden gegaan. Door de toenemende schaarste moet steeds vaker op onherbergzame plaatsen naar grondstoffen en metalen worden gezocht, met alle energie- en milieukosten van dien. Intussen groeit de wereldbevolking maar door en gooien mensen miljoenen mobiele telefoons weg waar nog bijzondere metalen inzitten. Door de belasting op arbeid te verlagen komen arbeidsintensieve beroepen in het onderwijs, de zorg en de veiligheid niet in gevaar, stellen de vier bureaus. In het bedrijfsleven zal de nadruk verschuiven van grondstoffengebruik naar dienstverlening en onderhoud. Allemaal stappen in de richting van een circulaire economie, waarbij door hergebruik zo min mogelijk afval overblijft. Om de omwenteling in gang te zetten, moeten wel enkele stappen worden gezet. Schaarse grondstoffen moeten op de politieke agenda komen, de belastingsystemen moeten langzaam worden hervormd en de belastinggrondslag moet verbreed worden met belastingen op bijvoorbeeld water, fossiele brandstoffen en vervuiling. Om de impact van deze hervorming inzichtelijk te maken, rekenden de belastingadviseurs voor Nederland uit wat een belastingverschuiving van 34 mrd van arbeid naar grondstoffen en consumptie betekent. Het levert 280.000 nieuwe banen op. Als al deze banen worden opgepakt door mensen met een uitkering, scheelt dat de schatkist 4,7 mrd aan sociale uitkeringen. De totale stijging kan zelfs oplopen tot 650.000 extra banen. Door bijvoorbeeld de btw op reparatie en onderhoud op nul te zetten, levert dat 87.000 banen op. Bron: FD 27 november 2015 Wij wensen u prettige kerstdagen en een gelukkig en succesvol nieuwjaar! 8