Farmafeiten 2015
Farmafeiten 2015 7 ONDERZOEK EN ONTWIKKELING 23 KOSTEN EN OPBRENGSTEN 35
4 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 5 Woord vooraf Voor u ligt de nieuwe uitgave van Farmafeiten, een overzicht van gegevens over de farmaceutische zorg in Nederland en de rol van innovatieve geneesmiddelen daarbinnen. Ten opzichte van de vorige editie is een aantal verbeteringen doorgevoerd: nieuwe gegevens, kortere teksten en duidelijkere illustraties. Nefarma > Nefarma, vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland, representeert farmaceutische bedrijven die zich bezig houden met de ontwikkeling en het op de markt brengen van nieuwe en vernieuwende geneesmiddelen. Dat zijn medicijnen die een antwoord geven op nieuwe inzichten in de behandeling van ziekten of op aandoeningen die tot nu toe onbehandelbaar zijn. Op basis van de reacties van gebruikers, is besloten ook dit jaar weer een gedrukte versie uit te brengen, hoewel alle illustraties ook online te vinden zijn in de Feitenzaal van ons virtuele Farmahuis (www.farmahuis.nl). Er is een mogelijkheid ze te downloaden, zodat u de illustraties ook voor eigen presentaties, drukwerk of website kunt gebruiken. Indien in de loop van het jaar nieuwe gegevens beschikbaar komen, zullen ze daar direct worden opgenomen. Deze gedrukte uitgave Farmafeiten is ook in het Engels beschikbaar. Hebt u suggesties voor verdere verbeteringen? Hebt u op- of aanmerkingen? Laat het ons weten (info@nefarma.nl). We doen er graag ons voordeel mee.
6 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 7 via meer dan 250 dragen farmabedrijven bij aan een betere gezondheid in ontwikkelingslanden zorgprogramma s Bron: The Developing World Health Partnerships Directory, IFPMA, 2012 #1 doodsoorzaak: vrouwen Hart- en vaatziekten mannen Kanker 188 Bijna 60% van de sterfgevallen in Nederland wordt veroorzaakt door kanker of hart- en vaatziekten tegen verschillende infectieziekten in hun pijplijn Bron: Gezondheid en zorg in cijfers 2013, CBS Farmabedrijven hebben meer dan Biologische geneesmiddelen Dankzij onderzoek en de daaruit voortkomende innovaties beschikken we over veel nieuwe geneesmiddelen en behandelmethoden. Bron: PhRMA, 2011
8 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 9 MEER NIEUWE MIDDELEN GAAT DOOR De afgelopen 20 jaar kwamen er meer nieuwe geneesmiddelen dan daarvoor. Het gemiddelde steeg van 20 naar 27 registraties van medicijnen met een nieuw actief bestanddeel. Wereldwijd hebben biofarmabedrijven ruim 5400 nieuwe geneesmiddelen in ontwikkeling, waaronder veel nieuwe geneesmiddelen voor zeldzame ziekten. Per jaar komen er gemiddeld 140 van dergelijke middelen bij. gemiddeld Topjaar gemiddeld 1e fase klinisch onderzoek 2164 Nieuwe geneesmiddelen in de pijplijn 2e fase klinisch onderzoek 2329 = 1 jaar 1970 t/m 1989 1990 t/m 2009 3e fase klinisch onderzoek 833 Bron: DiMasi,Tufts Centre for the study of drug development, FDA Bron: PhRMA, Analysis Group, 2013
10 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 11 VOORKOMEN, BEHANDELEN & GENEZEN Met geneesmiddelen is soms volledige genezing mogelijk. Patiënten blijven ook steeds vaker in leven met een aanvaardbare kwaliteit zonder zich ziek te voelen. Op veel terreinen is al het nodige bereikt, maar het is ook belangrijk om volop door te gaan met geneesmiddeleninnovatie. De status van geneesmiddelenontwikkeling bij diverse ziektebeelden. HIV/Aids Hepatitis Malaria Kinderziektes Infecties ademhalingsapparaat Kanker Neuropsychiatrische stoornissen Cardiovasculaire aandoeningen Diabetes Aandoeningen ademhalingsapparaat Voorkomen Behandelen Genezen Geneesmiddelen beschikbaar, R&D richt zich op o.a. verbetering gebruikgemak, vermindering bijwerkingen, etc. Geneesmiddelen beschikbaar, R&D richt zich op uitdagingen als tegengaan resistentie bij patiënten, etc. Geneesmiddelen nog niet beschikbaar, R&D gericht op ontwikkeling werkzaam medicijn. Bron: Nefarma, 2015
12 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 13 TREND: MEER BIOLOGISCHE GENEESMIDDELEN Miljoenen patiënten profiteren nu van biologische geneesmiddelen die zijn gebaseerd op menselijke of dierlijke eiwitten die in microorganismen worden aangemaakt. De afgelopen jaren laten duidelijk zien dat het aantal biologische middelen een steeds groter aandeel krijgt in het totaal. Aantallen biologische geneesmiddelen in ontwikkeling naar aandoening. STIJGING OMZET BIOLOGISCHE MIDDELEN De omzetcijfers van de afgelopen jaren laten duidelijk zien dat het aantal biotech-middelen een steeds groter aandeel krijgt in het totaal aantal geneesmiddelen dat op de Nederlandse markt komt. Omzetontwikkeling biotech- en nonbiotech-geneesmiddelen, in miljarden 4,5 Bloedziekten Auto-imuun ziekten Kanker 4,0 3,5 3,0 Diabetes gerelateerde aandoeningen Spijsvertering saandoeningen Oogaandoeningen Genetische aandoeningen Hart- en vaatziekten Muscoloskelate aandoeningen Infectieziekten Neurologische aandoeningen Respiratoire aandoeningen Huidaandoeningen 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0 omzet nonbiotech omzet biotech 1995 2000 2005 2010 2012 2014 Transplantaties Andere ziekten Bron: PhRMA, 2013 Bron: Axon Pharius, 2013
14 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 15 GENEESMIDDELEN VERLENGEN ONS LEVEN Geneesmiddelfabrikanten hebben door voortdurend te zoeken naar nieuwe geneesmiddelen een belangrijke bijdrage geleverd aan de toename van de levensverwachting van de Nederlandse bevolking. De absolute levensverwachting, in Nederland in jaren. Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, 2013
16 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 17 OVERLEVINGSKANS KANKER GESTEGEN Hoewel wereldwijd nog altijd vele miljoenen mensen aan kanker overlijden, is in de voorbije decennia grote vooruitgang geboekt in de bestrijding. Levensverlengende en levensreddende behandelingen zijn tegenwoordig goed mogelijk. Percentages toename vijfjaarsoverleving van verschillende soorten kanker. 1989-1993 vergeleken met 2008-2012 POLIO DE WERELD UIT Stierven er eind jaren 80 wereldwijd nog honderdduizenden mensen aan polio, in tien jaar tijd is dat aantal geminimaliseerd. In de jaren 90 stabiliseerde het aantal poliododen op een aantal dat lager ligt dan 2000 per jaar. De geschatte aantallen sterfgevallen van polio, wereldwijd per jaar. Prostaatkanker Periode 1989-1993 Alle typen kanker Periode 2008-2012 Borstkanker Darmkanker Huidkanker / melanoom Nietkleincellige longkanker Baarmoederhalskanker Kleincellige longkanker Longkanker Bron: www.cijfersoverkanker.nl Bron: Bill & Melinda Gates Foundation, 2011
18 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 19 AFNAME STERFGEVALLEN AIDS IN NEDERLAND De patiënten worden door betere medicatie minder snel ziek en blijven langer leven. De geneesmiddelen zijn inmiddels zo aangepast dat ze nog maar een keer per dag moeten worden ingenomen. VECHTEN TEGEN ALZHEIMER De gewenste doorbraak tegen de ziekte van Alzheimer laat nog op zich wachten. Tussen 1998 en 2011 moest van 101 hoopgevende potentiële geneesmiddelen de ontwikkeling worden gestaakt. Maar de onderzoekers gaan door! Geneesmiddelfabrikanten hebben opgeteld nog altijd meer dan 70 potentiële nieuwe behandelingen in de pijplijn. Totaal aantal geneesmiddelen tegen Alzheimer waarvan de ontwikkeling is gestaakt. 101 pogingen, (nog) geen doorbraak Aantal nieuwe aidspatiënten Aantal overleden aan aids goedkeuringen (2000, 2001, 2003) voor de behandeling van bepaalde symptomen Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), 2013 Bron: PhRMA, 2012
20 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 21 NIEUWSTE GENEESMIDDELEN STEEDS MINDER VOORGESCHREVEN Nederlandse artsen worden steeds terughoudender in het voorschrijven van geneesmiddelen die pas net op de markt zijn. Dat is zichtbaar in zowel de omzetten als in het aantal voorgeschreven doseringen van geneesmiddelen. Omzet in miljarden euro AIP Voorgeschreven doses (DOT) in aantal miljarden 5 jaar of korter op de markt langer dan 5 jaar op de markt 5 0,8% 2012 0,7% 2013 0,4% 2014 9 8 7 6 5,5% 1995 5,1% 1996 1997 5,6% 0,8% 2012 0,7% 2013 0,4% 2014 9 8 7 5,5% 1995 5,1% 1996 1997 5,6% 4 0,7% 5 2011 5 4 3 1998 6,7% 0,7% 2011 6 5 4 1998 6,7% 3 0,7% 2010 4 2 0,7% 1999 2010 6,8% 3 2 1999 6,8% 2 1,2% 2009 3 1,2% 2000 6,9% 2009 2000 6,9% 1,9% 2008 2 2001 6,7% 1 0 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 1 5 jaar of korter op de markt 0 3,2% 2007 langer dan 5 jaar op de markt 2006 4,2% 2005 5,2% 2004 5,8% 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 2003 5,1% 2002 5,5% 1,9% 2008 3,2% 2007 2006 4,2% 2005 5,2% 2004 5,8% 2003 5,1% 2002 5,5% 2001 6,7% Bron: Farminform, 2014
22 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 23 750.000 tot 1.000.000 65+ ers gebruiken dagelijks 5 geneesmiddelen 16.000 ouderen belanden jaarlijks in het ziekenhuis als gevolg van verkeerd gebruik. Bron: RIVM, Polyfarmacie bij kwetsbare ouderen, 2013 ONDERZOEK EN ONTWIKKELING 13% van de Nederlanders heeft 3 of meer langdurige aandoeningen. Bij de 75 plussers ligt dat aandeel op Bij van de ouderen met een verstandelijke beperking worden fouten gemaakt bij het voorschrijven van geneesmiddelen. Bron: Nefarma Geneesmiddelfabrikanten besteden wereldwijd vele miljarden euro s per jaar aan het onderzoeken en ontwikkelen van geneesmiddelen. Bron: Onderzoek van A.D.M/ van der Kaaij, et al. (2012) in PW Wetenschappelijk Platform, 2012;6;a1240
24 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 25 ONDERZOEK EN ONTWIKKELING FARMACEUTISCHE SECTOR OP 1 Aandeel per sector in totale wereldwijde R&D-investeringen, in percentages van het totaal. Farma & bio technologie, ruim 91 miljard per jaar van de eigen omzet Technologie hardware & equipment Autoindustrie Software & computers Elektronica Chemische industrie Luchtvaart Voeding Banken Olie- en gaswinning Telecommunicatie Zorgapparatuur & dienstverlening Industrie algemeen Vrijetijdsartikelen Overige sectoren Machine industrie Bron: Europese Commissie, EU Industrial R&D Investment Scoreboard, 2013
26 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 27 ONDERZOEK EN ONTWIKKELING INKOMSTEN HER- INVESTEREN De (bio)farmaceutische sector investeert een groter deel van de eigen omzet in R&D dan andere sectoren. Farma & bio technologie Software & computers Technologie hardware & equipment Vrijetijdsartikelen Zorgapparatuur & dienstverlening Elektronica Autoindustrie Luchtvaart Chemische industrie Machine industrie Industrie algemeen Telecommunicatie Voeding Olie- en gaswinning Investeringen van de eigen omzet in R&D wereldwijd, per sector in Bron: Europese Commissie, EU Industrial R&D Investment Scoreboard, 2013
28 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 29 ONDERZOEK EN ONTWIKKELING INVESTERINGEN VERSUS NIEUWE MIDDELEN De groei van het aantal registraties van geneesmiddelen met een nieuw actief bestanddeel vertoont een stijgende trend. Deze groei is opmerkelijk omdat de ontwikkelkosten juist stijgen. Internationale bestedingen aan R&D door de Amerikaanse farmasector in de afgelopen 30 jaar. ONDERZOEK EN ONTWIKKELING OCTROOI DOORLOOP De gemiddelde duur in jaren van de ontwikkelings- en octrooiperiode van een geneesmiddel. De gemiddelde duur in jaren van de ontwikkelings- en octrooiperiode van een geneesmiddel. R&D investeringen in miljarden dollars Aantal in de VS geregistreerde geneesmiddelen met een nieuw actief bestanddeel Pre-klinisch onderzoek Klinisch onderzoek Registratie & vergoeding Resterende octrooiperiode Aanvullend Beschermend Certificaat (ABC) JAAR Octrooi-aanvraag JAAR JAAR JAAR JAAR Octrooi-expiratie Bron: DiMasi, Tufts Centre for the study of drug development, FDA, 2010 Bron: Nefarma
30 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 31 ONDERZOEK EN ONTWIKKELING WEESGENEESMIDDELEN PER INDICATIEGEBIED In totaal zijn er afgelopen jaren 93 weesgeneesmiddelen voor uiteenlopende zeldzame aandoeningen op de Europese markt verschenen. ONDERZOEK EN ONTWIKKELING MIDDELEN IN ONDERZOEKSFASE 1.307 medicijnen in de testfase kregen sinds 2000 in Europa een aanwijzing tot weesgeneesmiddel. Tot nu toe is zo n tien procent daarvan op de markt. Vele honderden potentiële weesgeneesmiddelen zitten dus nog in de pijplijn of zijn in het traject afgevallen. Oncologie en immunologie Spijsverteringsstelsel en metabolisme Totaal Totaal Urine- en voortplantingsstelsel Varia Huidaandoeningen Zenuwstelsel Bloed en bloedvormende organen Cardiovasculair systeem Hormonale preparaten Anti-infectie middelen Ademhalingssysteem (1e half jaar) Bron: European Medicines Agency, 2014 Bron: European Medicines Agency, 2014
32 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 33 ONDERZOEK EN ONTWIKKELING MEESTE ONDERZOEKSGELD KLINISCHE TESTFASE Van de uitgaven aan de ontwikkeling van een nieuw geneesmiddel gaat het grootste deel naar de laatste fase van het klinisch onderzoek. Spreiding van investeringen over de verschillende fasen van geneesmiddelenonderzoek. Pre-klinisch onderzoek Klinisch onderzoek Registratie & vergoeding Gebruik In het laboratorium de uitwerking van nieuwe, mogelijk werkzame stoffen nagaan Nagaan hoe het nieuwe middel door het lichaam wordt verdragen met een beperkt aantal gezonde vrijwilligers Dosis, veiligheid en effectiviteit vaststellen met patiënten die de betreffende aandoening hebben Dieper inzicht verkrijgen in effecitviteit, voordelen en eventuele bijwerkingen met honderden tot duizenden proefpersonen die de betreffende aandoening hebben Middel tot de markt toelaten op basis van ingediende onderzoeksdossiers Monitoren bijwerkingen en effecten op de langere termijn met gebruikers Overige Bron: PhRMA & CCMO, 2013, Nefarma, 2014
34 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 35 Een gemiddeld gezin besteedt in 2040 bijna de helft van zijn bruto inkomen aan zorg dat is 2 Mensen uit de laagste inkomensgroep kosten 1,5 keer Zorgverzekeraars keerden in 2010 uit aan zorg die 2100 per persoon valt onder het basispakket. keer zoveel als nu Bron: Centraal Planbureau, 2013 zoveel aan zorg in vergelijking met personen uit de hoogste inkomensgroepen Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, 2013 KOSTEN EN OPBRENGSTEN Stijgende kosten vormen een actueel thema in het debat over de zorg, belangrijk is om óók te kijken naar de opbrengsten. Geneesmiddelen zijn verantwoordelijk voor van dat bedrag 15% Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, 2013
36 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 37 KOSTEN EN OPBRENGSTEN STIJGENDE ZORGKOSTEN De zorgkosten lopen op: de rekening wordt elk jaar hoger en legt een steeds groter beslag op het bruto binnenlands product. Totale uitgaven gezondheidszorg Nederland 2003-2013 KOSTEN EN OPBRENGSTEN NEDERLAND IN EUROPA Vergeleken met andere landen geeft Nederland relatief weinig uit aan farmaceutische zorg. Aandeel uitgaven aan farmaceutische hulp in totale zorgbudget per land in 2012. 72,1 miljard POR FRA IER DUI SPA FIN ITA BEL OOS ZWI ZWE NED GBR DEN 42,9 miljard 9% van het totale BBP in Nederland ging in 2003 naar gezondheidszorg. 12% van het totale BBP in Nederland ging in 2013 naar gezondheidszorg. Jaarlijkse uitgaven aan geneesmiddelen per hoofd van de bevolking ZWI DUI FRA IER FIN BEL OOS ZWE NED SPA ITA DEN POR GBR Bruto BKZ: Financieel Beeld Zorg uit de Jaarverslagen VWS Bruto Binnenlands Product: OECD, 2014 Bron: Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK), 2014
38 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 39 KOSTEN EN OPBRENGSTEN ZORGKOSTEN VERGELEKEN Hoe zwaar drukken de zorgkosten op de begrotingen van landen? Hiervoor kijken we naar het bruto binnenlands product (BBP) voor zover bekend bij de OECD. 2012-12% van $ 714 miljard BBP 2000-8% van $ 469 miljard BBP Totale uitgaven gezondheidszorg per land in % van het BBP BBP per land in miljarden $ aandeel zorg 2012 aandeel zorg 2000 *(betreft gegevens in 2011, omdat 2012 nog niet beschikbaar is) Bron: OECD, 2013
40 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 41 KOSTEN EN OPBRENGSTEN GENEESMIDDELEN BINNEN DE ZORG Van alle zorguitgaven in Nederland is een beperkt deel toe te rekenen aan geneesmiddelen. KOSTEN EN OPBRENGSTEN OMZET GENEESMIDDELEN De totale jaaromzet van receptgeneesmiddelen daalt de laatste jaren licht. De omzet uit geneesmiddelen in ziekenhuizen stijgt. Dit is voor een deel te verklaren uit de overheveling (sinds 2012) van bepaalde groepen van geneesmiddelen naar de ziekenhuisbudgetten. totale omzet geneesmiddelen in miljarden euro s* Eerstelijns Langdurige zorg extramurale omzet geneesmiddelen in euro s van alle publieke zorguitgaven (71,3 miljard euro) gaat in 2015 naar de post extramurale geneesmiddelen Overig Ziekenhuizen, medische specialisten en overig curatief intramurale omzet geneesmiddelen in euro s Bron: Rijksbegroting VWS voor 2015, Prinsjesdag 2014, Stichting Farmaceutische Kengetallen, 2014 * Bedragen zijn gebaseerd op apotheekinkoopprijzen. De echte marktprijs komt tot stand na onderhandelingen tussen veldpartijen. Bron: Farminform, 2015
42 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 43 KOSTEN EN OPBRENGSTEN TEGEN DE TREND: PRIJZEN GENEES- MIDDELEN DALEN De gemiddelde prijs van geneesmiddelen is afgelopen jaren sterk gedaald. Aan de daling, die halverwege de jaren negentig is ingezet, liggen verschillende redenen ten grondslag. Prijsindex voor consumenten afgezet tegen prijsindex voor receptgeneesmiddelen (1996=100) Huisvesting, water en energie Vervoer Verschillende maatregelen en afspraken hebben sinds 1996 bijgedragen aan de prijsdaling van geneesmiddelen. Invoering Wet Geneesmiddelenprijzen Invoering claw back Verhoging claw back Akkoord VWS - KNMP Start convenantsperiode Tijdelijke invoering maatregel De Geus (Individueel) Preferentiebeleid Transitieakkoord Introductie vrije prijzen Onderwijs Totaal bestedingen Voedingsmiddelen Gezondheid Recept - geneesmiddelen prijsindex Bron: Stichting Farmaceutische Kengetallen (2014), FarmInform (2014), CBS (2014)
44 FARMAFEITEN 2015 FARMAFEITEN 2015 45 KOSTEN EN OPBRENGSTEN VOLUME EN OMZET Het totale gebruik van receptgeneesmiddelen neemt in Nederland ieder jaar toe, onder meer vanwege de vergrijzing. Ondanks die volumegroei dalen de totale inkomsten van fabrikanten. Producenten van merkgeneesmiddelen (specialités) zien de laatste jaren zowel hun omzet als volume dalen. Bij generieke middelen groeit het volume, tegen een ongeveer gelijkblijvende omzet. volume totaal volume generiek volume specialité omzet totaal omzet generiek omzet specialité VOLUME GROEIT... in miljarden standaard-dagdoseringen in miljarden euro s* * Bedragen zijn gebaseerd op apotheekinkoopprijzen. De echte marktprijs komt tot stand na onderhandelingen tussen veldpartijen.... OMZET DAALT Bron: Farminform, 2015
46 FARMAFEITEN 2015 In Nederland overlijden circa 14.000 mensen per jaar aan een zeldzame aandoening Bron: PhRMA, 2011 dat komt overeen met zo n 10% van alle sterfgevallen die door ziekten veroorzaakt zijn Volgens voorspellingen stijgt onze levensverwachting de komende decennia nog verder: in 2040 worden mannen gemiddeld 88 jaar en vrouwen gemiddeld 90 jaar oud Bron: The Developing World Health Partnerships Directory, IFPMA, 2012 Elke euro die wordt geïnvesteerd aan gezondheidszorg levert op aan baten/opbrengsten Bron: Marc Pomp, Een beter Nederland. De gouden eieren van de gezondheidszorg, 2010 (in opdracht van het ministerie van VWS)