Definitief Klimaat onderzoek Mobiliteitsbranche 2010 De heer M. Bakker, senior consultant/arbeidshygiënist: projectleider Paraaf Datum: februari 2011 KeurCompany Postbus 10.000 1970 CA IJmuiden Telefoonnummer secretariaat: 0251-261555
Algemene gegevens uitgevoerd voor: Stichting MET bezoekadres: Waterveste 1a 3992 DB Houten postadres: Postbus 491 3990 GG Houten telefoon: 030 6354010 contactpersonen: De heer E. Rijsbaarman, beleidsmedewerker Stichting MET uitgevoerd door: KeurCompany (onderdeel ArboNed) adres: Postbus 10.000 1970 CA IJmuiden telefoon: 0251 261555 adviseur: De heer M. Bakker, projectleider informatie uitvoering: Rapport verzonden aan: De heer E. Rijsbaarman KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 2
Inhoudsopgave 1. Inleiding... 4 2. Opzet en uitvoering... 4 3. Belevingsonderzoek en bevindingen... 5 3.1 Receptie...5 3.2 Werkplaats...6 3.3 Magazijn...7 3.4 Conclusie...7 4. Metingen... 9 4.1 Temperatuur...9 4.2 Luchtsnelheid (tocht)...9 4.3 Conclusie... 10 5. Aanbevelingen bij nieuwbouw of verbouwingen...11 Bijlage 1 Vragenlijst klimaatbeleving...12 Bijlage 2 Foto s van de werkplekken...13 KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 3
1. Inleiding Uit een werknemersenquête van FNV Bondgenoten in 2008 ( Blijf sleutelen aan gezond werk! ) is gebleken dat klimaat wordt ervaren als een belangrijk risico. Bijna 50% van de deelnemers geeft aan klimaatklachten te hebben. Slechts 12 % geeft aan nooit klimaatklachten te hebben. Al met al voldoende reden om dit onderwerp in de arbocatalogus op te nemen. Er is echter nog weinig bekend over de aard van de klachten. Tocht wordt wel veelvuldig genoemd, maar de oorzaak daarvan en de mogelijke oplossingen hiervoor zijn onvoldoende bekend. De sociale partners in de motorvoertuigen- en wielerbranche hebben daarom ons KeurCompany gevraagd om een klimaatonderzoek uit te voeren. Dit klimaatonderzoek werd tijdens het DME-onderzoek in de Mobiliteitsbranche 3-meting 2010 uitgevoerd. 2. Opzet en uitvoering Tijdens de Workshop Arbo Actueel kwam ook naar voren dat klimaat niet alleen een probleem is in de werkplaatsen. Ook bij de receptie en de magazijnen speelt klimaat een rol. Analoog aan het FNV Bondgenoten werknemersonderzoek hebben wij een onderscheid gemaakt tussen het klimaat in Werkplaats, Receptie en Magazijn. In september 2010 vond een DME-onderzoek (de 3-meting) plaats bij 10 garagebedrijven. Het klimaatonderzoek werd samen met het DME-onderzoek uitgevoerd. Dus het klimaatonderzoek vond in dezelfde 10 bedrijven plaats als het DME-onderzoek. Het klimaat onderzoek zag er als volgt uit: 1. Klimaat belevingsonderzoek: Door middel van een vragenlijst in te vullen bij de 10 bedrijven die aan het DMEonderzoek meededen is de beleving van het klimaat in de werkplaats, bij de balie/receptie en in het magazijn onderzocht. Als bijlage 1 is de vragenlijst bijgevoegd. 2. Bij enkele garages is de temperatuur en de luchtvochtigheid gemeten 3. Er is gekeken naar de klimaatinstallaties die gebruikt werden op de drie verschillende werkplekken in de garages. KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 4
3. Belevingsonderzoek en bevindingen In onderstaande blokdiagrammen is de beleving van het klimaat in de 10 bedrijven die bezocht werden tijdens het DME-onderzoek weergegeven in het geel. De vragenlijsten zijn samen met het personeel en leiding doorgenomen en per bedrijf is er 1 totaallijst gemaakt. De 6 personenwagen garages in het blauw en de 4 truckgarages in het rood. In bijlage 2 zijn foto s toegevoegd van een aantal aangetroffen situaties per werkplek. 3.1 Receptie Bij de receptie zien we dat er voornamelijk bij de truckgarages hinder ondervonden wordt van tocht en warmte in de zomer. De tocht is voornamelijk afkomstig uit de werkplaats en de entree. Die ontstaat bij het openen van deuren. Het verschil tussen personenwagengarages en truckgarages is te verklaren doordat de deuren bij de truckbedrijven groter zijn. Wanneer medewerkers het in de zomer te warm hebben is dit omdat er geen koeling is of omdat onvoldoende mogelijkheden zijn om ramen te openen ter verkoeling. Het ontbreken van beide komt vaker voor bij truckgarages Receptie Percentage (%) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 zomer te warm zomer te koud winter te warm winter te koud tocht wisselende temperaturen Autogarages Truck garages Auto en Truck garages koude voeten droge lucht in de zomer droge lucht in de winter bedompte, onfrisse lucht Blokdiagram 1 klimaatbeleving bij de receptie Tijden het onderzoek hebben we kunnen zien dat de receptie op verschillen plekken in een garage ingericht kan worden. De meest voorkomende plek is in een open ruimte bij de showroom. Bij een kleine personenwagengarage zagen we dat de receptie voorin naast de werkplaats ingericht was. Op een andere locatie was de receptie achter een loket dat via een glazen schuifwand afgesloten kan worden. De meest recepties werden verwarmd door middel van een centrale verwarming. De ventilatie wordt mogelijk bij het openen van een raam of deur. In verband met tocht worden voornamelijk in de winter de deuren en ramen gesloten gehouden. Dit heeft tot gevolg dat wanneer de receptie zich in een kleine ruimte bevindt er KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 5
onvoldoende ventilatie is. Wanneer de receptie grenst aan de showroom, en zich dus in een grote ruimte bevindt hebben medewerkers vaak last van koude voeten in de winterperiode. Daarom wordt vaak een extra straalkachel geplaatst onder de balie. Bij enkele recepties werd vloerverwarming gebruikt. Hierbij komen minder klachten van koude voeten voor. Of de receptie zich dicht bij een buitendeur bevindt of niet is bepalend of medewerkers tochtklachten aangeven. Koeling in de vorm van airco wordt niet overal toegepast. 3.2 Werkplaats In de werkplaats wordt voornamelijk bij de truckgarages hinder van tocht en koude in de winter ondervonden, maar men geeft aan dat men zich daarop kan kleden. Er is geen groot verschil in de hinder die in zomer van warmte ervaren wordt in de werkplaats bij personenwagens- en truckbedrijven. Werkplaats Percentage (%) 0 10 20 30 40 50 60 zomer te warm zomer te koud winter te warm winter te koud tocht wisselende temperaturen Autogarages Tuck garages Truck en Autogarages koude voeten droge lucht in de zomer droge lucht in de winter bedompte, onfrisse lucht Blokdiagram 2 klimaatbeleving in de werkplaats Het klimaat in de werkplaats wordt voornamelijk beïnvloed door het openen en openhouden van roldeuren. Discipline om tijdig de deuren te sluiten en elkaar kunnen aanspreken om de deuren te sluiten (gedrag) is bepalend voor het ervaren van hinder. Het tochtprobleem is dus beïnvloedbaar door het dragen van geschikte kleding en gedrag. De verwarming in de meeste werkplaatsen vindt plaats vanaf het plafond door middel van verwarmingselementen, warme lucht blazers of stralingselementen al dan niet aangevuld met een ventilator. Het is een moeilijke opgave om in de winter wanneer de roldeuren geopend worden een aangename temperatuur in de werkplaats te houden. Bij de nieuwere garages zien we naar grote tevredenheid dat er gebruik gemaakt wordt van vloerverwarming. KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 6
In de zomer wordt voornamelijk gekoeld door de roldeuren open te laten staan. Op hele warme dagen is dit onvoldoende en wordt in sommige werkplaatsen aanvullend gebruik gemaakt van een plafondventilator (mechanische afzuiging). Tocht wordt als onoverkomelijk beschouwd en monteurs beschermen zich door middel van kleding om minimale hinder van tocht te ondervinden. 3.3 Magazijn Ook in het magazijn is het voornamelijk bij de truckdealers dat er hinder ondervonden wordt van warmte in de zomer en tocht. Aanvullend geven magazijnmedewerkers aan hinder van wisselende temperaturen te ondervinden. Voor de personenwagendealers zijn de voornaamste klachten te warm in de zomer en te koud in de winter. Magazijn Percentage (%) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 zomer te warm zomer te koud winter te warm winter te koud tocht wisselende temperaturen Autogarages Tuck garages Truck en Autogarages koude voeten droge lucht in de zomer droge lucht in de winter bedompte, onfrisse lucht Blokdiagram 3 klimaatbeleving in magazijn 3.4 Conclusie Het magazijn komt in verschillende maten voor, van de grootte van een bezemkast tot een magazijn met twee etages waar twee tot drie medewerkers werkzaam zijn. Algemeen kan gesteld worden dat de garages hun voorraad tot een minimum beperken. Bij kleine garages wordt de voorraad in de werkplaats opgeslagen. Het klimaat dat daar heerst is vergelijkbaar met dat in de werkplaats. In het magazijn is niet altijd verwarming aanwezig. Wanneer er verwarming in het magazijn aanwezig is bestaat deze uit centrale verwarming op de plek waar de magazijnmedewerker zijn administratieve taken uitvoert. KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 7
Koeling ontbreekt vaak en als deze aanwezig is wordt meestal gebruikt gemaakt van mobiele airco units. De ventilatie in de ruimte wordt geregeld via het openzetten van deuren en ramen. KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 8
4. Metingen Bij een aantal bedrijven zijn oriënterende klimaatmetingen uitgevoerd naar de temperatuur en luchtvochtigheid (%RV) en de luchtsnelheid (tocht) 4.1 Temperatuur Personenwagen Personenwagen Truckgarage 1 Truckgarage 2 garage 1 garage 2 Receptie 20,5 C 59%RV 22 C 70%RV 21 C 60%RV 23 C 63%RV Werkplaats 21 C 60%RV 19 C 70%RV 17 C 70%RV 21 C 70%RV Magazijn 21,4 C 56%RV 20 C 70%RV 20 C 60%RV 22,5 C 64%RV Buiten 15 C 70 %RV 16 C regen 17 C 60%RV 19,5 C 75%RV De gewenste temperatuur voor zittend werk, is in de winter tussen de 20 C - 24 C en in de zomer 23 C - 26 C. Bij de vier garages waar de metingen hebben plaats gevonden is de temperatuur zowel in het magazijn als bij de receptie binnen de norm. De temperatuur in de werkplaats waar fysieke arbeid geleverd wordt varieert van 17 C tot en met 21 C. De temperatuur van 17 C bij de truckdealer is gelijk aan de buitentemperatuur. De metingen geven ons een beeld van een bepaald moment. Vermoedelijk zal in de zomer en in de winter de temperatuur op de werkplekken minder gunstig zijn. Bij vorst zal het bijvoorbeeld in deze garage een zware opgave zijn om een aangename temperatuur in de werkplaats te bereiken. 4.2 Luchtsnelheid (tocht) Er zijn een aantal luchtsnelheidsmetingen verricht wanneer roldeuren tegenover elkaar open stonden. Dit leverde snelheden op tot 3 m/sec 1. De combinatie van de (lage) buiten temperatuur en de luchtsnelheid zorgen dan voor kortdurende zeer onaangename omstandigheden die als tocht omschreven wordt. Dit bleek veelal ook heel plaatselijk te zijn. Vaak alleen in de stukken tussen de openstaande deuren. 1 Richtlijn t.a.v luchtsnelheid: Gemiddelde luchtsnelheid zomer: kleiner dan 0,25 m/s Gemiddelde luchtsnelheid winter: kleiner dan 0,15 m/s KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 9
4.3 Conclusie Op basis van dit oriënterend onderzoek bij 10 garages kan geconcludeerd worden dat nader onderzoek niet nodig is. De resultaten zullen namelijk niet veel afwijken van het beeld dat nu gevonden is. De drie verschillende werkplekken hebben ieder voor zich een andere klimaatplan nodig. De temperatuur op de verschillende werkplekken is afhankelijk van de activiteit die daar plaats vindt. In de werkplaats waar men fysiek werk verricht wordt een lagere temperatuur gevraagd dan bij de receptie waar men voornamelijk zitten werk verricht. De magazijnmedewerker zit daar tussen in. Tocht kan veelal terug gebracht worden door direct de roldeuren weer te sluiten. In de zomer wordt koeling voornamelijk gerealiseerd door het openen van ramen en deuren. In het magazijn is dit vaak niet mogelijk. Maatregelen ter verbetering van het binnenklimaat zijn voornamelijk bouwkundig, en dus veelal niet eenvoudig op te lossen in een bestaande situatie. Het is dus belangrijk om bij verbouwingen of nieuwbouw het klimaat mee te nemen in de plannen, zie aanbevelingen. KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 10
5. Aanbevelingen bij nieuwbouw of verbouwingen Receptie: De plaats van receptie ten opzichte van de deur is bepalend of er al dan niet tochtklachten voorkomen. Plaats de receptie dus niet in de directe omgeving van de deur. Kies voor vloerverwarming in combinatie met ruimte verwarming wanneer de receptie zich in een groter ruimte (showroom) bevindt. Zo wordt de extra verwarming direct door de receptie medewerker die weinig tot niet beweeglijk is ervaren in de vorm van stralingswarmte. De vloerverwarming kan in de zomer als koeling gebruikt worden. Werkplaats: Tocht kan beheerst worden door zo min mogelijk de roldeuren te openen. Tijdens het onderzoek zagen we een de volgende werkwijzen: de garage eigenaar reed op het eind van de werkdag alle voertuigen naar de gewenste brug. Zo konden de monteurs de volgende dag aan het werk zonder de roldeuren te openen. Het hanteren van bepaalde werkwijze kan dus ook helpen om tochtklachten te beperken. Het verwarmen van de werkplaats door middel van vloerverwarming wordt als doeltreffendste ervaren. De warmte verplaatst zicht dan vanaf de vloer de ruimte in. Wanneer koeling in de zomer door het openen van roldeuren als onvoldoende ervaren wordt kunnen krachtige afzuiginstallaties in het dak voor verkoeling zorgen. Wanneer vloerverwarming toegepast werd kan de ruimte ook door middel van een gekoelde vloer gekoeld worden. Magazijn: Het verwarmen van het magazijn, voornamelijk wanneer het een grote ruimte betreft is kostbaar. De beste oplossing voor de magazijn medewerker is een aparte ruimte in het magazijn te creëren voor zijn administratieve werkzaamheden die verwarmd geventileerd en gekoeld kan worden zonder dat het hele magazijn verwarmd moet worden. Om voor iedere werkplek het gewenste klimaat te kunnen instellen is het belangrijk dat per werkplaats de verwarming, de ventilatie en koeling los van elkaar in te stellen en te regelen is. KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 11
Bijlage 1 Vragenlijst klimaatbeleving Kunt u in de zomer, in de ruimte waar u werkt de temperatuur zelf instellen? Zo ja, heeft de temperatuurinstelling volgens u voldoende effect? Kunt u in de winter in de ruimte waar u werkt de temperatuur zelf instellen? Zo ja, heeft de temperatuurinstelling volgens u voldoende effect? Is de ruimte waar u werkt voorzien van een te openen raam? Zo ja, kunt u het raam altijd openen wanneer u daar behoefte aan heeft? Zo nee, waarom kan dat niet altijd? Vindt u het in de zomer vaak te warm op uw werkplek? Vindt u het in de zomer vaak te koud op uw werkplek? Vindt u het in de winter vaak te warm op uw werkplek? Vindt u het in de winter vaak te koud op uw werkplek? Heeft u op uw werkplek vaak last van: Tocht Wisselende temperaturen Koude voeten Droge lucht in de zomer Droge lucht in de winter Bedompte, onfrisse, muffe lucht KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 12
Bijlage 2 Foto s van de werkplekken Recepties Receptie personenwagengarage Receptie bij een kleine personenwagengarage. KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 13
Receptie personenwagengarage Receptie truckgarage na een sluis van twee deuren KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 14
Receptie truckgarage Werkplaats Praktische oplossing tegen tocht KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 15
Verwarming in werkplaats (effect is weg zodra de roldeur open gaat) Dakventilator (mechanische afzuiging). Wordt gebruikt als het warm is om warme lucht af te zuigen. Men is er erg tevreden over. KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 16
Verwarmingselement in werkplaats Verwarming aan plafond in werkplaats Truckgarage. Effect weg als roldeur open gaat. KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 17
Warmte stralers Magazijn Grote deur magazijn. Magazijnmedewerker zit hier naast. Koud en tocht KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 18
Magazijn Truckgarage (groot/hoog/warm in zomer). In dak zie je 2 afzuigunits om warme lucht weg te zuigen. Helaas onvoldoende capaciteit. Magazijn Truckgarage KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 19
Koeler + ventilator in magazijn KeurCompany Klimaat onderzoek in de mobiliteitsbranche 2010 20