Respons Van 25 juni tot en met 5 juli is aan de leden van het Brabantpanel een vragenlijst voorgelegd met als thema Kredietcrisis. Ruim de helft van de 1601 panelleden (54%) vulde de vragenlijst in. Hieronder leest u de belangrijkste resultaten. 1. Gevolgen kredietcrisis merkbaar op het werk? Bijna een vijfde van de respondenten (18,9%) merkt de gevolgen van de kredietcrisis op zijn of haar werk. Er zijn geen verschillen waar te nemen tussen panelleden uit de verschillende regio s van Brabant. Ontslag en tijdelijk contract niet verlengd Vijftien ondervraagden zijn ontslagen of hebben hun tijdelijk contract niet verlengd gekregen. Zij waren onder andere werkzaam in de industrie (3), de bouwnijverheid (2) en vervoer/opslag/communicatie (2). De meesten (12) hebben nog geen nieuw werk kunnen vinden. Ze wijten dit aan een combinatie van hun leeftijd en de terughoudendheid van werkgevers vanwege de kredietcrisis. Gevolgen in de organisatie Andere panelleden merken de gevolgen van de kredietcrisis weer op andere manieren op het werk: tijdelijke contracten van collega s zijn niet verlengd (7,3%), er is minder te doen in de organisatie (6,6%) en er wordt ook minder geïnvesteerd (5,5%). In iets mindere mate geven de respondenten aan dat er een vacaturestop is afgekondigd (4,8%), dat er meer mensen zijn ontslagen dan gebruikelijk (2,3%) en dat de secundaire arbeidsvoorwaarden zijn versoberd (1,8%). Andere gevolgen, zoals het korten van bonussen en/of salarissen, het verplicht moeten inleveren van ATV dagen, of deeltijd moeten gaan werken komen iets minder vaak voor. Voor een aantal respondenten gelden de gevolgen op het werk niet alleen voor collega s of voor het bedrijf in het algemeen, maar ook voor henzelf: 25 respondenten (2,9%) geven aan dat zij ook echt daadwerkelijk zelf minder te doen hebben, van 14 respondenten (1,6%) zijn de secundaire arbeidsvoorwaarden versoberd en 8 respondenten hebben moeten inleveren op hun eindejaarsuitkering en/of bonussen (0,9%). Tot slot is van een enkeling het salaris gekort, hebben sommigen verplicht ATV dagen in moeten leveren en zijn er een aantal deeltijd moeten gaan werken. Gevolgen voor zelfstandig ondernemers Ook zelfstandig ondernemers merken de gevolgen van de kredietcrisis op het gebied van werk. Van de 36 geven er 21 aan dat er minder werk te doen is en 24 geven aan dat de omzet is teruggelopen. Vanwege deze gevolgen wordt er minder geïnvesteerd (21). Een enkeling heeft de secundaire arbeidsvoorwaarden van medewerkers moeten versoberen, een vacaturestop afgekondigd of heeft tijdelijke contracten niet kunnen verlengen. Geen van de ondervraagden is tot nu toe failliet gegaan. Veel geven aan dat ze er persoonlijk financieel sterk op achteruit zijn gegaan. Eén panellid, werkzaam in de juridische dienstverlening, geeft juist aan dat zijn omzet is toegenomen door de kredietcrisis. 1
Toekomstbeeld Iets meer dan de helft van de respondenten die de gevolgen op hun werk merken, zien de toekomst van hun organisatie redelijk tot heel positief in (54%). Toch is bijna een vijfde (18%) juist bezorgd; zij zien de toekomst van hun organisatie redelijk negatief tot heel negatief in. Dit geldt ongeveer in dezelfde mate voor zelfstandig ondernemers. Gevolgen in directe omgeving Bijna de helft (49%) van de respondenten kent iemand in zijn of haar directe omgeving die de gevolgen van de kredietcrisis ondervindt op het gebied van werk: - Iets meer dan een derde (34,1%) kent wel iemand die is ontslagen of waarvan het tijdelijk contract niet verlengd is; - Bijna 30% kent een of meer mensen die minder te doen heeft op het werk; - Ruim 10% heeft mensen in zijn of haar directe omgeving die minder zijn gaan verdienen; - Iets meer dan 6% kent iemand die door de kredietcrisis failliet is gegaan. 2. Gevolgen kredietcrisis merkbaar op financieel gebied? Ruim een kwart van de respondenten (28,4%) ondervindt nadelige financiële gevolgen van de kredietcrisis. De twee meest voorkomende gevolgen zijn het krimpen van het beleggingsvermogen (15,2%) en het niet geïndexeerd zijn van het pensioen (14,1%). Een relatief kleiner aantal geeft aan dat zij minder zijn gaan verdienen (4,3%). Verder geven veel panelleden aan dat ze het idee hebben levensonderhoud duurder is geworden door de kredietcrisis en dus niet minder inkomsten hebben, maar wel minder kunnen doen voor hetzelfde geld. Bijna een vijfde van de respondenten (18,8%) heeft vanwege de kredietcrisis moeite met rondkomen. Financiële gevolgen in directe omgeving Ongeveer een kwart van de respondenten (23,9%) kent mensen in hun directe omgeving die de gevolgen van de kredietcrisis merken op financieel gebied. Bijna 15% van de respondenten kent iemand waarvan het beleggingsvermogen door de crisis gekrompen is, ruim 10% mensen waarvan het pensioen niet geïndexeerd is en 8% heeft mensen in zijn of haar directe omgeving die door de kredietcrisis moeite hebben met rondkomen. 3. Gevolgen kredietcrisis merkbaar op de woonsituatie? Het aandeel respondenten dat de gevolgen van de kredietcrisis op het gebied van wonen merkt is flink kleiner (5,7%) dan op werk- en financieel gebied. Het meest voorkomende probleem is het niet verkocht kunnen krijgen van een huis dat te koop staat (1,8%). Sommigen zijn bang om een huis te kopen of hebben moeite met het rond krijgen van hun hypotheek. Verder wordt een aantal keer opgemerkt dat men hun huis wel zou willen verkopen, maar dit voorlopig niet aandurft omdat men bang is het met verlies te moeten verkopen. Gevolgen in directe omgeving Ook voor de directe omgeving zijn de gevolgen van de kredietcrisis voor de woonsituatie minder aanwezig dan op het gebied van werk en financiën: ongeveer een tiende van de respondenten (11,4%) kent mensen die last hebben van de kredietcrisis. In de meeste 2
gevallen gaat het om mensen die hun huis niet verkocht krijgen (9,8%). In iets mindere mate om mensen die bang zijn om nu een huis te kopen (4,4%) en mensen die moeite hebben met het rond krijgen van hun hypotheek (3,1%). 4. Maatregelen vanwege kredietcrisis Uit de resultaten blijkt dat een flink deel van de respondenten, ruim een kwart, nadelige financiële gevolgen ondervindt van de kredietcrisis. We hebben de panelleden gevraagd of zij vanwege de kredietcrisis financiële maatregelen hebben genomen of gaan nemen. Sparen Bijna twee derde van de respondenten zijn het afgelopen jaar niet meer of minder gaan sparen door de crisis. Slechts een kleine groep is minder gaan sparen (7,8%) en ruim 12% is zelfs meer gaan sparen. Uitgavenpatroon We hebben de panelleden gevraagd of zij vanwege de kredietcrisis hun uitgavenpatroon veranderd hebben, en zo niet, of ze dit van plan zijn te gaan doen (zie tabel op volgende pagina). Doe ik nog Doe ik niet, ben Weet ik DOOR DE KREDIETCRISIS Ja, dit doe ik al niet, wel van ik ook niet niet/wil ik plan om te van plan niet gaan doen te gaan zeggen doen...geef ik minder geld uit aan zaken als uit eten gaan, drankjes op het terras, enzovoorts 38,5% 8,1% 52,2% 1,3%...geef ik minder geld uit aan zaken als kleding, boeken en cd s, enzovoorts 34,1% 11,0% 53,5% 1,4%...heb ik grote uitgaven zoals de aanschaf van een nieuwe auto, een televisie of een koelkast uitgesteld 31,5% 13,4% 54,3%,9%...bezuinig ik op mijn dagelijkse boodschappen 22,2% 7,2% 69,9%,7%...ga ik minder vaak met de auto 30,3% 9,0% 59,7% 1,1%...heb ik mijn vakantie afgelast 9,1% 5,5% 83,0% 2,4%...ga ik in Nederland op vakantie in plaats van naar het buitenland te gaan 15,2% 5,9% 74,5% 4,3%...bezuinig ik op culturele uitstapjes zoals naar voorstellingen gaan, of het bezoeken van concerten 27,2% 8,9% 61,9% 1,9%...bespaar ik op medische zorg 4,2% 2,5% 91,3% 2,0%...geef ik minder geld uit aan lidmaatschap van verenigingen voor sportcultuur-, en/of vrijetijdsbes 18,2% 9,1% 71,4% 1,3%...geef ik minder geld aan goede doelen 26,4% 12,2% 59,5% 2,0% Opvallend is dat de meerderheid van de ondervraagden hun uitgavenpatroon niet veranderd heeft en ook niet van plan is om dit in de toekomst te gaan doen. Toch zijn er nog flink wat panelleden die wél bezuinigen of die dit in ieder geval van plan zijn: - De ondervraagden bezuinigen het meest op zaken als uit eten gaan en drankjes op het terras (38,5%) en op producten als kleding, boeken en cd s (34,1%); 3
- Ook stellen veel respondenten grote uitgaven zoals de aanschaf van een nieuwe auto, een televisie of een koelkast uit (31,5%) en gaan zij minder vaak met de auto vanwege de kredietcrisis (30,3%); - Op de derde plaats bezuinigd men op culturele uitstapjes (27,2%) en het geven aan goede doelen (26,4%); - In iets mindere mate wordt bezuinigd op de dagelijkse boodschappen (22,2%), lidmaatschappen van verenigingen (18,2%); - Ook op vakantie wordt relatief veel minder bezuinigd; 15,2% gaat in plaats van naar het buitenland te gaan in Nederland op vakantie en 9,1% heeft de vakantie helemaal afgelast; - Op medische zorg wordt bijna helemaal niet bezuinigd (4,2%). De panelleden die al bezuinigen zijn voornamelijk panelleden die eerder al aan hadden gegeven dat ze negatieve financiële gevolgen van de kredietcrisis ervaren. Het aandeel respondenten dat van plan is op bepaalde zaken te gaan bezuinigen schommelt steeds rond de 10%. Behalve bij vakantie; daar is rond de 5% van plan op te gaan bezuinigen en aan medische zorg is slechts 2,5% van plan minder uit te gaan geven. Als we naar leeftijd kijken zien we dat er weinig verschillen zijn; alleen bij het in Nederland op vakantie gaan in plaats van naar het buitenland zien we dat jongeren dit vaker niet van plan zijn te gaan doen dan ouderen (65+). Tussen mannen en vrouwen zien we iets meer verschillen; vrouwen bezuiniger vaker dan mannen al op uit eten gaan en drankjes op het terras. Mannen zijn vaker dan vrouwen niet van plan te gaan bezuinigen op dagelijkse boodschappen en op lidmaatschap van verenigingen. Hoe denken de panelleden over We hebben aan de panelleden een aantal stellingen voorgelegd over enkele hypothetische zaken. Hoe denken de respondenten over het veranderen van baan? En over verhuizen in deze tijd? Zijn ze kritischer naar banken gaan kijken door de crisis? DOOR DE KREDIETCRISIS (Helemaal) mee eens Neutraal (Helemaa) mee oneens...zal ik minder snel van baan veranderen als ik zou willen 58,2% 19,6% 22,2%...zal ik minder snel gaan verhuizen als ik zou willen 54,9% 18,7% 26,4%...heb ik minder mogelijkheden om vrijwilligerswerk te doen als ik zou willen 9,0% 25,2% 65,8%...ben ik kritischer naar banken gaan kijken 80,9% 11,3% 7,8% De meerderheid zal minder snel van baan veranderen als ze dat zouden willen; ruim 58% is het hiermee eens. Toch is nog bijna een kwart van de respondenten het hiermee oneens. De ondervraagden denken nagenoeg hetzelfde over verhuizen; de meerderheid zou minder snel gaan verhuizen als ze dat zouden willen. Een overgrote meerderheid is door de kredietcrisis kritischer naar banken gaan kijken (80,9%). De crisis lijkt geen negatieve invloed te hebben op het al dan niet participeren in vrijwilligerswerk; bijna twee derde van de respondenten in het ermee oneens dat er door de kredietcrisis minder mogelijk zijn om vrijwilligerswerk te doen. 4
Van bank veranderd? Hoewel een ruime meerderheid van de panelleden kritischer naar banken is gaan kijken, lijken ze toch tevreden te zijn met de bank waar ze bij zitten: drie kwart van de respondenten is niet van bank veranderd vanwege de kredietcrisis en is dit ook niet van plan te gaan doen. Een kleine 10% zegt dit wel van plan te zijn. Ongeveer 12% van de ondervraagden is voor hun spaar- of beleggingsrekening van bank veranderd en slechts 3,2% is voor hun betaalrekening overgestapt naar een andere bank. 5. De toekomst Eigen toekomst De meeste panelleden maken zich geen erge zorgen over de toekomst van hun eigen situatie. Een zeer ruime meerderheid maakt zich over zaken als gedwongen moeten verhuizen of het kwijtraken van hun baan helemaal geen zorgen of slechts een beetje zorgen. Panelleden maken zich wat meer zorgen over dat ze minder pensioen zullen opbouwen: ongeveer een derde maakt hier zich redelijk tot veel zorgen over. Ook maken zij zich zorgen over dat hun financiële situatie slechter zal gaan worden door de kredietcrisis, dat er spaargeld aangebroken moet worden om rond te kunnen komen en dat (indien van toepassing) het niet zal lukken om hun huis te verkopen. ZORGEN MAKEN Veel zorgen Redelijk wat zorgen Een beetje zorgen Geen zorgen Dat u uw baan kwijt zal raken door de kredietcrisis 3,4% 4,7% 21,9% 70,0% Dat uw financiële situatie slechter zal worden door de kredietcrisis 5,7% 17,5% 45,1% 31,7% Dat u de komende tijd spaargeld aan moet spreken of moet gaan lenen om rond te kunnen komen Dat u door de kredietcrisis gedwongen zal moeten verhuizen Dat u door de kredietcrisis uw huis niet verkocht zal krijgen Dat u door de kredietcrisis minder pensioen zal opbouwen 5,9% 12,1% 23,4% 58,6% 1,5% 3,6% 9,3% 85,6% 6,8% 11,0% 19,9% 62,2% 12,4% 20,9% 37,8% 28,9% Jongere panelleden (16-39 jaar) maken zich wat betreft hun pensioenopbouw minder zorgen dan oudere panelleden. Waarschijnlijk om aanspraak moeten maken op pensioen voor de jongere panelleden nog erg ver weg en dus iets van later is. Mannen en vrouwen verschillen niet van elkaar in het maken van zorgen. 5
Toekomst Nederland en Brabant De ondervraagden lijken zich dus geen ernstige zorgen te maken over hun eigen toekomst. Als we ze vragen naar hun ing van de economische situatie in Nederland en Brabant blijken de meesten deze toch wel somber in te zien: de meerderheid denkt dat deze de komende zes maanden nog (veel) slechter zal zijn: ECONOMISCHE VERWACHTING Hoe u de komende 6 maanden met de Nederlandse economie zal gaan? Hoe u de komende 6 maanden met de Brabantse economie zal gaan? veel slechter zal gaan slechter zal gaan gelijk zal blijven beter zal gaan veel beter zal gaan 9,7% 45,8% 25,6% 18,5% 0,5% 15,0% 47,3% 22,8% 14,3% 0,5% 6. Positieve gevolgen kredietcrisis? In de media wordt veel aandacht besteed aan met name de negatieve gevolgen van de kredietcrisis. Toch blijken er ook positieve gevolgen te zijn volgens de panelleden: - Er is meer bewustwording: mensen consumeren minder en hebben meer tijd en aandacht voor andere dingen; - Door de kredietcrisis is er meer aandacht voor duurzame ontwikkeling: uiteindelijk is dit beter voor het milieu; - Er wordt minder met de auto gereden: hierdoor zijn er minder files en ook dit is beter voor het milieu; - Innovatie: mensen worden innovatiever want ze moeten het doen met wat ze hebben, hierdoor wordt men creatiever; - Sommige dingen worden goedkoper: benzine is in prijs gedaald en ook in supermarkten zijn veel producten goedkoper of zijn er meer aanbiedingen; - Sommige markten hebben voordeel: tweedehands winkels worden drukker bezocht en Nederland trekt meer toerisme omdat veel mensen besluiten thuis te blijven en Nederland op vakantie te gaan; - Huis kopen voor starters is makkelijker door de lage prijzen op de huizenmarkt 7. Samengevat - Flink wat Brabanders ondervinden dus daadwerkelijk negatieve gevolgen van de kredietcrisis, vooral op financieel gebied en op het gebied van werk. Ook merken veel Brabanders de gevolgen in hun directe omgeving. - De meerderheid van de ondervraagden heeft zijn of haar uitgavenpatroon niet veranderd vanwege de kredietcrisis en is dit ook niet van plan. Degenen die dit wel gedaan hebben zijn voornamelijk ook degenen die zelf ook echt al financiële nadelen van de kredietcrisis ervaren. 6
- Veel panelleden zijn vanwege de kredietcrisis wel anders gaan denken over een aantal zaken. Zo zullen ze minder snel van baan veranderen als ze dat zouden willen en zullen ze minder snel gaan verhuizen. In nog sterkere mate zijn de ondervraagden kritischer naar banken gaan kijken. Toch is maar een heel klein deel vanwege de crisis van bank veranderd. - De panelleden maken zich niet uitermate veel zorgen over hun toekomst. Wel maken voornamelijk de oudere panelleden zich redelijk wat zorgen over hun pensioenopbouw. Ondanks dat panelleden zich niet veel zorgen maken over hun persoonlijke situatie zien ze de economische situatie van Nederland en Brabant voor de komende zes maanden wel somber in. Wilt u ook uw mening geven over actuele sociale en maatschappelijke onderwerpen? Word dan lid van het Brabantpanel via www.brabantpanel.nl. Wanneer u zich (kosteloos) inschrijft als lid van het Brabantpanel ontvangt u 6 tot 12 keer per jaar via e-mail een uitnodiging voor het invullen van een vragenlijst. U maakt iedere keer dat u meedoet kans op een cadeaubon ter waarde van 25 euro. Meer informatie? Kijk voor meer informatie over het Brabantpanel op www.brabantpanel.nl of neem contact op met Karin du Long of Eva Stultjens, beiden werkzaam bij het PON via (013) 535 15 35 of info@brabantpanel.nl Het Brabantpanel is een initiatief van het PON, kennis in uitvoering. 7