BEHEERSPLAN EIKENPROCESSIERUPS MIDDEN-DRENTHE 2012
INHOUD INLEIDING... 3 1 ALGEMEEN... 4 1.1 Eikenprocessierups in het kort?... 4 1.2 Verspreidingsgebied... 4 1.3 Waar bestaat de overlast uit... 4 2 BESTRIJDING... 7 2.1 Doelstelling beheersing eikenprocessierups... 7 2.2 Prioriteitenlijst... 8 2.3 Bestrijdingsmethoden... 9 3 ORGANISATIE...11 4 COMMUNICATIE...13 5 Evaluatie...15 6 Aanbevelingen...16 7 BRONVERMELDING...17 Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 2
INLEIDING Dit plan van aanpak is opgesteld om als leidraad te dienen tegen de beheersing van de eikenprocessierups. De rups is vorig jaar op diverse plaatsen opgedoken in de provincie Drenthe. De rupsen geven door middel van brandharen overlast geven aan inwoners, toeristen, huisdieren en vee De verwachting is dat in gemeente Midden-Drenthe dit jaar de eerste rupsennesten worden ontdekt, uit de verkregen informatie blijkt dat we daar niet aan hoeven te twijfelen. Wanneer hier niets aan wordt gedaan wordt de plaagdruk ieder jaar groter. Dit heeft grote gevolgen voor onder ander de volksgezondheid, recreatie en toerisme en veehouderij. In 2009 is door de provincie Drenthe een bijeenkomst gehouden, hierin is de afspraak gemaakt dat in het seizoen 2010 er iedere 6 weken een bijkomst is, waarbij de stand van zaken en de ervaringen worden uitgewisseld. Hierbij zijn aanwezig; alle Drentse gemeenten, diverse Groninger en Friese gemeenten, Staatsbosbeheer, Defensie en GGD. De provincie Drenthe neemt hierin een coördineerde rol. Door binnen elke gemeente eenzelfde beleid te hanteren kan de uitbreiding en overlast van de rups beperkt worden. Stelling van de bijeenkomst: Collectief aanpakken, overlast verminderen zodanig dat het niet hinderlijk is. Dit plan geeft inzicht in de wijze waarop de gemeente Midden Drenthe de plaagdruk en overlast in 2012 beheersbaar houdt. Waar en op welke wijze treedt de gemeente op tegen de rups en wie zijn daarbij betrokken. Het plan wordt jaarlijks geëvalueerd en eventueel aangepast. Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 3
1 ALGEMEEN 1.1 Eikenprocessierups in het kort? De eikenprocessierups (hierna rups ) is de larve van een nachtvlinder. Op alle soorten eikenbomen kan men in de maanden mei, juni, en juli behaarde rupsen aantreffen. Deze rupsen gaan groepsgewijs in processie op zoek naar voedsel (eikenbladeren). De rups wordt steeds meer een plaag. In het voorjaar heeft het weer invloed op het uitkomen van de eipakketten. De bomen ondervinden weinig hinder van de rupsen. Hooguit zijn ze in de toppen kaalgevreten. Bij een grote plaag kan de conditie van de boom achteruit gaan. 1.2 Verspreidingsgebied De eikenprocessierups komt al bijna twintig jaar in Nederland voor. In 2009 zijn de eerste rupsen op een aantal locaties in de provincie Denthe gesignaleerd. In de gemeente Midden Drenthe zijn er nog geen nesten gelokaliseerd. Toch is het aannemelijk dat in 2012 de eerste rupsen worden waargenomen. Er zijn nog geen gevallen van rupsen bekend, maar de verwachting is dat de eerste nesten in de hoek Spier, Drijber en Wijster opduiken. Hoe de rupsen ze zich verder zullen verspreiden is nog onduidelijk. Alle gebieden waar eiken staan behoren tot het potentiële verspreidingsgebied. Het verspreidingsgebied omvat de gehele gemeente Midden Drenthe. De rupsen komen voor op alle soorten eiken, zoals zomer, wintereiken en amerikaanse eiken. Om u een idee te geven van het potentiële leefgebied: in gemeente Midden-Drenthe staan +/- 6000 Eiken binnen de bebouwde kom, dat is bijna 30% van het bomenbestand binnen de bebouwde kom. Buiten de bebouwde kom bestaat het bestaand voor 90% uit eiken. Daarnaast staan er eiken in houtwallen, natuurgebieden en op particuliere terreinen. 1.3 Waar bestaat de overlast uit Na contact met de brandharen van deze rups kunnen klachten ontstaan zoals jeuk, huiduitslag, irritatie aan de ogen of aan de luchtwegen. De klachten komen overeen met allergische reacties. Belangrijk is om elk contact met de rupsen en resten ervan, zoals vrijgekomen brandharen, te vermijden. Er zijn vooral risico s voor de gezondheid in de periode dat de eikenprocessierupsen brandharen krijgen (half mei-juni) en bij de verdere verspreiding van deze brandharen door verwaaien van brandharen, vervellinghuidjes en lege nesten (juli-september). Met hun weerhaakjes dringen de pijlvormige haren bij aanraking gemakkelijk in de huid, ogen en luchtwegen. Deze haartjes kunnen tot 6 jaar later nog overlast veroorzaken. Na iedere nieuwe aanraking met de haartjes wordt de irritatie sterker. Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 4
In onderstaande tabel zijn de verschillende stadia van de rups en de mate van overlast in de verschillende maanden van het seizoen weergegeven. jan. Feb. Maart april 1ste helft april 2de helft mei 1ste helft mei 2de helft juni juli 1ste helft juli 2de helft aug. Sept. 1ste helft Okt. Nov. Dec. Overzicht van de mate van mogelijke blootstelling aan brandharen tijdens het jaar Eistadium Rupsen in eerste t/m derde stadium popstadium Vlinder Rupsen in vierde t/m zesde stadium Oude verlaten nesten Geen overlast Beperkte blootstelling en ongemak* Blootstelling en ongemak Veel blootstelling en ongemak * als gevolg van de aanwezigheid van brandharen in oude nesten (5 tot 7 jaar) Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 5
Gevolgen overlast voor gemeente Midden-Drenthe De overlast van de eikenprocessierups heeft, naast dat het direct hinderlijk is (zie bijlage), ook op de lange termijn gevolgen. De volgende situaties kunnen zich voordoen: Bedreiging van de volksgezondheid; Ongeveer 20% van de bevolking in een overlastgebied krijgt te maken met klachten gerelateerd aan de brandharen van de processierups. De allergische reacties worden na iedere nieuw contact sterker. De leefbaarheid wordt ernstig aangetast; In gebieden waar veel overlast is worden mensen ernstig beperkt in hun vrijheid. Bepaalde gebieden moeten worden gemeden en in sommige situaties moeten mensen binnen blijven en ramen en deuren gesloten houden. Economisch schade Daling aantal toeristen Financiële schade agrarische sector. Kosten volksgezondheid en ziekte verzuim ten gevolge van contact met de brandharen. Bestrijdingskosten Negatieve gevolgen recreatie en toerisme: Er bestaat de mogelijkheid dat campings, recreatieparken of fietsroutes tijdelijk gesloten moeten worden in het kader van de volksgezondheid. Hierdoor kunnen toeristen op den duur weg blijven. Toerisme is erg belangrijk voor de instandhouding van de leefbaarheid van het landelijk gebied. Ongeveer één op de twaalf banen in Midden Drenthe is direct gerelateerd aan toerisme. Kosten bestrijding Sinds 2009 worden de rupsen gemonitoord door middel van feromoonvallen. Deze kosten worden betaald uit het budget 87750 Ongediertebestrijding. In dit budget zijn nog geen middelen gereserveerd voor de bestrijding van de eikenprocessierups. In 2010 heeft de monitoring en het bestrijden van vijf nesten ongeveer 17.000 gekost. In 2011 waren de kosten 18.000,-, hiervan waren 5000,- bestemd voor personeelkosten. Vooral het monitoren en het preventief op sporen van eventuele nesten voor evenementen kost erg veel tijd. De financiële consequenties zijn moeilijk aan te geven voor dit jaar en de komende jaren. Hierbij moet er van uit worden gegaan van het feit dat de rups ieder jaar weer terug komt. De hoeveelheid rupsen kan jaarlijks verschillen. Dit hangt af van de winter en de aanwezigheid van zijn natuurlijke vijanden. Wel is het reëel dat de kosten de komende jaren minimaal zullen verdubbelen. De extra kostenstijging zal worden veroorzaakt door (preventieve) bestrijding en extra monitoring. Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 6
2 BESTRIJDING 2.1 Doelstelling beheersing eikenprocessierups De gemeente stelt zich ten doel om de plaagdruk beheersbaar te houden en daarmee de overlast voor inwoners en bezoekers van de gemeente te beperken. Het totaal uitroeien van de Eikenprocessievlinder is niet mogelijk. De enige mogelijkheid is het verminderen van de overlast door de rupsen op tijd te verwijderen. In principe is de gemeente niet aansprakelijk te stellen voor schade en/of overlast die de eikenprocessierups oplevert of kan opleveren voor de omgeving. Hoewel er wel sprake is van een zorgplicht, kan een gemeente niet zonder meer verplicht worden handelend op te treden. Wel kan van de gemeente in dit kader gevraagd worden er zorg voor te dragen dat indien sprake is van een voorzienbare situatie en de burger adequaat wordt voorgelicht en dat daar waar een situatie in de openbare ruimte tot voorzienbare problemen leiden preventieve maatregelen worden genomen. Welke maatregelen dat zijn kan de gemeente zelf beslissen. In 2010 zijn alle nesten en rupsen verwijderen. De bedoeling is om op deze manier de plaagdruk zolang mogelijke beheersbaar te houden. De bestrijding van de rups is de verantwoordelijkheid van de eigenaar van de boom. De gemeente Midden-Drenthe bestrijdt alleen rupsen in de bomen op terreinen die in eigendom zijn van de gemeente. De bestrijding is de verantwoordelijkheid van de boomeigenaar, de gemeente adviseert over de bestrijding en verwijst door naar bestrijders. Het gaat hierbij om rupsen in bomen van particulieren, op terreinen van woningbouwcorporaties, campings, maneges, recreatie - en attractieparken en bedrijven. Door middel van periodieke bijeenkomsten houden gemeenten elkaar op de hoogte. Bij bestrijding van de rups in gebieden waar eigendommen elkaar raken vindt onderlinge afstemming plaats. Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 7
2.2 Prioriteitenlijst Wanneer er erg veel last is van rupsen kan het voorkomen dat niet alle meldingen tegelijk opgelost kunnen worden. Hiervoor is een prioriteitenlijst opgesteld. De rupsen worden in alle stadia van ontwikkeling bestreden, dus de eerste t/m de laatste vervelling. De plaagdruk -en daarmee de gezondheidsrisico s -neemt toe met het aantal mensen en het aantal eiken. Op basis hiervan zijn prioriteitsgebieden aan te wijzen. Meldingen worden in de volgorde van de prioriteitsgebieden afgehandeld: 1. Gebieden waar veel mensen komen of langdurig verblijven; Bestrijding vindt binnen 24 uur na melding plaats. (b.v. Scholen, zwembaden, sportverenigingen winkelstraten, niet commerciële toeristische trekpleisters/ evenementen). 2. Doorgaande wandel- en fietspaden, autowegen binnen de bebouwde kom. Grote doorgaande wegen niet in directe omgeving van bebouwing; Bestrijding vindt maximaal 3 werkdagen na melding plaats. 3. Doorgaande gemeentelijke fiets-, auto- en ruiterroutes buiten de bebouwde kom; Bestrijding vindt binnen 10 werkdagen na melding plaats. 4. Gebieden waar weinig mensen komen; Bestrijding vindt uiterlijk binnen 3 werkweken plaats. De reactietijden zullen worden geëvalueerd aan het einde van het rupsenseizoen. De tijden zijn sterk afhankelijk van de ontwikkeling van de plaagdruk en het budget voor de bestrijding van de eikenprocessierups. De verwachting is dat de plaagdruk in 2012 nog mee valt. De verwachting is dat alle meldingen binnen de gestelde tijd kunnen worden afgehandeld. Particulieren en ondernemers De gemeente bestrijdt rupsen op bomen in de openbare ruimte. De bestrijding is de verantwoordelijkheid van de boomeigenaar, de gemeente adviseert over de bestrijding en verwijst door naar bestrijders. Particulieren en ondernemers kunnen contact opnemen met de bestrijders die actief zijn in de gemeente. De bestrijding op particulier terrein komt voor rekening van de opdrachtgever. Evenementen In de periode eind mei tot eind juni worden er regelmatig (buiten)evenementen georganiseerd. In deze gebieden moet extra geïnspecteerd worden door de organisator van het evenement op de aanwezigheid van de eikenprocessierups, aangezien het risico voor blootstelling hoog is. Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 8
2.3 Bestrijdingsmethoden Voor de bestrijding van de rups is in 2010 gebruik gemaakt van de combinatie zuigen en handmatig verwijderen van de rupsen. Er zijn nog te weinig nesten om bomen preventief met een biologische bestrijdingmethode te behandelen. Wanneer er preventief wordt behandeld hebben de middelen die het mist schade aanrichten aan nuttige fauna de voorkeur. Hierbij altijd de beheerkaart Eikenprocessierups Drenthe gebruiken van de vlinderstichting (www.vlinderstichting.nl). Hierin zijn de plaatsen opgenomen waar de soorten voorkomen die bescherming genieten van de F&F-wet en de rode lijstsoorten. De rupsen van dag- en nachtvlinders zijn gevoelig voor deze biologische bestrijdingsmiddelen. Chemische bestrijdingsmiddelen worden niet gebruik omdat deze middelen niet geschikt zijn voor toepassing in de openbare ruimte. Vanwege de wettelijke zorgplicht waarschuwt de gemeente altijd het publiek via bebording of een waarschuwingslint, gemeentelijke website, berichtgeving in de media of door middel van een combinatie hiervan. Voor de bestrijding van de rupsen worden alleen gespecialiseerde bedrijven ingeschakeld. De werkzaamheden zijn te risicovol om in eigen beheer uit te voeren. Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 9
Monitoring In 2010 zijn de eerste nesten en rupsen aangetroffen in de gemeente. Aangrenzende gemeenten hebben hier al wel last van gehad (b.v. Hoogeveen, Westerveld). Door middel van feromoonvallen zijn eikenprocessievlinders gemonitoord. In de feromoonvallen ter hoogte van Spier, Wijster en Drijber zijn in 2009 erg veel vlinders gevangen. De eerste nesten werden echter aangetroffen langs het Oranjekanaal. Aangenomen kan worden dat de gehele gemeente is gekoloniseerd. Figuur 1 Feromoonval met eikenprocessievlinders In 2012 wordt de monitoring door middel van feromoonvallen in de gemeente gecontinueerd. De feromoonvallen worden drie keer tijdens het uitvliegseizoen gecontroleerd. De inhoud van de vallen wordt opgestuurd naar een deskundige. Deze verwerkt de gegevens in een rapport. Op dit moment doen alle Drentse gemeenten hier aan mee. Deze gegevens worden verzameld en worden gebruikt bij de evaluatie om aandachtsgebieden 2013 vast te stellen. Monitoring is met name van belang in die gebieden waar veel mensen komen of waar mensen langdurig verblijven. Tijdens reguliere onderhoudswerkzaamheden door de groenaannemers en de medewerkers van openbare werken worden alle eiken optisch geïnspecteerd op de aanwezigheid van eipakketen, rupsen, nieuwe of oude nesten. Registratie De melding van de eikenprocessierupsen worden digitaal vastgelegd in het programma digitree. In dit programma worden de locaties van rupsen(nesten) met behulp van GPScoördinaten vastgelegd. Aan iedere melding wordt een bestrijdingsprioriteit gegeven. Deze meldingen kunnen digitaal worden verzonden naar een aannemer die de bestrijding uitvoert voor de gemeente. Doordat de meldingen zijn voorzien van GPS-coördinaten kunnen deze gemakkelijker worden opgespoord. Nadat de rupsen(nesten) zijn bestreden meldt de aannemer deze af. Het systeem houdt al deze mutaties bij. Door het registratiesysteem kan de gemeente een actueel logboek van de eikenprocessierupsbestrijding. Daarnaast wordt er een logboek opgebouwd waarmee het aantoonbaar wordt dat de gemeente inspanningen heeft gedaan om de rupsen te beheersen. Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 10
3 ORGANISATIE Coördinator Eikenprocessierups bestrijding René Klein e-mail rups@middendrenthe.nl. De coördinator: is aanspreekpunt voor de bestrijding van de rups is opdrachtgever bewaakt de uitvoering van het plan van aanpak: bepaalt de toepassing van bestrijdingsmethoden zorgt voor de digitale vastlegging van de verspreiding van de rups stemt bestrijding gemeente Midden Drenthe af met buurgemeenten en andere overheden bewaakt de uitgaven Beleidsmedewerker Eikenprocessierups Marinus Koster Beleid eikenrupsbestrijding, contactpersoon van de provinciale werkgroep zorgt via afdeling communicatie voor voorlichting en communicatie doet jaarlijks verslag van de verspreiding van de rups organiseert jaarlijks een evaluatie en past na de evaluatie eventueel het plan van aanpak aan houdt ontwikkelingen bij op het gebied van bestrijdingsmethoden Meldingen Op werkdagen komen de klachten en meldingen binnen bij de gemeente winkel 0593-53 92 22 of rups@middendrenthe.nl De telefonische meldingen altijd via een email doorsturen naar rups@middendrenthe.nl. Hierbij naam en telefoonnummer melder en locatie doorgeven. In het weekend alleen in noodgevallen, prioriteit 1 (zie prioriteitenlijst) via storingsnummer 06-55873909. Registratie plaag Openbare werken zorgt voor de digitale registratie van de verspreiding van de rups. Alle meldingen worden vastgelegd incl. de afhandeling. Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 11
Schema meldingen Ingangen meldingen Gemeentewinkel telefoon: 0593-53 92 22 Website: www.middendrenthe.nl/eikenprocessierups rups@middendrenthe.nl Centraal verzamelpunt: rups@middendrenthe.nl Coördinator Eikenprocessierups bestrijding René Klein rups@middendrenthe.nl Uitvoering Eikenprocessierups monitoring Medewerker buitendienst rups@middendrenthe.nl Meldingen toetsen, digitaal vastleggen en afhandelen. Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 12
4 COMMUNICATIE De eikenprocessierups is in gemeente Midden Drenthe nog voor velen onbekend. Er is eerder nog geen overlast geweest. Onbekend zijn ook de ontwikkelingsstadia die de rups doorloopt en het ongemak voor mensen en dieren dat ermee gepaard kan gaan. Ook is onbekend hoe de gemeente overlast bestrijdt. Daarom wordt in de periode dat de rups actief is op verschillende tijdstippen en op diverse wijzen aandacht gegeven aan communicatie en voorlichting over de rups. Voor de communicatie maakt de gemeente gebruik van folders en brochures van de GGD Drenthe. De publieksfolder en dit plan van aanpak kan men van de gemeentelijke website downloaden. Binnen de gemeente krijgen de afdelingen voorlichting om te kunnen anticiperen op vragen van bewoners. Het gaat om medewerkers van de gemeentewinkel, Communicatie en Openbare Werken. Medewerkers door middel van toolbox meeting voorgelicht over de rups en de mogelijke gevolgen bij contact met de rups. Interne werkgroep Het is van belang om ook op gemeentelijk niveau samen te werken in de aanpak van de rups. Een integrale aanpak van de overlast door de Eikenprocessierups is aan te bevelen. Daarbij spelen de afdelingen Openbare Werken, volksgezondheid, toerisme en communicatie een belangrijke rol. Daardoor ontstaat er minder overlast en zullen er minder gezondheidsproblemen optreden. Taak GGD Drenthe adviseert gemeenten over de gezondheidsrisico s van en de communicatie over de Eikenprocessierups; beantwoordt vragen van burgers, huisartsen en overige betrokkenen over de Eikenprocessierups en gezondheid; verstrekt folders over de Eikenprocessierups; De GGD verwijst mensen met ernstige gezondheidsklachten voor behandeling door naar hun huisarts. Medewerkers Gemeente: Bij de telefoniste cq gemeentewinkel een duidelijk protocol aanwezig laten zijn zodat de meldingen bij de coördinator terecht zal komen als het om bestrijding gaat en voor gezondheid het telefoon nummer van de GGD Eenduidige informatie op de website (o.a. informatie GGD) Eén aanspreek punt binnen de gemeente Burgers Informatie via de gemeentepagina in de krant van Midden-Drenthe /of gemeentepagina, mensen zoveel mogelijk op de hoogte houden. Folders en posters bij gemeente. Folder gebruiken die beschikbaar is bij RIVM en hierop de nummers van gemeente en GGD vermelden. Gemeente in verband met bestrijding en GGD in verband met gezondheids vragen. Informeren van scholen, dit in verband met het blootstaan van kinderen aan de brandharen zodat ze met hun activiteiten hier rekening me kunnen houden. (actie GGD). Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 13
Toeristen Informeren van huisartsen en dierenartsen of via een brief of evt via een bijeenkomst (actie GGD) Informeren van campinghouders, zwembaden en attractieparken (Via Recreatieschap actie GGD) Deze groep uitleggen wat belang is van openheid van informatie en gezamelijke aanpak om de verspreiding onder controle te houden. Folders en posters beschikbaar stellen Actuele informatie is beschikbaar op: www.middendrenthe.nl www.ggddrenthe.nl www.vlinderstichting.nl/eikenprocessierups www.natuurkalender.nl www.drenthe.nl www.eikenprocessierups.info Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 14
5 Evaluatie Jaarlijks vindt er een evaluatie van de bestrijding plaats met als doelen: De evaluatie van de effectiviteit van de bestrijding De evaluatie van voorlichting en communicatie Eventuele aanpassing van het plan van aanpak Evaluatie van de verspreiding van de rups en bepaling van de haardplekken Prognose van de plaagdruk in het volgende jaar Evaluatie van de overlast Evaluatie van de kosten De evaluatie wordt in een verslag vastgelegd. Wanneer nodig wordt het plan van aanpak aangepast op de situatie in gemeente Midden Drenthe. Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 15
6 Aanbevelingen De doelstelling van deze nota is de beheersing van eikenprocessierups, het geheel verdrijven of uitroeien is op dit moment onmogelijk. Om de rupsen beter te kunnen bestrijden en het de problemen beheersbaar te houden is worden de volgende aanbevelingen gedaan: Leefgebieden voor de natuurlijke vijanden (insecten en vogels optimaliseren door o.a. natuurvriendelijke groenbeheer en ophangen nestkasten. Inzaaien van langdurig niet gebruikte grondgebieden (industrieterreinen en bouwlocaties) inzaaien met bloemenmengsels. Geen (grootschalige) nieuwe aanplant van eiken in woonwijken, speelplaatsen en scholen. Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 16
7 BRONVERMELDING Plan van aanpak Beheersing Eikenprocessierups 2009, gemeente Apeldoorn Leidraad beheersing eikenprocessierups, 2008, LNV Beheersing Eikenprocessierups in het Noorden van Nederland, Biocontrole Werkgroep Eikenprocessierups Drenthe Beheersing Eikenprocessierups Midden Drenthe 17