Docentenhandleiding Koos en de Kapotte Kopjes 1
Inhoud pag. Inleiding 3 Opdracht 1 Hoe klinkt thuis? 4 Opdracht 2 Club Mondain 5 Opdracht 3 Muziek stapelen 7 Opdracht 4 Naar de voorstelling 8 Opdracht 5 Verwerkingsopdracht 9 Bijlage 1 11 Bijlage 2 12 Colofon Samenstelling en redactie: Tim Spotowitz en Anouk Overman Foto s: Ronald Knapp Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Stichting Oorkaan worden gebruikt of gedupliceerd. 2
Beste leerkracht, Alles moet blijven zoals het is. Dat wil Koos. Maar op een dag is niets meer zoals het was. Alles voelt anders en alles klinkt anders. Thuis is niet meer thuis. Een muzikale zoektocht vol zoete samenklanken en scherpe dissonanten in een wereld die geen dag hetzelfde is en waarin je steeds meer wordt wie je eigenlijk al was. Met klassieke muziek, opzwepende Roemeense zigeunermuziek en alles wat daartussen ligt. Binnenkort bezoekt u samen met uw leerlingen de muziekvoorstelling Koos en de Kapotte Kopjes. Deze voorstelling wordt gespeeld door Club Mondain en Renske van der Sluis, in een regie van Rosa Peters. Het educatiemateriaal voor Koos en de Kapotte Kopjes bestaat uit een digitale lesbrief en 3 websites met materiaal dat u tijdens de les kunt gebruiken. Deze vindt u op www.oorkaan.nl. Klik door naar Educatie, Schooljaar 2012-2013 en Koos en de Kapotte Kopjes. Het wachtwoord voor de drie pagina s is: beer. Met de digitale lesbrief kunt u het bezoek aan de voorstelling in de klas voorbereiden en achteraf bespreken wat de leerlingen allemaal hebben gezien en gehoord. De lesbrief bevat vier korte opdrachten die u voorafgaand aan de voorstelling kunt geven en een reflectieopdracht om uw bezoek na te bespreken. Tijdens de opdrachten die vooraf worden gegeven maken de leerlingen kennis met het onderwerp van de voorstelling, met de musici en hun instrumenten. Als u werkt met een weektaak of een muzikale invulling zoekt voor kinderen die klaar zijn met hun schoolwerk, kunt u de kinderen de educatieve muziekgame Oorkania laten spelen. Meer over Oorkania leest u in bijlage 2. Wij wensen u veel plezier met dit lesmateriaal en straks met de voorstelling. Heeft u problemen met het openen van de lesbrief of werkt er iets niet? Laat het ons weten door een mail te sturen naar tim@oorkaan.nl. Het OorkaanTeam 3
Opdracht 1 Hoe klinkt thuis? Duur: ongeveer 10 minuten Doel: kennismaken met het thema van de voorstelling Nodig: digibord Ga naar de website van opdracht 1. Binnenkort gaan jullie naar de voorstelling Koos en de Kapotte Kopjes. In de voorstelling maken jullie kennis met het meisje Koos en met de vijf musici van Club Mondain. Vraag: Heeft iemand een idee wat deze titel zou kunnen betekenen? Waar zouden kapotte kopjes voor kunnen staan? (ruzie, boos zijn op iemand, etc.) De voorstelling gaat over Koos die boos is op haar ouders. Alles is opeens anders dan Koos het gewend is omdat haar moeder en vader verliefd zijn geworden op iemand anders. Koos vindt dat natuurlijk helemaal niet leuk want plotseling heeft ze te maken met een vreemde man en een vreemde vrouw. Voor Koos, en ook voor de volwassenen is dit best wel moeilijk. In de voorstelling zullen jullie zien en vooral horen, hoe het voor Koos is als alles om haar heen verandert en hoe ze daar uiteindelijk haar weg in vindt. Koos en de Kapotte Kopjes is een muziekvoorstelling. Als Koos blij, boos of verdrietig is, dan hoor je dat dus ook in de muziek. Je kunt met muziek een heel verhaal vertellen en allemaal verschillende gevoelens laten horen. Vraag: Kunnen jullie horen, welke gevoelens achter de volgende muziekjes verstopt zitten? Luister naar de luistervoorbeelden 1-3 De juiste volgorde is: 1) blij 2) boos 3) verdrietig Om muziek te horen heb je altijd mensen nodig die de muziek spelen. In de voorstelling wordt de muziek gespeeld door Janneke, Bart, Jellantsje, Joost en Vasile van Club Mondain. 4
Opdracht 2 Club Mondain Duur: ongeveer 20 minuten Doel: kennismaken met de musici uit de voorstelling en met jazzinstrumenten Nodig: digibord, voor elk kind een plastic flesje Club Mondain is een heel bijzondere groep musici. Mondain betekent werelds en daarmee willen de musici aangeven dat ze muziek uit de hele wereld spelen. De groep bestaat uit 5 musici: Janneke, Bart, Jellantsje, Joost en Vasile. In deze opdracht maken jullie kennis met iedereen en horen jullie hoe de verschillende instrumenten klinken. Allereerst gaan wij kijken naar Janneke. Zij speelt dwarsfluit. Ga naar de website van opdracht 2 en speel het eerste filmpje (fluit) af. Dit is Janneke. Janneke speelt dwarsfluit. Anders dan bij een blokfluit moet je op een speciale manier blazen om geluid uit een dwarsfluit te krijgen. Weten jullie hoe dit werkt? Een dwarsfluit heeft een gat waar je lucht in blaast. Als je fluit dan blaas je tegen het randje van dit mondgat. Daardoor komt er trilling in de buis en hoor je een toon. Opdracht: Om de kinderen zelf te laten ervaren hoe het is om een blaasinstrument te bespelen is het mogelijk om dit in de klas uit te voeren. Hiervoor is een plastic flesje nodig. Vul deze met een hoeveelheid water. Het maakt hierbij niet uit hoeveel water er in een flesje wordt gedaan. Laat de kinderen nu zelf proberen muziek uit het flesje te krijgen. Hoe moet je blazen om muziek uit de fles te laten komen? Wat gebeurt er als je een beetje water eruit haalt of extra erin doet? Wat gebeurt er als je je tong laat trillen? Speel nu het tweede filmpje af (klarinet). Dit is Bart. In de voorstelling zien en horen jullie hem klarinet spelen. De klarinet hoort bij de familie van de houten blaasinstrumenten. Bovenaan de klarinet zit een mondstuk met een riet, gemaakt van bamboehout. Om geluid uit de klarinet te krijgen blaas je lucht tussen het riet en mondstuk, waardoor je het riet in trilling brengt. De dwarsfluit is trouwens ook een houtblaasinstrument. Vraag: Moment was de dwarsfluit van Janneke niet van ander materiaal? (Ja, van zilver). Maar de dwarsfluit is toch echt een houtblaasinstrument. Weten jullie waarom? (Omdat de dwarsfluit vroeger ook van hout gemaakt werd). Maar hoe werkt de klarinet nou precies? Dit zal een andere klarinettist aan jullie uitleggen, Leon van het Nederlands Philharmonisch Orkest. Speel nu het filmpje af over Leon Bosch en zijn klarinet. 5
Speel dan nu het derde filmpje af (viool). Dit is Jellantsje met haar viool. De viool is het kleinste lid van de familie van snaarinstrumenten. Je speelt erop door met een strijkstok over de snaren te strijken of met je vingers op de snaren te tokkelen. Vraag: Weten jullie waarvan zo n strijkstok is gemaakt? De strijkstok is gemaakt van hout, metaal en paardenharen. Het is daarbij echt belangrijk dat het de haren van een paard zijn, omdat die zo stroef zijn dat daarmee de snaar tot trilling gebracht kan worden. De haren van mensen zijn daar veel te glad voor. Je kunt op verschillende manieren met de strijkstok over de snaren strijken. Als je veel geluid uit de viool wilt krijgen, dan druk je met de strijkstok harder op de snaren. Op een vioolstrijkstok zitten zo n 150 haren en als je met de stok harder op de snaren drukt, dan strijken bijna alle haren over de snaar. Het geluid van de snaar is dan harder dan als je bijvoorbeeld heel zachtjes over de snaren strijkt. Speel nu het vierde filmpje af (tuba). Dit is Joost. Hij speelt tuba. Een tuba is het grootste en laagste koperblaasinstrument. Kunnen jullie raden hoe zwaar zo n tuba is? (ruim 12 kilo) Een tuba bestaat uit een metalen buis die is opgerold. Hebben jullie een idee hoe lang een tuba is als je hem helemaal zou uitrollen? (ongeveer 5,5 meter) Speel nu het vijfde filmpje af (cimbalom). Dit is Vasile en zijn cimbalom. Een cimbalom is een instrument dat jullie waarschijnlijk nog niet zo vaak hebben gezien. Het instrument lijkt op een tafeltje met allemaal snaren op de bovenkant. De snaren worden bespeeld met stokjes. Zo n cimbalom lijkt heel handig, maar als je goed kijkt, zie je dat de snaren gespannen zijn op een loodzwaar metalen frame. De cimbalom weegt daarom bijna net zoveel als een kleine piano. Speel nu het zesde filmpje af (accordeon). Vasile speelt ook accordeon. Wisten jullie dat de accordeon ook de piano van de armen wordt genoemd? Wie heeft een idee waar die uitspraak vandaan komt? De eerste accordeons waren klein en in vergelijking met een piano heel goedkoop. Dus als je niet veel geld had, kocht je een accordeon. Je kon de accordeon gemakkelijk overal mee naartoe nemen en bovendien is het instrument bijna een orkestje op zich. Als je een feestje had en geen geld om een groep musici te betalen, dan speelde je gewoon accordeon en daarmee kreeg je de hele zaal aan het dansen. 6
Opdracht 3 Muziek stapelen Duur: ongeveer 15 minuten Doel: kennismaken met de klank van de instrumenten Nodig: digibord Koos houdt van stapelen. In de voorstelling staat het hele podium vol met stapeltorens. Maar wisten jullie dat je niet alleen kopjes, kommen of bekers kan stapelen, maar ook muziek? Samen met de musici uit Koos en de Kapotte Kopjes gaan wij zelf een lied componeren. Wordt het een fluitsolo, een duet tussen tuba en accordeon of laten wij iedereen tegelijk spelen? Elk van de filmpjes op de website laat een instrument horen. Laat een leerling de filmpjes één voor één of tegelijkertijd afspelen en stapel zo met de klas een toren van muziek! Wat klinkt mooi? Welke combinaties vinden de leerlingen het leukst? Vinden de jongens bepaalde muziekjes/combinaties leuker dan de meisjes? Waarom? Kan je muziek stapelen die vrolijk/ verdrietig/ boos klinkt? Extra opdracht: Laat de kinderen die al klaar zijn met hun schoolwerk zelf op de computer nog spelen met de instrumenten. 7
Opdracht 4 Naar de voorstelling Duur: Doel: ongeveer 5 minuten doornemen van de huisregels Voordat wij met z n allen naar de voorstelling gaan is het belangrijk om een aantal dingen af te spreken. Jullie gaan samen naar een voorstelling in een echte concertzaal. Natuurlijk willen jullie volop genieten van alles wat jullie zien en horen. De volgende dingen zijn heel belangrijk om jullie bezoek prettig te laten verlopen: 1. Voor de voorstelling hang je je jas op bij de garderobe. 2. Je kunt dan ook nog eventjes naar de wc. 3. Zodra je in de concertzaal bent loop je rustig naar je stoel. Let goed op jouw juf of meester, zij weten waar je mag zitten. 4. In de concertzaal mag je niet eten en niet drinken. 5. Mobiele telefoons moeten uitgeschakeld worden. 6. Tijdens de voorstelling is het fijn als iedereen kan zien en horen wat er op het podium gebeurt. Daarvoor is het heel belangrijk dat iedereen stil is. Wil je iets vertellen aan je klasgenootje, probeer het dan te onthouden tot na de voorstelling. 7. Tot slot mogen jullie niet vergeten dat de musici en acteurs hun uiterste best doen om voor jullie een geweldige voorstelling te spelen. Aan het einde zijn jullie aan de beurt. Als jullie het een mooie voorstelling vonden, laat het horen en klap zo hard als je kan. 8
Opdracht 5 - Verwerkingsopdracht Muziek en gevoel Duur: ongeveer 20 minuten Doel: reflectie op het bezoek aan de voorstelling Nodig: digibord, kopieën van bijlage 1 Jullie hebben net de voorstelling Koos en de Kapotte Kopjes gezien. Een voorstelling waarbij de muziek de gevoelens van Koos uitdrukt. Bespreek met de kinderen de gevoelens van Koos. Wat kan je allemaal voor gevoelens hebben? Kijk terug op de voorstelling. Daar kon je niet alleen zien hoe Koos zich voelde, je kon het juist ook horen in de muziek. Kunnen de kinderen zich nog herinneren aan de verschillende gevoelens die zij in de muziek hebben gehoord? Schrijf de gevoelens die genoemd worden op het bord, bijvoorbeeld: Angst (als de mooie beginmuziek helemaal verkeerd loopt) Boos (als Koos door de muziek iets anders begint te zingen) Vrolijk (de muziek als ze droomt en helemaal aan het eind als ze de weg weer gevonden heeft) Verdrietig (het liedje dat Koos zingt) Als het bord vol staat geschreven met de gevoelens van Koos, dan kunt u met de kinderen gaan bespreken wat de gevoelens van de kinderen zijn. Bespreek de gevoelens van Koos en van de kinderen. Vraag wat de kinderen hier voor soort muziek bij vinden passen: waar zouden jullie naar gaan luisteren als jullie je zo voelen? Vragen die u kunt bespreken met de kinderen: Waar word jij verdrietig van? Wat doe jij als je verdrietig bent? Wie mag weten dat jij verdrietig bent? Wie kan jou het beste troosten? Hoe wil jij getroost worden? Hoe kunnen anderen aan jou merken dat je verdrietig bent? Hoe troost jij anderen? Individuele opdracht Je gaat een brief schrijven naar Oork, want Oork wil heel graag weten wat jij van de voorstelling vond. Oork is ook altijd erg nieuwsgierig naar de gevoelens van kinderen. Hoe schrijf je een brief? Oork heeft je al een klein beetje geholpen, maar je moet natuurlijk zelf ook nog een aantal dingen invullen. Hoe begin je een brief? (Beste Oork, Lieve Oork, Hallo Oork etc.) Je vertelt in de brief wat jij van de voorstelling vond. Waarom vond jij dat? Vertel in een paar zinnen waarom jij dat gevoel had. Vergeet je brief niet af te sluiten en te eindigen met je naam. Succes! 9
De brieven kunt u gratis opsturen naar: Oorkaan Antwoordnummer 45509 1040 WD Amsterdam Je kunt Oork ook bezoeken op internet. Surf hiervoor naar Oorkania.nl en red samen met Oork de muziekplaneten in het planetenstelsel Oorkania. Dit is Oork. 10
Bijlage 1 Schrijf het Oork, Ik ben op (datum) naar de voorstelling Koos en de Kapotte Kopjes geweest. Ik vond de voorstelling (omcirkel wat jij ervan vond. Je mag er natuurlijk ook meerdere omcirkelen, of zelf iets opschrijven) leuk, grappig, zielig, mooi, raar, omdat,. Koos wordt verdrietig, omdat alles anders voelt en klinkt. Wat vond jij hiervan? Waar word jij verdrietig van? Aan welke muziek moet jij dan denken? Wat doe jij als je verdrietig bent? In de voorstelling werd ik vrolijk van,omdat. In de voorstelling werd ik verdrietig van,omdat Oork, dit wil ik je graag nog even vertellen over de voorstelling: Beoordeel de voorstelling met een smiley: 11
Bijlage 2 Oorkania Muziekgame Oorkania is op 18 september 2011 officieel gelanceerd tijdens kindermuziekfestival Oorkaan op komst! De game kan gratis online gespeeld worden op www.oorkania.nl. Met het ruimtewezentje Oork reis je naar Oorkania. Daar red je de planeten met muziek door het uitvoeren van opdrachten en het verzamelen van klankballen. Onderweg kom je allerlei soorten bijzondere muziek tegen. Met de verzamelde muziek kun je een eigen compositie maken. Oorkaan werkte twee jaar aan de gratis online muziekgame voor iedereen vanaf 6 jaar. Oorkania is een game die kinderen spelenderwijs in aanraking brengt met muziek, van jazz tot klassiek en van romantiek tot wereldmuziek. Oorkania is een initiatief van Oorkaan en gemaakt door: Oorkaan concept en artistieke begeleiding Vuurroodjunior concept, vormgeving en coördinatie Paladin Studios technische realisatie en animaties Willem Lagerwaard concept, illustraties en verhaal Joey Roukens compositie en vele musici en andere medewerkers De realisering van Oorkania is mogelijk gemaakt dankzij financiële steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds, het Gamefonds en het Fonds Podiumkunsten. 12