HANDLEIDING OUDERAVOND seksuele ontwikkeling en weerbaarheid

HANDLEIDING OUDERAVOND seksuele ontwikkeling en weerbaarheid Voor ouders van kinderen in groep 7 en 8

inhoud 1 Introductie 4 1.1 Weerbaarheid: de rol van ouders 4 1.2 Ouderavond 4 1.3 Doelgroep 6 1.4 Aansluiting/Inbedding 7 2 De ouderavond 8 2.1 Doelen 8 2.2 Opbouw: programma op maat 8 2.3 Werving van ouders 9 2.4 Rol van de school bepalen 9 3 Programma ouderavond 10 Colofon Rutgers WPF & Soa Aids Nederland, 2011 Deze uitgave is onderdeel van de leefstijlcampagne seksuele gezondheid, gefinancierd door ZonMw. Met dank aan het Trimbos Instituut voor gebruik van de handleiding voor een ouderavond over alcohol en roken. 1. Introductie 10 2. Inleiding seksuele ontwikkeling 12 3. Hoe pak jij dat aan? I 18 4. LOVE regels 20 5. Hoe pak jij dat aan? II 22 6. Speeddaten 24 7. Afsluiting 25 Bijlage 1: Uitnodigingsbrief ouders 26 Bijlage 2: Stellingen/situaties 28 Bijlage 3: Meer informatie over relationele en seksuele vorming op de basisschool 29 Ontwerp: Dox Imagemakers Beeld: Campagnebeeld door Woedend! Communicatiedingen, Amsterdam Druk: 1 e druk, oktober 2011 2 3

1. INTRODUCTIE 1.1 Weerbaarheid: de rol van ouders Veel ouders vinden het moeilijk om met hun (puber-) zoon of dochter over seks te praten. Soms weten ze niet goed hoe ze het gesprek aan kunnen pakken of voelen ze zich gegeneerd. Ook zijn er misvattingen, zoals dat ouders op deze leeftijd geen rol meer spelen in de seksuele ontwikkeling van hun kinderen. Dat is jammer, want ouders spelen wel degelijk een belangrijke rol in de seksuele ontwikkeling en weerbaarheid van hun kind, ook als het om pubers gaat. Kinderen die met hun ouders kunnen communiceren over seks lopen minder risico op seksueel geweld, soa s en zwangerschap. De waarden en normen van ouders vormen een basis voor de denkbeelden van hun kinderen over seksualiteit. Het is dus van belang om ouders de weg te wijzen hoe ze het gesprek met hun kind kunnen voeren. De achtergrond van ouders speelt mee in de (seksuele) opvoeding van hun kinderen. Ouders zijn zelf opgegroeid in een andere tijd, in een bepaalde sociale en culturele omgeving en hebben sindsdien allerlei levenservaring opgedaan. Dit geeft een diversiteit aan opvoedstijlen en opvoedboodschappen. Het is belangrijk om tijdens de ouderavond duidelijk te maken dat er niet één goede aanpak is, maar dat seksuele opvoeding op verschillende manieren kan. Als ouders zich bewust zijn van hun eigen seksuele opvoeding in de tijd waarin zij puber waren en welke invloed dat heeft op de boodschappen die ze bedoeld en onbedoeld overbrengen, kunnen ze vaak meer begrip opbrengen voor hun kind en opener communiceren. 1.2 Ouderavond Deze handleiding is bedoeld voor scholen, GGD en en ouderverenigingen. Met behulp van de handleiding kunnen zij een ouderavond organiseren om ouders te ondersteunen bij de seksuele opvoeding van hun kinderen. Juist in de overgangsfase van kind naar puber, van basisschool naar middelbare school. Niet omdat de seksuele ontwikkeling van kinderen dan pas begint, deze begint al bij de geboorte. Maar omdat de puberteit een fase is waarin ouders én kinderen het vaak lastiger vinden om met elkaar over seks te praten, terwijl pubers wel behoefte hebben aan contact met hun ouders om hun eigen koers te vinden. Tijdens deze ouderavond leren ouders hoe ze met hun kinderen kunnen communiceren over seksualiteit en weerbaarheid. Ouders krijgen informatie en voorbeelden, op film en van elkaar. Tijdens de ouderavond wordt gebruik gemaakt van materialen uit de campagne Maak seks lekker duidelijk. Deze campagne van Soa Aids Nederland en Rutgers WPF richt zich op de preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag onder jongeren. De campagne richt zich in de eerste plaats op de jongeren zelf, maar daarnaast op hun sociale omgeving. Ouders kunnen jongeren ondersteunen in het proces van vallen en opstaan dat bij liefde en seksualiteit hoort, zodat ze de ruimte krijgen om weerbaar te worden zonder teveel beschadigd te raken. Daartoe bevat de campagne informatie en oefenmateriaal voor ouders, zoals de website www.uwkindenseks.nl en een special van het tijdschrift J/M. SOA AIDS A4 210bx297h_3mmbld_Def.indd 3 9/21/11 1:24 PM SOA AIDS A4 210bx297h_3mmbld_Def.indd 4 4 5

1.3 Doelgroep 1.4 Aansluiting/Inbedding Doelgroep van deze ouderavonden zijn ouders van kinderen in groep 7 en 8. De overgang van de basisschool naar de middelbare school is een moment waarop ouders zich bewust zijn van het groter groeien van hun kind, ook op seksueel vlak. Het is dan ook een goed moment om in te gaan op de vragen van ouders over de seksuele ontwikkeling van hun kind in de puberteit en om hen te helpen hun kinderen daar zo goed mogelijk bij te ondersteunen. In de Week van de Lentekriebels, een projectweek over relaties en seksualiteit op de basisschool, is ook een ouderavond voor alle ouders van groep 1 tot en met 8 opgenomen. Daarin wordt de seksuele ontwikkeling van 0 tot 12 jaar geschetst en wordt erop ingegaan hoe ouders om kunnen gaan met jonge kinderen. Deze ouderavond is daar het vervolg op, maar kan er ook in geïntegreerd worden. Het is belangrijk dat er draagvlak voor een bijeenkomst rond dit thema is op school. Ook adviseren wij dat de ouderavond deel uitmaakt van een bredere aanpak van het thema relaties en seksualiteit op school. Daarbij kan het gaan om aandacht voor het thema in het lesprogramma, bijvoorbeeld via de Week van de Lentekriebels 1 of het lespakket Relaties en Seksualiteit 2. Maar ook om het ontwikkelen van een visie als school en het opstellen van beleid, met o.a. gedragsregels, een protocol seksueel misbruik en deskundigheidsbevordering van docenten 3. Als een school meedoet met de Week van de Lentekriebels, dan is die week in het jaar (de eerste week van de lente) ook een goed moment om deze ouderavond te organiseren. Er is dan al extra aandacht voor het thema op school. Het programma van deze handleiding kan bijvoorbeeld worden gekoppeld aan een bredere ouderavond over de Week van de Lentekriebels. Ook kan worden aangesloten bij een ouderavond rond een thema zoals schoolkeuze, in het kader van de overgang naar de middelbare school en puberteit. Of bij een ouderavond over alcohol en roken. Deze brede aanpak van het thema sluit aan bij de aanpak Gezonde School 4. 1 Zie voor meer informatie: www.weekvandelentekriebels.nl 2 Een overzicht van beschikbare lesmaterialen over relationele en seksuele vorming treft u op www.seksuelevorming.nl 3 Ook een stappenplan om beleid op te stellen kunt u vinden op www.seksuelevorming.nl 6 4 Op www.gezondeschool.info vindt u meer informatie over hoe u als school structureel de gezondheid van leerlingen kunt bevorderen. 7

2. DE OUDERAVOND 2.1 Doelen 2.3 Werving van ouders Na afloop van de bijeenkomst: 1. Hebben ouders kennis over de seksuele ontwikkeling van kinderen in de puberteit; 2. Zijn ouders zich bewust van hun rol bij de seksuele opvoeding; 3. Kennen ouders de LOVE regels voor seksuele opvoeding; 4. Hebben ouders zich voorbereid om met hun kind over seks te praten en kennen ze aanknopingspunten hiervoor; 5. Hebben ouders meer zelfvertrouwen dat ze seksualiteit kunnen bespreken met hun kind; 6. Weten ouders waar ze meer informatie kunnen vinden over de seksuele opvoeding van kinderen. 2.2 Opbouw: programma op maat In het volgende hoofdstuk wordt een voorbeeldprogramma voor een ouderavond beschreven. Dit voorbeeld kan gebruikt worden om een programma op maat samen te stellen. Met een beetje creativiteit kan het programma worden aangepast. Het kan worden ingekort, maar ook uitgebreid, bijvoorbeeld met (interactief) theater. Ook kunnen er andere aanpassingen gedaan worden om beter aan te sluiten bij de wensen van de ouders, of bij wat de begeleider zelf prettig vindt. Een andere mogelijkheid is om aan te haken bij een ouderavond over andere thema s, zoals alcohol, roken en blowen. Een grote vraag voor veel scholen is: hoe krijg je ouders op de ouderavond? Maak de relevantie van het onderwerp duidelijk. Neem bijvoorbeeld in de uitnodiging cijfers over de seksuele gezondheid van de jeugd op. Landelijke cijfers zijn bekend uit het onderzoek Seks onder je 25 ste, waarvan de nieuwste resultaten eind 2011 bekend zijn. U vindt deze cijfers via www.rutgerswpf.nl. Ook kunt u bij de GGD informeren of zij beschikken over lokale of regionale cijfers over dit onderwerp. Of verwijs naar berichten uit de lokale of landelijke media rond het onderwerp, of een incident op school. Andere tips voor een goede opkomst zijn: Maak de ouderavond ruim van tevoren bekend; Werk samen met de oudercommissie en benut hun kanalen naar ouders; Maak de ouderavond ook via andere contactmomenten bekend, bijvoorbeeld tijdens oudergesprekken; Maak duidelijk dat het een avond is voor alle ouders, niet alleen voor ouders van kinderen met problemen rond het thema; Zorg voor een persoonlijke uitnodiging ( aan de ouders van, niet beste ouders ); Organiseer een kinderactiviteit tijdens de ouderavond, zodat alleenstaande of gescheiden ouders makkelijker kunnen komen. 2.4 Rol van de school bepalen De school kan op verschillende manieren een rol spelen. Zo kan de school het schoolbeleid toelichten en vertellen hoe het thema in de lessen aan bod komt. Leraren kunnen een actieve rol hebben en één of meerdere onderdelen van het programma begeleiden. Zo komen zij in gesprek met ouders over hun gedeelde verantwoordelijkheid als het gaat om seksuele opvoeding. Het laat ook zien dat de school actief betrokken is bij het onderwerp. 8 9

3. Programma In dit hoofdstuk wordt een voorbeeldprogramma voor een ouderavond beschreven. De powerpointpresentatie en filmpjes die hierin genoemd worden vindt u op de USB-stick die bij deze handleiding hoort. Programma (2 uur): 19:30 19:45 Introductie 19:45 20:05 Seksuele ontwikkeling 20:05 20:20 Hoe pak jij dat aan? 1 20:20 20:30 LOVE regels 20:30 20:45 Hoe pak jij dat aan? 2 20:45 21:15 Speeddaten 21:15 21:30 Afsluiting 1. Introductie Tijd: 15 min. Doelen: Goede sfeer creëren waarin ouders open durven zijn Verduidelijken waar avond over gaat en wat programma behelst Nodig: USB-stick met jongerenfilm Ik haat je en introducerende dia s van de powerpoint presentatie Laptop / beamer U heet de aanwezigen welkom en vertelt waar de avond over gaat. U licht toe waarom deze ouderavond speciaal gaat over de puberteit. Niet omdat seksualiteit dan pas een rol gaat spelen; waarschijnlijk kan elke ouder wel een voorbeeld geven van (kinderlijk) seksueel gedrag van hun kind op jonge leeftijd, zoals nieuwsgierigheid naar iemand die bloot is, verliefdheid, doktertje spelen. Daarom besteed de school ook in alle klassen aandacht aan relationele en seksuele vorming (als dit inderdaad zo is, kun je dit benoemen). De reden om de ouderavond over de puberteit te geven is omdat veel ouders het lastig vinden om met hun pubers te gaan praten en omdat pubers niet meer zo makkelijk met vragen komen. Terwijl goed contact tussen puber en ouder(s) wel heel belangrijk is. Kinderen die met hun ouders kunnen communiceren over seks lopen minder risico op seksueel geweld, soa s en zwangerschap. De waarden en normen van ouders vormen een basis voor de denkbeelden van hun kinderen over seksualiteit. Vervolgens start u de film Ik haat je (met slechte afloop). Dit is een film uit de game Can you fix it? die gemaakt is om jongeren te leren wanneer en hoe ze grenzen kunnen trekken. In deze film gaat het om het sturen van een sexy foto naar een jongen die het meisje via de chat kent. Op de USB-stick bij deze handleiding staan alle films uit de game, u kunt er ook voor kiezen een andere korte film te laten zien als u verwacht dat deze beter aansluit bij de ouders in uw groep. Introductiefilm Ik haat je (3 minuten) Kort bespreken met de ouders: is dit herkenbaar? Gedrag van het meisje, van de jongen? Zou dit uw zoon of dochter kunnen zijn? Waarom wel/niet? (10 minuten) Licht het doel en de opzet van de avond toe (aan de hand van dia s van de powerpoint) 10 11

2. Inleiding seksuele ontwikkeling Tijd: 20 min. Doel: Ouders krijgen kennis over de seksuele ontwikkeling van kinderen in de puberteit. Nodig: USB-stick met powerpoint presentatie (dia 1 t/m 10) Laptop / beamer U start met een introductie op het puberbrein: wat gebeurt er als kinderen in de puberteit komen? Waarschijnlijk zullen ouders hier ook aanvullingen op kunnen geven, vanuit ervaring met oudere kinderen of vroegpuberende dochters. Dia 1: Puberteit: wat gebeurt er in de hersenen? Veranderingen in de hersenen: Beloningscentrum in de hersenen is extra gevoelig voor prikkels Het hersengebied dat belangrijk is voor controle en sturing is nog niet goed georganiseerd Hersenen zijn dus tijdelijk uit evenwicht Daarom hebben pubers grote behoefte dingen te ontdekken, zijn impulsief en kunnen de risico s van hun keuzes niet goed overzien Daarna licht u de seksuele ontwikkeling van kinderen van 10 18 toe. Hiervoor zijn drie dia s opgenomen. Hieronder vind u per dia toelichting. Als u meer wilt weten kunt u terecht op www.seksualiteit.nl en op www.uwkindenseks.nl. Dia 2: 10-12 jaar Vrienden zijn steeds belangrijker. Jongens en meisjes gaan steeds meer samen met vrienden doen. Ze praten ook meer met hun vrienden dan met hun ouders. Eerste verkering. Veel kinderen krijgen hun eerste vriendje of vriendinnetje. Ze lopen hand in hand en geven kusjes. Sommige kinderen gaan al zoenen. Hun lichaam verandert. Jongens en meisjes komen in de puberteit. Hun lichaam gaat sneller groeien en verandert in het lichaam van een volwassene. Jongens beginnen vaak wat later aan de puberteit dan meisjes. Meisjes krijgen borsten, schaamhaar, bredere heupen, hun eerste ongesteldheid. Jongens krijgen schaamhaar, een lagere stem, eerste zaadlozing, baardgroei. Het lichaam verandert totdat kinderen een jaar of 18 zijn. Dan zijn ze vaak uitgegroeid. Onzeker over hun lichaam. Meisjes en jongens moeten vaak wennen aan hun nieuwe lichaam en aan de veranderingen. Ze vragen zich af of ze wel normaal zijn. Ze kunnen erg onzeker zijn over hun lichaam. Als ze puistjes hebben bijvoorbeeld. Meiden zijn vaak onzeker over de vorm en grootte van hun borsten, jongens over hun piemel. 12 13

Dia 3: 13-15 jaar Zelfstandig willen zijn. Jongeren willen meer hun eigen gang gaan. Ze luisteren daarom minder naar hun ouders. Je hebt dus misschien vaker ruzie met je kind. Maar vergeet niet: je blijft wel belangrijk voor ze. Nieuwsgierig naar seks. Jongens en meisjes worden nieuwsgierig naar liefde en seks. Ze zoeken op internet naar plaatjes en informatie. Ze willen alles weten. Maar niet van hun ouders. Daar voelen ze zich vaak ongemakkelijk bij. Sms en chat. Jongeren vinden het heel spannend om te sms-en of te chatten met andere jongens en meisjes. Vaak flirten ze ook al een beetje. Zoenen en opwinding. De eerste seksuele gevoelens komen: meisjes en jongens gaan elkaar leuk vinden. Veel jongeren zoenen voor het eerst. Ze worden vaak verliefd en kunnen opgewonden worden van elkaar. Seksuele oriëntatie. Jongeren zijn bezig met homoseksualiteit. Sommige jongeren komen er op deze leeftijd al achter dat ze zelf homoseksueel zijn, andere homoseksuele jongeren benoemen dit pas later. Jongens zijn zich overigens vaak eerder bewust van hun seksuele oriëntatie dan meisjes. Dia 4: 16-18 jaar Oefenen met relaties. Veel jongeren hebben nu een vaste relatie of hebben meer relaties achter elkaar. Ze oefenen met flirten, een relatie hebben, het uitmaken en omgaan met liefdesverdriet. Andere jongeren wachten nog. Wel of geen seks. Veel jongeren tussen de 15 en 18 jaar hebben voor het eerst seks. Anderen wachten nog. Totdat ze getrouwd zijn bijvoorbeeld. Overleggen met elkaar. Jongeren leren in relaties en vriendschappen om te zeggen wat ze wel leuk vinden en wat niet. Ze leren dat je het soms oneens bent met elkaar en dat je dan kunt overleggen. Ontdekken of ze jongens of meisjes aantrekkelijk vinden. Jongeren komen er achter wie ze aantrekkelijk vinden: jongens of meisjes of allebei. Homoseksuele en biseksuele jongeren vinden het erg belangrijk dat hun ouders hen steunen. Ze zijn namelijk vaak bang dat hun ouders en vrienden hen afwijzen. Quiz U kunt de ouders vervolgens een paar quizvragen stellen. We hebben de volgende voor u op powerpoint gezet, de antwoorden staan op de dia erachter. De gegevens komen uit het landelijke onderzoek Seks onder je 25 ste (De Graaf, 2007). 14 15

Dia 5: Op welke leeftijd begint de puberteit? De puberteit begint SOA AIDS A4 210bx297h_3mmbld_Def.indd 2 9/21/11 1:23 PM Bij meisjes tussen 10 en 12 jaar Bij jongens tussen 12 en 14 jaar SOA AIDS A4 210bx297h_3mmbld_Def.indd 1 9/21/11 1:23 PM Dia 6: Wat is de gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst tongzoenen? SOA AIDS A4 210bx297h_3mmbld_Def.indd 4 9/21/11 1:25 PM Jongeren tongzoenen gemiddeld voor het eerst als ze 14 jaar zijn. Dia 7: Hoe oud zijn jongeren gemiddeld als ze voor het eerst met iemand naar bed gaan? Jongeren gaan gemiddeld voor het eerst met iemand naar bed als ze 16,7 jaar zijn. Dia 8: Hoeveel procent van de jongeren zijn maagd, omdat ze willen wachten tot het huwelijk? Dia 9: Hoeveel procent van de jongeren gebruikt de eerste keer een condoom? 79% van de jongeren gebruikt de eerste keer een condoom. Dia 10: Hoeveel procent van de meisjes is wel eens gedwongen tot seks? 18% van de meisjes is wel eens gedwongen tot seks. SOA AIDS A4 210bx297h_3mmbld_Def.indd 3 9/21/11 1:24 PM 11% van de meisjes 16% van de jongens is maagd omdat ze willen wachten tot het huwelijk. 16 17

3. Hoe pak jij dat aan? I Tijd: 15 min. Doelen: Ouders worden zich bewust van hun rol bij de seksuele opvoeding. Ouders bereiden zich voor om met hun kind over seks te praten en kennen tips en aanknopingspunten hiervoor. Nodig: USB-stick met films voorbeeldgesprekken ouders of een internetverbinding Laptop / beamer In dit onderdeel gaan ouders nadenken over hun eigen rol en krijgen ze suggesties aangereikt hoe ze het gesprek aan kunnen gaan met hun kind. Op de website uwkindenseks.nl staan diverse voorbeeldgesprekken. Deze staan ook op de USBstick. De voorbeeldgesprekken gaan over verschillende thema s: een dochter die een te kort rokje aantrekt bij het uitgaan, een zoon die terloops zegt bij een vriendin te gaan slapen, een dochter die aan het chatten is, een zoon die stoer opschept over meiden tegenover zijn vrienden, een zoon die je naar homowebsites ziet kijken en een dochter die smoorverliefd is op een jongen via internet. U kunt elk voorbeeldgesprek gebruiken, maar gezien de leeftijd van de kinderen in de film, is de laatste film het meest geschikt voor ouders van kinderen in groep 7 en 8. Met deze film zou u kunnen starten. Als u een internetverbinding heeft, kunt u het beste de films van de website gebruiken. Deze stoppen op een gegeven moment en stellen de kijker de vraag: wat moet deze moeder/vader doen?. Dat stopmoment kunt u goed gebruiken in deze werkvorm om de ouders gezamenlijk te laten praten over hun eigen aanpak. Op de USB-stick staat dezelfde film, maar zonder stop, dus doorlopend. U kunt hem zelf stopzetten en dan zelf de vraag stellen aan de ouders. De werkwijze is verder identiek. Inleiding Uw eigen achtergrond speelt mee in de (seksuele) opvoeding van uw kinderen. U bent zelf opgegroeid in een andere tijd, in een bepaalde sociale en culturele omgeving. Daaruit heeft u normen en waarden meegekregen. Daarna heeft u levenservaring opgedaan, ook in liefde en seksualiteit. Deze achtergronden maken dat u een geheel eigen opvoedstijl zult hebben, ook als het om seksuele opvoeding gaat. En dat is prima. Er is niet één goede aanpak, seksuele opvoeding kan op verschillende manieren. We gaan vanavond aan de slag met twee situaties en discussiëren vervolgens over verschillende manieren om met de situatie om te gaan. Met respect voor alle verschillen die er tussen u zal bestaan. Start de film. Via de website stopt de film vanzelf bij de vraag hoe pak jij dat aan? met drie antwoordopties. Als u de film van de USB-stick gebruikt moet u hem dus zelf stopzetten en de ouders de aanpak laten bespreken. Laat de ouders eerst in tweetallen bespreken hoe zij dat aan zouden pakken, bespreek dit daarna plenair. Laat daarna de afloop zien. In de internetversie krijgt u eerst gesproken feedback op de keuze en zien de deelnemers vervolgens een goede koers (ongeacht welke keuze ze maakten; ze zien een goede voorbeeld). Hierna volgt uitleg over waarom dat een goede aanpak is. 18 19

3. LOVE regels = Open communicatie Tijd: 10 min. Doel: Ouders kennen de LOVE regels voor seksuele opvoeding. Nodig: USB-stick met powerpoint presentatie (dia 11) Laptop / beamer Inleiding Seksuele opvoeding kan op vele manieren. Uit onderzoek blijkt wel er een aantal ingrediënten zijn die maken dat seksuele opvoeding effectief is of niet. Wat werkt, is in vier regels samengevat door het kenniscentrum seksualiteit, Rutgers WPF: de LOVE regels. Ieder kan die regels op zijn of haar eigen wijze toepassen. Laat dia 11 zien en leg de LOVE regels uit met de hieronder staande uitleg. Meer informatie is te vinden op de website www.uwkindenseks.nl. Geef ruimte voor vragen en reacties. Natuurlijk is het belangrijk wat je zegt, maar ook: hóe je het zegt. Veel jongeren klagen dat hun ouders vooral waarschuwingen geven. Kom niet zwanger thuis of Zorg dat je geen ziektes oploopt! Als je open vragen stelt, nodig je je puber uit om iets te vertellen: Zoenen jullie al? Hoe vind je het om verliefd te zijn? Sta ook open voor wat je puber zelf op tafel legt. Start het gesprek op een geschikt moment, als iedereen er de tijd voor heeft. = Voorbeeld geven Kinderen pikken veel op van wat ze thuis zien en horen. Wees je daar bewust van als je bijvoorbeeld over anderen oordeelt. Het etiket slet of homo is zo overgenomen. Voorbeeld doet volgen. Zorg dat je puber zich kan spiegelen aan ouders die liefdevol en met warmte met elkaar omgaan. De kans is groot dat hij of zij die houding overneemt. = Er zijn voor je puber = Let op je puber Zorg dat je weet waar je puber mee bezig is. Welke vrienden, welke internetsites, wat voor feestjes? Hoe kijken de vrienden aan tegen liefde, relaties en seks? Let ook op het gedrag van je puber. Een verliefdheid is vaak een mooie gelegenheid om over de wensen en grenzen van je puber te praten. Zorg dat je tijd voor je kind hebt, besteed echte aandacht aan je puber. Cruciaal is dat pubers weten dat ze altijd bij hun ouders terecht kunnen als er iets is. Dat ze weten dat de band sterk genoeg is om over lastige dingen te kunnen praten. Jongeren zeggen zelf dat er veel dingen zijn waar ze hun ouders niet meer bij willen hebben, maar dat ze het belangrijk vinden dat hun ouders er voor hen zijn als dat nodig is. Pubers willen ruimte om zich te ontwikkelen en te experimenteren, maar ze voelen zich ook graag gesteund. 20 21

5. Hoe pak jij dat aan? II Tijd: 15 min. Doelen: Ouders worden zich bewust van hun rol bij de seksuele opvoeding. Ouders bereiden zich voor om met hun kind over seks te praten en kennen tips en aanknopingspunten hiervoor. Nodig: USB-stick met films voorbeeldgesprekken ouders of een internetverbinding Laptop / beamer Start de film. Via de website stopt de film vanzelf bij de vraag hoe pak jij dat aan? met drie antwoordopties. Als u de film van de USB-stick gebruikt moet u de film zelf stopzetten en de ouders de aanpak laten bespreken. Laat de ouders eerst in tweetallen bespreken hoe zij dat aan zouden pakken, bespreek dit daarna plenair. Laat daarna de afloop zien. In de internetversie krijgt u eerst gesproken feedback op de keuze en zien de deelnemers vervolgens de goede koers (ongeacht welke keuze ze maakten; ze zien het goede voorbeeld). Dit is een herhaling van Hoe pak jij dat aan deel I, maar dan met een andere filmscène. Kies een ander thema en bij voorkeur een ander geslacht kind en ouder, zodat iedere ouder zich kan spiegelen aan de situatie. U kunt natuurlijk ook aan de deelnemers vragen welk thema hen aanspreekt: een dochter die een te kort rokje aantrekt bij het uitgaan een zoon die terloops zegt bij een vriendin te gaan slapen een dochter die aan het chatten is een zoon die stoer opschept over meiden tegenover zijn vrienden een zoon die je naar homowebsites ziet kijken een dochter die smoorverliefd is op een jongen via internet. 22 23

6. Speeddaten Tijd: 30 min. Doelen: Ouders worden zich bewust van hun rol bij de seksuele opvoeding. Ouders bereiden zich voor om met hun kind over seks te praten en kennen tips en aanknopingspunten hiervoor. Nodig: Stellingen of situaties (zie bijlage 2) Dit kan zo vaak als wenselijk herhaald worden. Als er nog voldoende tijd over is, kan er worden afgesloten met een plenaire terugkoppeling. 7. Afsluiting Tijd: 15 min. De aanwezige ouders worden in drie- of viertallen opgesplitst. De begeleider presenteert een stelling of situatie. Voorbeelden van stellingen en situaties staan in bijlage 2. De begeleider kan ook zelf stellingen bedenken of aan ouders vragen of zij een voorbeeld hebben van een lastige situatie. De groepjes discussiëren tien minuten over de stelling. Wat vinden zij ervan? Of: hoe zouden zij dat aanpakken? Doel: Ouders weten waar ze meer informatie kunnen vinden over de seksuele opvoeding van kinderen. Vraag ouders wat ze van de avond opgestoken hebben. Wat nemen ze mee naar huis? voor ouders TEST Welke opvoedstijl heb jij? special Daarna worden de groepjes opnieuw samengesteld, zodat de ouders met zoveel mogelijk andere ouders in gesprek komen. Er wordt een nieuwe stelling of casus gepresenteerd, waar de groepjes opnieuw tien minuten over discussiëren. Geef ouders informatie mee: J/M special en FF serieus (voor hun kind). Verwijs naar www.uwkindenseks.nl, www.hoepakjijdataan.nl, waar ouders meer informatie kunnen vinden en met nog meer situaties kunnen oefenen. Bas Westerweel Maar pap dat weet ik allang! Wat is jouw kind? Player of afwachtend Wanneer doen ze wat? Zo praat je met je puber over seks 24 25

bijlage 1 Uitnodigingsbrief ouders [plaats, datum] Geachte ouder(s)/verzorger(s) van, Als ouder wilt u natuurlijk dat uw kind weerbaar is op het gebied van relaties en seksualiteit. Kinderen krijgen tegenwoordig op allerlei manieren informatie over seksualiteit: van vriendjes en vriendinnetjes, surfen op internet, social media zoals Hyves, muziekclips, soaps en series. Misschien maakt u zich zorgen over wat voor invloed dit heeft op uw kind. Gelukkig is er veel dat u als ouder kunt doen om uw kind weerbaar te maken. Door met uw kind te praten over seksualiteit kunt u uw eigen waarden en normen duidelijk maken en een goede basis meegeven. Wilt u weten hoe u dit het beste aan kunt pakken? Bezoek dan de ouderbijeenkomst over seksuele ontwikkeling en weerbaarheid op: Aanmelding ouderbijeenkomst Seksuele ontwikkeling en weerbaarheid. [dit kan ook via e-mail] O Ik kom op [datum, tijd] met... personen. O Ik kom niet, want Naam: [datum, tijd, locatie] Tijdens de bijeenkomst krijgt u informatie over de seksuele ontwikkeling van kinderen: wat is normaal op welke leeftijd? Ook leert u hoe u de weerbaarheid van uw kind kunt bevorderen. Gouden regels en voorbeeldfilms helpen u op weg. Ook krijgt u informatie over wat de school doet op dit gebied en kunt u met andere ouders meningen en ervaringen uitwisselen. Wilt u nu al meer weten over wat u kunt doen? Bezoek dan de website www.uwkindenseks.nl. Voor meer informatie kunt u terecht bij [contactpersoon]. Aanmelden kan via onderstaande antwoordstrook of door een mail te sturen naar [mailadres]. 26 27

bijlage 2 bijlage 3 Stellingen / situaties Over seks praten? Mijn kind is daar nog niet aan toe. Vaders zouden een belangrijke rol moeten spelen in seksuele opvoeding, voor jongens én voor meiden. Als je duidelijke regels hanteert, weet je zeker dat ze geen brokken maken. Meisjes hebben meer begeleiding nodig dan jongens. Zoals ik zelf ben opgevoed, zo wil ik ook mijn kind opvoeden. In deze tijd krijgen ze al zoveel informatie van internet, daar hoef ik niets aan toe te voegen. Kinderen starten tegenwoordig veel te snel met seks. Je moet je kind gewoon voorleven hoe het hoort. Ik wil dat mijn kind haar/zijn eigen keuzes maakt. Ik begin als ze naar de middelbare school gaan over voorbehoedsmiddelen. Ik leer mijn zoon dat hij respectvol met meisjes om moet gaan. Ik laat mijn kinderen merken dat ik het prima zou vinden als ze homoseksueel zijn. Ik leer mijn dochter dat ze voor zichzelf op mag komen. Ik leer mijn zoons en dochters precies hetzelfde over seks. Mijn belangrijkste boodschap aan mijn kind is.. Meer informatie over relationele en seksuele vorming op de basisschool Waarom les over relaties en seksualiteit? Praten over seks, zo vroeg al? Relationele en seksuele vorming op de basisschool, het klinkt wat voorbarig. Moeten dergelijke onderwerpen echt al op zo jonge leeftijd aan de orde komen? En moeten ouders hier niet gewoon voor zorgen? Onderzoek wijst uit dat ouders dit niet altijd kunnen of doen én dat kinderen op steeds jongere leeftijd met seksualiteit in aanraking komen. De nieuwe media en trends in de samenleving dragen hier nog eens extra aan bij. Kinderen komen dagelijks via de media, ervaringen thuis of op straat in aanraking met positieve en negatieve aspecten van relaties en seksualiteit. Logisch dat ze daar op school over vertellen en vragen over stellen. Voor nu en later Naast de confrontatie met de wereld van volwassenen vraagt vooral de ontwikkeling van de eigen seksualiteit van kinderen aandacht. Seksualiteit is er vanaf de geboorte en ze ontwikkelt zich onder invloed van ervaringen. Goede begeleiding kan zorgen dat kinderen positief staan tegenover veranderingen in de puberteit, beter zijn toegerust voor de sociale omgang met elkaar, weerbaarder zijn en positieve ervaringen opdoen met seksualiteit. Aandacht voor relaties en seksualiteit op jonge leeftijd kan bijdragen aan meer verantwoorde keuzen in seksuele contacten op latere leeftijd. Uit een groot landelijk onderzoek van Rutgers WPF en Soa Aids Nederland (De Graaf, et al, 2005), blijkt dat jongeren steeds meer experimenteren met seksualiteit en eerder seksuele ervaringen opdoen. Sommige jongeren lopen hierin extra risico s. Relationele en seksuele vorming in het basisonderwijs kan hierin een belangrijke rol vervullen. 28 29

Seksualiteit is raar. Voor een kind is het raar. Er wordt niet over gesproken, er hangt een bepaalde schaamte omheen. Er gebeurt en verandert van alles aan hun lijf en je weet als kind helemaal niet wat je voelt en kunt verwachten: da s raar! (leerkracht groep 7-8) Thema s in de bovenbouw Kinderen maken grappen of schelden elkaar uit voor homo. Ook als u als leerkracht niet bewust bezig bent met relationele en seksuele vorming, leeft het in de klas! In de bovenbouw van het basisonderwijs worden relaties belangrijker. Kinderen worden voor het eerst verliefd en komen soms al vroeg in de puberteit. Eigen wensen en grenzen leren verkennen, een eigen mening vormen en voorbereid zijn op lichamelijke veranderingen, de voortplanting en seksualiteit, zijn belangrijke thema s in de bovenbouw. En of u er nu bewust mee omgaat of niet, uw reactie als leerkracht draagt bij aan de vorming en opvoeding van uw leerlingen. mee komen, zijn makkelijk te beantwoorden. En als u ergens geen antwoord op weet, kunt u hier een les later op terugkomen. Een goede voorbereiding is hierbij van belang. Zo kunt u anticiperen op de vragen van kinderen. De lessenserie is daarnaast zo opgebouwd dat de leerlingen zich eerst met behulp van makkelijkere onderwerpen veilig gaan voelen. Dit draagt bij aan de sfeer tijdens de lessen. En kunt u er voor zorgen dat deze prettig, respectvol en uitnodigend is. Ouderbetrokkenheid Misschien vindt u relationele en seksuele vorming diep in uw hart meer een onderwerp voor ouders. Of misschien bent u wel bang voor reacties van ouders als ze horen dat hun kinderen les krijgen over seksualiteit. In de praktijk blijken ouders over het algemeen erg blij met de aandacht die de school eraan besteedt. Ze zien ook dat hun kinderen opgroeien in een wereld van MTV en internet en vragen zich vaak af hoe ze er zelf over moeten beginnen. De school kan zelf ouderavonden organiseren voor ouders of informatie geven over belang van relationele en seksuele vorming en de rol van de school. Mogelijke drempels bij het lesgeven Sommige docenten vinden lesgeven over relaties en seksualiteit lastig. Logisch, want het komt dichterbij dan leren rekenen of lezen. Hoe makkelijk is het voor de leerkracht om te reageren op seksueel gedrag, lastige vragen of uitlatingen van kinderen? Meer informatie? www.weekvandelentekriebels.nl www.seksuelevorming.nl Iedere leerkracht bepaalt zelf de eigen grenzen in de mate waarin hij of zij iets over zichzelf wil vertellen. Als leerkracht hoef je geen vragen van leerlingen te beantwoorden over het eigen seksleven of over andere intieme onderwerpen. Ook daarin mag een leerkracht grenzen laten zien. Hierin kunt u als leerkracht ook een voorbeeld zijn voor uw leerlingen. Deskundig, of niet? Misschien aarzelt u bij het geven van lessen over relaties en seksualiteit. Of misschien denkt u dat u niet deskundig genoeg bent om les hierover te geven. Echter in de praktijk blijkt dit vaak mee te vallen. De meeste vragen waar kinderen 30 31