3 ONDERZOEK WINDESHEIM ZET KENNIS IN WERKING D21: Kwalitatief Onderzoek Hoe werken tien geselecteerde basisscholen middels kunst- en cultuureducatie aan 21e eeuwse vaardigheden? LECTORAAT DIDACTIEK EN INHOUD VAN DE KUNSTVAKKEN
D21:Kwalitatiefonderzoek Multiplecasestudy: Hoewerkentiengeselecteerdebasisscholenmiddelscultuureducatie aan21eeeuwsevaardigheden? LectoraatDidactiekenInhoudvandeKunstvakken Maart2016
Colofon D21:Kwalitatiefonderzoek(multiplecasestudy) Hoewerkendevoorditonderzoekgeselecteerdebasisscholendoormiddelvancultuureducatieaan 21eeeuwsevaardigheden? Auteur: OlgaPotters Aanditonderzoekwerktenmee: MarliesTerBeekIGerritsen,BasvanderBruggen,EllemiekeHulshofIGreving,LindeJong,Dick Kleingeld,MariekeKroeskop,BrunoOldeboom,HansPetersen,OlgaPotters,MelanieScheepensen HiljevanVliet. Onderzoeksadviseur: FerBoei Projectleiding: DickKleingeld Onderzoeksprogrammaleider: LectorJeroenLutters LectoraatDidactiekenInhoudvandeKunstvakken HogeschoolWindesheim Zwolle,maart2016 2
Inhoudsopgave Voorwoord...5 1. Inleiding...6 2. Abstract...7 3. PositioneringkwalitatiefonderzoekinD21...8 3.1 Fase1...8 3.2 Fase2...8 3.3 Fase3...9 3.4 Fase4...9 4. Theoretischkader...10 4.1 21 e eeuwsevaardigheden...10 4.2 Cultuureducatie...13 4.3 Schoolvisieenschooltypering...15 5. Onderzoeksvragen...19 6. Methode...20 6.1 Design...20 6.2 Participanten...20 6.3 Instrumenten...24 6.4 Procedureenanalyse...26 7. Resultaten...28 7.1 Schoolvisie...29 7.2 Cultuureducatie...35 7.3 21 e eeuwsevaardigheden...46 7.4 Samenhangtussenschoolvisie,cultuureducatieen21 e eeuwsevaardigheden...65 8. Conclusieendiscussie...71 8.1 Beantwoordingonderzoeksvragen...71 8.2 Profielenvoorcultuureducatieen21 e eeuwsevaardigheden...78 8.3 Discussie...81 9. Samenvattingkwalitatievemultiplecasestudy...84 10. Literatuur...90 11. Begrippenlijst...91 3
4
Voorwoord InditderdedeelvanhetD21onderzoekkomendebevindingenuitheteerstedeel(literatuurstudie) entweededeel(kwantitatiefonderzoek)samenentotleven.wellichtvormthetderdedaarmeehet belangrijkstedeelvanhetonderzoek:hierspreekthetonderwijsineigenwoorden. Natehebbenvastgestelddatcreativiteiteenfundamentelewaardevertegenwoordigdinde literatuur(deel1)eninhetkwantitatiefonderzoeksprakeblijkttezijnvaneenaantoonbaarverband tussenaandachtvoorcultuureducatieendeontwikkelingvan21eeuwsevaardigheden(deel2) spreektnudepraktijk(deel3). Deonderzoekersgingendaarvoornaareentientalscholen,omdaadwerkelijkteondervindenhoe eenvruchtbarerelatietussenprimaironderwijs,cultuureducatieenhetontwikkelenvan21eeeuwse vaardighedentotstandkankomen.uitkomstvanditonderzoekisdatiedereschoolopeenheel eigenmaniervormgeeftaancreativiteitontwikkeling. Ondanksdezeonnavolgbareverschillen,werdopbasisvandeobservatiesookeentypologie vastgesteldindriesoortenscholenwaarcultuureducatieen21 e eeuwsevaardighedensamengaan: deonderzoekende, decoicreërende, holistischeschool. Hetbelangvanhetscheppenvaneeneigencontextgebondenidentiteitbleefechterstaande.Niet alleenopschoolniveaumaarookopdocentenleerlingniveau.alshetgaatomcreativiteit,de centrale21 e eeuwsevaardigheid,blijkthetruimtegevenenontwikkelenvanhetzelf(vertrouwen), hetfundamenttezijnvoorontwikkeling. JeroenLutters 5
1. Inleiding 21 e eeuwsevaardighedenzijngeneriekevaardighedenendaaraantekoppelenkennis,inzichten houdingendienodigzijnomtekunnenfunctionereninenbijtedragenaandesamenlevingvan morgen.de21 e eeuwsevaardighedenzijntotnutoeindeliteratuurhoofdzakelijkbesprokenvanuit eeneconomischperspectief,namelijkvaardighedendieontwikkeldmoetenwordenomdeelte kunnennemenaandearbeidsmarktvandetoekomst.bijhetbasisschoolkindisdezearbeidsmarkt nogverwegendaaromnognietrelevant.welwordtgedurendedezeperiodehetfundamentgelegd voordeverdereeducatie.hoekunnende21eeeuwsevaardighedenbeschrevenwordenjuistvoor hetbasisonderwijs? Cultuureducatiezoueenbelangrijkerolkunnenspelenbijdeontwikkelingvandievaardigheden. Juistbijcultuureducatiekomenalle21 e eeuwsevaardighedeninmeerofminderemateaanbod. Doorhetcreatieveprocescentraaltestellenindeleerlijnenwordtbeoogdcreativiteitte ontwikkelen.doorregelmatigreflectiemomentenintebouwenwordthetkritischdenkenen zelfreguleringontwikkeld,endivergenteopdrachtenbevorderenhetprobleemoplossenddenkenen handelen.daarnaastwerkenleerlingeninhetleergebiedkunstzinnigeoriëntatieregelmatigaan gezamenlijkeopdrachtenofprojecten.ditbevordertdevaardighedensamenwerkenen communicatie.uitderesultatenvanhetkwantitatieveonderzoekvand21isverdergeblekendater eensignificantpositievecorrelatiebestaattussencultuureducatieen21 e eeuwsevaardigheden (Potterset.al.,2015).Ditgeeftbevestigingaandeveronderstellingdatjuistcultuureducatieeen vakgebiediswaareraandeontwikkelingvan21 e eeuwsevaardighedengewerktkanworden.inhet huidigekwalitatieveonderzoekisgekekenoferookindekwalitatievedatabevestiginggevonden kanwordenhiervoorenhoeditverbandtussencultuureducatieen21 e eeuwsevaardighedener uitziet. Determcultuureducatieverdientenigetoelichting.BijaanvangvanhetD21Ionderzoekhebbenwe voordetermcultuureducatiegekozenendezegedefinieerd.cultuureducatieisalhetmenselijk denkenenhandelendatuitgedruktisenuitgedruktkanwordenineenkunstzinnigevorm.hierbij gaathetnietalleenomdetraditioneleuitingsvormenzoalsdans,muziek,beeldendekunst,maarook omfilm,games,inrichtingvandeopenbareruimte,kleding,ceremoniesenverhalen.dezedefinitie overziendiscultuureducatieveelomvattend.echter,erispassprakevancultuureducatiebinnenhet basisonderwijsalskinderenlerenhunbewustzijnteverbeelden,datwilzeggenereenconcretevorm aantegeveninbijvoorbeeldeendans,poster,rap,foto,verhaal,gedicht,filmofeentekening.jezou ditkunstiencultuureducatiekunnennoemen,maard21hanteerthetbegripcultuureducatieenlegt binnendedefinitieeennadrukopkunst. Inhoofdstuk2volgtnueersteenabstractvanditdeelvanhetonderzoekeninhoofdstuk3wordtdit onderzoekbinnend21gepositioneerd.inhoofdstuk4starthetonderzoeksverslagmethet theoretischkaderwaarnadegebruikelijkehoofdstukindelingwordtgehanteerd,namelijk onderzoeksvragen,methode,resultatenenconclusies. 6
2. Abstract Theoretischkader:Driebegrippenstaanindezestudiecentraal:21 e eeuwsevaardigheden, cultuureducatieenschoolvisieinhetprimaironderwijs.watbetreftde21 e eeuwsevaardighedenis eenselectiegemaaktvoorcreativiteit,samenwerken,informatievaardighedenensocialeenculturele vaardigheden,beschrevenvolgensdeconceptualisatievanthijs,fisserenvanderhoeven(2014). CultuureducatiewordtbinnenD21gedefinieerdmetalhetmenselijkdenkenenhandelendat uitgedruktisenuitgedruktkanwordenineenkunstzinnigevorm.schoolvisiewordtweergegeven meteenschooltypologie(hooiveld,2011).deonderzoeksvraagluidde:hoewerkendeverschillende, geselecteerdebasisscholendoormiddelvancultuureducatieaande21 e eeuwsevaardigheden? Methode:Ditonderzoeksverslagbetrefteenmultiplecasestudydieuitgevoerdisbinnenhet basisonderwijs.erzijntienbasisscholengeselecteerddiealsgoodpracticegezienkunnenworden. Opdegeselecteerdebasisscholenmagaangenomenwordendatdaarophoogwaardigewijzeaan cultuureducatieende21 e eeuwsevaardighedenwordtgewerkt.doormiddelvaninterviewsen observatieswerdgetrachtverbandentevindenentebeschrijventussenschoolvisie,kunstien cultuureducatieen21 e eeuwsevaardigheden. Resultatenenconclusies:Bijdevormgevingvandecombinatiecultuureducatieen21 e eeuwse vaardigheden,blijkteenlevende,verankerdeendoorhetteamgedragenschoolvisieophetgebied vancultuureducatievangrootbelang.basisscholengevencultuureducatieopverschillendewijzein depraktijkvorm.hetgaatdanom:projectmatigwerken,thematischwerken,samenwerkend werken,samenervaren,artistiekeninformatiefonderzoekenenkosmischonderwijs.ditgeefteen mooioverzichtvandeverschillendemanierenwaaropderelatietussenendekwaliteitvan cultuureducatieen21 e eeuwsevaardighedenkanwordenbevorderd.vervolgensiservoorgekozen onderscheidtemakenindrieschoolprofielen.dezedrieprofielenbiedendescholenvoorbeelden hoeerviacultuureducatieaan21 e eeuwsevaardighedengewerktkanworden.deschoolkandanzelf dekeuzemakenwelkeuitwerkinghetbestepastbijdeeigenuitgangspunten.dedrieprofielen betreffendecobcreërendeschool(gekenmerktdooreenintensievesamenwerkingtussenleerkracht enkunstvakprofessional),deholistischeschool(gekenmerktdooreenzingevendeintegratieve benadering)endeonderzoekendeschool(gekenmerktdoorinformatiefenartistiekonderzoekdoor leerlingen). 7
3. PositioneringkwalitatiefonderzoekinD21 BijhetD21Ionderzoekstaatderoldiecultuureducatiekanspelenbijhetbevorderenvan21 e eeuwse vaardighedencentraal.ditonderzoekwordtuitgevoerddoorhetlectoraatdidactiekeninhoudvan dekunstvakkentewindesheim.hetonderzoekiseenopdrachtvanhetfondsvoor CultuurparticipatieensluitaanbijhetprogrammaCultuureducatiemetKwaliteit2013I2016,vanhet MinisterievanOnderwijs,CultuurenWetenschap.Hetheleonderzoekbestaatuitvierfases:een literatuurstudie,eenkwantitatiefonderzoek,eenkwalitatiefonderzoek(multiplecasestudy)eneen adviesvoorcultuureducatieincombinatiemet21 e eeuwsevaardighedenbinnenhetbasisonderwijs. Ditverslaggaatoverdemultiplecasestudy,fase3.HieronderwordendevierfasesvanhetD21 onderzoekkorttoegelicht. 3.1 Fase1 Fase1iseenliteratuurstudienaar21 e eeuwsevaardigheden,cultuureducatieenschooltyperingin hetprimaironderwijs.dezedriebegrippenzijnuitgebreidinhoudelijkenmaatschappelijkbesproken. Uiteindelijkzijnerindeliteratuurstudiekeuzesgemaaktvooreendefiniëringvandebegrippenvoor D21.Dezedefiniëringvormthetuitgangspuntvoordevragenlijstvanhetkwantitatieveonderzoeken degesprekshulpenhetcodeersysteemvanhetkwalitatiefonderzoek.indeliteratuurstudiezelf wordtdemethodebeschrevendiegehanteerdisbijhetuitvoerenvandezeliteratuurstudie.de literatuurstudieistevindenophttp://www.windesheim.nl/d21.inhettheoretischkadervandit document(hoofdstuk4)volgteensamenvattingvandeliteratuurstudie. 3.2 Fase2 Fase2iseenkwantitatiefsurveyIonderzoekmiddelseensteekproefop741vanderuim6541 basisscholeninhetprimaironderwijs.inditonlineonderzoekzijnderelatiesonderzochttussen cultuureducatie,21 e eeuwsevaardighedenenschooltypering.debelangrijksteonderzoeksvraagvan hetkwantitatieveonderzoekis: Zijnerverbandentussen(aspectenvan)de21 e eeuwsevaardigheden,(aspectenvan)cultuureducatie endeverschillendetypescholen? Deverbandentussende21 e eeuwsevaardighedenencultuureducatieblijkenredelijksterktezijn (r=.67,n=59).binnende21 e eeuwsevaardighedenishetverbandtussendesubischaalcreativiteiten cultuureducatiehetsterkst(r=.70,n=59).verderblijktereensignificantecorrelatietebestaantussen zowelcultuureducatiealsde21 e eeuwsevaardighedenendeontwikkelingsschoolende gemeenschapsschool.beideschooltypenhebbeneenconcentrischcurriculumeneennoni conformistischepedagogiek.hetverschiltussenbeideschooltypenisdeorganisatie;bijde ontwikkelingsschoolisdezeindividueelgerichtenbijdegemeenschapsschoolisdezegroepsgericht. Bovendienblijktuitdedatadatcultuureducatieeensignificanthogerewaardeheeftopscholendie zelfhunleerdoelenformulerenenevaluerenenwaargeenmethodeopeenvandegebiedenbinnen cultuureducatiegebruiktwordt.neoklassikalescholenmeteenlineaircurriculumeneen conformistischepedagogiektonenvolgensditonderzoekoverhetalgemeengeenpositiefverband methetbevorderenvancultuureducatieen21 e eeuwsevaardigheden. Metderesultatenvanhetkwantitatiefonderzoeklijkthetplausibeldatviacultuureducatieaan21 e eeuwsevaardighedenvandebasisschoolleerlinggewerktkanworden.hoeditgebeurdwerd onderzochtinfase3. 8
3.3 Fase3 Fase3bevattweedeelaspecten.Teneerstebeschrijftdederdefaseeenkwalitatiefonderzoek binnenhetbasisonderwijsententweedeeenkwalitatiefonderzoekopdepabotezwolle.beide deelonderzoekenbestudeerdenhoeerindebetreffendeonderwijscontextviacultuureducatieaan 21 e eeuwsevaardighedenvanrespectievelijkleerlingenofstudentengewerktkanworden. Ditonderzoeksverslagbetrefteenmultiplecasestudydieuitgevoerdisbinnenhetbasisonderwijs. Doormiddelvaninterviewsenobservatiesisgetrachtverbandentevindenentebeschrijventussen schoolvisie,kunstiencultuureducatieen21 e eeuwsevaardigheden. 3.4 Fase4 Fase4voerteenkwalitatieveanalyseuitnaaraanleidingvandeuitkomstenvanhet literatuuronderzoek,hetkwantitatieveonderzoek,deinzichtenuitdemultiplecasestudyende bevindingenvanhetkwalitatiefonderzoekopdepabowindesheimzwolle.erwordenenkele modellenbeschrevenronddewerkzamemechanismenbijcultuureducatieende21 e eeuwse vaardigheden.hetadviesvoorhetbasisonderwijsgaatoverhoeerophoogwaardigewijzeop verschillendetypescholenviacultuureducatieaan21 e eeuwsevaardighedengewerktkanworden. Hetadviesaandelerarenopleidinggaatoverhoedelerarenopleidingcultuureducatiezokan vormgeven,dat21 e eeuwsevaardighedenhiereenstructurelerolinkrijgen.bovendienzaldezefase zichrichtenophetdelenvandegevondeninzichtenmetdedoelgroepenvanhetonderzoek. HettotaleempirischegedeeltevanhetonderzoekbetrefteenmixedBmethodonderzoek,een samenstellingvaneenkwantitatiefeneenkwalitatiefonderzoek.beidewerkwijzenzijnrelevanten nodig,beidehebbeneigenkwaliteiten.hetempirischonderzoekstartmeteenkwantitatieve vragenlijst,waarbijhetgaatomverbandentussendeconstructenschooltypering,cultuureducatieen 21 e eeuwsevaardigheden.hetvervolgvanhetempirischonderzoekbetrefthethuidigekwalitatieve onderzoekwaarbijeentientalscholendiepgaandonderzochtwerd.inhetvolgendehoofdstukwordt opbasisvanded21literatuurstudiehettheoretischkadernadervoorhethuidigeonderzoek beschreven. 9
4. Theoretischkader VoorhetonderzoekD21iseenuitgebreideliteratuurstudieuitgevoerdnaar21 e eeuwse vaardigheden,cultuureducatieenschooltyperinginhetprimaironderwijs.dezeliteratuurstudie vormthetuitgangspuntvoorzowelhetkwantitatieveonderzoekalsvoorhethuidigekwalitatieve onderzoek.voordeduidelijkheidvolgthiereensamenvattingvandezeliteratuurstudie.ditisvan belangomdathetkwalitatiefonderzoekstoeltopdedefinitieszoalsgegevenindezestudie.voor motivatiesvoorkeuzesenverdiepingvandegenoemdebegrippenwordtverwezennaardetotale literatuurstudievand21ophttp://www.windesheim.nl/d21.debelangrijkstebegrippenvanhet onderzoek:21 e eeuwsevaardigheden,cultuureducatieenschoolvisiewordenhierondernader beschreven. 4.1 21 e eeuwsevaardigheden InD21wordtonder21 e eeuwsevaardighedenverstaan:generiekevaardighedenendaaraante koppelenkennis,inzichtenhoudingendienodigzijnomtekunnenfunctionereninenbijtedragen aandekennissamenleving(thijs,fisserenvanderhoeven,2014).d21heeft,aansluitendbijvoogt& Roblin(2010),devolgendevaardighedenbeschreven:creativiteit,kritischdenken,probleemI oplosvaardigheden,communicatie,samenwerken,digitalegeletterdheid,ensocialeeni/culturele vaardigheden(inclusiefburgerschap).binnendezevaardighedenis,omdeuitvoerbaarheidvanhet kwantitatieveonderzoekmogelijktemaken,eenselectiegemaaktvoorcreativiteit,samenwerken, informatievaardighedenensocialeenculturelevaardigheden.juistvoordezevaardighedenis gekozenomdatzealleeenandergebiedrepresenteren.creativiteitkangezienwordenalseen maniervandenken,samenwerkenkangezienwordenalseenmaniervanwerken, informatievaardighedenkangezienwordenalsinstrumenteelensocialeenculturelevaardigheden totslotkunnengezienwordenalswereldburgerschap.dezevaardighedenzijnbeschrevenvolgensde conceptualisatievanthijs,fisserenvanderhoeven(2014)welkeweergebaseerdisopdestudies vanvoogtenperejaroblin(2010),zietabel4.1.bijhetkwalitatieveonderzoekwordtineerste instantieuitgegaanvandeselectievanvaardighedenmaartegelijkertijdwordtdeonderzochte schoolderuimtegebodenenuitgedaagdandere21 e eeuwsevaardighedentenoemenentoete lichten. 10
Tabel4.1IGekozenaspectenvan21 e eeuwsevaardighedenmetindicatoren 21 e eeuwsevaardigheden Aspect: Creativiteit Samenwerken Digitale geletterdheid Socialeenculturele vaardigheden Indicator: I Onderzoekendeenondernemendehouding; I Denkenbuitengebaandepaden/nieuwesamenhangenzien; I Kennenvancreatievetechnieken(brainstorming); I Risico'sdurvennemen/foutenzienalsleermogelijkheden. I (H)erkennenvanverschillenderollenbijjezelfenanderen; I Hulpkunnenvragen,gevenenontvangen; I Positieveenopenhoudingtenaanzienvanandereideeën; I Respectvoorcultureleverschillen; I Onderhandelenenafsprakenmakenmetanderenineenteam; I Functionereninheterogenegroepen; I Effectiefkunnencommuniceren. Basiskennisict I Basisbegrippenenfunctiesvancomputersencomputernetwerken hebben('knoppenkennis'); I Benoemen,aansluitenenbedienenvanhardware; I Omgaanmetstandaardkantoortoepassingen(tekstverwerkers, spreadsheetprogramma senpresentatiesoftware); I Omgaanmetsoftwareprogramma'sopmobieleapparaten; I Werkenmetinternet(browsers,eImail); I OpdehoogtezijnvanenkunnenomgaanmetbeveiligingsIen privacyaspecten. Computationalthinking I OplossenvanproblemenmetbehulpvanictItechniekenen gereedschappen. Mediawijsheid I Begrip:inzichthebbenindemedialiseringvandesamenleving, begrijpenhoemediagemaaktworden,zienhoemediade werkelijkheidkleuren; I Gebruik:apparaten,softwareentoepassingengebruiken,oriënteren binnenmediaomgevingen; I Communicatie:informatievindenenverwerken,contentcreëren, participereninsocialenetwerken; I Strategie:reflecterenopheteigenmediagebruik,doelenrealiseren metmedia. Informatievaardigheden I Definiërenvanhetprobleem; I Zoekennaarbronneneninformatie; I Selecterenvanbronneneninformatie; I Verwerkenvaninformatie; I Presenterenvaninformatie. I Constructiefkunnencommunicereninverschillendesocialesituaties metrespectvooranderevisies,uitingenengedragingen; I (Her)kennenvangedragscodesinverschillendesocialesituaties; I Eigengevoelenskunnenherkennenengekanaliseerdenconstructief kunnenuiten; I Tonenvaninlevingsvermogenenbelangstellingvooranderen; I Bewustzijnvandeeigenindividueleencollectieve verantwoordelijkheidalsburger(s)ineensamenleving. 11
Hieronderwordendeviergekozenvaardighedennadertoegelicht. Creativiteit Creativiteitkomtneerophetbedenkenvannieuweideeënenhetkunnenuitwerkenenanalyseren vandezeideeën.hetgaatdanspecifiekomeenonderzoekendeenondernemendehouding;kunnen denkenbuitendegebaandepadenennieuwesamenhangenkunnenzien;hetkennenvancreatieve technieken(brainstormingendergelijke)enrisico'sdurvennemenenfoutenkunnenzienals leermogelijkheden. Samenwerken Samenwerkenishetgezamenlijkrealiserenvaneendoelenanderendaarbijkunnenaanvullenen ondersteunen.meerspecifiekgaathetom:verschillenderollenbijjezelfenanderen(h)erkennen; hulpkunnenvragen,gevenenontvangen;eenpositieveenopenhoudingtenaanzienvanandere ideeën;respectvoorcultureleverschillen;kunnenonderhandelenenafsprakenmakenmetanderen ineenteam;kunnenfunctionereninheterogenegroepen;effectiefkunnencommuniceren. Digitalegeletterdheid Hetgaatbijdigitalegeletterdheidomheteffectief,efficiëntenverantwoordgebruikenvanict. Tijdenshetkwalitatiefonderzoekwordtdetotaledefinitievandigitalegeletterdheidgehanteerd. Gedurendehetkwantitatieveonderzoekwarenenkeldeinformatievaardighedengeselecteerd,een onderdeelvandedigitalegeletterdheid,zietabel4.1.gedurendedekwantitatievefasevanhet onderzoekbleekdatdezeinformatievaardighedenteweinigjuistdedigitaleaspectenbenadrukt.het gaatindekernomdecombinatievanbasiskennisict,computationalthinking,mediawijsheiden informatievaardigheden.basiskennisictgaatomtechnischekennisenvaardigheden ( knoppenkennis ).ComputationalthinkingbetrefthetoplossenvanproblemenmetbehulpvanictI techniekenengereedschappen.bijmediawijsheidgaathetomdekennis,vaardighedenen mentaliteitdienodigzijnombewust,kritischenactiefomtegaanmetmedia.hetgaatdanomhet begrijpenvandemedia,hetkunnengebruikenvandemedia,communicerenmetbehulpvande mediaenreflecterenopeigenmediagebruik.informatievaardighedenishetkunnensignalerenen analyserenvaneeninformatiebehoefteenopbasishiervanrelevanteinformatiekunnenzoeken, selecteren,verwerkenengebruiken.hierbijspelendevolgendevaardighedeneenrol:hetdefiniëren vanhetprobleem,zoekennaarbronneneninformatie;selecterenvanbronneneninformatie; verwerkenvaninformatieenpresenterenvaninformatie. Socialeenculturelevaardigheden Socialeenculturelevaardighedenhebbentemakenmeteffectiefkunnenlerenenkunnenwerkenen levenmetmensenmetverschillendeetnische,cultureleensocialeachtergronden.hetgaatdanom constructiefkunnencommunicereninverschillendesocialesituatiesmetrespectvooranderevisies, uitingenengedragingen;het(her)kennenvangedragscodesinverschillendesocialesituaties;eigen gevoelenskunnenherkennenengekanaliseerdenconstructiefkunnenuiten;hettonenvan inlevingsvermogenenbelangstellingvooranderenenhetzichbewustzijnvandeeigenindividuele encollectieveverantwoordelijkheidalsburger(s)ineensamenleving,zietabel4.1.dezebrede vaardighedenkomenaltijdineensamenspelnaarvoreninonderwijssituaties.nudegekozen vaardighedengedefinieerdzijn,wordtindevolgendeparagraafgekekenhoederelatietussende vaardighedenzoukunnenzijn. 12
Centralerolvoorcreativiteit? Creativiteitencultuureducatiewordenvaakinéénademgenoemd,daaromligtvoordehandjuist creativiteitbijcultuureducatieeengroterbelangtoetedichtendandeandere21 e eeuwse vaardigheden.hetkwantitatiefonderzoekvand21(potterse.a,2015)bevestigteensterkerverband tussencreativiteitencultuureducatiedandeanderevaardighedenencultuureducatie.creativiteit, outsidetheboxdenken,associatiefdenkenenprobleemoplossendeninnoverendvermogenzijnvan essentieelbelangvoordehuidigeentoekomstigemaatschappelijkeontwikkeling(raadvancultuur, 2014).Creativiteitwordtsteedsbelangrijkergevondeninonzemaatschappij. Hetbelangvanhetmerendeelvandegenoemde21 e eeuwsevaardighedenstondechteralgeruime tijd,ookinde20 e eeuwal,vast.hierdoorkandediscussieontstaanofdegenoemdevaardigheden wel21 e Ieeuwszijn.Ishetdecreatievemanierwaaropdevaardigheidontwikkeldwordt,diemaakt datde20 e eeuwsevaardigheden21 e Ieeuwsworden?Kortom,iscreativiteitmisschieneen overkoepeldevaardigheiddieaangeefthoedebetreffendevaardigheidjuistinde21 e eeuwnaar vorenkomt?gaathetomcreatiefkritischdenken,creatiefprobleemoplossen,creatieve communicatie,creatiefsamenwerken,creatievedigitalegeletterdheidencreatievesocialeen culturelevaardigheden?tijdensdeliteratuurstudievand21zijngeenantwoordengevondenopdeze vragen.ditwasaanleidingtoteennaderonderzoeknaarderelatiestussende21 e eeuwse vaardighedeneneeneventuelehiërarchischestructurering.gedurendehetkwantitatieveonderzoek vand21isvervolgensgeblekendatjuistcreativiteitdehoogstecorrelatievertoontmethet bevorderenvancultuureducatie.ookvertoontcreativiteitdehoogstecorrelatiemetde ontwikkelingsschoolalsschooltype.dusisgeconstateerddateenschoolmeteenconcentrisch curriculum,eenindividueleorganisatieeneennoniconformistischepedagogiekeensterkerelatie metcreativiteitheeft.gedurendeditkwalitatieveonderzoekwordtgekekenofeenhiërarchische ordeningvande21 e eeuwsevaardighedenophaarplekis. 4.2 Cultuureducatie D21heeftgekozenvooreenbredeopvattingopcultuureducatie.Cultuureducatieomvatalhet menselijkdenkenenhandelendatuitgedruktisenuitgedruktkanwordenineenkunstzinnigevorm. Hierbijgaathetnietalleenomdetraditioneleuitingsvormenzoalsdans,muziek,beeldendekunst, maarookomfilm,games,inrichtingvandeopenbareruimte,kleding,ceremoniesenverhalen.deze definitieoverziendiscultuureducatieveelomvattend.echter,erispassprakevancultuuronderwijs binnenhetbasisonderwijsalskinderenlerenhunbewustzijnteverbeelden,datwilzeggenereen concretevormaantegeveninbijvoorbeeldeendans,poster,rap,foto,verhaal,gedicht,filmofeen tekening.derolvandeverbeeldingbepaaltdushetuniekekaraktervancultuuronderwijs(vander Hoevenetal.,2014). BijdeconceptualisatievancultuureducatieisdoorD21dekeuzegemaaktvoorhettheoretisch leerplankadercultuurindespiegel(cis,vanheusden,2011).vanheusden(2011)steltdathetbij cultuuronderwijsgaatomhetstimulerenenontwikkelenvanhetcultureelbewustzijnvanleerlingen. Hetgaatdaarbijineersteinstantienietomhetartefact(bijvoorbeeldeengedicht,tekeningof filmpje),maaromhetprocesdathetcultureelbewustzijnvormt.hetgaaterdusomhoeermetdie artefactenvormenbetekenisgegevenwordtaandewereld,aanhetleven,aancultuur. Cultuureducatiewordtindezestudiebeschrevenaandehandvancultureelzelfbewustzijn, 13
cognitievevaardighedenenmedia,zietabel4.2.cultureelbewustzijnishierbijhetbelangrijkste,de andereaspectenstaaninwezenindiensthiervan. Tabel4.2IGekozenaspectenvancultuureducatiemetindicatoren Cultuureducatie Aspect Indicator I Lichaam:bijvoorbeelddrama,dans,beeldend(handen); Media I Voorwerpen:bijvoorbeeldgereedschapofeeninstrument; I Taal:bijvoorbeeldeengedicht,verhaaloftoneelstuk; I Grafischetekens:bijvoorbeeldeentekeningofpartituur. I Waarnemen:zintuiglijkherkennen,observeren,ervarenen lokaliserenvandingenopbasisvanovereenkomsten; I Verbeelden:ietsnieuwsbedenkenenscheppen; Cognitieve vaardigheden I Conceptualiseren:kunnencategoriserenvanobjectenensituaties doorzetebenoemenmettaal.watisiets(bijvoorbeeldeen verjaardag)? I Analyseren:ontdekkendzoekennaarstructurenenverbanden. Oorzakenvansituatiesontdekken. I Nadenkenoverdeeigencultuurendecultuurvananderen; Cultureelbewustzijn I Menselijkdenkenendoenenaansluitenbijpersoonlijkeof collectieveherinneringeneninteressesvandeleerlingen. I Reflecterenopcreatiesdiezemakenenleerlingendezelaten plaatsenineenbrederkader. I Biedtglobalerichtlijnenenlaatruimtevooreigeninitiatiefen exploratievandeleerling; Uitgangspuntenvan I Richtdeleeromgevinginopmetacognitieveprocessen.Ditgeeft cultuureducatie stimulansaanreflectie; I BiedtopenIeindopdrachtenaan. I Hoewordtcultuureducatievormgegeven? Belangrijkeaspecten I Hoeishetdraagvlakvoorcultuureducatie? cultuureducatie I Hoeisdesamenwerkingmetexternecultureleinstantie? I Wordterzelfonderwijsvormgevenzondermethode? Hieronderwordendebegrippenmedia,cognitievevaardigheden,cultureelbewustzijn, uitgangspuntenvoorcultuureducatieenbelangrijkeaspectenvancultuureducatienadertoegelicht. Media Bijmediagaathetomhetlerenomgaanmeteenmateriaal,eenmedium.VanHeusden(2011) noemtviermedia:lichaam(bijdansofbeweging),voorwerpen(gereedschapofinstrument)entaal engrafischetekens(tekeningofpartituur).hetbeheersenvanhetmediumopzichisniethetdoel. Hetgaateromdateenleerlingzijnreflectieopcultuurkanverbeelden,ofteweluitkandrukkenmet eenmedium,zietabel4.2.binnenhetd21ionderzoekbenadrukkenwedatcultuureducatiete makenheeftmeteenkunstzinnigeuitingsvorm.viahetmediumwordterietsgecreëerd. Cognitievevaardigheden VanHeusdennoemtviercognitievevaardigheden:waarnemen(bijvoorbeeldkijken,luisteren, ervaren),verbeelden(maken,voorstellen),conceptualiseren(bijvoorbeeldinterpreteren, classificeren)enanalyseren(bijvoorbeeldverbandenleggen,testen).dezeviervaardighedenkomen 14
chronologischvoorenlopenopinabstractieniveau,beginnendbijwaarneming.waarnemingen analysezijnmeergerichtophetkennenvandewerkelijkheid(sensorisch).verbeeldenen conceptualiserenzijnmeergerichtophetmakenvandewerkelijkheid(motorisch). Cultureelbewustzijn Bijcultureelbewustzijngaathetomhetnadenkenoverdeeigencultuurendecultuurvananderenen hetkiezenvaneenonderwerpdattemakenheeftmetcultuurdoordeleerkracht.ditbetekentdat hetonderwerpvaneenlesactiviteitmoetgaanoverhetmenselijkdenkenendoen,dathetmoet aansluitenbijpersoonlijkeofcollectieveherinneringenvandeleerlingenendathetmoetaansluiten bijwatheninteresseert.daarnaastishetvanbelangdatleerlingenreflecterenopcreatiesdieze makenendatdezereflectieineenbrederkadergeplaatstwordt.naastdezebeschrijvingvan cultuureducatieaandehandvancultuurindespiegel,spelenervelepraktische,organisatorische, onderwijsinhoudelijkeensamenwerkingsaspecteneenrolbijcultuureducatie. Uitgangspuntenvoorcultuureducatie Haanstra(2011)schetsthoekunsteducatieeruitzoumoetenzien.Hijbenadrukthetactieflerenin eenauthentiekecontext.ermoetruimtezijnvoorexploratie,reflectiemoetgestimuleerdwordenen ermoeten openieind opdrachtenaangebodenworden.onderwijsdataandezeuitgangspunten voldoet,geefteengoedklimaatvoorcultuureducatie(haanstra,2012). Vormgevingcultuureducatie Gedurendehetkwalitatiefonderzoekwordtmetnamegekekennaardebenaderingvande cultuureducatieopdeschool,hetdraagvlakvoorcultuureducatieopdeschool,desamenwerkingvan deschoolmetdeexternecultureleinstantiesenhetzelfvormgevenvandecultuureducatiedoorde school(zondermethodemaarwelmetleerdoelen).ditlaatsteelementisnaarvorengekomenuit hetkwantitatiefonderzoek.eenhogerematevancultuureducatiegaatsamenmethetontbreken vaneencultuureducatiemethodeenhetformulerenenevaluerenvanleerdoelen.zietabel4.2voor eenbeknopteweergavenvandeindicatorenwaarmeecultuureducatieinzichtelijkgemaaktkan worden. 4.3 Schoolvisieenschooltypering BasisscholeninNederlandvertoneneengrootaantalovereenkomsten,maartochverschillen basisscholenookingrotematevanelkaar.inditonderzoekstaatdevraagcentraalhoe cultuureducatieende21 e eeuwsevaardighedenopbasisscholenmeteenverschillendevisieop onderwijsvormgegevenwordt.hieronderligtdeaannamedatschoolvisieeenbelangrijkelementis bijhetvormgevenvancultuureducatieen21 e eeuwsevaardigheden.gedurendehetkwantitatieve onderzoekwerdnietdevisiegemeten,maarwerdergekekennaardeschoolkenmerken.hierbijwas deveronderstellingdatschoolkenmerkenoverhetalgemeenvoortkomenuitdevisievandeschool oponderwijs.gedurendehetkwalitatievedeelvanhetonderzoekstaatzowelschoolvisieals schoolkenmerkencentraal.erwordtgekekeninhoeverredevisieoponderwijsende schoolkenmerkenovereenkomenendaarnaastwordterookrechtstreeksnaardeschoolvisie gevraagd.onder visie wordtoverhetalgemeeneenweloverwogenenlangetermijnperspectiefvan eeninstellingverstaanenhoeditperspectiefgestaltekrijgtenzichzoumoetenontwikkelen.keuzes diebasisscholenmakeninhunvisieoplerenenopdeontwikkelingvankinderenwordendoorde 15
schoolleidingenleerkrachtenvertaaldnaardevormgevingvanhetdagelijksonderwijsindeklas.de keuzesdiebasisscholenmakentenaanzienvanonderwijsdoelen,onderwijsinhouden, onderwijsorganisatieenpedagogischklimaat,biedendemogelijkheidomscholentetyperen.de veronderstellingdaarbijisdatscholendoorgaanskeuzesmakentenaanzienvandiegebiedendie metelkaarsamenhangen.doordezesamenhangendekeuzeskrijgtdeschooleeneigenkarakter, identiteitofprofiel.inhetonderzoekd21iservoorgekozenscholenintekunnendelenaandehand vankenmerkeninverschillendetypescholen.ditisvanbelangomdatergezochtwordtnaareen manieromviacultuureducatieaan21 e eeuwsevaardighedentewerkenopverschillendesoorten scholen.dezeverschillendevisieszijndoorhooiveld(2011)aanleidinggeweesteenschooltypologie teontwikkelen.hetindeleninverschillendetypescholenkomttotstanddoorscholenopeendrietal belangrijkedimensiesineencontinuümtescoren.deuitslagenopdezescorebepalenhettype school.d21hanteertdezeschooltypologiezowelinhetkwantitatiefalsinhetkwalitatiefonderzoek. Gedurendehetkwalitatiefonderzoekwordternaastdezeschooltypologienaardeschoolvisievande betreffendescholengevraagdomdatdeschooltypologiedeschoolvisiedievertaaldwordtnaarde werkvloerinkaartbrengtengeenruimtebiedtvoordefilosofische,humanitaireenpedagogische grondbeginselen. ErwordeninHooiveldstypologiedriebelangrijkedimensiesonderscheiden:curriculum,organisatie enpedagogiek.bijcurriculumstaatdedidactiekcentraalengaathetomdevraagofhetcurriculum lineairofconcentrischis.bijeenlineaircurriculumvormenmethodesvaakdebasisvoordelessenen wordthetonderwijsstapsgewijsopgebouwd,vaakmetbehulpvanhetdirecteinstructiemodel.bij eenconcentrischcurriculumwordtermeestalthematischgewerkt,ontwerptdeleerkrachtzelfhet onderwijsenstaatontdekkendlerencentraal.bijorganisatiegaathetomdegroeperingswijzevande leerlingenendevraagofdeorganisatiegerichtisopdegroepofhetindividu.bijdepedagogiekgaat hetomdewijzevanomgangmetgedrag,waardenennormen.isditeenconformistischeomgang metgedrag,waarbijregels,rustenregelmaathetuitgangspuntzijnofjuisteennoniconformistische omgangwaarbijgesprekkenoverwaardenenzelfsturingvanleerlingenhetpedagogisch uitgangspuntvormen?zietabel4.3voordedimensiesentabel4.4voordeindicatorenper dimensie. Tabel4.3IDedriedimensiesvoorschooltypologie(Hooiveld,2011). Driedimensiesvoorschooltypologie Lineair Curriculum Concentrisch Groepsgewijs Organisatie Individueel Conformistisch Pedagogiek NonIconformistisch Deschooltypologiebeschrijftvierschooltypen.Devierschooltypesontstaandooreenmatrixwaarbij detweeassengevormdwordendoordeas organisatie endeas curriculum/pedagogiek (ziefiguur 4.1). 16
Figuur4.1:Typologieënvanscholen(Hooiveld2011). Zoscoortdeneoklassikaleschoolhoogopeenlineaircurriculum,groepsgerichteorganisatieen conformistischepedagogiek.degeïndividualiseerdeschoolscoorthoogopeenlineaircurriculum, individueelgerichtorganisereneneenconformistischepedagogiek.deontwikkelingsschoolscoort hoogopeenconcentrischcurriculum,individueelgerichtorganisereneneennoniconformistische pedagogiek.degemeenschapsschooltenslottescoorthoogopeenconcentrischcurriculum, groepsgerichteorganisatieeneennoniconformistischepedagogiek. InTabel4.4zijnoperationalisatiesvandebegrippenbeschrevenwaaropdeindelinginschooltypen gebaseerdis.hetbetreftconcentrischenlineaircurriculum,individugerichteengroepsgerichte organisatie,conformistischeennoniconformistischepedagogiek. 17
Tabel4.4IAspectenvanschooltyperingmetindicatoren Schooltypering Aspect Concentrischcurriculum Lineaircurriculum Organisatie:Individugericht Organisatie:Groepsgericht Pedagogiek:Conformistisch Pedagogiek:NonR conformistisch Indicator I Werkenvanuitthema s; I Onderwijsdoordeleerkrachtzelfontworpen; I Ontdekkendlerenishetuitgangspunt. I Lineaireopbouwleerstof; I Methodesalsbasisvoorhetonderwijs; I Onderwijsinkleinestapjesvanuithetdirecte instructiemodel. I Leerlingstuurthetleerproces(mede)aan; I Individueleafstemmingvandeleerstof; I Individueletalentenvandeleerlingenstaancentraal. I Leerkrachtbepaaltwatergebeurt; I Leerstofafgestemdopdejaargroep; I Leerdoelenzijnvoordehelegroep. I Regelsvormenhetonderwijs; I Ordeenstructuurzijnbelangrijk. I Gesprekkenoverwaarden; I Ruimtevoorzelfsturing. Debeschrevenoperationalisatievan21 e eeuwsevaardigheden,vancultuureducatieenvan schooltypenvormdenhetuitgangspuntvoordevragenlijstvanhetkwantitatieveonderzoekende gesprekshulpvanhetkwalitatieveonderwerp.dezedefinitieszijnineersteinstantieleidendgeweest bijdeinterpretatievandedata.ditneemtnietwegdaterooksteedsisgekekenofernieuwe elementenuitdedatanaarvorenkwamen. 18
5. Onderzoeksvragen Dehoofdvraagvanhetkwalitatiefonderzoekluidt: Hoewerkendeverschillende,geselecteerdebasisscholendoormiddelvancultuureducatieaande21 e eeuwsevaardigheden? Omdehoofdvraagtekunnenbeantwoordenzijnereerstbeschrijvendedeelvragengeformuleerd: 1. Hoebeschrijvendezescholenhunschoolvisie? 2. Hoewordtcultuureducatieomschrevenenopwelkewijzekrijgtdieindeonderwijspraktijkvorm? 3. Hoebeschrijvendezescholende21 e eeuwsevaardigheden? Nadatdedriehoofdbegrippen(schoolvisie,cultuureducatieen21 e eeuwsevaardigheden)vanuit deempiriezijnbeschreven,isergekekennaardeverbandentussendezebegrippen.inhet kwantitatieveonderzoekvand21zijnertussendeconstructencultuureducatieen21 e eeuwse vaardighedensignificantpositievecorrelatiesgevonden.dezeverbandenzijnvooralzichtbaarbij deontwikkelingsschoolendegemeenschapsschool.creativiteithadbinnende21 e eeuwse vaardighedendehoogstecorrelatiemetcultuureducatie.gedurendehetkwalitatieveonderzoek werdgekekenofdezeverbandenookuitdekwalitatievedatanaarvorenkomenenofdeze verbandenverduidelijktkunnenworden. 4. Watishetverbandtussencreativiteitenandere21 e eeuwsevaardigheden? 5. Hoewordthetverbandtussenschoolvisie,cultuureducatieen21 e eeuwsevaardigheden beschreven? Metbehulpvandegevondenantwoordenopdezedeelvragen,wordtvervolgensgeprobeerddoor eensynthesevandezeantwoordendehoofdvraagtebeantwoorden. 19
6. Methode 6.1 Design DecentralebegrippenIschoolvisie,cultuureducatieen21 e eeuwsevaardighedenizijninde natuurlijkecontextbestudeerd.ditvergrootdevaliditeitvandegegevens(boeije,2005).het onderzoekbetrefteenmultiplecasestudy(yin,2014)meteentientalcases.erisvooreencasestudy gekozenomdatdeonderzoeksvraagbetrekkingheeftopdebestuderingvanfenomeneninde huidigepraktijk(yin,2014).erwordtgekekenhoescholenviacultuureducatieaan21 e eeuwse vaardighedenwerken.omdatdezescholenverschillendetypescholenbetreffenisergekozenvoor eenmultipelecasestudy(meerderecasussen)waardeverschillendetypescholenindecasussen vertegenwoordigdzijn.erisopverschillendeniveausdataverzameld.hetbetrefthetniveauvande directie,deleerkrachtengedurendedelesobservatieookophetniveauvandekinderen.decases zijnsteedsdoortweeonderzoekersbezochtomdevaliditeitendebetrouwbaarheidvande verzameldegegevenstevergroten.elkecasusisuiteindelijkbeschreveninéénrijkebeschrijvingvan dezecasus,eenzogenaamdethickdescription(patton,2015).eenthickdescriptionistotstand gekomendoordeuitkomstvandeverschillendedataverzamelingsmethoden:interviews,observaties enbestuderingvanwebsitesendocumenten,gebundeldtebeschrijven.uiteindelijkzijndethick descriptionsgeanalyseerd.dezeanalyseisineersteinstantieuitgevoerdaandehandvande beschrijvingenvandebegrippenindeliteratuurstudied21.dethickdescriptionszijnnaastde begrippenuitdeliteratuurstudiegelegdenerisgekekennaarovereenkomstenenverschillen. DaarnaastiserookindethickdescriptionsgekekenoferbottumBupnieuweinzichtennaarboven kwamen.ziefiguur6.1vooreenschematischeweergavevandeopbouwvaniederecases. Case Tweeonderzoekers percase Documenten Analyse Interviews Website Beleidsstukken Schoolleider ICCIer Leerkracht Observaties Lesofactiviteit Thick Description Samenvoegen verschillendedatatotéénthickdescription AnalyseData Vanuitbegrippenliteratuurstudiemaarookgezochtnaarnieuweinzichten. Figuur6.1Opbouwelkeafzonderlijkecasesvanmultiplecasestudy 6.2 Participanten Deselectievandebasisscholenheeftplaatsgevondendoormiddelvaneendoelgerichtesteekproef. Voorhetsamenstellenvandezesteekproefiseenstappenplangevolgd.Eeneersteeiswasdatalle scholenvannederlandinprincipegeselecteerdzoudenkunnenworden.alseerstestapindeze 20
samenstellingvandesteekproefzijndeadressenvanallepabo sbinnennederlandverzameld. Vervolgenszijnerperprovincieeengroteenkleinestadgeselecteerdwaareenpabogehuisvestis. Perprovinciewerdereenpabouiteenstad>125.000inwonersgekozeneneenpabouiteenstad met<125.000inwoners.alsergeenstad>125.000inwonerswas,danwerdenertweepabo suit steden<125.000inwonersgekozen.alsditooknietmogelijkwas,zoalsingroningen,danwerder slechtséénpabovoordezeprovinciegeselecteerd.ditresulteerdeuiteindelijkin22pabo sdie zoudenwordenbenaderd. Dezepabo swerdenverdeeldondertienmedewerkersvanhetonderzoek.dezemedewerkers hebbenvervolgensdetoebedeeldepabo sgebeldmetalsdoeldepersoontekunnensprekendie verantwoordelijkwasvoorcultuuronderwijsbinnendieopleiding.aandiepersoonwerdvervolgens gevraagdomeenofmeerderebasisscholentenoemenwaarvanhij/zijvanmeningwasdatdezeop onderscheidendewijzemetcultuureducatiebezigis.daarnaastzoudezebasisschoolookaandacht moetenbestedenaande21 e eeuwsevaardigheden.tevenswerdaandezepersoongevraagdwelke cultureleinstellingactiefbetrokkenisbijcultuureducatiebinnenhetbasisonderwijsinde desbetreffenderegio. Dezegenoemdecultureleinstellingwerdvervolgensooktelefonischbenaderd.Daarbijwerdookde vraagvoorgelegdomeenbasisschooltenoemendiezijonderscheidendachttenophetgebiedvan cultuureducatieende21 e eeuwsevaardigheden.hetbenaderenvanpabo sencultureleinstellingen isgebeurdaandehandvanhet protocolbellenpabo sencultureleinstellingen.viadezewerkwijze iseenlijstvan25basisscholensamengestelddieofvanuitdepaboen/ofdoordecultureleinstelling werdengenoemd. Toendelijstwerdvastgesteld,bleekergeenbasisschoolbijtezijndiealsuitgangspunthet antroposofischonderwijshad.vandezezogenaamdevrijescholenwerdechterwelverwachtdatzij opeeneigen,uniekewijzeaandachtaanzoweldecultuureducatiealsaande21 e eeuwse vaardighedenzoudenbesteden.daaromwerdookaandevrijepedagogischeacademiegevraagdeen goodpracticetenoemenophetgebiedvancultuureducatieen21 e eeuwsevaardigheden. Vervolgenszijneruitdezelijsttienbasisscholengeselecteerd.Dezeselectieheeftplaatsgevondenop basisvandevolgendeselectiecriteria: ZesgemeenschapsI/ontwikkelingsscholenenvierneoklassikale/geïndividualiseerdescholen. Vooraldeverschillendetypescholengeldtdateronderzochtmoetwordenhoeerop hoogwaardigewijzeaancultuureducatieen21 e eeuwsevaardighedengewerktkanworden. Erisvoormeerontwikkelingsscholen/gemeenschapsscholendan neoklassikale/geïndividualiseerdescholengekozen,omdatuithetkwantitatiefonderzoek bleekdatjuistdezeschooltypenhetsamengaanmetcultuureducatieen21 e eeuwse vaardighedenbevorderen. Erwordtopeenexpliciete,bijzonderemanieraancultuureducatiegewerkt.Ditwordt genoemddoordecontactpersoonvandepaboen/ofdecultureleinstelling. Erwordtexplicietaan21 e eeuwsevaardighedengewerkt. Erisiniedergevaléénvrijeschool,éénmontessorischool,éénreggioIemiliaschooleneen jenaplanschoolbijdeselectie.dezekeuzeisgemaaktomzeerverschillendetypescholenin deselectieteverkrijgen. Natuurlijkwerdgekekenofdeschoolwildemeedoenaanhetonderzoek. 21
Deinformatiedienodigwasomtebeoordelenofdebasisscholenvoldoenaandezeselectiecriteriais verkregenviadecontactpersoonvandepaboofdecultureleinstellingdiedeschoolvoorgedragen heeftenviainformatieopdewebsitevandeschool. Negenvandetiengeselecteerdebasisscholenhebbeningestemddeeltenemenaanhetonderzoek. Inééngevalmoesternaareenalternatiefgezochtwordenomdatdegeselecteerdeschoolnietdeel wildenemen.opdeineersteinstantiegeselecteerdeschoolwerdertotaalindividueelophetkind afgestemdonderwijsgegevenwaarbijleerkrachteneencoachenderolvertolkten.hetalternatiefwas eenschooldieookindividueleaccenteninhetonderwijsbenadrukt.hetindividueelgerichte onderwijskwamechterwelinminderemateopdeuiteindelijkgeselecteerdeschoolnaarvorendan opdeoorspronkelijkgeselecteerdeschool.intabel5.1zijnaldegeselecteerdebasisscholen opgenomen. 22
Tabel#5.1## Samenvattende#beschrijving#van#de#tien#onderzochte#basisscholen#op#oprichtingsdatum,#start#met#de#huidige#visie,#denominatie,#traditionele# onderwijsvernieuwer,#typering#school#en#typering#cultuureducatie/21 e #eeuwse#vaardigheden.# Basisschool) School#A# # School#B# # School#C# # Oprichting/) start)huidige)visie) Denominatie) Ond.)Vern.) Globale)typering) (Hooiveld)) Opvallend)CE/21 e )vaardigheden) 1969/2014# Protestants# I# Neoklassikaal# Projecten#met#externen.# Christelijk# 1980/1980# Openbaar# montesorri# Gemeenschaps/# Geïntegreerd/kosmisch#onderwijs.# Ontwikkelings# 2008/2008# Openbaar# I# Neoklassikaal# Veel#samenwerking#externen,#niet#enkel#tijdens# projecten.# School#D# # 1994/2011# Protestants# Christelijk# I# Neoklassikaal# Meervoudige#intelligentie/## Samenwerking#externen.# School#E# # 2010/2010# Protestants# Christelijk# reggio#emilia# Gemeenschaps/# Ontwikkelings# Grote#plek#voor#kunst.#Veel#ruimte#leerling,#leerkracht# coacht.# School#F# # 1933/1933# Bijzonder# vrije#school# Neoklassikaal/# Gemeenschaps# Geïntegreerd#en#vakgericht#(veel#vakken)/## Sturend#onderwijs.# School#G# 1994/1994# Rooms# Katholiek# I# Neoklassikaal# Startend#met#meer#aandacht#voor#cultuureducatie.# Losse#initiatieven.# School#H# 1965/1965# Rooms# jenaplan# Gemeenschaps# Vakgericht#+#geïntegreerd.#Sociaal#leren.# # Katholiek# School#i# 1980/2014# Openbaar# I# Neoklassikaal/# Cultuur#in#de#spiegel.#Thematische#leerlijn.## # ontwikkelings# School#J# # 1985/2007# Openbaar# I# Neoklassikaal/# ontwikkelings# Samenwerking#groepsleerkrachten#en# kunstvakdocenten.#individuele#ontwikkeling#leerlingen.# ###Note:#Ondw.#Vern.=#Traditionele#Onderwijs#Vernieuwingsschool. # 23#
Ookvoordeselectievanparticipantenbinnendeschoolisereenstappenplangevolgd,zieFiguur 6.2.Erheeftopaldescholeniniedergevaleengesprekplaatsgevondenmetdeschoolleiderenmet deinternecultuurcoördinator.optweescholenzijnerookanderepersonenbijhetgesprek aanweziggeweestzoalseenbegeleidervandepabo,vakdocenteneneenmedewerkervaneen cultureleinstantie. ICC'er aanwezig? ja nee GesprekmetICC'er Interviewmet schoolleider Gesprekmetéénvan decedragendedocent Opstellenvaneen concretekijkwijzermet aanvullendevragen Figuur6.2Stappenplanselectievanparticipantenvoordeinterviewsbinnendebasisschool. 6.3 Instrumenten, Tijdensdeinterviewswordtgezochtnaarhetantwoordopdecentraleonderzoeksvraag(Baarda, 2012Hp14).Inditgevalwordteronderzochthoeergewerktwordtaan21 e eeuwsevaardigheden binnencultuureducatieopdebasisschool.omditteachterhalenwerdergedurendehethuidig onderzoekgebruikgemaaktvanhalfhgestructureerdeinterviews.tenbehoevevanalleinterviewsis erééngesprekshulpopgesteld.dezegesprekshulpisgebruiktbijhetinterviewmetdeschoolleider enookbijhetinterviewmetdeicc erofleerkracht.aanverschillendedeelnemerskondendezelfde vragengesteldwordenomdathetgaatomvisiesvandedeelnemersoverdezelfdeonderwerpen.het betreffenopenvragendieruimtebiedenaandedeelnemersomzelfoverhetonderwerpte vertellen.peronderdeelhschoolvisie,cultuureducatie,21 e eeuwsevaardighedenensamenwerken 24
metpartnershisereenstartvraaggeformuleerd.vervolgenszijnervragenrondalletopics geformuleerddievolgensdeliteratuurenhetkwantitatiefonderzoekbijditonderdeelhoorden.de gesprekshulpmoestervoorzorgendatbinnendebeperktbeschikbaretijdrelevanteinformatie vergaardzouworden,endataldetienmedewerkersgelijksoortigeinformatiezoudengeven.deze gesprekshulpissamengesteldopbasisvanhetliteratuuronderzoekvand21,hetkwantitatief onderzoekvand21enbestuderingvanbasisboek)interviewen(baarda,2012).hiervoorisgekozen omdatheteenduidelijkehandleidingbiedtvoorhetvoorbereidenvaninterviews.hieronderiseen gedeelteuitdezegesprekshulpweergegeven.hetbetrefthetgedeeltedatoverde21 e eeuwse vaardighedengaat. ) Startvraag)=)Wat)verstaat)u)zelf)onder)de)21 e )eeuwse)vaardigheden)op)uw)school?)kunt)u)daar) voorbeelden)van)geven?)spelen)deze)vaardigheden)een)rol)bij)cultuureducatie?)hoe?)) ) Topics:) 1. Is)er)op)school)aandacht)voor)creativiteitsontwikkeling)in)relatie)tot)de)kunstvakken)(of) cultuureducatie)?) 2. Hoe)ziet)dat)er)concreet)uit?)) 3. Wat)maakt)dat)het)goed)werkt?) 4. Is)er)op)school)expliciet)aandacht)voor)samenwerken/)informatievaardigheden)en)digitale) geletterdheid)/)sociale)en)culturele)vaardigheden)in)de)groep)in)relatie)tot)de)kunstvakken)(of) cultuureducatie))?) 5. Heeft)u)daar)een)voorbeeld)van?) 6. Wat)maakt)óf)het)werkt)en)als)dat)zo)is)dát)het)ook)werkt?) 7. Speelt)ict)/)digitale)geletterdheid)een)rol)bij)drama,)muziek)en)bevo?) 8. Hoe)werkt)dat?)Wat)maakt)óf)het)werkt)en)als)dat)zo)is)dát)het)ook)werkt?) 9. Worden)de)leerkrachten)geschoold)in)de)didactiek)van)de)21 e )eeuwse)vaardigheden?) ) Deafgenomeninterviewswerdenvervolgensuitgeschrevenwaarbijergeentranscriptieisgemaakt, maareenverslagdatgoedleesbaaris.zowerden euuhhh ah, ach endergelijkeweggelatenen werdvanspreektaalschrijftaalgemaakt.aandeenekantwerderopgeletdatinhetverslaggeen terminologiewerdtoegevoegdmaardatdebegrippenwerdengebruiktdiedegesprekpartner(s)ook zelfgebruikten.aandeanderekantwerdeneigenopmerkingenoveropvallendezakentoegevoegd, maardezewerdenwel apart behandeld.dezeopmerkingenwarenmeeromduidelijkheidbijde interpretatietegevendandatzijeenrolbijdeanalysehadden. Deuitgeschreveninterviewszijnineentweetalvanmedewerkersaanhetonderzoekbesprokenen opbasisvanditgesprekzijneronderwerpengeselecteerddienaderzoudenwordenbekekentijdens deobservatie.daarnaasthebbentweeonderzoekersdienietbetrokkenwarenbijhetinterviewook meegekekenenonderwerpenaangedragen.dezeonderwerpenzijndesentisizing)conceptsvande interviews.ditzijnbelanghebbendeonderwerpenwaarmeerinformatieoververkregenmoet wordenomdaterinformatieontbreektofomdatinformatieuitgedieptmoetworden.deze sentisizing)conceptsdiendenalsuitgangspuntvoordeobservatie,alsobservatiewijzer. 25
26 6.4 Procedure,en,analyse, Deinterviewsenobservatieszijndoortienmedewerkersuitgevoerd.Hetprocesisbegeleiddooreen tweetal(senior)onderzoekers.debegeleidingvondplaatsdoormiddelvanzes kalibratiebijeenkomsten.gedurendedezebijeenkomstenstondsteedseenonderzoeksonderwerp centraal.dezeonderwerpenwarengerelateerdaandefasenvanhetonderzoek.ditbetrof respectievelijk:deselectievandebasisscholen,hetmakenvandegesprekshulp,oefenenmet interviewen,sentisizing)conceptsdestilleren,samenstellenthick)descriptionsenhetbijstellenvande thick)descriptions.deonderwerpenwerdeninhoudelijkbesprokenvanuitliteratuurenerwerden vaardighedengetraind.intabel5.2staandekalibratiebijeenkomstenmetonderwerpen weergegeven. Tabel5.2HKalibratiebijeenkomsten)gedurende)het)kwalitatief)onderzoek. Datum, Inhoud, 15januari2015 Selectiebasisscholenvoormultiplecasestudy 10februari2015 Gesprekshulpinterviews 17maart2015 Traininginterviewen 21mei2015 Sentisizing)conceptsdestillerenuitverzameldedata 23juni2015 Instructiethick)descriptions)schrijven 17september2015 Bijstellenthick)descriptions Elkeonderzoekerheefteenschooltoebedeeldgekregenenzelftelefonischcontactmetdeschool gezochtwaarinhetonderzoekwerduitgelegdeneenafspraakgemaaktwerdvoordeinterviews.in meienjuni2015hebbenalleinterviewsopdescholenplaatsgevonden.descholenzijnsteeds bezochtdoortweeonderzoekers.vandegesprekkenzijngeluidsopnamesgemaakt,dieineen samenvattendverslagbeschrevenzijn.dezeverslagenzijnineenmember)checkvoorgelegdaande betreffendeschool.deschoolhadderuimteomnaasthetverbeterenvanhetverslag,ookmet nieuweinformatieaanvullingentedoen.hiervoorisgekozenomdevaliditeitvandegegevenste verhogen. Nadatallebasisscholenvoordeeerstekeerbezochtwaren,zijndeuitgeschrevensamengevatte interviewsineenkalibratiebijeenkomstbesprokenenuitdeinterviewszijnsentisizing)concepts gedestilleerd.vervolgensheeftdetweedeonderzoeksdagplaatsgevonden.gedurendedetweede onderzoeksdagisdeschoolweerdoorhetzelfdeonderzoekersduobezocht,ditkeeromte lessituatiesteobserveren.dezebezoekenvondeninjuni2015enbeginjuli2015plaats.deschool heeftzelfeenlesofactiviteituitgekozenwaarbijervolgensdeschoolviacultuureducatieaan21 e eeuwsevaardighedengewerktwerd.ditwasinwezeneengood)practicehlesdiedoordeschoolzelf geselecteerdwas.gedurendedeobservatiezijndesentisizing)conceptsverderonderzochtenis,de ontbrekendeinformatiediehierdoorverkregenis,genoteerd.deobservatieszijnvastgelegdineen verslag.nadatdescholenvoordetweedekeerbezochtzijn,isineenkalibratiesessiebesprokenwaar desamenvattendebeschrijving,the)thick)description,perschoolaanmoetvoldoen.hiervooriseen formatsamengesteld.inditonderzoekwordteenthick)descriptiongezienalseenrijkebeschrijving vandeempirie,waarinalshetwaredeschooltotlevengewektwordt.indezethick)description wordtdecontextvandebevindingenmeegenomenenwordenconceptenbeschrevenzoalsde schoolzezelfbenoemt.dezethick)descriptionisgemaaktaandehandvaneendocumentenanalyse, (minimaal)tweeinterviewsenéénobservatieenopbasisvandezeinformatiebronnenisgetracht
eenzorijkmogelijkebeschrijvingtegeven.vlakvoordezomerzijnallethick)descriptionsafgerond, waarnadezebestudeerdenmetbehulpvankwalitatievesoftwaregecodeerdzijn.voorditcoderen iseencodeerschemaopgesteldmethoofdcategorieën:schoolvisie,cultuureducatieen21 e eeuwse vaardigheden,ensubcodes.dezesubcodeswerdenuitdeliteratuurstudieherleid.allethick) descriptionsvandebasisscholenzijndoortweemedewerkers/onderzoekersgecodeerd.daarbij hebbendezeonderzoekersvoortdurendopelkaarafgestemdomzichttekrijgenop interpretatieverschillentussendeonderzoekersonderlingenonduidelijkhedeninhetcodeerschema. Ditprocesvancontrolerenenbijstellenvanelkaarsbevindingenvergrootdeconsistentievanhet coderingssysteemenleidttotbeperkingvansystematischevertekeningenininterpretatiesvande afzonderlijkeonderzoekers.ditisbevorderlijkvoordebetrouwbaarheidvandebevindingen.nade coderingzijndedatafragmentenvanaldesubcodesinhoudelijkbeschrevenenisergekekenwelke codesnietrelevantwarenwatbetreftdeinhoudvandedatafragmentenofdefrequentievan toekenningvandesubcodes.codesdieminderdanvijfkeerwarengebruiktbijaldebasisscholenen volgenshetkwantitatiefonderzoekofdeliteratuurnietrelevantwarenbevondenenookgeen substantiëlerolbinnendethick)descriptionhadden,zijnverwijderd.vervolgenszijndeinhoudenvan debegrippenbeschrevenenisergezochtnaarbevestigingvandekwantitatieveresultatenen patronenindegegevens.bijditzoekennaarpatronenindedatazijnsteedsdeinhoudenvande datafragmentenleidendgeweest.tertriangulatievandezebevindingenzijnerqdahanalyses uitgevoerd.methetqdahsoftwareprogrammazijnerpatronenenrelatiesindedataonderzocht.de analyseszijngebaseerdophetaantaltoegekendecodesendenabijheidofopeenvolgingvancodes. Dateencodevakertoegekendwordtwilechternietaltijdzeggendatdebetreffendecodeook belangrijkerisvoordeschool.navergelijkingbleekdatindethick)descriptionookherhalendover hetzelfdeopverschillendemomentengesprokenwerdendaterdusmeercodesvoordezelfde boodschapgegevenwerden.ookzijndecodeurenhetcodeerschemavaninvloedophettoekennen vandecodes.erisgetrachtdeinterpretatieverschillentussendecodeurstebeperkendoordatelke codegedefinieerdis.inveelqdahanalysesgaatdeinhoudencontextvandedataverlorenenblijft enkeldefrequentieendenabijheidofopeenvolgingover.deqdahanalysesdiendendanookenkel terondersteuningvanbevindingendienaarvorenkwamenuitclosereadingvandeteksten.,, 27