VOORSTEL OPSCHRIFT Vergadering van 22 december 2015 Besluit nummer: 2015_BW_00987 Onderwerp: Raadsmededeling over: Aanpak Eenzaamheid in Teylingen - Besluitvormend Beknopte samenvatting: In de raad van 13 november 2014 heeft de gemeenteraad unaniem de motie van het CDA aangenomen over het voorkomen en bestrijden van eenzaamheid (motie, zie bijlage bij raadsmededeling). In deze motie wordt het college van B&W gevraagd om: voorkomen en bestrijden van eenzaamheid nadrukkelijk op te nemen in (nieuw) beleid en tevens met concrete acties te komen tegen eenzaamheid; in dit nieuwe beleid een koppeling te maken met Wmo-beleid en preventiebeleid; daarbij gebruik te maken van de deskundigheid en ervaring bij genoemde instanties die al actief zijn op het gebied van eenzaamheidsbestrijding; ter zake zo spoedig mogelijk doch uiterlijk 1 juni 2015 een beleidsvoorstel aan de Raad aan te bieden. Tijdens deze raadsvergadering is overeengekomen dat het woord koppeling mag worden vertaald als maak het een integraal en expliciet zichtbaar onderdeel van. Op deze manier kan de wethouder het meenemen in het Wmo-beleid en hoeft hij daarnaast niet nog eens een keer apart eenzaamheidsbeleid te formuleren dat vervolgens weer gekoppeld moet worden met de Wmo-beleidsnota en de uitvoering daarvan. Doel van deze raadsmededeling is om expliciet zichtbaar te maken wat vanuit de gemeentelijke verantwoordelijkheid wordt gedaan aan het voorkomen en bestrijden van eenzaamheid in Teylingen. De door de raad gestelde uiterlijke datum, 1 juni 2015, voor het aanbieden van een voorstel is door de werkzaamheden rondom het implementeren van de decentralisatie Wmo niet tijdig gehaald. Bevoegd portefeuillehouder: Arno van Kempen HET COLLEGE VAN BURGEMEESTER EN WETHOUDERS AANHEF Bijgevoegde bijlage(n): Raadsmededeling aanpak Eenzaamheid Teylingen p 1 van 13
MOTIVERING Beslist het volgende: VOORSTEL Besluitpunt 1: In te stemmen met de bijgevoegde raadsmededeling met betrekking tot het voorkomen en bestrijden van eenzaamheid in Teylingen. BIJKOMENDE INFO BIJ HET BESLUIT Maatschappelijke Ontwikkeling Welzijn & Onderwijs BIJLAGE DIE INTEGRAAL DEEL UITMAAKT VAN HET BESLUIT Raadsmededeling aanpak Eenzaamheid Teylingen p 2 van 13
Raadsmededeling aanpak Eenzaamheid Teylingen RAADSMEDEDELING R a a d s m e d e d e l i n g n r. : 2015/ V a n A a n Het college De raad O n d e r w e r p : N o t i t i e e e n z a a m h e i d O n t v a n g e n g r i f f i e d. d. B e h a n d e l i n g c o m m i s s i e B F T / R u i m t e / W e l z i j n d. d. B e h a n d e l i n g r a a d d. d. I n h o u d m e d e d e l i n g Aanleiding In de raad van 13 november 2014 nam de gemeenteraad unaniem de motie van het CDA aan over het voorkomen en bestrijden van eenzaamheid (motie, zie bijlage 1). In deze motie wordt het college van B&W gevraagd om: voorkomen en bestrijden van eenzaamheid nadrukkelijk op te nemen in (nieuw) beleid en tevens met concrete acties te komen tegen eenzaamheid; in dit nieuwe beleid een koppeling te maken met Wmo-beleid en preventiebeleid; daarbij gebruik te maken van de deskundigheid en ervaring bij genoemde instanties die al actief zijn op het gebied van eenzaamheidsbestrijding; ter zake zo spoedig mogelijk doch uiterlijk 1 juni 2015 een beleidsvoorstel aan de Raad aan te bieden. Tijdens deze raadsvergadering werd verder uitgediept dat het woord koppeling mag worden vertaald als maak het een integraal expliciet zichtbaar onderdeel van. Op deze manier kan de wethouder het meenemen in het Wmo-beleid en hoeft hij daarnaast niet nog eens een keer apart eenzaamheidsbeleid te formuleren dat vervolgens weer gekoppeld moet worden met de Wmo-beleidsnota en de uitvoering daarvan. Doel van deze notitie is om expliciet zichtbaar te maken wat vanuit de gemeentelijke verantwoordelijkheid wordt gedaan aan het voorkomen en bestrijden van eenzaamheid in Teylingen. Wat is eenzaamheid Wat is eenzaamheid? De nationale coalitie tegen eenzaamheid (Coalitie Erbij) hanteert de volgende definitie. Eenzaamheid is het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. (prof. De Jong Gierveld) Coalitie Erbij onderscheidt twee soorten eenzaamheid: emotionele eenzaamheid en sociale eenzaamheid. Van sociale eenzaamheid spreken we als je minder contact met andere mensen hebt dan je wenst. p 3 van 13
Emotionele eenzaamheid is als iemand weliswaar veel mensen om zich heen heeft, maar zich eenzaam voelt door het ontbreken van een hechte, emotionele band met anderen. De kwaliteit van je contacten is dan minder dan je wenst. Het kan zijn dat iemand beide soorten eenzaamheid ervaart. Dan spreken wij over een gecombineerde eenzaamheid. Juist het subjectieve ervaren van een gemis aan sociale relaties impliceert dat je pas eenzaam bent als je jezelf eenzaam voelt. Dat betekent dat een ieder dus altijd z n eigen graadmeter is. En dan is de vraag hoe ga je om met je eenzaamheid? En hoe hoog liggen je verwachtingen? Naast de oorzaken van eenzaamheid die bij de persoon zelf liggen, zijn er ook maatschappelijke trends aan te geven die van invloed (kunnen) zijn op eenzaamheid. Eenzaamheid is dus niet alleen een individueel probleem, maar heeft ook alles te maken met de inrichting en cultuur van de samenleving en de manier van denken in de samenleving. Op deze maatschappelijke kant richt het beleid van de gemeente zich. Lokaal beleid In ons Wmo beleid (Beleidsplan 2015-2016) is meedoen een belangrijke pijler. We willen dat alle inwoners in onze gemeente mee kunnen doen, zich kunnen ontplooien en verantwoordelijkheid nemen voor zichzelf, voor elkaar en hun leefomgeving. Dit is een essentieel uitgangspunt voor het voorkomen en bestrijden van eenzaamheid. In Teylingen wordt al veel gedaan om eenzaamheid te voorkomen en tegen te gaan. Veel organisaties werkzaam in Teylingen verrichten activiteiten die bijdragen aan het voorkomen en tegengaan van eenzaamheid. Ervaren eenzaamheid inwoners Teylingen In de volwassenen- en ouderenpeiling 2012 worden de twee vormen van eenzaamheid, zoals eerder in deze notitie gedefinieerd, gehanteerd. De Gemeentelijke Gezondheidsdienst Hollands Midden (GGD HM) hanteert voor iemand die zowel op emotionele- als sociale eenzaamheid hoog scoort de benaming ernstig eenzaam. Uit de gezondheidspeilingen GGD HM komen de volgende gegevens met betrekking tot eenzaamheid onder inwoners van Teylingen naar boven: Sociaal eenzaam Emotioneel eenzaam Ernstig eenzaam Volwassenen 35% 23% 8% Ouderen (65 plussers) 47% 25% 8% De ervaren eenzaamheid onder de inwoners van Teylingen komt ongeveer overeen met het gemiddelde in de regio Hollands Midden. Interventies eenzaamheid Door Movisie wordt in het rapport Verkenning Eenzaamheid een indeling naar vijf typen interventies 1 gehanteerd. Onderstaand worden de typen interventies genoemd en aangegeven welke activiteiten er per interventietype in Teylingen al ondernomen worden. 1. Algemene voorlichting en mentaliteitsverandering Via algemene voorlichting en mentaliteitsverandering wordt geprobeerd mensen te bewegen anders te denken of zich anders te gedragen (bijvoorbeeld een campagne ter 1 Rapport Eenzaamheid Verkenning, MOVISIE, Utrecht, augustus 2010 2 p 4 van 13
verbetering van de beeldvorming over ouderen). Activiteiten die in Teylingen in het kader van algemene voorlichting en mentaliteitsverandering worden ingezet: Door verschillende organisaties wordt algemene voorlichting o.a. in de vorm van een informatieve en mentaliteit veranderende campagne, verstrekt, bijvoorbeeld door de Gemeentelijke Gezondheidsdienst Hollands Midden (GGD HM). 2. Bevordering van deskundigheid van hulpverleners Het doel van de bevordering van deskundigheid van hulpverleners is om zowel beroepskrachten als vrijwilligers te leren eenzaamheid beter te signaleren en adequaat op eenzaamheidsproblemen te reageren. Denk hierbij aan schriftelijk en audiovisueel materiaal, cursussen en informatiebijeenkomsten voor sociale professionals. Activiteiten die in Teylingen in het kader van bevordering van deskundigheid van hulpverleners worden ingezet: Elke organisatie bevordert zelf de deskundigheid van haar medewerkers. De GGD HM heeft in samenwerking met onder andere Transmuralis een dvd en handleiding ontwikkeld voor het signaleren van niet pluis gevoel door vrijwilligers en laaggeschoolden zoals bijvoorbeeld thuishulpen. Na de training kunnen vrijwilligers en laaggeschoolden signalen van onder andere eenzaamheid herkennen. Deze deskundigheidsbevordering is ook aangeboden aan in Teylingen werkzame organisaties. 3. Sociaal-culturele activering en ontmoeting Sociaal-culturele activering is een type interventie dat direct gericht is op eenzame mensen. Het doel is om de sociale omgeving van de eenzame persoon contactrijker te maken. Het accent van sociaal culturele activiteiten ligt meestal op de activiteit en de gezelligheid, waarmee randvoorwaarden worden gecreëerd om contacten te leggen. Het voorkomen of verminderen van eenzaamheid is daarbij het uiteindelijke doel. Deze indirecte benadering kan goed werken omdat er een taboe rust op eenzaam zijn. Activiteiten die in Teylingen in het kader van sociaal-culturele activering en ontmoeting worden ingezet: Welzijn Teylingen organiseert vanuit het programma meedoen en ontmoeten allerlei activiteiten die zich richten op : Iedereen kan naar behoefte en vermogen meedoen Voorkomen van uitsluiting en eenzaamheid Vergroten sociale kracht; samenwerking kwetsbaren en niet-kwetsbaren En vanuit het programma zelfredzaamheid en informele ondersteuning activiteiten die gericht zijn op: Behoud zelfredzaamheid/ontwikkelen eigen regie Grotere inzet eigen netwerk vrijwilligers)diensten/voorzieningen beschikbaar voor kwetsbare inwoners Voorbeelden van dergelijke activiteiten zijn: ontmoetingsplekken zoals buurtkamers, ontmoetingsmogelijkheden voor mantelzorgers, inzet van Welzijn op recept, maatjesproject, werven en inzet van vrijwilligers. Naast Welzijn Teylingen zijn er tal van vrijwilligersorganisaties en kerken actief in het kader van eenzaamheid. Te denken valt aan het Rode Kruis, Humanitas, Zonnebloem, maatjesprojecten, kerken. 4. Persoonlijke activering Het doel van persoonlijke activering is mensen bewust te maken van hun eenzaamheidsbevorderende houding of gedrag en hen te begeleiden bij het veranderen van hun situatie. Persoonlijke aanpak en stimulering staan centraal. De nadruk ligt op 3 p 5 van 13
het geven van aandacht en emotionele en praktische steun om de sociale redzaamheid te versterken. Van dit type interventie bestaat een aantal varianten: begeleiding door vrijwilligers die huisbezoeken afleggen, telefonische hulpdiensten en websites. Persoonlijke activering is minder laagdrempelig dan sociaal-culturele activering, omdat mensen zich bewust moeten zijn van hun eigen eenzaamheidsbevorderende houding en gedrag. Activiteiten die in Teylingen worden ingezet zijn, bijvoorbeeld: - Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW): AMW is gericht op signalering, doorverwijzing en gesprekken voeren met mensen ook om de eigen kracht te versterken, eenzaamheid bespreekbaar te maken en mensen handvatten te bieden om in hun eigen kracht te komen; - Ook huisartsen, wijkverpleegkundigen, Zorgloket, Welzijn Teylingen etc. hebben een belangrijke functie in de signalering van eenzaamheid en in de evt. doorverwijzing; - In de (keukentafel)gesprekken is signalering van eenzaamheid onderdeel van het gesprek en vindt waar nodig doorverwijzing plaats. - Hulplijnen voor inwoners: Sensoor, ouderentelefoon van het Nationaal ouderenfonds en Luisterend Oog van Humanitas. Iedereen heeft op zijn tijd behoefte aan contact met een ander mens om van gedachten te wisselen, om een luisterend oor te vinden. Je hart te luchten, een probleem te verhelderen of gewoon om het contact zelf. 5. Cursussen, gespreksgroepen en therapie Cursussen, gespreksgroepen en therapie zijn interventies die erop gericht zijn om een blijvende verandering aan te brengen in eenzaamheidsbevorderende factoren die bij het individu zelf liggen. Het verschil met persoonlijke activering is dat dit type interventie zich vooral richt op één bepaald aspect van het functioneren van de persoon. Hierbij kan men denken aan assertiviteitscursussen en vriendschapscursussen ter verbetering van sociale vaardigheden. Deze cursussen en gespreksgroepen worden meestal uitgevoerd door beroepskrachten in het welzijnswerk. Therapie wordt meestal gegeven door psychotherapeuten en maatschappelijk werkers binnen de geestelijke gezondheidszorg (ggz) of via de RIAGG s. Net als persoonlijke activering richten deze interventies zich rechtstreeks op eenzame mensen. Een probleem hierbij is het opsporen van de doelgroep. Mensen geven niet gemakkelijk toe dat ze eenzaam zijn. Bij de werving voor cursussen en gespreksgroepen wordt dan ook meestal de term eenzaamheid vermeden. Activiteiten die in Teylingen in het kader van cursussen, gespreksgroepen en therapie worden ingezet zijn: Door GGZ Rivierduinen en het maatschappelijk werk worden cursussen en gespreksgroepen in het kader van eenzaamheid georganiseerd en wordt therapie gegeven. Dit laatste valt overigens buiten de gemeentelijke financiering en verantwoordelijkheid. Naast bovenstaande concrete activiteiten zijn in het Wmo beleidsplan verschillende actiepunten opgenomen die bijdragen aan het voorkomen en tegengaan van eenzaamheid. Te denken valt bijvoorbeeld aan een digitaal systeem om vraag en aanbod van (informele) ondersteuning bijeen te brengen. Welzijnsorganisaties werken momenteel samen aan een voorstel voor een digitaal instrument. Dit instrument moet onder andere bij gaan dragen aan het vergemakkelijken van het zoeken naar en vinden van ondersteuning onder andere het tegengaan van eenzaamheid. Ook wordt een voorstel ontwikkeld in het kader van respijtzorgmogelijkheden om onder meer sociaal isolement van de mantelzorger tegen te gaan. 4 p 6 van 13
Ook de regiotaxi vervult een belangrijke functie bij het onderhouden van sociale contacten en het tegengaan van eenzaamheid. De regiotaxi valt niet direct onder een van de typen interventies onder te verdelen maar faciliteert het deel kunnen nemen aan de interventies om eenzaamheid te verminderen dan wel te voorkomen. Een ander speerpunt uit het Wmo beleidsplan dat linkt aan eenzaamheidsbestrijding is het ontwikkelen van voldoende algemene voorzieningen afgestemd op de vraag van inwoners. Van groot belang is ook duidelijk en goede ontsluiting van informatie over het thema eenzaamheid: wat is het, wat kun je zelf doen en waar kun je terecht? Door de uitvoering van het Wmo beleidsplan en het verder vormgeven van de transformatie in het sociaal domein werken we toe naar een sluitende aanpak in het tegengaan van eenzaamheidsbestrijding, voor zover het in binnen onze invloedsfeer ligt. Het huidige beleidsplan Wmo beslaat de jaren 2015 en 2016. Bij evaluatie van dit beleidsplan zal de inzet van eenzaamheid bestrijdende interventies ook een plek krijgen. Dit zal input geven voor het nieuwe beleidsplan Wmo voor de jaren vanaf 2017, waarin het thema eenzaamheid inhoudelijk geïntegreerd zal worden. 5 p 7 van 13
Bijlage 1: Motie CDA Eenzaamheid Overwegingen dat eenzaamheid een groot maatschappelijk probleem is en veel mensen direct treft in hun welzijn; dat uit onderzoek blijkt dat eenzaamheid een groeiend probleem is in onze samenleving en dat mensen van alle leeftijden zich gedurende een substantiële periode van hun leven eenzaam voelen; dat naast oorzaken van eenzaamheid die bij de persoon zelf liggen, ook maatschappelijke trends zijn aan te geven die van invloed (kunnen) zijn op eenzaamheid; eenzaamheid is dus niet alleen een individueel probleem maar heeft ook alles te maken met de inrichting en cultuur van de samenleving en de manier van denken in de samenleving; dat er verschillende instanties zijn die actief zijn op het gebied van eenzaamheidsbestrijding, zoals de Stichting Eenzaamheid, Coalitie Erbij, het Landelijk Expertisecentrum Sociale Interventie, MOVISIE, e.a.; dat ook de gemeente een actieve rol kan en zou moeten spelen bij het helpen verminderen en voorkomen van eenzaamheid, zowel vanuit menselijk oogpunt als ook om de zelfredzaamheid van mensen die onder druk komt te staan als zij vereenzamen, te behouden; dat aanknopingspunten voor eenzaamheidsbestrijding liggen in het Wmo-beleid, het gezondheidsbeleid, de toekomstige Participatiewet en de decentralisatie van delen van de AWBZ; dat een gemeente onder meer een goede rol kan spelen als initiatiefnemer en als regisseur door verschillende partijen bij elkaar te brengen en bijv. op zoek te gaan naar partners in de welzijnssector en ook de woningcorporaties erbij te betrekken; roept het college op: voorkomen en bestrijden van eenzaamheid nadrukkelijk op te nemen in (nieuw) beleid en tevens met concrete acties te komen tegen eenzaamheid; in dit nieuwe beleid een koppeling te maken met Wmo-beleid en preventiebeleid; daarbij gebruik te maken van de deskundigheid en ervaring bij genoemde instanties die al actief zijn op het gebied van eenzaamheidsbestrijding; ter zake zo spoedig mogelijk doch uiterlijk 1 juni 2015 een beleidsvoorstel aan de Raad aan te bieden; en gaat over tot de orde van de dag. 6 p 8 van 13