Leergang Nederlandse Geschiedenis, deel 3 De Republiek (1477-1795) 1
NL 3 Programma 1. Inleiding: het Wilhelmus, overzicht 2. Erasmus, Luther, de wederdopers en Calvijn 3. Van Groot Privilege (1477) tot Unie van Utrecht (1579) 4. Ban (1580) tot Twaalfjarig Bestand (1609-21) 5. Het conflict tussen Van Oldenbarnevelt en Maurits 6. De internationale omgeving van de Republiek in de 17e eeuw 7. Expansie en economische bloei van de Republiek 8. Stedelijke cultuur in de Republiek, wetenschap, Verlichting 9. Het rampjaar 1672, de stadhouderloze tijdperken 10. Patriotten, Oranje, politieke en staatkundige denkbeelden 2
titeldia schilderkunst Schilderkunst 3
renaissance 1200: Vroege Renaissance 1265 1321 Dante Alighieri 1266 1337 Giotto di Bondone 1304 1374 Petrarca 1313 1375 Boccaccio 1500: Italiaanse Renaissance 1452 1519 Leonardo da Vinci 1469 1527 Machiavelli 1475 1564 Michelangelo 1483 1520 Rafael Domenico di Michelino, Florence 1465, detail 4
Rafael Atheense school Rafaël, Stanza della segnatura, de Atheense school, 1509-1510 5
tijdvakken schilderkunst republiek Tijdvakken schilderkunst in de Republiek Eerste periode 1572-1590 Oorlog Tweede periode 1590-1621 Opbouw Derde periode 1621-1642 Eerste bloei Vierde periode 1642-1672 Hoogtepunt Vijfde periode na 1672 Afname 6
schilderkunst 1 1572 1590 factoren Eerste periode 1572-1590 Oorlog Politieke verwarring en oorlogshandelingen Veel verwoeste gebouwen Weinig financiële middelen Migratie vanuit zuiden: hoge culturele en artistieke ontwikkeling (Italië) Kunst als propaganda: Prenten, gravures en pamfletten 7
Hogenberg Frans Hogenberg 1535-1590 Geboren in Mechelen, voor 1572 naar Keulen Atlassen en historische prenten De belegering van Nijmegen, 1590 8
Goltzius Hendrik Goltzius 1558-1617 Geboren in Limburg 1577 met Coornhert naar Haarlem Tot 1600 graveur, daarna ook schilder Goltzius: Coornhert (1590) 9
Carel van Mander Carel van Mander 1548-1606 1573 Italië 1583 naar het noorden Kennis van de klassieken en Italiaanse schilderkunst Haarlem: eerste Nederlandse academie voor schilderkunst - Cornelis van Haarlem en Hendrick Goltzius Oriane in de tuin van Apolidon (1600) 10
schilderkunst 2 1590-1621 Tweede periode 1590-1621 Instroom uit zuiden Meer financiële middelen: elite kooplieden Grote stadsuitbreidingen, bouwhausse tot 1621 (met name Amsterdam, Haarlem en Leiden) 11
schilderkunst 2 steden Tweede periode 1590-1621 Amsterdam Gillis van Coninxloo 1544-1607 via Duitsland David Vingboons 1576-1632 uit Mechelen Roelant Savery 1576-1639 uit Kortrijk Haarlem Cornelis Cornelisz. 1562-1638 Frans Hals 1582 (83)-1666 rond 1586 uit Antwerpen Utrecht Abraham Bloemaert 1564-1651 Joachim Wttewael 1566-1638 12
landschappen en boerentaferelen Landschappen en boerentaferelen David Vingboons 1576-1632 Geboren in Mechelen 1591 naar Amsterdam Landschap, jaar n.b. 13
maniërisme Maniërisme Cornelis Cornelisz. van Haarlem 1562-1638 Navolging Italiaanse renaissanceschilders, grote nadruk op de symboliek van de houding De zondeval (1592) 14
maatschappelijke thema s: zielenvisserij Maatschappelijke thema s Adriaan van de Venne Delft 1587- Den Haag 1662 De zielenvisserij (1614) 15
schilderkunst 3 1621-1642 algemeen Derde periode 1621-1642 Algemeen: Recessie en vertraging door hervatting van de oorlog Aanvankelijk gebrek aan materiaal (kleurstoffen) Groei en verrijking in Amsterdam, Haarlem en Leiden Nieuwbouw met veel versiering binnen en buiten: Mauritshuis (DH), Westerkerk (A dam) 20
schilderkunst 3 1621-1642 handel Derde periode 1621-1642 Amsterdam centrum Europese kunsthandel Ca. 1650: 2,5 miljoen schilderijen in omloop (veel kopieën) Grote export naar Duitsland Gespecialiseerde verzamelaars 21
Vlaanderen Constkamer Vlaanderen Constcamer "De kunstkamer van Cornelis van der Geest met het bezoek van Alexander 22 de Grote aan het atelier van Apelles", Willem van Haecht, 1628
schilderkunst 3 1621-1642 karakteristieken Derde periode 1621-1642 Schilderkunst: Invloed calvinisme na 1618: minder buitenpartijen en vrolijke taferelen Meer veldslagen en soldatenleven Door de oorlog met Spanje worden kleurstoffen schaars (onder andere indigo, cochenille, campêche en braziel, de heldere roden, blauwen en gelen) 23
schilderkunst 3 1621-1642 namen Derde periode 1621-1642 Monochrome landschappen: Jan van Goyen Salomon van Ruysdael 1596-1565 ca. 1600-1670 Zeegezichten Cornelis Claesz Van Wieringen 1577-1633 Fijnschilders Gerrit Dou 1613-1675 Portretten, schutterstukken Frans Hals 1583-1666 24
Jan van Goyen Jan van Goyen 1596-1656 Landschappen en riviergezichten Gezicht op de Merwede bij Dordrecht, 1651 25
Jan van Goyen Dordrecht Jan van Goyen, Gezicht op de Merwede bij Dordrecht, 1651 26
Salomon van Ruysdael Salomon van Ruysdael (1600-1670) Het Gooi, Haarlem (bij Esaias van de Velde) Riviergezicht 27
Van Wieringen Cornelis Claesz Van Wieringen De slag bij Damiate (1630, thema: Vijfde Kruistocht, 1219) 28
Gerrit Dou Gerrit Dou 1613-1675 1627 Eerste leerling Rembrandt 1632 Vestiging Leiden Portret van een lezende oude vrouw. Ca. 1630. 29
Frans hals Frans Hals ca. 1583-1666 1586 Verhuizing van Antwerpen naar Haarlem 1616 Studie Rubens en Antoon van Dijck in Antwerpen Twaalf jaar lid schutterij Lachend kind, 1620 (1625) 30
schilderkunst 4 1642 1672 Vierde periode 1642-1672 Economische recessie voorbij Hoogtepunt van Hollandse schilderkunst Samenval met nieuwe architectuur (Saenredam) 31
Rembrandt steniging Stefanus Rembrandt van Rijn 1606-1669 1625-1631 Zelfstandig schilder in Leiden Oudst bekende schilderij: De steniging van Stefanus (1625) Musée des Beaux-Arts, Lyon 32
Rembrandt Titus Rembrandt van Rijn 1606-1669 Titus aan de lezenaar (1655) 33
Rembrandt Titus detail Rembrandt van Rijn 1606-1669 Titus aan de lezenaar (1655) 34
Rembrandt Moren Rembrandt van Rijn 1606-1669 Twee moren, ca.1661 35
Vermeer data Johannes Vermeer 1632-1675 1653 Overgang naar RK-kerk 1659-1661 Gezicht op Delft 1665-1667 Het meisje met de parel 1667-1670 De liefdesbrief korenbloemblauw loodtingeel Vrouw met weegschaal 1664 36
Vermeer Gezicht op Delft 1659-1662 Gezicht op Delft 37
Saenredam Pieter Jansz. Saenredam 1597-1665 Calvinisme in de schilderkunst - vooruitstekend orgel - lege ruimte - mathematische ordening - kleinheid van de mens Interieur Sint Bavokerk Haarlem (1648) 38
schilderkunst 5 1672 Vijfde periode: vanaf1672 Instorting van de kunstmarkt Eigentijdse kunstenaars in Amsterdamse inventarislijsten Ca. 1660 Jaren 70 Jaren 80 bijna geheel 40 % 14 % 39
titeldia architectuur Architectuur 41
Lieven de Key Architekten Lieven de Key (Gent 1550 - Haarlem 1627) Renaissancebouw Vlaming, ca. 1584 naar noorden Vooral werkzaam in Haarlem en Leiden 42
Hendrik de Keyser werken 1 Architekten Hendrik de Keyser (d.o.) (Utrecht 1565 - Amsterdam 1621) 1619-1620 Munttoren, Amsterdam 1622 Erasmus-standbeeld, Rotterdam 1620-1623 Noorderkerk, Amsterdam 1614-1623 Praalgraf Willem van Oranje, Delft 1620-1631 Westerkerk, Amsterdam 43
Hendrik de Keyser werken 2 Architekten Hendrik de Keyser (d.o.) 1565-1621 1595 Stadsarchitect Amsterdam 1606 Oost-Indisch Huis, Amsterdam 1606 Montelbaanstoren, Amsterdam 1611 Beurs, Amsterdam 1603-1611 Zuiderkerk, Amsterdam 1618 Haarlemmerpoort, Amsterdam 44
Jacob van Campen Architekten Jacob van Campen 1595-1657 Mauritshuis Paleis Noordeinde 1655 Stadhuis op de Dam Na crisis van jaren 1620 overgang naar streng classisisme. Minder ornamentiek Het Paleis op de Dam omstreeks 1670 door Gerrit Adriaenszoon Berckheyde. 45
titeldia letterkunde Letterkunde 47
P C Hooft tot 1606 Pieter Corneliszoon Hooft 1581-1647 1598 Reis Frankrijk, Italië 1606 Rechtenstudie Leiden 1609 - Bestand De wijse Vaders door lange' oeffeningh ervaren, Die geenen kommer, moeyt, noch sware kosten sparen, Maer waken, dagh en nacht, met hart, sin en verstandt, Sorghvuldelijck beducht voor 't liefste Vaderlandt, Waer van sy het bestier met rijpe reden mennen. 48
P C Hooft - 2 Pieter Corneliszoon Hooft 1581-1647 1598 Reis Frankrijk, Italië 1606 Rechtenstudie Leiden 1613 Geeraerdt van Velsen 1617 Baeto (stamvader der Bataven) 1619 Baljuw van Gooiland Drost van Muiden 1628-1647 Neederlandse Histoorien 49
Muiderslot bezoekers Bezoekers van het Muiderslot Roemer Visscher Anna Roemersdochter Visscher Jan Pieterszoon Sweelinck Maria Tesselschade Visscher Gerardus Vossius Casparus Barlaeus Albert Burgh Laurens Reael Jan Vos Joost van den Vondel Werkkamer van P.C.Hooft, Muiderslot 50
Vondel jaartallen Joost van den Vondel 1587-1679 1585 Ouders van Antwerpen naar Keulen 1597 Amsterdam 1625 Palamedes oft vermoorde onnooselheit Gedwongen vlucht uit Amsterdam, rechtszaak, boete (1663 eerste opvoering in Rotterdam) 1641 Overgang van remonstrantisme naar rooms-katholicisme Portret, Ph. Koninck, 1665 51
Spinoza traktaat Baruch Spinoza 1632-1677): Theologisch-politiek traktaat (Tractatus Theologico-Politicus, Hamburg 1670) [20:4] (64) De stad Amsterdam oogst de vruchten van deze vrijheid (van meningsuiting) door haar grote voorspoed en de bewondering van alle andere mensen. Want in deze meest bloeiende staat en prachtige stad leven mensen van alle naties en religies samen in de grootste harmonie (...). 66) Zijn religie en confessie worden niet van belang gevonden (...). 55
Anna Maria van Schurman 1636 Colleges aan Universiteit Utrecht Correspondentie met o.a. Jacob Cats Constantijn Huygens René Descartes Christina van Zweden 1652 1669 Verhandeling over het vermogen van vrouwen om te studeren en de hogere wetenschappen te bedrijven (Latijn) Aansluiting bij de Labadisten Anna Maria van Schurman 1607-1678 56
Huygens Constantijn Huygens 1596-1687 Constantijn Huygens jr. 1628-1697 Christiaan Huygens 1629-1695 Dichter, componist Secretaris stadhouder Diplomaat Secretaris Willem III Wetenschapper (telescopen) Wis- en natuurkundige (licht als golven) Sterrenkundige Uitvinder Schrijver Constantijn Huygensprijs 57