Aardrijkskunde hoofdstuk 6 Middellandse-Zeegebied 2 Klimaat en water in het Middellandse-Zeegebied 2.1 De kenmerken van het mediterrane klimaat Het Middellandse-Zeegebied ligt in de subtropische landschapszone. Voor alle natuurlijke processen is het klimaat de sturende geofactor. In het Middellandse- Zeeklimaat overheerst een mediterraan klimaat (Cs) met de volgende kenmerken: 1 Temperatuur Door afwezigheid van neerslag en wolken + Hoge zonnestand -> Hoge temperatuur en veel verdamping van het aanwezige water, in de zomer. In de winter zijn er gematigde temperaturen, waarbij t zelden onder 0 graden Celsius. 2 Neerslag - Zomer relatief droog, winter relatief nat. Droogte komt doordat de Hadleycel circulatiecel op lage breedten door de verschuiving van de loodrechte zonnestand richting de subtropen is opgeschoven. Er domineert dan een subtropisch hoge druk (H) In de winter verschuift de circulatiecel weer naar lagere breedten. Westenwinden zorgen dan voor de aanvoer van depressies lage druk die flink wat neerslag kunnen brengen - De variabiliteit van de neerslag is hoog: neerslag valt onregelmatig in de tijd en ruimte. Droge en natte jaren wisselen elkaar af, in hetzelfde gebied kan de ene plek nat zijn de andere droog. - De intensiteit van de neerslag is hoog: Veel neerslag per tijdseenheid dag, uur op een oppervlakte-eenheid. Vaak korte felle buien met grote druppels. In NL is de intensiteit van 30 mm per uur hoog en is 5-10 mm per uur normaal. In het MZG lees: Middellandse Zeegebied komen buien van meer dan 50 mm per uur voor. Een snelle manier om de neerslagintensiteit te meten is door gebruik te maken van radiogolven uitgezonden door een satelliet. De golven weerkaatsen op de druppels en worden opgevangen en omgerekend. Naar het zuiden toe komen er wat meer (semi-)aride landschapszones met steppe en woestijn. Temperatuur en verdamping nemen toe. Neerslag neemt af, maar krijgt wel een hogere variabiliteit en intensiteit: de neerslag valt onregelmatiger en heviger. 2.2 Beschikbaarheid en verbruik van water De waterbalans De waterbalans geeft informatie over de verhouding tussen de afvoer en toevoer van zoet water. Ook bepaalt het de mogelijkheden van watergebruik. De waterbalans kent 3 onderdelen: 1 De toevoer van water - Vernieuwbaar water Neerslag die valt en instroom van rivierwater - Niet-vernieuwbaar water oppompen van grondwater uit diepe gesteentelagen 2 De opslag van water - Oppervlaktewater in de vorm van rivieren en (stuw)meren - In de bovengrond bodemwater en ondiep grondwater - In de ondergrond Diep grondwater uit diepe gesteentelagen 3 De afvoer van water - Verdamping in een gebied transpiratie door planten en oppervlakteverdamping - Uitstroom van rivierwater naar zee of naar een ander gebied - Watergebruik voor landbouw, industrie en huishoudens Gemiddeld overtreft in veel gebieden van het MZG de neerslag de verdamping. In de zomer is er alleen een watertekort. De planten kunnen alleen groen op basis van de
voorraad vocht die in de winter in de bodem is opgeslagen. In veel gevallen is landbouw niet goed mogelijk, zonder irrigatie. De voorraad vernieuwbaar water De toevoer van vernieuwbaar water verschilt in het MZG sterk per land. Het is de watervoorraad waar de inwoners jaarlijks mee moeten doen. Sommige landen Turkije zitten ruim in hun voorraad. In andere landen Libië, Egypte overtreft het jaarlijkse watergebruik de toevoer van vernieuwbaar water. Zij pompen dan niet-vernieuwbaar water omhoog. De beschikbaarheid van water voor landbouw, huishoudens en toerisme is in veel gebieden een probleem. Er is sprake van (grond)waterproblematiek. De landbouw is bijna in alle landen de grootste watergebruiker. De gewassen verdampen veel water, irrigatie verhoogt het watergebruik sterk. Ook voor toeristen is er veel water nodig. Niet alleen drinkwater, maar ook voor bijvoorbeeld golfbanen. Opslag van water in stuwmeren en oppompen van grondwater is nodig om de droge tijd te overbruggen en watertekort te voorkomen. Voor een duurzaam gebruik van beschikbare watervoorraden moet er evenwicht zijn tussen de beschikbaarheid van vernieuwbaar water en het gebruik voor menselijke activiteiten. 2.3 Stuwmeren als waterregelaars Rivieren in het MZG hebben doorgaans geen evenwichtige afstroming: winter/voorjaar een behoorlijke afvoer door de neerslag. Zomer veel droog, tenzij gletsjers ze voeden. Het watertekort in de zomer is een probleem, omdat de waterbehoefte dan erg groot is. Stuwmeren die in natte perioden water opslaan en afgeven in droge tijden zijn een oplossing. Dit zijn leveranciers van water en elektriciteit. Stuwmeren kunnen dichtslibben door het slib dat meekomt met het water. Ze zijn dan niet meer bruikbaar. Er zullen dan nieuwe stuwmeren moeten komen, maar elke goede plek is al benut. 3 Plantengroei in het Middellandse-Zeegebied 3.1 Mediterrane plantengroei De natuurlijke mediterrane vegetatie bestaat uit planten die in de droge zomer met weinig water toekunnen. Deze altijd groene planten hebben een uitgebreid wortelstelsel om uit een groot gebied om zich heen water te kunnen onttrekken. In het noorden is er veel bos. Er is vanaf de Romeinse tijd wel veel gekapt voor bouwmateriaal en landbouwgrond. Beweiding door schapen en geiten zorgde voor degradatie van het bos. Stekelige struiken met kleine blaadjes maquis bleven over. 3.2 Mediterrane landbouw Het groeiseizoen van planten in het MZG is lang. 3 factoren bepalen de lengte van de periode waarin de planten kunnen groeien: 1 De temperatuur gemiddeld boven 5 graden Meeste gebieden het hele jaar goede temperatuur 2 Aantal uren zonlicht per dag Veel zonlicht > meestal vochttoestand bodem probleem 3 Vochttoestand van de bodem Vaak overtreft de verdamping de neerslag > vochttekort in bodem Planten kunnen pas groeien als ze veel water kunnen verdampen: transpiratie. In de mediterrane landbouwtypen worden soort planten gebruikt die veel zon nodig hebben en goed tegen de droogte kunnen. Vooral olijfbomen, amandelbomen, kurkeiken,
wijndruiven, citrusvruchten, wintergraan (vooral op vlakten en plateaus) en veeteelt (bergachtige gebieden/ grassteppes) 3.3 De olijfteelt Olijfolie en wijn behoren tot de oudste voedingsproducten. Olijfolie is duurder om te maken, maar goedkoper om te kopen dan wijn. Door slimme marketing is de olijf wel populair. Het MZG neemt ongeveer 90% van de olijfolie productie voor z n rekening. Een olijfboom groeit in het begin langzaam: het duurt 5 jaar voordat er vruchten komen en de boom kan honderden jaren oud worden. Jonge bomen hebben groene olijven, oude bomen zwarte. Een olijfboom heeft een dikke stam en lange wortels, kan zowel op arme als op rijke bodem groeien en kan goed tegen vrij droge omstandigheden. De bomen staan wel ver uit elkaar, anders kunnen ze niet groeien. Maar kunnen dichter bij elkaar staan als het gebied natter is 3.4 De irrigatielandbouw Voor irrigatielandbouw is de beschikbaarheid van voldoende water noodzakelijk. Op veel plaatsen in het MZG komen netwerken van waterlopen en irrigatiegoten voor. Deze transporteren water uit rivieren en stuwmeren of grondwater naar intensieve teelten. Het is van belang dat het water op horizontale oppervlakten kan uitstromen. Daarom legt men in reliëfrijke gebieden terrassen aan. In het zuidelijke deel vinden we de irrigatielandbouw vooral bij oases: plekken in een steppe of woestijn waar water aanwezig is. Irrigatielandbouw: - Kleine stukjes grond met een veelheid gewassen - Vaak gelaagdheid in verschillende etages of terrassen - Meerdere oogsten per jaar (optioneel) - Groot gevaar: optreden van verdroging en verzilting 3.5 Veel bosbranden Bosbranden horen bij het mediterraan klimaat met zijn lange, hete en droge zomers. Factoren die branden bevorderen: 1 De brandbaarheid van de planten De planten in het gebied bevatten meestal veel olie en hars, wat goed brandt en dus moeilijk te blussen is. De schade aan de natuurlijke vegetatie valt vaak mee, omdat de planten aangepast zijn aan het veel voorkomen van branden. 2 Een leeg platteland Jongeren die weg zijn getrokken > leeg gebied > extensief beheerd en veel bosbouw. Gebrekkig beheer en weinig sociale controle belemmeren brandpreventie. 3 Monocultures Veel bossen zijn beplakt met zeer brandbare, snelgroeiende boomsoorten eucalyptus 4 Brandstichting Vroeger: Herders stichtten brand voor weidegrond Heden: Projectontwikkelaars voor huizen voor toerisme In arme gebieden: Verbrand bos levert werk; overheid betaald herbebossing. 5 De toenemende droogte door de klimaatverandering De zomers worden door de klimaatverandering heter en droger. Dit bevordert uitdroging van bossen en toename van brandgevaar. 4 Landdegradatie in het Middellandse-Zeegebied 4.1 Landdegradatie door bodemerosie en aardverschuivingen
Natuurlijke factoren die bodemerosie en aardverschuivingen bevorderen: Landdegradatie (door bodemerosie of aardverschuivingen) bedreigd de kwaliteit van de bodem en de mogelijkheden voor de landbouw. 1 De geomorfologie (landvormen) Er zijn door aanwezigheid van jong alpien gebergte veel erosiegevoelige hellingen 2 Stortregens Regenwater krijgt niet altijd de tijd om de grond in te dringen en stroomt dan over de oppervlakte. Op hellingen is neerwaartse afspoeling van gronddeeltjes en geulerosie het gevolg. Soms raakt de bodem totaal met water verzadigd. Op hellingen kan dat leiden tot aardverschuivingen. 3 Harde stenige bodems Bij veel bodems is de verweringslaag ondiep en kan het regenwater slecht in de grond dringen. Dit bevordert de afstroming van water over de oppervlakte en het wegvoeren van gronddeeltjes. 4 Weinig beschermende plantengroei Vooral in droge periode is de bodem vaak weinig bedekt met planten. Menselijke factoren die bodemerosie en aardverschuivingen bevorderen Menselijke factoren hebben gezorgd voor een minder duurzaam gebruik van landbouwgronden: 1 Vergroting van grondpercelen Door het landbouwbeleid van de Europese Unie wordt er in grotere eenheden geproduceerd (schaalvergroting): vergrootte percelen zodat machines er kunnen werken. Terrassen en boomrijen op steile hellingen zijn opgeruimd. Terwijl die afstromend water afremden 2 Monocultures Er wordt maar 1 gewas verbouwd, niet meer meerdere. Hierdoor staat de bodem in sommige perioden onbedekt. 3 Minder ondergroei bij boomgaarden Vroeger zorgde ondergroei bij olijf-, amandel,- of citrusboomgaarden voor een beschermende bodembedekking. Nu is de bodem vaak onbedekt. 4 Overbegrazing Vroeger bestond er een duurzaam systeem van trek van vee (transhumance): In de zomer begraasden de kuddes de hogere dele van het gebergte, in de winter de laaggelegen grasvlaktes. Door de groei van de kuddes wordt de draagkracht van de weidegronden overschreden en functioneert het systeem niet meer. Europese subsidies voor schapen en geiten hebben kuddes doen groeien. 5 Braakleggen van grond Om de landbouwproductie in Europa te verbeteren zijn er subsidies op braakleggen. De grond wordt vervolgens de speelbal van erosieprocessen. 4.2 Landdegradatie door verdroging en verwoestijning Natuurlijke factoren die verdrong en verwoestijning bevorderen Verdroging is in het MZG een belangrijke oorzaak van landdegradatie. Soms is het landschap zo verdroogd dat planten niet meer groeien > verwoestijning. Spanje, Zuid-Italië, Griekenland en andere landen zijn gevoelig voor verwoestijning. Soms worden die locaties gebruikt voor films. Klimaatfactoren die het optreden van verdroging en verwoestijning bevorderen: 1 Minder dan 300-400 mm neerslag
Watervoorziening is kwetsbaar. Er wordt dan in de natte periode te weinig water opgeslagen om de lange droge tijd te overbruggen. 2 Een hoge verdampingscapaciteit Er zijn gebieden waar door de hoge temperatuur zoveel energie aanwezig is, dat de verdamping de neerslag vele malen kan overtreffen. Alles wat er valt, verdampt dan dus. Menselijke factoren die verdroging en verwoestijning bevorderen Meestal leidt toename watergebruik door economische factoren tot daling van het grondwater en minder duurzaamheid. 1 Meer irrigatie Door het Europese landbouwbeleid, is de landbouw steeds productiever. Irrigatie is daarbij erg belangrijk en dat bevordert de daling van het grondwater. Ook bevordert de irrigatielandbouw door de hoge verdamping verzilting: zouten die in irrigatiewater zitten slaan neer en maken de bodem te zout. In de kustgebieden komt verzilting ook door het zeewater die de grond in kan dringen wanneer het grondwaterpeil is gedaald. Door het watertekort en verzilting verlaten boeren hun bedrijf, waardoor wind- en watererosie vrij spel krijgen. 2 Meer watergebruik door toerisme De stijging van de welvaart heeft gezorgd voor een enorme groei toerisme. Hotels, appartement, golfbanen gebruiken allemaal water. De lokale bevolking is ook meer water gaan gebruiken. 5 De actieve ondergrond van het Middellandse-Zeegebied 5.1 De complexe botsingszone van Afrika en Europa Het MZG ligt in een botsingszone waar de continent korsten van de Afrikaanse plaat en die van de Euraziatische plaat tegen elkaar drukken. Vroeger lagen deze continenten uit elkaar en was er een grote zee tussen. De Afrikaanse plaat duikt onder de Euraziatische plaat = subductie In het tussenliggende gebied werden dikke lagen zand, klei en kalk afgezet -> Deze werden samengedrukt, geplooid en opgeheven naarmate de continenten elkaar naderden -> Alpien plooiingsgebergte Alpen, Pyreneeën, Apennijnen, gebergten in de Balkan, Turkije en Noord-Afrika Ze zijn allemaal relatief jong: scherpe toppen/steile hellingen Op veel plaatsen drukken stukken aardkorst tegen elkaar, wat te zien is aan de opschuivingsbreuken = breuken waar door opduwende kracht vanuit zuiden stukken aardkorst naar boven zijn geschoven. Er is ook sprake van subductie Calabrische trog ten oosten van Sicilië, Helleense trog ten zuiden van Kreta en Cyprus waar Afrika dus onder Europa duikt. 5.2 Een verzameling microplaten Door de spanningen in de botsingszone zijn er microplaten ontstaan, die verschillend van elkaar bewegen. Ze bewegen voornamelijk naar het noorden/-oosten, maar bijvoorbeeld Turkije naar het westen door de druk van de Arabische en Euraziatische plaat. <- langste transforme breuk ter wereld: Noord-Anatolische breuk. Door de onderlinge beweging, die wordt geremd door de ruwheid van het gesteente, wordt er spanning opgebouwd. Deze spanning wordt regelmatig ontladen door schoksgewijze aardbevingen. 5.3 Veel zware aardbevingen Op 3 soorten plaatsen kunnen we aardbevingen verwachten:
1 Bij subductiezones Hier duikt de Afrikaanse plaat onder de Euraziatische plaat. Deze beweging gaat schoksgewijs door de wrijving waardoor er aardbevingen opstaan. Italië, Griekenland, Westen/ Zuiden Turkije De kracht van de aardbevingen neemt met de diepte van de aardbevingshaard van zuid naar noord toe. 2 Bij opschuivingsbreuken De continentale korst stukken die tegen elkaar drukken bouwen spanningen op > aardbeving. Noord-Afrika, Zuid-Spanje De aardbevingen kunnen ondanks de ondiepte van de aardbevingshaard zwaar zijn 3 Bij transforme breuken Stukken aardkorst bewegen horizontaal en tegengesteld langs elkaar. De verschuiving gaat meestal niet in een continu proces, maar schoksgewijs. Er is lang geen verschuiving, maar de spanning wordt wel opgebouwd. Uiteindelijk zal die spanning vrij komen en ontstaat er een aardbeving. 5.4 Verdwijnt de Middellandse Zee? De Middellandse Zee ligt in een overgangsgebied naar de (semi-)aride landschapszone. Er verdwijnt meer water door verdamping dan dat er neerslag valt, maar: - Rivieren als de Nijl en de Rhône uit een ander klimaatgebied - Aanvoer van zeewater van de Atlantische Oceaan via de Straat van Gibraltar zorgen ervoor dat er water is in de Middellandse Zee. Als, op den duur, de Straat van Gibraltar verdwijnt door de opduwende krachten in de botsingszone zal het water van de Middellandse Zee geleidelijk verdampen en zal er een woestijngebied ontstaan dat onder zeeniveau ligt. 6 Vulkanisme in het Middellandse-Zeegebied 6.1 Vulkanen door subductie De meeste vulkanen in het MZG zijn gekoppeld aan subductie. - De afstand van een vulkaan tot de subductiezone bepaalt de diepteligging van de magmahaard: Hoe verder > hoe dieper > hoe dikker het bedekkende gesteente / hoe explosiever door de hoge druk - De magmahaard bevat vloeibaar gesteente dat de bron in van de lava die door de vulkan wordt uitgespoten - Door het naar beneden voeren van water en sedimenten van de zeebodem door de subductie neemt de druk in de magmahaard steeds toe > overschrijdt tegendruk aardkorst > explosieve uitbarsting > ontstaan stratovulkaan/calderavulkaan 6.2 De vulkanen in Italië De belangrijkste vulkanen in Italië zijn: De Vesuvius Stratovulkaan bij Napels: grote afstand tot subductiezone > explosief 79 na Chr. Uitbarsting: Pompei bedolven onder enorme hoeveelheden as; daken stortte in door het gewicht; vluchten was niet mogelijk; gloeiende as werd mensen fataal. Pompei verdween onder vulkanisch as, die later verhardde tot tuf. Wanneer een vulkaan 1 of 2 eeuwen niet veel doet, spreekt men van een slapende of dode vulkaan. Dit hoeft niet waar te zijn: dit type vulkaan heeft soms eeuwen nodig om de druk in de magmahaard weer voldoende op te bouwen. De uitbarsting is dan ook plotseling. Volgens vulkanologen is Vesuvius een van de gevaarlijkste vulkanen ter wereld.
De Etna, de Stromboli en de Vulcano Allemaal korte afstand tot subductiezone > minder explosief vulkanisme Etna is actiefste: jaarlijks vulkanische activiteit. Ontstaan Etna: - Diepe breuken zorgden dat magma vanuit de diepte kon toestromen (hotspot): Dun vloeibaar basalt <- Basisvorm is daarom schildvulkaan. - Samenstelling magma veranderde; taaier en meer granitisch: explosiever > vulkanisch as werd uitgestoten > Bovenkant van vulkaan vormde zich een meer kegelvormige stratovulkaan Vulcano en Stromboli zorgt regelmatig voor gassen en proppen lava die omhoog komen Stromboli: bekend om uitstoot van puimsteen in zee. Puimsteen ontstaat wanneer hete lava zo snel afkoelt dat de gasbelletjes die erin zitten niet kunnen ontsnappen. Het is licht door de porositeit. = volume aan open ruimte tussen gesteentedeeltjes 6.3 De vulkanen in Griekenland Griekenland beweegt zich voort op een eigen microplaat. In het zuiden ligt een subductiezone waar de Middellandse-Zeebodem onder Griekenland probeert te schuiven. Aardbevingen en vulkanisme zijn het gevolg. Ten noorden van de subductie zone in de Egeïsche zee liggen vulkanische eilandjes = het resultaat van explosief vulkanisme De zee tussen de eilandjes die in een cirkelvorm rond Thira restant vulkaan Santorini is in werkelijkheid een reusachtige vulkaankrater: een caldera. Deze is ontstaan in 1600 v. Chr. 7 De effecten van aardbevingen en vulkanisme 7.1 De kans op schade De omvang van de schade van een aardbeving hangt af van een aantal factoren: 1 Bouwwijze en bouwmaterialen Als de grond beweegt, is het belangrijk dat constructie en bouwmaterialen een beetje meegeven en dus flexibel zijn. Hout beweegt mee, betonnen balken zijn stabieler maar kunnen bij grote belasting breken Voor de stevigheid van muren is een goed verband tussen de stenen belangrijk. Baksteen is beter dan natuursteen Meerdere verdiepingen stellen hoge eisen aan de stabiliteit van de bouw. Verschillen in ontwikkelingsgraad dus hoeveel ze te besteden hebben hebben duidelijke invloed op de bouwwijze, en dus de omvang van de schade. Goed bouwen kost meer geld Ouderdom van gebouwen heeft ook invloed. Bij jongere gebouwen is er meer rekening gehouden met het risico van een aardbeving. Zowel de constructie als de materialen zijn doorgaans beter. 2 Dichtheid van bebouwing Er is een groot verschil tussen een landelijk of stedelijk gebied. De bevolkingsdichtheid en de bebouwingsdichtheid zijn beide groter in het stedelijke gebied. De kans op slachtoffers en economische schade is daar veel groter. 3 Samenstelling van de ondergrond Bij een stabiel gesteente is de schade meestal het kleinst. Bij losse ondergrond met een hoog watergehalte kan de grond door de trillingen van een aardbeving zich als een vloeistof gaan gedragen en gaan stromen. De grond wordt dan een soort drijfzand. Hoe slapper de grond, hoe steviger het gebouw moet zijn. 4 Aanwezigheid hellingen
Een aardbeving kan als neveneffect een aardverschuiving op gang brengen en de omvang van de schade fors vergroten. 7.2 Tsunami Een uitbarsting van een vulkaan aan de rand van de Middellandse Zee kan een tsunami teweeg brengen. Als er bij de uitbarsting een stuk vulkaanhelling in zee glijdt, kan de grote verticale waterverplaatsing vloedgolven op gang zetten. Een krachtige aardbeving op de zeebodem kan hetzelfde gevolg hebben. Na de Indische Oceaan, is in de Middellandse Zee de frequentie van tsunami s de hoogste ter wereld. Dit is voor de kustgebieden door de groei van bevolking en het aantal toeristen een gevaarlijke situatie. Er is daarom een systeem dat betrokkenen bij verwachte komst van vloedgolven waarschuwt. 8 Vervuiling van de zee en het kustgebied 8.1 De kwaliteit van het waterecosysteem De Middellandse Zee is vanouds een waterecosysteem met een hoge kwaliteit. Er leven zo n 17.000 diersoorten. Er is dus een hoge biologische diversiteit, die er kan zijn door de voedselarmoede en het hoge zoutgehalte in de Middellandse zee. De hoge verdamping en het omsloten karakter zorgen voor een hoog zoutgehalte en dat het nog zouter in de de Atlantische Oceaan. Het waterverlies door de sterke verdamping wordt gecompenseerd door de instroom van Atlantische Oceaanwater via de Straat van Gibraltar <= belangrijkste verversingsbron. Het verversen gaat wel langzaam. Complete verversing van al het water in de Middellandse Zee duurt 100 jaar. 8.2 Vervuiling bedreigt de kwaliteit Menselijke activiteiten als wonen, werken, recreëren, en verplaatsen in het kustgebied hebben duidelijk invloed op de kwaliteit van het zeewater in de Middellandse Zee. Door de intensieve bebouwing, de omvangrijke stedelijke bevolking en het grote aantal toeristen is er grote kans op vervuiling. Door bijvoorbeeld eutrofiëring: het voedselrijk maken van water dat eerst voedselarm(er) was. Stoffen als stikstof (N) en fosfor (P) en andere voedingsstoffen worden meestal toegevoerd via de rivieren of direct via lozing van huishoudelijk en industrieel afvalwater in zee. Vooral in baaien kan de concentratie voedingsstoffen erg hoog zijn Belangrijke bronnen zijn: 1 Het stedelijke afvalwater Stedelijk afvalwater bevat door o.a. wasmiddelen veel voedingsstoffen. Vooral in de zuidelijke zone van het MZG wordt nog een groot deel afvalwater ongezuiverd geloosd. 2 De landbouw Door bodemerosie komen via kunstmest en kleideeltjes veel voedingsstoffen in de rivieren en de zee terecht. 3 De industriecomplexen en zeehavens Vooral omvangrijk in kustgebieden in het noordwesten van de Middellandse Zee. 4 De toeristische sector Het kusttoerisme zorgt vooral in het zomerseizoen voor een grote pieken het huishoudelijke afvalwater. Wettelijk en technische maatregelen bijv zuivering moeten vervuiling bestrijden. In het zuidelijke deel zijn er minder van dit soort maatregelen. In 2011 is er een internationale overeenkomst in werking dat een duurzaam gebruik van het mariene milieu en de kustgebieden moet bevorderen.