EXPERTGROEP Gebiedsontwikkeling Projectfinanciering VPNG Vereniging Projectmanagement Nederlandse Gemeenten
2
Projectfinanciering 3
VOORWOORD De expertgroep gebiedsontwikkeling binnen de VPNG, heeft als missie om de project- en programmamanagers die betrokken zijn bij projectfinanciering, met elkaar in contact te brengen door middel van landelijke bijeenkomsten. Voor u ligt de hand out van de bijeenkomst op 4 februari over projectfinanciering. We hopen dat u met deze hand out een slag dieper informatie tot u neemt, en het u aanmoedigt om meer gebruik te maken van elkaars kennis en ervaring. Namens de VPNG willen we de volgende gastsprekers bedanken: Alfred Kazemier Jan-Martijn Eekhof Leo Hellinga Gerard Weideveld Directeur beleid en ontwerp ruimtelijke ordening van de gemeente Groningen Senior beleidsmedewerker van de gemeente Groningen Financieel beleidsontwikkelaar gemeente Groningen Particulier initiatiefnemer BESTUUR VPNG Francois van Doesburg Afdelingsmanager Projecten Veenendaal Leon Busschops Hoofd Projectbureau Veldhoven Henk Twisk Afdelingshoofd Projectmanagement Delft Gert Bolkesteijn Hoofd Team Projecten Hoogeveen Ivo Dielemans Manager Projectmanagement Maastricht Deze uitgave is een initiatief van de Vereniging Projectmanagement Nederlandse Gemeenten. Kijk voor meer informatie over deze vereniging op www.vpng.nl. 4
5
Managementsamenvatting Projectfinanciering Voor u ligt de handout Projectfinanciering. Deze bijdrage bevat een bundeling aan waardevolle informatie voor gemeentelijke projectmanagers, projectleiders en andere betrokkenen die geïnteresseerd zijn in projectfinanciering. In deze handout worden verschillende mensen over het onderwerp geïnterviewd en de eerste daarvan is Leo Hellinga, senior beleidsmedewerker van de gemeente Groningen. Beschreven wordt hoe projecten in deze tijd gerealiseerd kunnen worden. Als case komt de financiering over het Infoversum naar voren, een koepelvormig gebouw dat boven op een parkeergarage is gesitueerd en een zogenaamd full-dome theater zal worden. Bent u benieuwd naar deze investering van de gemeente en op welke wijze de financiering is verlopen? Lees het in hoofdstuk 1. Om een andere kijk op de projectfinanciering te krijgen is gesproken met Michel Cossee, de senior plan- en programma econoom van de gemeente Almere. Dit interview is bedoelt als reactie op de manier van financieren zoals de gemeente Groningen dit deed en welke creatieve manieren andere gemeenten hebben om projecten van de grond te krijgen. Bent u geïnteresseerd in andere manieren om gebieden te ontwikkelen, dan kan dit interview u wellicht verder helpen. Vervolgens worden er nog een aantal achtergrondartikelen aan u gepresenteerd. 6
Managementsamenvatting Projectfinanciering Daarnaast wordt er ingegaan op crowdfunding. Hierbij is een interview afgenomen met de heer Simon Douw, directeur van het bureau Downsideup. Naar voren wordt gebracht op welke wijze crowdfunding gebruikt kan worden door de gemeenten, zoals civic crowdfunding. Wilt u weten wat dit voor u kan betekenen en welke processen deze methode kent? Lees het in hoofdstuk 4. Verder komen er achtergrondartikelen over het onderwerp naar voren en wordt ingegaan op Toolbox financieringsconstructies. Tot slot wordt er verslag gelegd over de expertgroepbijeenkomst Gebiedsontwikkeling: Projectfinanciering georganiseerd door de VPNG. Hier waren vele vertegenwoordigers van gemeenten, zoals projectmanagers en projectleiders, bij aanwezig en het doel van deze bijeenkomst was om kennis en ervaringen over de dilemma s behorend bij projectfinanciering uit te wisselen. De belangrijkste thema s worden hier besproken. Colofon Eindredactie Enrico Kraijo Redactie Eric Verplak Grafische vormgeving Conny Goller Uitgave November 2014 7
INHOUDSOPGAVE 1. Interview Leo Hellinga: Projectfinanciering 2.0 11 2. Interview Michel Cossee : Een andere kijk op projectfinanciering 19 3. Achtergrond artikelen Staatssteun 25 4. Interview externe deskundige op het gebied van Crowdfunding 27 5. Achtergrond artikelen Crowdfunding 31 6. Toolbox financieringsconstructies 33 7. Verslag bijeenkomst 4 feb 2014 35 8
9
10
1. Interview Leo Hellinga: Projectfinanciering 2.0 In dit interview met Leo Hellinga, een senior beleidsmedewerker van de gemeente Groningen, wordt beschreven hoe projecten in deze tijd toch gerealiseerd kunnen worden. Het interview is naar aanleiding van een presentatie die de heer Hellinga gaf op 4 februari. De case die toen besproken werd ging over het Infoversum en hoe deze gefinancierd is. Het infoversum is een koepelvormig gebouw dat boven op een parkeergarage is gesitueerd en zal een zogenaamd full-dome theater worden. In dit theater worden 3D-films afgespeeld en zal ook als lesruimte fungeren voor de Rijksuniversiteit Groningen. Waarom juist deze locatie voor het infoversum? De parkeergarage is gerealiseerd om de auto s van de toekomstige bezoekers aan deze buurt te faciliteren, maar door de kredietcrisis viel de bouw stil binnen de grondexploitatie. Professor Valentijn had een project die hij niet gefinancierd kreeg en de parkeergarage had een dekkingsgraad die veel hoger was dan nodig. De combinatie was al snel gemaakt, want doormiddel van het Infoversum kan er meer publiek naar deze plek getrokken worden, waardoor de capaciteit van de garage beter benut wordt. 11
1. Interview Leo Hellinga: Projectfinanciering 2.0 Zal het Infoversum een groot publiek gaan trekken en zal het dat in de toekomst ook blijven doen? De heer Hellinga was hier vrij duidelijk in en antwoorde enkel met RUG. Hij legde uit dat de onderwijsinstelling al een gegarandeerd aantal bezoekers zal genereren, omdat hier ook o.a. colleges gehouden zullen gaan worden. Dat zal per jaar al om 100.000 bezoekers gaan, dus dat het veel bezoekers gaat trekken weten we al. Daarnaast heeft het de ambitie om een toeristische trekpleister worden, want het scherm leent zich er goed voor om 3D-films af te spelen. Echter is het verstrekken van onderwijs in de breedste zin van het woord is het belangrijkste doel van het Infoversum. Wat is het aandeel van de gemeente binnen de investering? Gemeente Groningen RUG, de Gasunie en de professor Commerciële bank Het zal om grofweg 25% van de investering gaan. De rest wordt ingelegd door de Stichting Infoversum, de rijksuniversiteit, de Gasunie en een commerciële bank. De gemeente pakt dus zeker niet het volle bedrag voor zijn rekening. 12
1. Interview Leo Hellinga: Projectfinanciering 2.0 Wat is er bijzonder aan deze financiële constructie? De grond is in tijdelijke erfpacht uitgegeven en de voorwaarden waaronder zijn gematched met voorwaarden die verbonden zijn met de leningsvoorwaarden. Dit heeft betrekking op het tijdstip van het betalen van de rente, het aflossingsschema en het tijdstip van het verstrekken van de lening alsook de vestiging van zekerheidsrechten. Dit is op zo n samenspel gedaan, dat de voorwaarden van de bank niet werden geraakt. Er werd dus geen extra risico gelopen, met al resultaat dat de rente niet zou stijgen. Het is een hele puzzel geweest hoe de voorwaarden afgesteld moesten worden. Het doel was uiteindelijk het samenstellen van een aflossingsschema en een rentelast, van zowel Rabobank als de gemeente, die financieel gedragen kan worden door de hypotheekgever. 13
1. Interview Leo Hellinga: Projectfinanciering 2.0 Welk risico draagt de gemeente? Allereerst is het leegstandsrisico voor de eerste jaren behoorlijk beperkt, omdat er een aantal bezoekers wordt gegarandeerd door de universiteit. Mocht het om wat voor reden toch omvallen, dan heeft de gemeente zekerheidsrechten gevestigd. Echter kan de bank het niet zomaar verkopen, omdat er een recht van erfpacht op zit. Daarnaast creëert dit project nieuwe werkgelegenheid die er eerst niet was en daarbij wordt de gemeentelijke parkeergarage extra benut. Werkt deze constructie enkel voor dit project? Het is maatwerk en dat stem je af op het project. Deze precieze manier van financieren werkte alleen bij dit project, maar er zijn meerdere vormen mogelijk die bij andere projecten zouden kunnen werken. Denk bijvoorbeeld aan sociale woningbouw. 14
1. Interview Leo Hellinga: Projectfinanciering 2.0 Is er met deze constructie sprake van staatssteun en waar liggen de grenzen? Nee, als er gekeken wordt naar het europeesverdrag dan moet er sprake zijn van een willekeurig middel, het moet grensoverschrijdend verkeer belemmeren en er moet sprake zijn van een financieel voordeel ten opzichte van de rest van de markt. Wanneer dit op voorwaarden gebeurd die gelijk zijn aan die van de markt en de gemeente doet wat een investeerder ook zou doen, dan is er geen sprake van oneigenlijke staatssteun. Het blijft dan nog wel staatssteun, maar het is niet oneigenlijk en je drukt geen andere partij van de markt. Er kan dus wel gesproken worden over eigenlijke staatssteun op marktconforme basis. De meeste gemeenten zijn zich er niet van bewust dat eigenlijke staatssteun verstrekken helemaal niet zo n slecht idee is. Het ministerie van financiën kon bijvoorbeeld een half jaar geleden tegen een rente van -0.1% tien jarige staatsobligaties verkopen. Als Nederlandse overheid krijg je dan een premie om geld in te nemen. Dit geld zorgt voor meer werkgelegenheid en stimuleert andere partijen ook te investeren. Uiteraard zullen er op termijn nieuwe risico s ontstaan, maar gebeurt er niets, dan is dat misschien nog wel een groter risico. Door het financieren van projecten moet een soort beweging ontstaan, want 90 procent van projecten lopen vast op de financiering. 15
1. Interview Leo Hellinga: Projectfinanciering 2.0 Wat waren tijdens dit traject de grootste knelpunten? Het bestaande treasurybeleid, dit is de manier waarop de gemeente geld aantrekt en doorvent. Voor dit beleid zijn allerlei spelregels vastgelegd en deze manier van financieren past daar niet in. Het is namelijk niet logisch dat een gemeente dit doet en dat moet je ook zo houden. Daarnaast moet de gemeente vooral kijken naar eigen competenties, want kan je dit wel? Ben er vooral van bewust wat je niet kan, ben je dit niet dan loop je als gemeente grote risico s zonder daar bewust van te zijn. Alsmede is de bestuurlijke samenstelling, legitimatie en control van belang. Wat is er geleerd in het hele traject? Alle zwaktes komen naar voren tijdens het traject. Als gemeente ga je vol enthousiasme het traject in en wordt er vrij makkelijk over gedacht. Gaande het project wordt al snel duidelijk wat je allemaal niet kan en waar je vooral van weg moet blijven. Let vooral op wat wel en wat je niet kan. Een goed voorbeeld is dat de gemeente Groningen geen bouwdepot wenst te financieren. Zij zijn er enkel voor wanneer het project is afgerond en nemen dan vervolgens een deel van de lening over. Het is dus niet de bedoeling om de pet van de bank op te doen, want hier hebben zij gewoonweg niet voldoende verstand van. 16
1. Interview Leo Hellinga: Projectfinanciering 2.0 Wat zou je de volgende keer anders doen? Mocht er nog een soort gelijk project met dezelfde omstandigheden zich voordoen, dan zullen wij als gemeente weer precies hetzelfde doen. In dit verhaal treed je op als iets dat kan faciliteren en dat moet je dan ook doen in de situatie van marktfalen. Het alternatief was anders nee geweest en dan was het Infoversum niet van de grond gekomen. Is er iets gebeurd wat je van te voren niet had verwacht tijdens het traject? Zijn allerlei nieuwe coalities gevormd, bijvoorbeeld een private investeerder die best sociale huurwoningen op zijn balans wil hebben staan, waarbij hij na de bouw de huurwoningen gaat verhuren aan een corporatie. Dit omdat de corporatie het niet onder het WSW gebracht krijgt. Vervolgens komen ze gezamenlijk met een verzoek aan bij de gemeente, wat een nieuwe vorm van een corporatie is. Op deze manier ontstaan er allemaal nieuwe mogelijkheden en misschien valt hier in de toekomst wat uit te halen. We leven nu in een tijd dat er allerlei nieuwe samenwerkingsverbanden ontstaan. 17
1. Interview Leo Hellinga: Projectfinanciering 2.0 Is het voor herhaling vatbaar en zo ja, zijn er al plannen voor iets nieuws? De gemeente zal niet vooraan in de markt staan en opeens allerlei projecten aannemen. Wanneer partijen er niet meer uitkomen en het iets toevoegt aan de stad, dan pas stappen we in. De markt zal eerst zelf aan het werk moeten. Zijn er stukken die andere gemeenten zouden kunnen gebruiken als hulp bij dergelijke projecten? De heer Hellinga raadde mij aan eens een kijkje nemen naar het bouwoffensief van de gemeente Groningen. 18
2. Interview Michel Cossee : Een andere kijk op projectfinanciering In dit interview met de Michel Cossee, de senior plan- en programma econoom van de gemeente Almere, wordt de kijk op projectfinanciering vanuit de gemeente Almere omschreven. Dit interview is bedoelt als reactie op de manier van financieren zoals de gemeente Groningen dit deed en welke creatieve manieren andere gemeenten hebben om projecten van de grond te krijgen. Het Infoversum Dit project werkte bij deze omstandigheden en was eigenlijk een manier om het verlies op de bestaande parkeergarage te minimaliseren. De kans dat dezelfde omstandigheden zich voordoen zijn zeer klein, echter is het een goede manier geweest om het bestaande probleem op te lossen. Het Infoversum De gemeente Almere is een zeer jonge gemeente en de te verwachte groei is enorm. Om deze groei te faciliteren heeft de gemeente de doelstelling om in de komende 30 jaar 60.000 nieuwe woningen te realiseren. Er zijn een aantal locaties toegewezen waar dit kan namelijk; Almere Pampus, Almere Weerwater en een locatie waar de strategie over gaat Almere Oosterwold. Oosterwold is een enorm plangebied van 4.500 hectaren waar in de toekomst 15.000 huizen gerealiseerd moeten worden. 19
2. Interview Michel Cossee : Een andere kijk op projectfinanciering Traditioneel of een andere route? Er is gekozen om de grondexploitatie van dit plangebied niet op de traditionele manier te doen. De reden hiervoor heeft betrekking op het grondeigendom. Normaliter wordt er grond aangekocht en doorverkocht, maar hier is de gemeente geen grondeigenaar. Op deze locatie is het rijk 67% grondeigenaar, omdat het een nieuwe polder is en van nieuw aangemaakte grond is het rijk de eigenaar. Neem je in dit geval de traditionele manier, dan zal er aan 4.500 hectaren geïnvesteerd moeten worden met de onzekerheid of de bouwrijpe grond wordt verkocht. Organisch groeien de kunst van het loslaten In de periode dat er aan het de strategie van Oosterwold gewerkt werd, kwam de crisis. De vraag naar kavels werd steeds minder en door deze ontwikkeling is het organisch groeien ontstaan. Organisch groeien, door de heer Cossee ook wel de kunst van het loslaten genoemd. Met organisch wordt bedoeld dat het hele proces geleidelijk gaat en de markt bepaald het tempo waarin ontwikkeld wordt. Wanneer je de twee verschillende manieren naast elkaar houdt zijn er enorme verschillen aan te merken. Hieronder de belangrijkste verschillen: 20
2. Interview Michel Cossee : Een andere kijk op projectfinanciering Generiek kavel met vast ruimteverdeling Het plangebied wordt opgedeeld in verschillende kavels. Ieder kavel wordt opgedeeld in percentages van het ruimteverbruik, deze kavels worden generieke kavels genoemd. Het generieke kavel is het gemiddelde van het gewenste ruimteverbruik. De precieze verhoudingen kunnen in de onderstaande tabel gevonden worden. Het maakt dan ook niet uit hoe groot het perceel is, de verhoudingen blijven hetzelfde. Het generieke kavel kan tevens met verschillende functies bebouwd worden. Daarnaast kan het samengesteld worden door verschillende initiatiefnemers, denk bijvoorbeeld aan een boer met een projectontwikkelaar. Ieder verzorgd dan het eigen ruimtegebruik, als het maar overeen komt met de randvoorwaarden. Generiek kavel met variabele ruimteverdeling Er zijn ook kavels op deze locatie die in de toekomst een andere vraag in het ruimteverbruik zullen krijgen, denk bijvoorbeeld aan een stadscentrum of een toekomstig treinstation. Om dit te corrigeren zijn er meerdere soorten generieke kavels, met ieder een ander ruimte verbruik. De optelsom van alle kleine kavels wordt dan het stedenbouwkundig structuur. 21
2. Interview Michel Cossee : Een andere kijk op projectfinanciering Meebouwen aan infrastructuur De gemeente gaat meer faciliterend te werk en de grondeigenaren ontwikkelen samen met de initiatiefnemers het gebied. Het investeren wordt geleidelijk gedaan en bij aanvang enkel de hoofdinfrastructuur. Bij organisch groeien gaan in tegenstelling tot het traditioneel, de baten voor de kosten. Dat betekent dat wanneer er vraag is naar een weg door de initiatiefnemers, de gemeente geld inzamelt ter dekking van de kosten en als er voldoende geld is dan legt de gemeente een weg aan. Het kan dan zijn dat er voor de eerste 5 jaar gekozen wordt voor een karrenspoor. Dit zelfde geldt voor andere publieke aanbestedingen, zoals scholen. Pas wanneer er voldoende vraag is naar deze faciliteiten, dan worden deze pas gerealiseerd. De huidige markt is de reden dat er voor deze manier van kasstroomsturing gekozen wordt. Voorheen investeerde de gemeente in een gebied en deze investering was in een korte periode weer terug verdiend. Tegenwoordig wordt er veel geïnvesteerd, maar weinig verkocht. Het resultaat is dat de investering van gemeente onrendabel is. Het verschil wordt echt duidelijk doormiddel van de onderstaande grafieken. 22
2. Interview Michel Cossee : Een andere kijk op projectfinanciering Kavels zijn zelfvoorzienend Zelfvoorzienend leven of autarkie bestaat al heel lang. Vroeger was het noodzakelijk om te overleven. Tegenwoordig krijgt het een heel nieuw karakter en is het meer een individualistische drijfveer om minder afhankelijk te zijn van anderen. De doelstelling van Oosterwold is om tenminste deze vorm van zelfvoorzienendheid te behalen. Dit is mogelijk door gebruik te maken van de zon, wind en andere vormen van duurzame energieopwekking. Er staan al vele windmolens in de omgeving en er zijn naar schatting slechts 15 tot 20 nodig om de hele gemeente te voorzien van energie. Door te kijken naar deze alternatieve manieren van energieopwekking en het streven van zelfvoorzienendheid, zal Oosterwold zich onderscheiden van de rest van Nederland. Conclusie Er zijn nog veel meer manieren om gebieden te ontwikkelen of om projecten van de grond te krijgen, maar het is altijd wel een flinke zoektocht. Traditioneel aanbesteden is in deze tijd vaak niet haalbaar en door out of the box te denken zijn er vaak veel meer mogelijkheden dan in eerste instantie gedacht. Er is alleen geen vast format dat kan worden aangehouden, het zal altijd maatwerk zijn en de omstandigheden zijn bepalend voor ieder project. 23
24
3. Achtergrond artikelen Staatssteun Tijdens de presentatie op 4 februari was er veel interesse naar dit onderwerp en vandaar dat we nog eens extra aandacht geven aan het onderwerp. In het interview met Leo Hellinga is een hoop vertelt over staatsteun, maar om het nog verder uit te lichten zijn er een aantal interessante artikelen verzameld. Deze artikelen geven mogelijk meer duidelijk maken over staatsteun en wat de grenzen zijn 1. Gemeenten moeten staatsteun geven. Jos Moerkamp Binnenlandsbestuur. 22 november 2013, van url: http://www.binnenlandsbestuur.nl/financien/nieuws/gemeenten-moeten-staatssteun-geven.9166609.lynkx Jos Moerkamp laat in dit artikel zien dat het verlenen van staatsteun helemaal niet slecht is en juist een tool is die gemeenten moeten gebruiken, mits goedkeuring. 2. Grondprijsverlaging door gemeenten: Vergeet de staatssteun niet! Mr. C.T. Dekker. 7 juni 2013, van url: http://www.nysingh.nl/grondprijsverlaging-door-gemeenten-vergeet-de-staatssteun-niet.html Gemeenten kunnen overgaan tot grondprijsverlaging om de markt op gang te brengen, maar moeten daarbij de staatssteunregels niet vergeten. Veel gemeenten zijn nog altijd terughoudend in het verlagen van de grondprijzen. Het is de vraag of die voorzichtige opstelling verstandig is. De daling van de grondprijzen blijft namelijk achter bij die van de bouw- en ontwikkelingskosten en is daarnaast niet evenredig aan de stijging die zij doormaakten in de hoogtijdagen op de huizenmarkt tot 2008. 3. Staatssteun, onrechtmatig of geoorloofd? Deloitte. Maart 2008, van url: http://www.deloitte.com/view/nl_nl/nl/a9c9f75d99efd110vgnvcm100000ba42f00arcrd.htm Wat is staatsteun en wat zijn precies de regels? Deze vragen worden allemaal uitgebreid uitgelegd in dit artikel. 25
26
4. Interview externe deskundige op het gebied van Crowdfunding Het interview bij het thema crowdfunding is afgenomen met de heer Simon Douw. De heer Douw is de directeur van Downsideup. Downsideup is een bureau voor training, coaching en moderating en medeoprichter van Douw&Koren. Hij studeerde psychologie, filosofie en rechten in Amsterdam en gaat regelmatig op solo-expeditie richting de noordpoolcirkel. Crowdfunding en gemeenten Crowfunding kan een waardevolle tool zijn voor gemeenten wanneer deze juist wordt gebruikt. Het gaat vaak ook om grootschalige projecten en dus om grote bedragen. Er zijn wel voorbeelden van grote projecten die doormiddel van crowdfunding zijn opgezet, maar is toch meer iets Amerikaans. Civic crowdfunding Toch zijn er manieren voor gemeenten om het format crowdfunding te gebruiken, bijvoorbeeld civic crowdfunding. Het initiatief ligt dan bij de burgers en de gemeente heeft een faciliterende rol te vervullen. Een voorbeeld van civic crowdfunding is de Rotterdamse Luchtsingel, een houten voergangersbrug die Rotterdam-Noord weer met het centrum van de stad moet verbinden. De Luchtsingel zorgt voor meer levendigheid op het door auto s gedomineerde Hofplein. In 2011 startte architectenbureau ZUS met een crowdfunding-campagne voor de Luchtsingel. Burgers kregen in ruil voor een bijdrage van 25 euro hun naam op een plank van de brug vermeld (en voor 125 euro op een groter element, et cetera). Dit voorbeeld van crowdfunding voor een publiek goed toonde direct dat crowdfunding om meer gaat dan geld alleen: burgers die participeerden in de Luchtsingel, praatten online en offline volop over hun Luchtsingel, en maakten dit initiatief tot een project van de stad en de burgers zelf. 27
4. Interview externe deskundige op het gebied van Crowdfunding Matching Dat bij crowdfunding de bal bij het publiek wordt gelegd betekent niet dat voor de overheid geen faciliterende rol is weggelegd. Zo kan een overheid een stimulerend effect hebben op initiatieven door crowdfunding-projecten te matchen: indien het project bijvoorbeeld vijftig procent van het doelbedrag middels crowdfunding weet op te halen tevens een indicatie van draagvlak kan de andere helft vanuit publieke financiering komen. bij crowdfunding de bal bij het publiek wordt gelegd betekent niet dat voor de overheid geen faciliterende rol is weggelegd. Zo kan een overheid een stimulerend effect hebben op initiatieven door crowdfunding-projecten te matchen: indien het project bijvoorbeeld vijftig procent van het doelbedrag middels crowdfunding weet op te halen tevens een indicatie van draagvlak kan de andere helft vanuit publieke financiering komen. Aanjagen Daarnaast kunnen overheden het gebruik van crowdfunding effectief aanjagen: hoewel het sterk in opkomst is, weten veel partijen niet van het bestaan ervan af, en indien ze ermee bekend zijn, is er veelal weinig specifieke expertise beschikbaar. Overheden beschikken vaak over een uitstekende infrastructuur die het scouten van passende projecten én het voorlichten en/of doorverwijzen mogelijk maakt. Hiermee hebben overheden een troef in handen die meestal nog niet ten volle wordt uitgespeeld. Het kan bovendien een troef zijn die noodzakelijk blijkt om projecten effectief toegang te geven tot dit financieringsinstrument. 28
4. Interview externe deskundige op het gebied van Crowdfunding Lokaal platform Verder kan een lokale overheid ook besluiten om zelf een crowdfunding-platform te lanceren (een website waarin projecten worden gefaciliteerd om financiering vanuit de crowd aan te trekken), maar daarbij moeten we het middel niet met het doel verwarren. Allereerst kent Nederland inmiddels enkele tientallen crowdfunding-platforms die in de benodigde online- infrastructuur kunnen voorzien. Voor vrijwel ieder project is een platform beschikbaar. En ook voor projecten die niet via een platform maar via de eigen website willen crowdfunden, zijn er legio mogelijkheden; nog los van de soms niet geringe investering die het oprichten en in bedrijf houden van een platform met zich meebrengt. Conclusie De weliswaar vertragende maar niettemin cruciale factor bij het crowdfunden van publieke projecten (of voor de optimisten onder u: een kans voor overheden) is dus het ruchtbaarheid geven aan deze nieuwe financieringsmogelijkheid, het optimaal organiseren van de doorverwijzing en het verspreiden in de regio van de kennis over hoe crowdfunding effectief toe te passen. Bijvoorbeeld door als pilot enkele lokale initiatieven te stimuleren om crowdfunding in te zetten en het voorbeeld dat zij vormen, kenbaar te maken. Goed voorbeeld doet immers volgen. 29
30
5. Achtergrond artikelen Crowdfunding De volgende twee artikelen zullen gaan over crowdfunding. Crowdfunding is een alternatieve wijze om een project te financieren. Met deze manier van financieren verloopt zonder financiële intermediairs en zorgt voor direct contact tussen investeerders en ondernemers. Het principe is heel simpel: Een ondernemer wil een project starten, maar heeft onvoldoende startkapitaal. Om dit kapitaal te verwerven biedt de ondernemer het project aan op een internetplatform en vermeldt het benodigde bedrag erbij. Op deze manier kan iedereen via dit platform investeren in het project. Bij de bijeenkomst van 4 februari kwam er ook een crowdfundingproject voorbij, namelijk die op het terrein van de suikerfabriek. Wat ooit een fabriekshal was, is nu omgetoverd naar een restaurant en dat door de nieuwe financieringsvorm crowdfunding. Wat deze financieringsvorm mogelijk voor uw gemeente kan betekenen kunt u vinden in het volgende artikel. Het artikel daarna kijkt met een wat kritischere blik naar de financieringsvorm, maar geeft goede voorbeelden uit de praktijk. 1. Wat kan een overheid met crowdfunding? Douw en Koren. 7 oktober 2013, van url: http://www.douwenkoren.nl/wat-kan-een-overheid-met-crowdfunding/ Waar enkele jaren terug het aantal Nederlandse crowdfunding-projecten nog op één hand te tellen was, gaat het inmiddels om honderden projecten en miljoenen euro s. En na de adoptie van dit innovatieve instrument door achtereenvolgens musici, creatieven, hulporganisaties en ondernemers is ook het crowdfunden van publieke initiatieven in opmars. Dat maakt de vraag actueel: wat kan een overheid met crowdfunding? 2. Crowdfunding: Geschikte financieringsvorm voor transformatieprojecten?, Luc de Wit. 19 september 2013, van url: http://www.duurzaamvastgoed.com/crowdfunding-geschikte-financieringsvorm-voor-transformatieprojecten Is de nieuwe financieringsvorm wel geschikt voor dit soort projecten? Luc de Wit geeft zijn mening hierover in dit artikel. 31
32
6. Toolbox financieringsconstructies Door de financiële crisis en het wegvallen van veel subsidies, is in Nederland een zoektocht naar nieuwe mogelijkheden voor financiering op gang gekomen. Het verzamelen van de informatie heeft geresulteerd in een flinke bibliotheek: de Toolbox. De website heeft de financiële constructies opgedeeld in zes categorieën; Fondsen Garanties Subsidies Leningen/Financieringen Organiseren Particuliere initiatieven Binnen deze zes categorieën zijn bijna alle denkbare constructies te vinden. Wanneer u een constructie hebt gevonden waar u interesse in hebt, dan krijgt u duidelijk weergegeven wat deze inhoudt. Er wordt dan zoal gekeken naar de doelgroep, voor- en nadelen en voorbeelden uit de praktijk. Alsmede is alle informatie die gebruikt is vrij toegankelijk en is onderaan de pagina te downloaden. www.toolboxfinanciering.nl 33
34
7. Verslag bijeenkomst 4 feb 2014 Op dinsdagmorgen 4 februari organiseerde VPNG een bijeenkomst in het Kasteel in Groningen. Verschillende belangstellende gemeenten werden vertegenwoordigd door hun projectmanagers, om te praten over de nieuwe verdienmodellen. Met een hoge opkomst van 34 man, hing er direct een goede sfeer. De sprekers namens de gemeente Groningen waren de heren Kazemier, Hellinga en Eekhof. Er was tevens een gastspreker, de heer Weideveld, van het bedrijf TO MAKE YOU MOVE. Een korte introductie De introductie werd verzorgd door de heer Kazemier, directeur beleid en ontwerp ruimtelijke ordening van de gemeente Groningen. Hij vertelde over zijn gemeente en hoe deze in tijden van krimp in de randgemeenten, toch nog wist te groeien. De andere gemeenten wisten op te merken dat dit te danken is aan de faciliteiten van de stad, namelijk de onderwijs instellingen. De heer Kazemier sprak ook over tijdelijk vastgoed en hoe de stad omgaat met onbruikbare percelen grond, zoals een terrein waar nu evenementen worden georganiseerd en waar de gemeente binnenkort weer moet transformeren naar een bouwterrein. Daarnaast gaf hij een korte introductie over de projecten van de Suikerfabriek en het Infoversum. De Suikerfabriek Na de introductie gaf de heer Eekhof, de senior beleidsmedewerker van de gemeente Groningen, een presentatie over de Suikerfabriek. Deze presentatie ging over de plannen van de gemeente en derden, voor een enorm nieuw vrijgekomen perceel grond van wel 125 hectaren groot. Het was aldus Eekhof een cadeautje voor de stad waar veel ideeën voor zijn, maar niemand die deze plannen wilt financieren. Hij vertelde ook over een mooi transformatieproject dat door crowd funding is opgezet op het suikerfabriekterrein. Deze fabriekshal is getransformeerd tot een restaurant en laat zien dat dit project slaagde door middel van gebouwen te behouden in plaats van plat te gooien. 35
8. Verslag bijeenkomst 4 feb 2014 Het infoversum Na de presentatie over de suikerfabriek, was het woord aan de heer Hellinga, de stedenbouwkundig ontwerper van de gemeente Groningen. Hij was al eerder aangekondigd door de heer Kazemier, als de man met een bijzondere gave om geld aan te trekken. Zo ook voor de parkeergarage die al een tijdje niet meer zo goed liep. Toevallig was er een professor die de rest van de wereld graag wilde laten zien wat hij dagelijks zag, namelijk het heelal. Deze astronoom had zelf een budget, maar dit was niet groot genoeg om zijn droom zelf te verwezenlijken en klopte hiervoor aan bij de gemeente. Deze droom is het Infoversum en heeft wat weg van een ei. Door dit ei op de parkeergarage te plaatsen kan er extra omzet gegenereerd worden, echter is dit nog niet voldoende om de rest van het project te financieren. Die laatste euro s komen vanuit de gemeente, maar op zo n manier dat het geen staatssteun is. Deze methode gaf veel vraagtekens bij de mensen in de zaal en is misschien controversieel te noemen, maar voor dit project heeft het gewerkt. De projectmanagers in de zaal vroegen zich wèl af of dit ook zou werken bij gelijksoortige projecten in eigen gemeente, en gaf hen stof tot nadenken. Na deze enerverende presentaties was het tijd voor de lunch. Dit gaf tijd om elkaar te leren kennen onder het genot van een hapje en een drankje. 36